Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Sgéal ó'n Tuaith</title><author><name type="main">An Fáinne Fionn</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">Ir_Ros_1908_03</note>
                         <note type="L">194</note>
                         <note type="B">1908</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>Ir_Ros_1908_03</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>An Fáinne Fionn</author><title>Sgéal ó'n Tuaith</title></analytic><monogr>
					<title level="j">Irish Rosary</title><imprint><publisher>Dominican Fathers</publisher><date>1908</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>SGÉAL Ó'N TUAITH.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Do bhailigh cómhluadar asteach idtigh m'athar oidhche amháin le</span>
<lb n="4"/><span>h-aghaidh seanchuis & céilidheachta do dhéanamh.  Bhí teine bhreagh móna</span>
<lb n="5"/><span>shíos ar an dtinnlic ag fadodh ina bhfíadhnaise & ba mhór an sásamh é</span>
<lb n="6"/><span>do'n bhuidhin sin, cuid aca 'na suidhe ar stólaibh, cuid eile ar</span>
<lb n="7"/><span>fhuirmeannuibh & an seanchuidhe, no sgéuluidhe na hoidhche, i gcathaoir</span>
<lb n="8"/><span>fa leith 'na gceirtmheadhon ós cómhair na teineadh.  Do leanadh sgeul</span>
<lb n="9"/><span>i ndiagh a chéile annsin go dtí go mbidís sásta gur innsigheadar, no</span>
<lb n="10"/><span>gur chualadar a ndóthain de'n ghreann an oidhche úd.  Do sgaipidís</span>
<lb n="11"/><span>ó n-a chéile annsin 'nan duine & 'nan duine, réir mar bhí an bealach a</span>
<lb n="12"/><span>bhaile fada no gearr.  Is minic a bhidheadh an oidhce dorcha no fliuch &</span>
<lb n="13"/><span>an bealach treasna na gortuibh contabhartach & chuaidh cor-dhuine aca</span>
<lb n="14"/><span>ar seachrán uaireannta.  Acht is beag an bac do chuireadh an boghal</span>
<lb n="15"/><span>sin orra an chéad oidhche eile do ceapadh aca teacht arís.</span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>Is iomdha cinéal sgéil a bhiodh ar siúbhal aca an oidhche gheimhridh sin.</span>
<lb n="18"/><span>Sgéulta le na seandaoinibh ar ghaduidhthibh & ar ghaduigheacht, ar thaisíbh</span>
<lb n="19"/><span>ar phúcáibh & ar an mbean-sighe; ar ghníomharthaibh ghaisge a sínnsir; ar</span>
<lb n="20"/><span>dhíanacht agus gheuracht na ndlightheadh bpíanamhla; ar olcas duine</span>
<lb n="21"/><span>éigin & ar mhaitheas no maothas duine éigin eile.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>Feadh do bhiodh an sgéuluidhe ag innsint a sgéil, bhidís an</span>
<lb n="24"/><span>cuideachta 'na dtost ag éisteacht go h-aireamhuil leis go dtí go raibh</span>
<lb n="25"/><span>a sgéul críochnuighthe.  Do measfaidhe mar dróichbhéasaí é do dhuine</span>
<lb n="26"/><span>air bith aon cheisteanna do chur ar an sgheulaidhe le linn innsinte a</span>
<lb n="27"/><span>sgéil; no cuid de'n dream láitreach a bheith ag cainnt le céile, & go</span>
<lb n="28"/><span>háiridhe an t-aos óg do bheith ag cur a ngotha asteach ameasg na</span>
<lb n="29"/><span>ndaoineadh fásta.  Bhíodh faire geur dhá chur ag an gcómhluadar uile</span>
