Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main"/><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">IMN1909</note>
                         <note type="L">5</note>
                         <note type="B">1909</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>IMN1909</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title/></analytic><monogr>
					<title level="j">Irisleabhar Muighe Nuadhad</title><imprint><publisher>M. H. Gill agus a Mhac</publisher><date>1909</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Litir don phapa</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Ag so síos litir do cuireadh chuige le macradh Muighe Nuadhat</span>
<lb n="4"/><span>Agus a Iúbaile Dá Comóradh.</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>Do Sheosamh Sartó .i. Easbog na Róimhe agus Comharba Pheadair.</span></p>
<lb n="7"/>
<lb n="8"/><p><span>Muinntir comhlucht Colmcille .i. mic</span>
<lb n="9"/><span>Léighinn atá isan choláiste se Muighe Nuadhat</span>
<lb n="10"/><span>in Éirinn do chuir chugat an litir se.</span></p>
<lb n="11"/>
<lb n="12"/><p><span>A athair na gcríostaidhe n-uile agus a fhir</span>
<lb n="13"/><span>ionaid Dé ar an talamh, caogad bliadhain</span>
<lb n="14"/><span>duit i do shagart i mbliadhna agus an domhan</span>
<lb n="15"/><span>mór ag taisbeáint duit an áthais atá orra</span>
<lb n="16"/><span>an méid sin de do shaoghal do bheith slán</span>
<lb n="17"/><span>agat, agus iad ag cur a n-athchuinge chum Dé tú</span>
<lb n="18"/><span>do bhuanughadh i gcathair na Róimhe agus beannacht</span>
<lb n="19"/><span>na ngrás do chur anuas ort, éirghimíd-ne agus</span>
<lb n="20"/><span>do-ghnímíd-ne deithneas ag triall ort leis</span>
<lb n="21"/><span>na briathra so, óir is eadh is dóigh linn nach</span>
<lb n="22"/><span>cóir go bhfanfaimís-ne amach uait, sinn-ne</span>
<lb n="23"/><span>do shíolraigh ó na mairtíribh d'fhulaing na</span>
<lb n="24"/><span>míle agus na mílte lot a dhílse do bhíodar don</span>
<lb n="25"/><span>chreideamh agus do gach pápa do bhí ann le n-a</span>
<lb n="26"/><span>linn.  Adhbhar eile fós .i. go rugamar do</span>
<lb n="27"/><span>roghain sinn féin do chur i gcóir isan</span>
<lb n="28"/><span>choláiste se chum ár mbeathadh do chaitheamh</span>
<lb n="29"/><span>mar shagairt i measc na ndaoine agus chum an</span>
<lb n="30"/><span>t-sean-chreidimh agus na sean-nós do athnuadhadh</span>
<lb n="31"/><span>agus do dhaingeanughadh agus chum a chur in iúl dár</span>
<lb n="32"/><span>dtreud dá dhílse bheid siad duit-se gurab</span>
<lb n="33"/><span>eadh is giorra bheid in a gcroidhe agus in a</span>
<lb n="34"/><span>n-intinn do n-a seacht sinnsearaibh do ghabh</span>
<lb n="35"/><span>rómpa is an tír se na hÉireann.</span></p>
<lb n="36"/>
<lb n="37"/><p><span>Agus, a athair, is ró-mhaith is eol dúinn do</span>
<lb n="38"/><span>réir teagaisc ár n-easbog féin ná fuil aon</span>
<lb n="39"/><span>t-saordháil ag baint leis an obair do</span>
<lb n="40"/><span>ghabhamar do láimh do dheunamh mar atá na</span>
<lb n="41"/><span>droch-leabhra agus na droch-pháipéir ó lámhaibh na</span>
<lb n="42"/><span>n-eiriceach dá dteilgeadh thar lear isteach</span>
<lb n="43"/><span>chugainn anall gach aon lá agus tuigimíd in ár</span>
<lb n="44"/><span>n-aigne muna bhfaghbhtar amas éigin orra</span>
<lb n="45"/><span>súd chum iad do scrios as an dúthaigh, gurb</span>
<lb n="46"/><span>é deireadh bhias orainn .i. an creideamh do</span>
<lb n="47"/><span>dhul in eug agus na daoine d'éirghe amach i</span>
<lb n="48"/><span>gcoinne airchinneach na heaglaise.  Agus</span>
<lb n="49"/><span>tuigimíd fós gurab é cóir is fearr do</span>
<lb n="50"/><span>cheapfaidhe chum an chreidimh do chosaint ná na</span>
<lb n="51"/><span>daoine do chasadh ar an nGaedhilg arís agus</span>
<lb n="52"/><span>leabhra Gaedhilge do thabhairt dóibh le</span>
<lb n="53"/><span>léigheamh.  An feadh is í an Ghaedhealg bhias</span>
<lb n="54"/><span>dá léigheamh aca ní baoghal don chreideamh,</span>
<lb n="55"/><span>óir is ar ár láimh féin agus fá réir lucht</span>
<lb n="56"/><span>ceannais na heaglaise atá cló-chur na</span>
<lb n="57"/><span>leabhar nGaedhilge.  Is í an Ghaedhealg</span>
<lb n="58"/><span>caint an chreidimh, mar is tré an nGaedhilg do</span>
<lb n="59"/><span>craobhscaoileadh an creideamh ar dtúis, agus is</span>
<lb n="60"/><span>tré an nGaedhilg tháinig an creideamh</span>
<lb n="61"/><span>chugainn féin glún ar glúin ó n-ár seacht</span>
<lb n="62"/><span>sinnsearaibh anuas.  Is ar an Ghaedhilg thar</span>
<lb n="63"/><span>teangadha na cruinne atá fíor-bhlas an</span>
<lb n="64"/><span>chreidimh agus is í an Ghaedhealg an chaint is mó</span>
<lb n="65"/><span>théid síos i gcroidhe na ndaoine.  Dá bhrígh</span>
<lb n="66"/><span>sin le cead uachtaráin an choláiste agus na</span>
<lb n="67"/><span>n-easbog tángamar ar toil a chéile agus do</span>
<lb n="68"/><span>ghabhamar de gheasaibh orainn ná scaoilfimís</span>
<lb n="69"/><span>tarainn aon uair an chloig sosta do</span>
<lb n="70"/><span>gheobhamaois ó ghnáth-obair an choláiste gan</span>
<lb n="71"/><span>dul go dtí teach na leabhar annso agus congnamh</span>
<lb n="72"/><span>do thabhairt chum cló do chur ar gach sean-</span>
<lb n="73"/><span>mheamram dá bhfuil ann ionnus ná beadh sé</span>
<lb n="74"/><span>le rádh ag an dúthaigh gur cheileamar orra na</span>
<lb n="75"/><span>leabhra breaghdha diadha do scríobhadh anallód</span>
<lb n="76"/><span>agus go rabhadar díomhaoin againn-ne annso agus</span>
<lb n="77"/><span>iad féin in a bpráinn.</span></p>
<lb n="78"/>
<lb n="79"/><p><span>Acht, a athair naomhtha, leagadh meisnigh</span>
<lb n="80"/><span>iseadh cuimhneamh ar méid na hoibre se atá</span>
<lb n="81"/><span>romhainn agus ar laighead ár n-acmhuinne agus laige</span>
<lb n="82"/><span>na hóige, agus iar dteacht dúinn ós do chomhair</span>
<lb n="83"/><span>indiu leis an litir se dod mholadh agus do</span>
<lb n="84"/><span>thabhairt buidheachais le Dia thug slán gus an</span>
<lb n="85"/><span>lá indiu thú, iarraimíd ort-sa do athchuinge</span>
<lb n="86"/><span>do chur suas chum Dé ar ár son agus beannacht</span>
<lb n="87"/><span>na n-asbol do thabhairt dúinn go léir.</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>Roibeard Fullerton, Sagart</span>