<lb n="30"/><span>ar lochtaibh de'n tsaghas sin, & budh mór an náire do chuireadh neach</span>
<lb n="31"/><span>éigin de'n chruinniugadh, no an cruinniughadh go léir, ar an té do</span>
<lb n="32"/><span>rinne aon ní as an tslighe ar feadh na h-oidhche.</span></p>
<lb n="33"/>
<lb n="34"/><p><span>Muna mbeadh an sgeul ro fhada, & go mbeadh tuilleadh ama le</span>
<lb n="35"/><span>caitheamh aca, do bhíodh glaodhach ar sgeulaidhe, no ar abhránuidhe eile, &</span>
<lb n="36"/><span>is anamh thigeadh cómhluadar le chéile mar sin gan abhránuidhe maith</span>
<lb n="37"/><span>do bheith orra.</span>
<lb n="38"/></p>
</div>
<pb n="195"/>
<div><lb n="39"/><p><span>Ar oidhcheannuibh eile is é ádhbhar chainnte a bhiodh ar síubhal acha, &</span>
<lb n="40"/><span>is mór an sás cuid aca chuige, ar na bárruibh & ar ullmhughadh na</span>
<lb n="41"/><span>talmhan len-aghaidh.  Ní raibh an oiread sin d'fhéur no de cheathraibh in</span>
<lb n="42"/><span>Eirinn an t-ám sin dá bhfuilim ag trácht as atá ann anois, acht ba mhaith</span>
<lb n="43"/><span>an t-íarratas agus an luach fuighidís na feilméiri ar a gcuid</span>
<lb n="44"/><span>chró, tuighe agus féir, & ba mhór an sásamh dóib sin.  B'fhéidir leis an</span>
<lb n="45"/><span>bhfeilméir mharthain go compórdamhuil, & do dheanfadh maith do'n duine</span>
<lb n="46"/><span>a gheobhfadh an tslige radharc a thighe a's a fhuirinn & an fheabhas 'na</span>
<lb n="47"/><span>choinnigheadh íad.  Budh breagh an radharc ar mhaidin, no ar thráthnóna</span>
<lb n="48"/><span>fa Bheiltinne an coirce & an chruithneacht ag eascur suas go huainneach,</span>
<lb n="49"/><span>díreach ina sreathannaibh ó cheann ceann an ghuirt.  A ngort eile, no</span>
<lb n="50"/><span>an-ionad eile de'n ghort cheudna, bhíodh na fataí, na meacain, na píse</span>
<lb n="51"/><span>agus na pónairí ag borradh suas go h-úr, go háluinn.</span></p>
<lb n="52"/>
<lb n="53"/><p><span>Gidh mór an duadh & an cúram do'n fheilméir feuchaint i ndiaigh na</span>
<lb n="54"/><span>mbárr síolta só, is ádhbhar sholáis & luathgháire dó, thar éis a chuid tae</span>
<lb n="55"/><span>d'ól, éirighe amach & bhreathnughadh ar a chuid choirce no chruithneachta ag</span>
<lb n="56"/><span>fás thríd an talamh sin do shaothraidh sé dhóibh.  Ann sin dearmadann</span>
<lb n="57"/><span>sé an dianshaothar do rinne sé ar feadh an lae & an méud alluis do</span>
<lb n="58"/><span>chuir se thar póiribh a chuirp & a ghéug.</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>I gciunas an ré sin bíonn an londubh & an smolach i lán choimhlint le</span>
<lb n="61"/><span>na chéile ag féuchaint cia aca dob' áirde glór, mar easpartain & mar</span>
<lb n="62"/><span>moladh do Dhía sul tuitfeadh an oidhche.  Ar pháirc ar leithleith tá cuid</span>
<lb n="63"/><span>cheathra an fheilméire ag innilt go sochair dóibh féin.  Tá na bá bhainne</span>
<lb n="64"/><span>thar éis a gcruidhte ag gobadh & ag alpadh an fhéir dhrúchta chumhra go</span>
<lb n="65"/><span>cíocrach; na capuill anois ar a suaimhneas líonaid síad a mbolg, mar</span>