<lb n="90"/><span>Seán Ua hEidhin.  Sagart</span>
<lb n="91"/><span>Liam Ua Cinnéide, Sagart</span>
<lb n="92"/><span>Seumas Mac Cionnaoith, Sagart</span>
<lb n="93"/><span>Seán Ua Céileachair, Sagart</span>
<lb n="94"/><span>Pól Breathnach, Mac Léighinn</span>
<lb n="95"/><span>Tomás Ua Dubhghaill, Mac Léighinn</span>
<lb n="96"/><span>Seumas Ua Conaill, Mac Léighinn</span>
<lb n="97"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="98"/><p><span>Irisleabhar Muighe Nuadhad</span></p>
<lb n="99"/>
<lb n="100"/><p><span>Leabhar I</span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>An Cháisg, 1909</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Uimhir 2</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>Eachtra Lámhainní Síoda</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>Inso síos</span></p>
<lb n="109"/>
<lb n="110"/><p><span>Dhá threibh daoine do bhí ann ar linn na</span>
<lb n="111"/><span>heorna<n> gile do theacht ar an saoghal an</span>
<lb n="112"/><span>cheud uair agus gan breith thíos ná thuas aca</span>
<lb n="113"/><span>ar a n-anál le neart a scím chum díoghbháil</span>
<lb n="114"/><span>do dheunamh do n-a chéile.  Do bhíodh na tighthe</span>
<lb n="115"/><span>tré theinidh aca agus an talamh díomhaoin</span>
<lb n="116"/><span>agus fiadhailí agus feochadáin thar na</span>
<lb n="117"/><span>claidhtheachaibh ar fud na dúithche agus an</span>
<lb n="118"/><span>t-arbhar ag dreóghadh istigh ins an eathala</span>
<lb n="119"/><span><iothlainn> cnámha daoine ar na bántaibh agus</span>
<lb n="120"/><span>gan aoinneach ann chum cré bheannuighthe na</span>
<lb n="121"/><span>reilige do chaitheamh orra.  Sa deireadh</span>
<lb n="122"/><span>nuair do bhí an-chuid daoine marbh agus</span>
<lb n="123"/><span>leónta, adubhairt duine éigin ná feadar sé</span>
<lb n="124"/><span>cadé an chúis an cogadh sin agus cad bhí dá</span>
<lb n="125"/><span>bhárr ag aon chuid aca.  Adubhairt duine</span>
<lb n="126"/><span>éigin eile an chaint cheudna agus do bhí gach</span>
<lb n="127"/><span>aoinneach dá rádh ar ball agus is é an</span>
<lb n="128"/><span>deireadh bhí air gur aontaigh Feargus Óg .i.</span>
<lb n="129"/><span>an fear ba mhó éifeacht ar treibh aca inghean</span>
<lb n="130"/><span>fir ón treibh eile do phósadh agus gan a</span>
<lb n="131"/><span>thuilleadh bruighne ná achrainn do bheith aca as</span>
<lb n="132"/><span>sin amach.  Do tógbhadh teach breaghdha</span>
<lb n="133"/><span>feirmeach dóibh ar teóra an dá dhúthaigh, agus</span>
<lb n="134"/><span>do bhí táinte bó is na gleanntaibh aca agus</span>
<lb n="135"/><span>treuda caorach ar na cnocaibh; do bhí lucht</span>
<lb n="136"/><span>oibre aca do-ghníodh a ngnó go díreach</span>
<lb n="137"/><span>macánta agus fuair a gceart bídh agus</span>
<lb n="138"/><span>codladh; do bhí meas ag na comharsanaibh go</span>
<lb n="139"/><span>léir orra agus is chucha do thiocfaidís</span>
<lb n="140"/><span>d'iarraidh congnaimh chum maireachtain nó</span>
<lb n="141"/><span>comhairle a leasa; agus do chuirtí fáilte</span>
<lb n="142"/><span>roimh lucht ceóil agus aoibhneasa agus gach</span>
<lb n="143"/><span>duine ar mhaith leis teacht agus tamall</span>
<lb n="144"/><span>den oidhche do chaitheamh ar an teinnteán.</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>Tháinig draoidheadóir ar an áit i gcló</span>
<lb n="147"/><span>duine uasail a dtugadh Lámhainní Síoda air.</span>
<lb n="148"/><span><Do bhíodh> cnapaí airgid ar a chasóig ag</span>
<lb n="149"/><span>imtheacht aige agus buataisí móra ar a</span>
<lb n="150"/><span>chosaibh a raibh leathar dearg agus leathar</span>
<lb n="151"/><span>buidhe agus leathar dubh ionnta agus spuir</span>
<lb n="152"/><span>órdha ar a shálaibh agus fuip dá reir.  <Do</span>
<lb n="153"/><span>bhí> fáinní ar a mheuraibh agus in a chluasaibh</span>
<lb n="154"/><span>agus cleite fada as a hata, agus de shíoda</span>
<lb n="155"/><span>ba eadh a chuid eudaigh ar fad.  Aoinneach</span>
<lb n="156"/><span>chomh deallramhail leis ní fhacaigheadh <fhacas></span>
<lb n="157"/><span>ar an áit riamh roimh sin.  D'fhan sé ar</span>
<lb n="158"/><span>lóistín ag Feargus Óg, agus do bhí gach</span>
<lb n="159"/><span>aoinneach an-shásta leis, do bhí sé chomh</span>
<lb n="160"/><span>séibhialta <síbhialta> sin.  Do thaisbeánadh sé</span>
<lb n="161"/><span>a chuid eudaigh agus saidhbhris do sna</span>
<lb n="162"/><span>daoinibh.  Adeireadh na sean-daoine gur</span>
<lb n="163"/><span>bhfearr leó féin na fáinní agus na bioráin</span>
<lb n="164"/><span>óir do bhí ag bean an tighe mar go rabhadar</span>
<lb n="165"/><span>chomh bog, nádúrtha sin le feuchaint orra nár</span>
<lb n="166"/><span>dhóigh leat nach fás do-righneadar agus ná</span>
<lb n="167"/><span>fuaradar aon ghoradh ariamh ón teine agus</span>
<lb n="168"/><span>nár bhain gabha ná saor leó riamh.  Adeiridís</span>
<lb n="169"/><span>Leis ná raibh is na seódaibh ar fad do bhí ag</span>
<lb n="170"/><span>lámhainní Síoda acht obair mhí-mhaiseamail</span>
<lb n="171"/><span>agus go gcuirfidís i ndeallramh leó an</span>
<lb n="172"/><span>dranna gáire bhí aige féin.  Adeireadh an</span>
<lb n="173"/><span>dream óg gur mhinic dóibh cuimhneamh ar</span>
<lb n="174"/><span>daoinibh ó áiteannaibh leath is amuigh agus</span>
<lb n="175"/><span>nár rioth sé leó go raibh a leithéid ar an</span>
<lb n="176"/><span>saoghal araon chor a bhreághthacht do bhí sé agus</span>
<lb n="177"/><span>an chanamhain cainte do bhí aige.  Agus is</span>
<lb n="178"/><span>iad sin thug Lámhainní Síoda air agus do</span>
<lb n="179"/><span>bhíodh an ainm ceudna ag an sean-dream air</span>
<lb n="180"/><span>acht amháin gur le searbhas adeuraidís é.</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>D'iarr Lámhainní Síoda ar Feargus an</span>
<lb n="183"/><span>dtiubhradh sé ionad tighe dhó.  Adubhairt sé</span>
<lb n="184"/><span>go dtiubhradh agus fáilte agus gur bhreághdha</span>
<lb n="185"/><span>leis a chuideachta.  Do chuir Lámhainní ráil</span>
<lb n="186"/><span>thimcheall na háite ar fad agus do chuir sé</span>
<lb n="187"/><span>roinn tor síos in san talamh chum gach seomra</span>
<lb n="188"/><span>do bheadh aige do thaisbeáint do sna</span>
<lb n="189"/><span>comharsanaibh, agus ní righne <dhearna> sé acht</span>
<lb n="190"/><span>an méid sin ar feadh na huaire sin.</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>Do bhí Feargus Óg ag obair sa pháirc lá,</span>
<lb n="193"/><span>agus tháinig Lámhainní Síoda aníos an bóthar</span>
<lb n="194"/><span>agus adubhairt le Feargus: nach iongantach</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="195"/><p><span>a luighead measa ag do bhean ort?  Adubhairt</span>
<lb n="196"/><span>Feargus Óg gur chuma.  Do chuaidh Lámhainní</span>
<lb n="197"/><span>Síoda annsin go dtí a bhean agus do chuir</span>
<lb n="198"/><span>breug ar Feargus dá rádh go ndubhairt sé</span>
<lb n="199"/><span>gur chuma leis meas do bheith ag a bhean</span>
<lb n="200"/><span><mnaoi> air féin nó gan bheith.  Adubhairt an</span>
<lb n="201"/><span>bhean go raibh an droch-chroidhe agus an droch-</span>
<lb n="202"/><span>theanga riamh ag Feargus Óg.  Nuair do bhí</span>
<lb n="203"/><span>na comharsain bailighthe isteach an tráthnóna</span>
<lb n="204"/><span>ceudna, d'éirigh an bhean ag an teinidh agus</span>
<lb n="205"/><span>adubhairt nár bhain lé féin riamh acht daoine</span>
<lb n="206"/><span>a raibh strus agus geall orra agus daoine</span>
<lb n="207"/><span>macánta agus ná raibh ag a fear ná ag ar</span>
<lb n="208"/><span>bhain leis acht an méid do ghoideadar, agus</span>
<lb n="209"/><span>"an bhfaca aoinneach beó," arsa sí, "aon rud</span>
<lb n="210"/><span>chomh canta, chomh deagh-snoidthe leis na</span>
<lb n="211"/><span>coindleoiríbh práis thugas-sa liom ó thigh</span>
<lb n="212"/><span>m'athar?"  D'éirigheadar chum a chéile</span>
<lb n="213"/><span>annsin agus adubhairt na daoine go mbeadh</span>
<lb n="214"/><span>an cogadh ar bun aca arís, agus adubhairt</span>
<lb n="215"/><span>firín do bhí muinteardha le Lámhainní Síoda</span>
<lb n="216"/><span>gur bh'feárr an t-achrann d'fhágbháil fa rádh</span>
<lb n="217"/><span>beirte, acht gur dheacair beirt d'fhaghbháil,</span>
<lb n="218"/><span>agus go mbféidir nár bhfearr rud do-</span>
<lb n="219"/><span>gheunaidís ioná é d'fhágbháil fa dhuine éigin ó</span>
<lb n="220"/><span>áit leath is amuigh.  Adubhairt gach aoinneach</span>
<lb n="221"/><span>annsin gur mhaith an cuimhneamh uaidh é, agus</span>
<lb n="222"/><span>cá bhfuighbhidís fear ní badh dheallramhla ioná</span>
<lb n="223"/><span>Lámhainní Síoda.  Do léig sé air annsin nár</span>
<lb n="224"/><span>mhaith leis aon chur isteach do bheith aige ar</span>
<lb n="225"/><span>ghnó daoine eile agus gurbh é sin an beus do</span>
<lb n="226"/><span>bhí riamh aige; má seadh fhéin mar shásamh do</span>
<lb n="227"/><span>gach aoinneach go ndeunfadh <ndiongnadh> sé</span>
<lb n="228"/><span>an rud d'iarradh <do hiarradh> air, acht go</span>
<lb n="229"/><span>gcaithfeadh sé leabhra móra do léigheamh agus</span>
<lb n="230"/><span>dul i gcostas trom.  Nuair do bhí na leabhra</span>
<lb n="231"/><span>ar fad léighte aige do-righne sé a rádh</span>
<lb n="232"/><span>eatorra, acht do chaitheadar na coindleoirí</span>
<lb n="233"/><span>do thabhairt dó an cheud uair agus píosa</span>
<lb n="234"/><span>maith talmhan in a bhfochair mar chostas an</span>
<lb n="235"/><span>dlighidh.  Sé an rádh do-righne sé nach, má</span>
<lb n="236"/><span>adubhairt bean an tighe an rud adubhairt sí</span>
<lb n="237"/><span>féin go ndubhairt sí, go raibh an ceart aici,</span>
<lb n="238"/><span>acht má adubhairt sí an rud adubhairt a fear</span>
<lb n="239"/><span>go ndubhairt sí, ná raibh an ceart aici; agus</span>
<lb n="240"/><span>má adubhairt fear an tighe an rud adubhairt</span>
<lb n="241"/><span>sé féin go ndubhairt sé, go raibh an ceart</span>
<lb n="242"/><span>aige, acht má adubhairt sé an rud adubhairt</span>
<lb n="243"/><span>a bhean go ndubhairt sé ná raibh an ceart</span>
<lb n="244"/><span>aige.  Annsin adubhairt an bhean go raibh an</span>
<lb n="245"/><span>ceart aici féin agus d'éirigh an fear in a</span>
<lb n="246"/><span>coinne agus dubhairt gur aige féin do bhí an</span>
<lb n="247"/><span>ceart, agus má's olc do bhí an cheud achrann</span>
<lb n="248"/><span>do bhí aca is measa go mór ioná sin féin</span>
<lb n="249"/><span>an dara achrann.  D'fhóbair go mbuail-</span>
<lb n="250"/><span>fidís féin a chéile, acht adubhairt an firín</span>
<lb n="251"/><span>gan é do dheunamh acht é d'fhágbháil arís</span>
<lb n="252"/><span>fa rádh Lámhainní Síoda.  Do chas Lámhainní</span>
<lb n="253"/><span>Síoda ar na leabhraibh arís agus b'fhada an</span>
<lb n="254"/><span>mhoill do bhí air go rabhadar ar fad léighte</span>
<lb n="255"/><span>aige.  Sé an rud adubhairt sé annsin go</span>
<lb n="256"/><span>raibh an ceart ag an mbean <mnaoi> do réir</span>
<lb n="257"/><span>an t-sean-reacht agus go raibh an ceart ag</span>
<lb n="258"/><span>an bhfear do réir an dlighidh nua agus nach</span>
<lb n="259"/><span>eól do aoinneach cia aca dligheadh ar cheart</span>
<lb n="260"/><span>géilleadh dhó.  Agus as an mbreath sin</span>
<lb n="261"/><span>d'éirigh bruighean eile, agus mar sin do bhí.</span>
<lb n="262"/><span>Ní raibh in aon bhreath thug sé acht adhbhar</span>
<lb n="263"/><span>achrainn, agus do bhí na costaisí ag dul i</span>
<lb n="264"/><span>méid sa tslighidh ná raibh páirc ná beathaidheach</span>
<lb n="265"/><span>aca, agus ba éigean dóibh an tigh breaghdha</span>
<lb n="266"/><span>d'fhágbháil agus dul isteach i mbothán bocht.</span>
<lb n="267"/><span>Ní raibh a gcuid ná a gclú aca.  Aon</span>
<lb n="268"/><span>lánamha bheó chomh dealbh leó ní fhaca aoinneach</span>
<lb n="269"/><span>riamh agus ní fheicfidh go deóidh.  Do bhí gach</span>
<lb n="270"/><span>aon rud ag Lámhainní Síoda annsin agus</span>
<lb n="271"/><span>do thóg sé caisleán mór agus do bhí</span>
<lb n="272"/><span>saidhbhreas agus arm aige.  Do chuir sé</span>
<lb n="273"/><span>d'fhiachaibh ar na daoinibh teacht go dtí a</span>
<lb n="274"/><span>chúirt féin agus do bhí hallaí móra a</span>
<lb n="275"/><span>raghaidís isteach ionnta chum a gcúis do</span>
<lb n="276"/><span>phléidhe.  Do chuir sé in a luighe orra gur</span>