<lb n="66"/><span>bhí ocras mór orra ag sguireadh dóibh ó shaothar an lae.  Na caoraigh</span>
<lb n="67"/><span>'na mbuidhin & 'na sgata leó féin, & na h-uain óga ag léimrigh, ag</span>
<lb n="68"/><span>súgradh & ag cóistigheacht le céile & ag déunamh ghrinn doibh féin taobh</span>
<lb n="69"/><span>amuigh dá maithreachaibh.  Bíonn an oiread sgléipe & suilt ar siúbhal</span>
<lb n="70"/><span>ag na h-ógánaibh seo ar uairibh go gcaillid aithne ar a maithreachaibh</span>
<lb n="71"/><span>féin, & is ann sin a bhíonn an méidhleach, & an blaodhacht truaidhmhéalach</span>
<lb n="72"/><span>ar a ma-a-aibh.  Is minic theipeann ar na h-óganuibh seo a máithrín féin</span>
<lb n="73"/><span>d' aimsiughadh & ritheann síad go cíocrach chum fóise nach mbuaineann</span>
<lb n="74"/><span>leo ar aon chor.  Íarrann síad steall beag bhainne d'fhághail asta,</span>
<lb n="75"/><span>acht ní ghabhann an tseanfhóisg le h-aon uan choimhthigheach aca, & is</span>
<lb n="76"/><span>iongantach an aithne atá ag na máithreachaibh ar a gcuid féin de na</span>
<lb n="77"/><span>h-uanaibh.  'Nuair aimsígheas an t-uan a mháthair cheart, amh, sgrúdiu-</span>
<lb n="78"/><span>gheann sise go friochnamhach é go mbadh deimhin léi gur dí-se a</span>
<lb n="79"/><span>bhuaineann sé.  Agus ar théist nach leór teastas a dá súl chuige sin</span>
<lb n="80"/><span>bíonn sí dhá síor-bholadh go mbeadh sí cinnte ar an mboltanas gur ab,</span>
<lb n="81"/><span>é a h-uan féin é.  Más léi an t-uan sin, leigeann sí leis gan mhoill.</span>
<lb n="82"/><span>Teilgeann an diúgaire é féin ar a dhá glún tosaigh ann sin &</span>
<lb n="83"/><span>ionnsuigheann sé ag díul go sanntach: & muna ritheann an sreath-</span></p>
</div>
<pb n="196"/>
<div><lb n="84"/><p><span>bhainne forus go leor leis, bhíonn se ag teannadh & ag síór-bhogadh an</span>
<lb n="85"/><span>uith go dtiocfadh an bainne anuas chuige, acht gan an tsíne do leigint</span>
<lb n="86"/><span>as a bhéul an tráth cheudna.  Do mheasas féin go minic gur mór an</span>
<lb n="87"/><span>fhoighid do na caoirchibh sheasamh an oirid sin de dhroich-íde óna huanaibh</span>
<lb n="88"/><span>dána mí-bhéasacha so.  Ar ndóigh is mór í an fhoighid sin, & is breagh é</span>
<lb n="89"/><span>an sompla a bheireann na h-ainimhidhthe ceannsa neamhurchóideacha so</span>
<lb n="90"/><span>do na maithreachaibh dúra, borba ar an ionnus 'na iomchróchaidís íad</span>
<lb n="91"/><span>féin a dtaoibh a gcloinne.</span></p>
<lb n="92"/>
<lb n="93"/><p><span>I gcíunas an tráthnóna & an chreapscuil is é an t-am do'n</span>
<lb n="94"/><span>fheascurluch teachth amach as an bpluais 'na raibh se a bhfolach & 'na</span>
<lb n="95"/><span>chodladh ar feadh an lae.  Tá sé ro-ghnódhach anois ag foluamhain go</span>
<lb n="96"/><span>h-éadrom, aerach ar a sgiathanuibh leathair, & ag seilg go discir indiaigh</span>
<lb n="97"/><span>na míoltóg mbeag mbídeach, atá comh iomadamhuil sin 'san spéir.</span>
<lb n="98"/><span>Tá seanrádh ann “comh dall le míol-leathair,” & más fiór sin le rádh</span>
<lb n="99"/><span>díobh 'san lá, ní mar sin dóibh, amh, 'san oidhche, & munáb é go bhfuil súla</span>