<lb n="277"/><span>mar sin do-ghníthí i ngach tír i raibh dlighthe,</span>
<lb n="278"/><span>breitheamhnas, agus ceannacht.  Do bhíodh gach</span>
<lb n="279"/><span>aoinneach ag aithris na bhfocal sin agus cuid</span>
<lb n="280"/><span>aca nár thuig iad.  Adeireadh an sean-</span>
<lb n="281"/><span>dream gurbh fhearr leó an tslighe bhog</span>
<lb n="282"/><span>ghaedhealach do bhí aca sa tsean-aimsir agus</span>
<lb n="283"/><span>go raibh an iomarcaidh réim fá an strainséir</span>
<lb n="284"/><span>seo ná feadar aoinneach cad as é nó cia ar</span>
<lb n="285"/><span>dhíobh é ar aon chor.  Acht do bhí an sean-</span>
<lb n="286"/><span>dream ag dul i laighead gach bliadhain</span>
<lb n="287"/><span>tháinig agus ní raibh aoinneach ar an mbaile</span>
<lb n="288"/><span>sa deireadh a raibh an sean-nós aca.</span></p>
<lb n="289"/>
<lb n="290"/><p><span>Fé <sar> fhuair bean Fheargusa bás do bhí</span>
<lb n="291"/><span>cúiplín aici.  Do bhí Tadhg aici mar ainm ar</span>
<lb n="292"/><span>leanbh aca agus an Spuirín aici ar an leanbh</span>
<lb n="293"/><span>eile.  Níor airigh na comharsain riamh an</span>
<lb n="294"/><span>ainm sin Spuirín agus b'ait leó é.  Adubhairt</span>
<lb n="295"/><span>an bhean go dtug sí an ainm sin air mar</span>
<lb n="296"/><span>mhórtas don bhfear mhacánta sin, Lámhainní</span>
<lb n="297"/><span>Síoda a raibh na spuir ar a shálaibh aige, agus</span>
<lb n="298"/><span>go raibh buidheachas a croidhe aici air;</span>
<lb n="299"/><span>meireach <muna mbeadh> é sin go mbeadh sí</span>
<lb n="300"/><span>féin agus a fear ag achrann go deóidh, agus</span>
<lb n="301"/><span>nárbh mhór an ní go dtug lámhainní cead</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="302"/><p><span>maireachtana dhóibh ar aon chor?  Do bhí an</span>
<lb n="303"/><span>bheirt leanbh seo ag súgradh lá i macha na</span>
<lb n="304"/><span>sean-fheirmeach agus aon bheirt garsún badh</span>
<lb n="305"/><span>dheise snódh, badh láidre lámh, agus badh</span>
<lb n="306"/><span>luaithe cos níor cuireadh riamh ar an saoghal.</span>
<lb n="307"/><span>Do bhí Tadhg in a sheasamh ar bhárr puirt agus</span>
<lb n="308"/><span>sean-hata ar a leath-cheann aige agus do bhí</span>
<lb n="309"/><span>an Spuirín d'iarraidh é do chur dá chois.  Do</span>
<lb n="310"/><span>bhí taca ag Tadhg le n-a shálaibh sa phort.  Do</span>
<lb n="311"/><span>bhí sé dá lúbadh féin agus dá bhogadh féin</span>
<lb n="312"/><span>agus neart a ghualann aige i gcoinne an</span>
<lb n="313"/><span>Spuirín gibé'r domhan taobh a dtiubhradh sé</span>
<lb n="314"/><span>fobha féig.  Agus is iad na focail bhí aige</span>
<lb n="315"/><span>nach <ná></span></p>
<lb n="316"/>
<lb n="317"/><p><span>Mise an sean-rí 's ní bhogfar mo ghreim,</span>
<lb n="318"/><span>'S ní bhainfear anuas díom mo choróinín</span>
<lb n="319"/><span>beag binn.</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>Do bhí Lámhainní Síoda ag gabháil an bhóthair</span>
<lb n="322"/><span>leath is amuigh agus d'fhan sé ag an ngeata</span>
<lb n="323"/><span>ag éisteacht leó agus gach aon gháire aca.</span>
<lb n="324"/><span>Do leath a shúile air le iongantas agus le</span>
<lb n="325"/><span>dóighteacht croidhe.  Dar an mbaiste, ar sé,</span>
<lb n="326"/><span>is baoghal damh-sa na buachalla úd.  Atá</span>
<lb n="327"/><span>misneach agus meabhar aca.  Dogheuna droch-rud</span>
<lb n="328"/><span>díobh sin fós, acht bainfead-sa siar asta.</span>
<lb n="329"/><span>Do chas sé a bhaile arís comh mear 's do bhí</span>
<lb n="330"/><span>aige.  Do labhair sé le sean-draoi de</span>
<lb n="331"/><span>sheirbhíseach bhí i bfeidhil na gcaorach ar an</span>
<lb n="332"/><span>móinfheur aige dá chur i dtuigsint dó</span>
<lb n="333"/><span>cad do bhí uaidh.  Do-righne an sean-draoi</span>
<lb n="334"/><span>fiach dubh dhe féin agus d'éirigh in áirde ar</span>
<lb n="335"/><span>an aer agus cnapán luaithe in a bheul aige.</span>
<lb n="336"/><span>Níor bhfada go raibh sé ag luasgadh ós cionn</span>
<lb n="337"/><span>na ngarsún agus ag greadadh a sgiathán.</span>
<lb n="338"/><span>Do theich na garsúin ar a ndícheall.  Do bhain</span>
<lb n="339"/><span>barr-thuisle do an Spuirín beag agus do</span>
<lb n="340"/><span>thuit sé ar a bheul agus ar a aghaidh agus do</span>
<lb n="341"/><span>thuit Tadhg anuas air.  Do sgaoil an fiach</span>
<lb n="342"/><span>dubh anuas chucha an cnapán luaithe.  Do</span>
<lb n="343"/><span>bhris air agus é ag teacht anuas agus do-</span>
<lb n="344"/><span>righne ceó dhe.  Do leath an ceó sin ar feadh</span>
<lb n="345"/><span>an eudain ar Thadhg agus ar feadh na gcos ar</span>
<lb n="346"/><span>an Spuirín.  Tháinig neul codlata agus</span>
<lb n="347"/><span>fantais orra annsin, agus níor dhúisigheadar</span>
<lb n="348"/><span>as an gcodhlad sin fa cheann trí lá 's oidhche.</span>
<lb n="349"/><span>Ní raibh a shiubhal ag an Spuirín ná a radharc</span>
<lb n="350"/><span>ag Tadhg.  Tháinig mar do bheadh bróga</span>
<lb n="351"/><span>iarainn ar an Spuirín agus is ag lámhachas</span>
<lb n="352"/><span>do bhíodh sé.  Níor fhás sé pioc agus do bhí</span>
<lb n="353"/><span>sé in a chreutúir beag suarach as sin amach.</span>
<lb n="354"/><span>D'fhás Tadhg go hiongantach agus i gceann</span>
<lb n="355"/><span>cúig bhliadhan do bhí sé in a fhathaigheach <fathach></span>
<lb n="356"/><span>mór, acht ní raibh aon leus radhairce aige.</span></p>
<lb n="357"/>
<lb n="358"/><p><span>Nuair do bhí an méid sin deunta ag</span>
<lb n="359"/><span>lámhainní Síoda do-righne sé seacht ndígre-</span>
<lb n="360"/><span>acha <ndíge> leathana doimhine timcheall an</span>
<lb n="361"/><span>chaisleáin mar chóir cosanta air agus do thóg</span>
<lb n="362"/><span>sé seomra mór sa chúirt leath istigh agus</span>
<lb n="363"/><span>tug sé cuireadh don tuaith teacht agus</span>
<lb n="364"/><span>bheith ag caint ann agus aon rud do bheadh</span>
<lb n="365"/><span>uatha do chur in iúl dó.  Tángadar ann,</span>
<lb n="366"/><span>agus ní fhuaradar réidhteach ró-mhaith le</span>
<lb n="367"/><span>n-a chéile.  Do bhí costaisí móra ag baint</span>
<lb n="368"/><span>le gach aon rud agus ba éigean dóibh gó léir</span>
<lb n="369"/><span>bliadhain oibre do thabhairt in aisge do</span>
<lb n="370"/><span>Lámhainní Síoda mar ná raibh an t-airgead</span>
<lb n="371"/><span>aca.  Do bhí toradh a sláinte aige agus é ag</span>
<lb n="372"/><span>magadh fútha ar fad.</span></p>
<lb n="373"/>
<lb n="374"/><p><span>Le linn na haimsire sin do bhí an Spuirín</span>
<lb n="375"/><span>in a shuidhe ar an gclaidhe lá.  Do bhí búna</span>
<lb n="376"/><span>síoda báin timcheall ar a mhuineul.  Ní fios</span>
<lb n="377"/><span>cá bhfuair sé é.  Do bhí an-thaidhbhse air as</span>
<lb n="378"/><span>mar is giobail ar fad ba eadh an t-eudach</span>
<lb n="379"/><span>do bhí air.  Cad do-chífeadh sé chuige ag</span>
<lb n="380"/><span>teacht anuas le fánaidh an chnoic acht bean</span>
<lb n="381"/><span>shiubhail agus leanbh beag le n-a cois agus</span>
<lb n="382"/><span>sgeabha reatha fútha agus madraí Lámhainní</span>
<lb n="383"/><span>Síoda asta.  Do chaith sé é fhéin anuas den</span>
<lb n="384"/><span>chlaidhe ar lár an bhóthair agus do-chuaidh sé</span>
<lb n="385"/><span>ag lapadán agus ag lámhachas ag fóirint</span>
<lb n="386"/><span>orra.  Nuair do-chonnaic na gadhair ag</span>
<lb n="387"/><span>teacht é, tháinig sgannradh orra agus do</span>
<lb n="388"/><span>chasadar ar an nóimeint.  Adubhairt an bhean</span>
<lb n="389"/><span>shiubhail: "Atá buidheachas agam ort, a bhróga</span>
<lb n="390"/><span>iarainn.  Atá casóg mo mhic annso stractha</span>
<lb n="391"/><span>ag gadharaibh Lámhainní Síoda agus atá mo</span>
<lb n="392"/><span>lámh gearrtha aca agus atá sí ag tabhairt fola.</span>
<lb n="393"/><span>An bhfuil aon rud agat do chuirfinn thimcheall</span>
<lb n="394"/><span>uirre?"  Do bhain an Spuirín dé an búna</span>
<lb n="395"/><span>breaghdha geal síoda do bhí thimcheall ar a</span>
<lb n="396"/><span>mhuineul agus thug sé dhí é.  D'ionntaigh an</span>
<lb n="397"/><span>bhean air annsin: "A bhróga iarainn," arsa</span>
<lb n="398"/><span>sí, "ní dual athar duit bheith mar atá tú.</span>
<lb n="399"/><span>Téighir go dtí Sean-Chailleach na Sgáthán síos</span>
<lb n="400"/><span>in íochtar an ghleanna agus abair lé gurab</span>
<lb n="401"/><span>iad an Mac agus a Mháthair do chuir chuiche thú</span>
<lb n="402"/><span>fá dhéin comhairle do leasa agus cuimhnigh ar</span>
<lb n="403"/><span>an lá so go lá do bháis."  D'imthigheadar</span>
<lb n="404"/><span>annsin agus ní tugadh síos cá'r ghabhadar.</span></p>
<lb n="405"/>
<lb n="406"/><p><span>Ar theacht an tráthnóna do bhí an Spuirín</span>
<lb n="407"/><span>ag tairsinn doras Cailleach na Sgáthán.</span></p>
<lb n="408"/>
<lb n="409"/><p><span>"Bail Dé ar a bhfuil annso istigh," arsa sé.</span></p>
<lb n="410"/>
<lb n="411"/><p><span>"Dia's Muire dhuit," arsa an chailleach.</span></p>
<lb n="412"/>
<lb n="413"/><p><span>"Fios mo leasa ort, a Chailleach na Sgáthán,"</span>
<lb n="414"/><span>arsa sé.  "Cia adubhairt leat teacht?"</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="415"/><p><span>arsa sí.  "An Mac agus a Mháthair."  Ní</span>
<lb n="416"/><span>raibh focal ag an chailligh agus do shíl an</span>
<lb n="417"/><span>Spuirín ná labharfadh sí ar aon chor.  Do-</span>
<lb n="418"/><span>chuaidh sí go dtí an doras agus d'fheuch sí</span>
<lb n="419"/><span>amach agus do chas sí arís.  "Tusa Bróga</span>
<lb n="420"/><span>iarainn?" arsa sí.  "Is mé," ar seisean,</span>
<lb n="421"/><span>"fios mo leasa ort?"  "Ceart gan eagla,</span>
<lb n="422"/><span>gan chath, ní raibh sé riamh le faghbháil ó fhear</span>
<lb n="423"/><span>na hurchóide.  Oidhche i ndiamhair coille agus</span>
<lb n="424"/><span>coimhthionól daoine ag glaodhach in áirde ós</span>
<lb n="425"/><span>bhur gcionn.  Oidhche ar mhaoil an t-sléibhe</span>
<lb n="426"/><span>agus rian bhur gcolann ar an gcarraig luim</span>
<lb n="427"/><span>agus gan oiread 's cúnach ag fás uirri, aiteann</span>
<lb n="428"/><span>gan bláth agus crann giúise breac-críon</span>
<lb n="429"/><span>agus tobar fíor-uisge i lár na habhann</span>
<lb n="430"/><span>agus gach coiscéim siar ó thuaidh agus deun-</span>
<lb n="431"/><span>faid <do-gheunaid> cosa gan siubhal eólas do</span>
<lb n="432"/><span>shúilibh gan radharc."  "A chailleach na sgáthán,"</span>
<lb n="433"/><span>arsa an Spuirín agus é ag gabháil amach an</span>
<lb n="434"/><span>doras, "cad is cor dom chosaibh féin?"  Do</span>
<lb n="435"/><span>bhí sé ag lapadán agus ag lámhachás leis</span>
<lb n="436"/><span>i gcomhnuidhe agus d'fhóbair go gcaillfeadh sé</span>
<lb n="437"/><span>na focail adubhairt sí: "brisfear claidheamh</span>
<lb n="438"/><span>agus sleágh i gcomhrac agus ní bhf'láir</span>
<lb n="439"/><span><foráil> díbh na cosa cruadha bheith ag</span>
<lb n="440"/><span>duine agaibh."</span></p>
<lb n="441"/>
<lb n="442"/><p><span>Do-chuaidh an Spuirín go dtí iothlann</span>
<lb n="443"/><span>Lámhainní Síoda ar lorg a dhearbhráthar.  Do</span>
<lb n="444"/><span>bhíodh sé ag tarraing ualach fá thrucail gach</span>
<lb n="445"/><span>lá do Lámhainní Síoda dáltha aon bheathaidheach</span>
<lb n="446"/><span>agus is san iothlainn do chodailigheadh sé ar</span>
<lb n="447"/><span>feadh na hoidhche.  "I do chodladh athá tú, a</span>
<lb n="448"/><span>Thadhg?" arsa an Spuirín.  "Ní headh, a</span>
<lb n="449"/><span>dhearbhráthair."  "Éirigh as sin.  Cuir mise</span>
<lb n="450"/><span>ar do ghuailnibh agus bí ag cur díot.  Deun-</span>
<lb n="451"/><span>faidh <do-gheunaid> cosa gan siubhal eólas</span>
<lb n="452"/><span>do shúilibh gan radharc.  Is agam-sa atá na</span>
<lb n="453"/><span>súile, is agat-sa atá na cosa.  Cuirfimíd a</span>
<lb n="454"/><span>mhalairt de dheallramh ar an ndúthaigh seo</span>
<lb n="455"/><span>nuair chasfaimíd."  D'imthigheadar leó annsin.</span></p>
<lb n="456"/>
<lb n="457"/><p><span>Níor mhisde don Spuirín a rádh go raibh na</span>
<lb n="458"/><span>súile aige: do-chífeadh sé na cuileóga ag</span>
<lb n="459"/><span>teicheadh ó na fáinleogaibh lá samhraidh agus</span>
<lb n="460"/><span>do mheabhróchadh sé agus do chóimhreóchadh sé</span>
<lb n="461"/><span>na ruibí do bhainfeadh na heunlaithe de dhrom</span>
<lb n="462"/><span>asail ar linn neadaireachta.  Agus níor</span>
<lb n="463"/><span>mhisde dó a rádh go raibh na cosa ag Tadhg:</span>
<lb n="464"/><span>mar thiubhradh sé cnoc de léim agus</span>