<lb n="100"/><span>géur-radharcacha thar fóir aca, ní fhéadfaidís na míoltóga sin</span>
<lb n="101"/><span>d'fheiscint i ndobhar-sholus na h-oidhche.  Budh dóig leat uaireannta go</span>
<lb n="102"/><span>ngabhfá greim air, sgeamhann sé comh ghar sin dod cheann, acht tá se</span>
<lb n="103"/><span>comh-aicillidhe & comh éadtromh sin go sginneann se uait, pé dithchioll</span>
<lb n="104"/><span>a dhéanfá bhreith air, nó é bhualadh.</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>Ar cheann eile an ghuirt, no na páirce, bíonn na coiníní ag teacht</span>
<lb n="107"/><span>amach as a gcoineagar chum beagán de'n fhéur bhog sheannrógach do</span>
<lb n="108"/><span>chagaint.</span></p>
<lb n="109"/>
<lb n="110"/><p><span>Ní'l na geirrfhiadha comh iomadamhuil anois as mar bhíodar cúpla</span>
<lb n="111"/><span>scór blíadhan ó shoin, acht an uair sin bhí a lán díobh le fághail ann.  Is</span>
<lb n="112"/><span>dóigh gur ab é is ádhbhar go bhfuil síad comh ghann anois an laighead</span>
<lb n="113"/><span>de'n talamh atá fa threabhachas,& dhá bhitin sin teirce an bhidh 'na cuireann</span>
<lb n="114"/><span>síad dúil.  An sgealgaire & a ghunna, no a chú géur-shúileach, luathchosach</span>
<lb n="115"/><span>isé an námhuid is treise choitchianta dona h-ainmhidhthib cuthala,</span>
<lb n="116"/><span>faiteacha so é; acht tá námhuid shéimhidhe ghlic eile bhíonn ag braith orra</span>
<lb n="117"/><span>.i. an sionnach, no mar is ainm choitchionnta air, an madadh ruadh.  Tá</span>
<lb n="118"/><span>fhios a ghnódha féin go maith ag an mbitheamhnach so.  Is é fa fhalach na</span>
<lb n="119"/><span>hoidhche a dhéanann sé a shlad & a sholáthar, & is dona an coinín no an</span>
<lb n="120"/><span>geirrfhiadh sin a gheibheann sé greim air.  Is tearc bean tighe 'san</span>
<lb n="121"/><span>gceanntar gan chúis ghearáin aice ar dhearg-ár éigin do rinne an</span>
<lb n="122"/><span>ropaire ruadh so ar a cuid ceárc no lachan, & is beag an sásamh is</span>
<lb n="123"/><span>féidir léi bhaint amach óna “huaislibh” sin a leanas an tseilg, & a</span>
<lb n="124"/><span>bhailigheas óir-chiste bheag lena díoladh, & a cúitiughadh ar a díobháil.</span>
<lb n="125"/><span>Ní'l 'san gciste sin acht leithsceul, & is iomdha madadh rúadh a cuirtear</span>
<lb n="126"/><span>as an tslighe le nimh ag na mnáibh sin ó nach ngeibheann síad luach</span>
<lb n="127"/><span>an-éunlaith ó fhear an taisge sin.</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>Más ádhbhar spóirt an sionnach dona h-uaislibh a bhias dhá sheilg; is</span>
<lb n="130"/><span>ádhbhar bhróin & ghulgháire é dona mnáibh bochta a chailleas a gcearca no</span></p>
</div>
<pb n="197"/>
<div><lb n="131"/><p><span>a lachanaidhe & íad ag breith, no a ngeirrchearca & a bhfrancaigh oga &</span>
<lb n="132"/><span>íad réidh chum díolta do'n chlíabhaire.  Má bhualann beirt no triur</span>
<lb n="133"/><span>mbantoighe ar a céile ar mhargadh no ar aonach, is é ádhbhar cainnte</span>
<lb n="134"/><span>a gcómhnuidhe a bhias ar siubhal aca an léirsgrios do rinne an</span>