<lb n="465"/><span>gleann de thrioslóig agus ní chuirfeadh sé</span>
<lb n="466"/><span>i bhfáith loch ná coill.</span></p>
<lb n="467"/>
<lb n="468"/><p><span>Do bhíodar ag imtheacht leó riamh 's choidhche,</span>
<lb n="469"/><span>agus nuair bhí an deidheanaighe ag teacht an</span>
<lb n="470"/><span>dara lá rángadar an choill do bhí chomh</span>
<lb n="471"/><span>tiugh ag bileogaibh crainn ná raibh caoi aca</span>
<lb n="472"/><span>ar na réiltíní féin d'feicsint ar an aer.</span>
<lb n="473"/><span>Do bhí na preucháin ag sgreuchadh in áirde ós</span>
<lb n="474"/><span>a gcionn: ""Oidhche i ndiamhair coille,"" arsa</span>
<lb n="475"/><span>an Spuirín, ""agus coimhthionól daoine</span>
<lb n="476"/><span>in áirde os bhur gcionn."  A Chailleach na</span>
<lb n="477"/><span>Scáthán, arsa sé, atá cuid de do chuid</span>
<lb n="478"/><span>cainte tar éis teacht chumh críche.  Siubhail</span>
<lb n="479"/><span>leat go dtanóchaidh na crainn go bhfeicfidh</span>
<lb n="480"/><span>mé iad."  Níor bhfada go bhfaca sé na</span>
<lb n="481"/><span>preucháin ar an aer.  Do bhí trí sgata mór</span>
<lb n="482"/><span>ann díobh agus iad go léir ag grágallach</span>
<lb n="483"/><span><grágghail> sa t-slighidh go ndubhairt Tadhg</span>
<lb n="484"/><span>gurab iad na deamhain aereach bhí ann.  Sa</span>
<lb n="485"/><span>chodladh dhóibh d'airigheadar duine ag caint,</span>
<lb n="486"/><span>agus aon ghuth chomh binn níor airigheadar</span>
<lb n="487"/><span>riamh roimh sin.  Do bhí an duine sin ag rádh</span>
<lb n="488"/><span>leó gurbh mór an meisneach do bhí aca, go</span>
<lb n="489"/><span>raibh an-chuid oibre deunta aca acht gan dul</span>
<lb n="490"/><span>ró-fhada ó bhaile.  "A Spuirín," arsa Tadhg,</span>
<lb n="491"/><span>"nár bhfearr dúinn casadh."  "Ní fearr,"</span>
<lb n="492"/><span>arsa an Spuirín, "éirigh as sin, cuir mise ar</span>
<lb n="493"/><span>do ghuailnibh agus beidh an meisneach agat</span>
<lb n="494"/><span>arís."  D'imthigheadar leó annsin.</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>Ar theacht an tráthnóna arís do bhíodar ar</span>
<lb n="497"/><span>sliabh an t-sneachta, agus ar mhaoil an</span>
<lb n="498"/><span>t-sléibhe sin ar an gcarraig luim do chodail-</span>
<lb n="499"/><span>igheadar ar feadh na hoidhche.  Ní haon</span>
<lb n="500"/><span>chodladh sámh do-righneadar mar do bhí</span>
<lb n="501"/><span>daoine ag labhairt leó tré n-a gcodladh</span>
<lb n="502"/><span>agus dá rádh go raibh an domhan ag magadh</span>
<lb n="503"/><span>fútha anois agus ná raibh oscar céille ná</span>
<lb n="504"/><span>meabhrach aca.  "A dhearbhráthair," arsa</span>
<lb n="505"/><span>Tadhg, "ní fearr dúinn bheith ar a thí."</span></p>
<lb n="506"/>
<lb n="507"/><p><span>"Éirigh agus bí ag cur díot.  Sé an lá indiu</span>
<lb n="508"/><span>an lá déidheanach atá orainn."  Agus d'fág-</span>
<lb n="509"/><span>bhadar rian a gcolann ar an áit i gcodailigh-</span>
<lb n="510"/><span>eadar i lár an t-seaca.</span></p>
<lb n="511"/>
<lb n="512"/><p><span>D'imthigheadar leo arís.  Do-righneadar</span>
<lb n="513"/><span>brúscar de na coilltibh agus poill criadh</span>
<lb n="514"/><span>briste de na locha.  Cubhar na habhann ar na</span>
<lb n="515"/><span>crannaibh agus iasg na habhann ar na portaibh.</span>
<lb n="516"/><span>Agus ar linn na gréine ag dul fé do-</span>
<lb n="517"/><span>chonnaic an Spuirín an aiteann tré theinidh</span>
<lb n="518"/><span>fiche míle amach uaidh agus crann giúise le</span>
<lb n="519"/><span>n-a ais do bhí breac-críon ag an teas.</span>
<lb n="520"/><span>Tamall beag amach do bhí an abha, agus</span>
<lb n="521"/><span>adubhairt an Spuirín dul go dtí carraig dubh</span>
<lb n="522"/><span>do bhí in a lár.  Do bhíodar ar an gcarraig</span>
<lb n="523"/><span>ar an nóimeint.  Fuaradar an fíor-uisge ón</span>
<lb n="524"/><span>tobar.  Do nigh Tadhg a shúile agus do bhí an</span>
<lb n="525"/><span>radharc agus an misneach aige.  D'éirigh buile</span>
<lb n="526"/><span>air annsin agus má's gairid do bhí sé ag</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="527"/><p><span>teacht, ba ghiorra ioná sin do bhí sé ag casadh</span>
<lb n="528"/><span>arís.  Do bhí an cogadh ar siubhal nuair do</span>
<lb n="529"/><span>chasadar mar do bhí gach aoinneach cortha de</span>
<lb n="530"/><span>lámhainní Síoda.  Do bhí daoine ag teicheadh</span>
<lb n="531"/><span>agus daoine eile ar a dtóir.  Níor dhada le</span>
<lb n="532"/><span>Tadhg na dígreacha <díge> do bhí thimcheall an</span>
<lb n="533"/><span>chaisleáin, agus ar iompódh na baise do bhí</span>
<lb n="534"/><span>sé ag an doras.  Do leag sé uaidh an Spuirín</span>
<lb n="535"/><span>ar an bpáirc.  Do bhí sleagh agus claidheamh</span>
<lb n="536"/><span>aige.  Do bhuail sé buille ar an gcuaille</span>
<lb n="537"/><span>comhraic.  "Cuirim ort, a Lámhainní Síoda,"</span>
<lb n="538"/><span>arsa sé.  "Léigim leat," arsa Lámhainní</span>
<lb n="539"/><span>Síoda.  An té raghadh ó íochtar an domhain</span>
<lb n="540"/><span>go dtí uachtar an domhain ag feuchaint ar</span>
<lb n="541"/><span>chath agus ar chruaidh-comhrac, is orra féin badh</span>
<lb n="542"/><span>chóir dul ag feuchaint.  Do dheunfaidís <do-</span>
<lb n="543"/><span>geunaidís> ball bog den mball cruaidh, do</span>
<lb n="544"/><span>tharraingeóchaidís tobracha <tobair> fior-</span>
<lb n="545"/><span>uisge tré chroidhe na gcloch nglas, le foiréig-</span>
<lb n="546"/><span>ean uilc agus urchóide chum a chéile go dtí</span>
<lb n="547"/><span>go raibh an t-sleagh agus an claidheamh do bhí</span>
<lb n="548"/><span>ag Tadhg briste in a mblodhnaibh.  Do bhí an</span>
<lb n="549"/><span>Spuirín thíos ag cosaibh a dhearbhráthar.  Do</span>
<lb n="550"/><span>phreab sé ar a ghlúnaibh.  "Adubhairt an</span>
<lb n="551"/><span>chailleach," arsa sé, ""brisfear an claidheamh</span>
<lb n="552"/><span>agus an t-sleagh agus ní bhf'láir díbh cosa</span>
<lb n="553"/><span>cruadha bheith ag duine agaibh.  Beir orm</span>
<lb n="554"/><span>agus sgaoil chuige mé."  Rug sé air agus</span>
<lb n="555"/><span>do chaith sé leis é.  Do bhí Lámhainní Síoda</span>
<lb n="556"/><span>ar linn an buille do tharraing chum an ceann</span>