<lb n="135"/><span>madadh ruadh orra: bean aca ag aithris cionnus mar tháinig an</span>
<lb n="136"/><span>slibhín grána so ar chuairt chuice, & a coileach no a gandhal do sgiobadh</span>
<lb n="137"/><span>uaithe i gceart-mheadhoin an lae.  An dara bhean ag rádh gur fuair sé</span>
<lb n="138"/><span>baoghal ar a géidhthibh & a ngúisinibh, & an méad díbh nár chroich sé ar</span>
<lb n="139"/><span>siubhal leis gur mharbh sé íad.  An tríomhadh bean ag innsint gur</span>
<lb n="140"/><span>tháinig an rógaire ruadh oidhche amháin 'san earrach, & 'nuair fuair sé go</span>
<lb n="141"/><span>raibh dorus na cearclainne dúnta roimhe, gurbhé a rinne sé dhul suas</span>
<lb n="142"/><span>ar an gcleith & poll do phruthadh, gur chuaidh sé asteach ann & gur mharbh</span>
<lb n="143"/><span>sé a raibh de chearcaibh ar an bhfaradh.  Bhí sin go maith & ní raibh go holc,</span>
<lb n="144"/><span>acht theip sé air dul ar ais ar an tslighe ar arthánaig sé, no amach an</span>
<lb n="145"/><span>dorus, mar bhí sé dúnta go daingean.  Isé an cleas ar ar cheap sé</span>
<lb n="146"/><span>ann sin leigint air go raibh sé marbh.  Maidin lá ar na márach ag</span>
<lb n="147"/><span>oscailt an doruis do mhnaoi na gcearc, is amhlaidh fuair sí a cuid</span>
<lb n="148"/><span>cearc is íad uile marbh & an cladhaire ruadh sinte marbh na measg!</span>
<lb n="149"/><span>Bhuail sí a bosa & is uirri a bhí an t-aimhéaltas, acht ní raibh leigheas</span>
<lb n="150"/><span>aice air anois.  Ghlaoidh sí i nairde a cinn & a gotha ar a fear theacht</span>
<lb n="151"/><span>chuice, & theasbáin sí dó an t-oirleach do rinneadh & an creachadóir & é</span>
<lb n="152"/><span>marbh gan anam i dteannta léo!  An chéad ní do rinne an fear</span>
<lb n="153"/><span>símplidhe seo, rug sé greim ar iarball ar an bhfeallsaire & thug se</span>
<lb n="154"/><span>a shean-urchur dhe gur theilg se thar an gclaidhe é, mar shaoil sé go raibh</span>
<lb n="155"/><span>sé marbh i ndairíribh.  B'in é a bhí ó'n mhadadh ruadh.  An tan fuair sé é</span>
<lb n="156"/><span>féin acht beagán gortuighthe ar thaobh eile de'n chlaidhe, amach go bráth</span>
<lb n="157"/><span>leis; & más é go bhféadaidh an t-ainmhidhe sin gáire a dhéanamh, do gháir</span>
<lb n="158"/><span>seisean go croidheamhuil leis féin ar a amhantur & an baoghal mór do</span>
<lb n="159"/><span>chuaidh as de thoradh a dheaghratha.  Is fearr stuaim 'ná neart.  Is</span>
<lb n="160"/><span>iomdha sgeul greannmhar eile is féidir d'aithris ar ghéurchúiseacht &</span>
<lb n="161"/><span>ghliocas an chriomtainn, * acht ar son a n-eimhealtais sgaoilfimid</span>
<lb n="162"/><span>tharrainn íad an tacha so.</span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>AN FÁINNE FIONN.</span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p><span>* Seanainm an mhadaidh ruaidh.</span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p>
<lb n="169"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Sgéal ó'n Tuaith

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Sgéal ó'n Tuaith

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