<lb n="557"/><span>do bhaint de Thadhg.  Do bhuail an dá chois</span>
<lb n="558"/><span>iarainn a sgiath, agus do chuadar isteach</span>
<lb n="559"/><span>tríthe dá mbadh amhlaidh 's ná beadh ann acht</span>
<lb n="560"/><span>braitín lín eudaigh gur bhuail an dá shál sa</span>
<lb n="561"/><span>dá shúil ar Lámhainní Síoda agus do thuit sé</span>
<lb n="562"/><span>in a phleist den mbuille sin.</span></p>
<lb n="563"/>
<lb n="564"/><p><span>Do bhí an caisleán agus na talmhaintí ag</span>
<lb n="565"/><span>Tadhg agus an Spuirín annsin.  Do bhí feusta</span>
<lb n="566"/><span>agus cóisir aca an oidhche sin agus do bhí na</span>
<lb n="567"/><span>coindléoirí práis ar an mbord aca.  D'ar</span>
<lb n="568"/><span><lá ar> n-a bhárach, do-chuadar go dtí teach</span>
<lb n="569"/><span>Cailleach na Sgáthán.  Ní raibh aon teimheal</span>
<lb n="570"/><span>le feicsint dí féin ná dá tig acht do bhí bean</span>
<lb n="571"/><span>óg álainn ar an áit, agus do bhí an Mháthair</span>
<lb n="572"/><span>agus a Mac ann in a fochair.  Do bhí gile na</span>
<lb n="573"/><span>gréine ar a n-aghaidh agus ar a súilibh.  "An</span>
<lb n="574"/><span>bhfanfa sibh in ár bhfochair go deóidh?" arsa</span>
<lb n="575"/><span>Tadhg.  "Ní bheimíd i bhfad uaibh, arsa an</span>
<lb n="576"/><span>Mháthair.</span></p>
<lb n="577"/>
<lb n="578"/><p><span>Agus níor innis mo shean-athair cad ba chor</span>
<lb n="579"/><span>dóibh annsin.</span></p>
<lb n="580"/>
<lb n="581"/><p><span>An fear d'innis an sceul so damh-sa,</span>
<lb n="582"/><span>adubhairt sé gurab é an scoláire mór d'innis</span>
<lb n="583"/><span>do n-a shean-athair an cheud uair é, agus</span>
<lb n="584"/><span>aon rud adubhairt an scoláire mór go dtioc-</span>
<lb n="585"/><span>fadh sé chum críche.  Is dóigh liom féin go</span>
<lb n="586"/><span>bhfuil tagairt ann do sheanchus na hÉireann,</span>
<lb n="587"/><span>agus gurab ionann Láimhinní Síoda agus</span>
<lb n="588"/><span>muintir Shean-Shasana, agus gurab ionann</span>
<lb n="589"/><span>Tadhg agus muintir na tuaithe a bhfuil cóir</span>
<lb n="590"/><span>agus glaine na Gaedhilge aca gan fhios dóibh</span>
<lb n="591"/><span>féin, agus gurab ionann an Spuirín agus</span>
<lb n="592"/><span>muintir na mbailte mór thug eólas agus</span>
<lb n="593"/><span>misneach do mhuintir na tuaithe.  Má is fíor</span>
<lb n="594"/><span>sin, atá cuid den tairngireacht so ná táinig</span>
<lb n="595"/><span>chum críche fós.</span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>Cros na nAingeal</span>
<lb n="598"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="599"/><p><span>An Ghaedhealg isan Iolscoil</span></p>
<lb n="600"/>
<lb n="601"/><p><span>Cad chuige Iolsgoil?  Atá, chum go mbeadh</span>
<lb n="602"/><span>gach cinéal foghluma, agus gach réim árd-</span>
<lb n="603"/><span>oideachais ag macaibh léighinn pé tír pé</span>
<lb n="604"/><span>treabh dóibh, nó pé bocht saidhbhir iad.  Ní</span>
<lb n="605"/><span>déarfadh aoinne ná gurab iad eagna agus</span>
<lb n="606"/><span>anam-eolas, feallsamhnacht diadha agus</span>
<lb n="607"/><span>béasach na foruis is foirtile agus is féile</span>
<lb n="608"/><span>agus is tábhachtaighe atá ar toirbhirt ag</span>
<lb n="609"/><span>Iolsgolaibh.  Acht cad mar gheall ar gach</span>
<lb n="610"/><span>cineál eile léighinn?  Badh cheart go bhfuigh-</span>
<lb n="611"/><span>idís sin an taoide is dual dóibh le h-aghaidh</span>
<lb n="612"/><span>na ndaoine chuireann spéis ionnta, acht</span>
<lb n="613"/><span>i nIolsgoil deighcheapaighthe 'sé eolas is</span>
<lb n="614"/><span>ionnruice agus is aoirde ná ealadha na</span>
<lb n="615"/><span>haigne agus na nádúire.  B'í sin tuairim</span>
<lb n="616"/><span>na ndaoine do chéad-leag clocha buinn na</span>
<lb n="617"/><span>nIolsgoil ins an aimsir i n-allód.  Do</span>
<lb n="618"/><span>shíleadar go mbeadh tabhairt suas maith ar</span>
<lb n="619"/><span>na macaibh léighinn dá mbeadh príomh-adhbhar</span>
<lb n="620"/><span>na n-uraiceacht aca agus, mar aon leis na</span>
<lb n="621"/><span>tréithibh eile, eolas maith ar a dteangain</span>
<lb n="622"/><span>féin; iad a bheith i n-innmhe í do léigheadh</span>
<lb n="623"/><span>agus do sgríobhadh gan doice gan doladh</span>
<lb n="624"/><span>agus gach ar bhain le seanchas follasach a</span>
<lb n="625"/><span>dtalaimh dúthchais agus le iomláine eachtra</span>
<lb n="626"/><span>a sinsear a bheith de ghlanmheabhair aca.</span>
<lb n="627"/><span>B'oireamhnach an oileamhain é sin do shaor-</span>
<lb n="628"/><span>chineadh.  Ba leor fós é d'fhear géarchúiseach</span>
<lb n="629"/><span>agus go mór-mhór do dhuine ná féadfadh</span>
<lb n="630"/><span>teacht ar oideachas deagh-mhúinte tré easbh-</span>
<lb n="631"/><span>aidh maoine chum slighe mhaith maireamhna</span>
<lb n="632"/><span>d'fhagháil as a bhféadfadh sé, le haireachas</span>
<lb n="633"/><span>agus le háirdeall, do choigilt - is gan</span>
<lb n="634"/><span>sprionnluightheacht do chur 'n-a leith.  Dá</span>
<lb n="635"/><span>mbadh rud é go mbeadh na tréithe sin ag na</span>
<lb n="636"/><span>macaibh léighinn ag dul go dtí an Iolsgoil,</span>
<lb n="637"/><span>d'fhéadfaidís leanamhaint ar gach adhbhar</span>
<lb n="638"/><span>foghluma badh mhaith leo agus bheadh sé ar a</span>
<lb n="639"/><span>gcumas an fhoghluim sin d'fhagháil tré n-a</span>
<lb n="640"/><span>dteangain dhuthchais.</span></p>
<lb n="641"/>
<lb n="642"/><p><span>Acht "ní mar a síltear bítear."  Ní raibh</span>
<lb n="643"/><span>aca an fíor-eolas forusta ba dhual dóibh 'sa</span>
<lb n="644"/><span>teangain.  Agus ní'l aon athrughadh saoghail</span>
<lb n="645"/><span>againn anois seachas an t-am úd.  Dá</span>
<lb n="646"/><span>mbeadh, ní bheimís i gcumhangrach agallmha</span>
<lb n="647"/><span>agus aighneasa mar atáimíd fé láithir.  Ó's</span>
<lb n="648"/><span>mar sin atá ní misde dhúinn a fhiafraighe</span>
<lb n="649"/><span>dhínn féin cá bhfuil an locht?  Is í mo</span>
<lb n="650"/><span>bharamhail-se, agus ní baramhail gan bharánta</span>
<lb n="651"/><span>í, go bhféadfaidhe an milleán do chur i leith</span>
<lb n="652"/><span>na sgol n-íochtarach, de bhrígh nár fromhadh</span>
<lb n="653"/><span>ionnta na sgoláirí i dteagasg tuigsionach</span>
<lb n="654"/><span>ar dhálaibh ná ar nodaibh ar dteangan.  Acht,</span>
<lb n="655"/><span>ná stadaimís annso ag sileadh na ndeór os</span>
<lb n="656"/><span>cionn an mhí-thapaidh sin.  Deinimís iarracht</span>
<lb n="657"/><span>go mion agus go minic le lághacht agus le</span>
<lb n="658"/><span>cinéaltas chum a chur 'n-a luighe ar uachdar-</span>
<lb n="659"/><span>ánaibh na sgol úd gurab é a ndualgas</span>
<lb n="660"/><span>dleaghthach athnuadhchain ceart do dhéanamh ar</span>
<lb n="661"/><span>an nGaedhilg agus sgaipeadh agus díbirt do</span>
<lb n="662"/><span>chur ar a n-éirimíbh leath-ghallda; go bhfuil</span>
<lb n="663"/><span>muintir na tíre go léir ar aon aigneadh gur</span>
<lb n="664"/><span>fearr seasamh ar ar mbonnaibh féin ná bheith</span>
<lb n="665"/><span>i dtilliomaighe aon duine; agus ar an</span>
<lb n="666"/><span>adhbhar sin nach ceart dóibh féin fanacht ar</span>
<lb n="667"/><span>gcúl, acht beartaidheacht mhór do thionnsgnadh</span>
<lb n="668"/><span>chum oibre na Gaedhilge.</span></p>
<lb n="669"/>
<lb n="670"/><p><span>Ó's soiléir, mar sin, ná deintear an</span>
<lb n="671"/><span>Ghaedhilg do mhúineadh go dlisdeanach agus</span>
<lb n="672"/><span>go deachtuighthe ins na sgoileannaibh iochtar-</span>
<lb n="673"/><span>acha, ís í ceist is tabhachtaighe dá mbaineann</span>
<lb n="674"/><span>leis an Iolsgoil nua do Ghaedhilgeóiríbh, ná</span>
<lb n="675"/><span>cionnus is fearr cuirfar an Ghaedhilg dá</span>
<lb n="676"/><span>múineadh innti?  Cé go bhfuil dream i gceann</span>
<lb n="677"/><span>na hoibre is ar an tSeanaid a théigheann</span>
<lb n="678"/><span>sé 'sa deire an suidheamh foghluma do</span>
<lb n="679"/><span>cheapadh.  Acht b'fhéidir ná fuil cead a gcinn</span>
<lb n="680"/><span>ag na Seanadóiríbh chum pé adhbhar foghluma</span>
<lb n="681"/><span>is maith leo do chur ar an gclár?  Ní fheicim</span>
<lb n="682"/><span>aon rud 'sa reacht ag chur coinghill ná col</span>
<lb n="683"/><span>orra um an Ghaedhilg do chur 'san réim</span>
<lb n="684"/><span>uachtair agus árus a diongbhála do thabhairt</span>
<lb n="685"/><span>di.  Bíodh a fhiadhnaise sin ar bhrígh an cheath-</span>
<lb n="686"/><span>ramhadh roinn: "ceapfaid na stíurthóirí</span>
<lb n="687"/><span>i mBaile Átha Cliath na riaghalacha go léir le</span>
<lb n="688"/><span>haghaidh na hIolsgoile i mBaile Átha Cliath,</span>
<lb n="689"/><span>agus na gcoláisdí a bhaineann léi"; agus</span>
<lb n="690"/><span>arís ar bhrígh an dara roinn: "beidh na ceada</span>
<lb n="691"/><span>ceudna ag macaibh léighinn atá ag déanamh</span>
<lb n="692"/><span>stuidéir i gColáisde bhaineann leis an</span>
<lb n="693"/><span>Iolsgoil agus atá ag macaibh léighinn na</span>
<lb n="694"/><span>hIolsgoile."  Ag machtnamh ar bhrígh agus ar</span>
<lb n="695"/><span>mheoin na riaghlach soin dúinn, chífeam gur ar</span>
<lb n="696"/><span>an tSeanaid atá túrnamh nó tóghbháil na</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="697"/><p><span>Gaedhilge, agus nuair a cuirfear ar crann-</span>
<lb n="698"/><span>aibh í gurab ionann agus bás di, muna</span>
<lb n="699"/><span>gcuirfar ar shlighe a leasa í.  I n-Iolsgoil</span>
<lb n="700"/><span>deighcheapaighthe níor bh'fuláir an Ghaedhilg a</span>
<lb n="701"/><span>bheith n-a húirlis foghluma; acht ní féidir sin</span>
<lb n="702"/><span>fé láthair.  An rud is lugha dhe, ní bheidh</span>
<lb n="703"/><span>suidheamh ceart foghluma againn 'sa tír seo,</span>
<lb n="704"/><span>acht ionad múinte Gall-Ghaedheal go mbeidh</span>
<lb n="705"/><span>ag an nGaedhilg an réim is dual di.  Mar</span>
<lb n="706"/><span>is an í Ghaedhilg teanga na hÉireann, agus</span>
<lb n="707"/><span>is innti atá smaointe agus cáilidheachta ar</span>
<lb n="708"/><span>sean agus ar sinsear; is léithi atá fighte</span>
<lb n="709"/><span>fuaighte gaois agus intleacht na ndaoine</span>
<lb n="710"/><span>atá ag a labhairt leis na mílte bliadhan;</span>
<lb n="711"/><span>ní'l i stair na teangan acht stair anma</span>
<lb n="712"/><span>daoine a bhlais den aoibhneas agus den</span>
<lb n="713"/><span>tsonas agus den abhantur ar feadh na ré</span>
<lb n="714"/><span>i n-a rabhadar manaigh agus mainistreacha</span>
<lb n="715"/><span>go líonmhar ar fuaid na tíre, agus i n-a</span>
<lb n="716"/><span>raibh meas agus scion ar léigheann agus ar</span>
<lb n="717"/><span>chráibhtheacht; agus fós stair anma daoine a</span>
<lb n="718"/><span>bhlais 'n-a dhiaidh-san den daor-bhruid agus</span>
<lb n="719"/><span>den anachain agus den éigeandáil ar fead</span>
<lb n="720"/><span>na ré i rabhadar fé smacht na gclaon-dlighe.</span>
<lb n="721"/><span>Má's fíor a n-abharthar go mbíonn gaois</span>
<lb n="722"/><span>agus grástamhlacht i ndaoinibh seachas a</span>
<lb n="723"/><span>chéile, ní mór a rádh nár theip ar Ghaedhealaibh</span>
<lb n="724"/><span>riamh an fíor-chreideamh agus an deagh-</span>
<lb n="725"/><span>eolas agus an dúil 'sa léigheann.  Agus cá</span>
<lb n="726"/><span>bhfaghthar an fíor-eolas sin?  I dteangain</span>
<lb n="727"/><span>ársa na nGaedheal.</span></p>
<lb n="728"/>
<lb n="729"/><p><span>Dá bhrígh sin, dá sgaraimís, len ar</span>
<lb n="730"/><span>dteangain, nó leogaint di dul i laighead</span>
<lb n="731"/><span>agus i dtrághadh, bheimís ag sgaramhaint leis</span>
<lb n="732"/><span>an oighreacht is dúthchas dúinn, agus ag dul</span>
<lb n="733"/><span>i n-olcas i láthair an domhain mhóir.  Seadh!</span>
<lb n="734"/><span>agus do bheimís ag sgaramhaint leis an</span>
<lb n="735"/><span>dteangain is gasda, agus is bríoghmhaire,</span>
<lb n="736"/><span>agus is eagnaidhe, agus is léigheannta dá</span>
<lb n="737"/><span>labhartar ar dhruim an domhain mhóir.  Ná</span>
<lb n="738"/><span>deintear magadh ná fonomhaid fé laighead</span>
<lb n="739"/><span>a sean-lithridheachta, agus ná bristear fé</span>
<lb n="740"/><span>scige dá gcuirtí i gcompráid le litridheacht</span>
<lb n="741"/><span>na Gréige, agus na Laidne, agus an Bhéarla</span>
<lb n="742"/><span>í.  Gan amhras, tá foth-obair i litridheacht na</span>
<lb n="743"/><span>dteangan úd ná géilleann i n-aon chomórtas,</span>
<lb n="744"/><span>acht do chinn an Ghaedhilg seo againn-ne</span>
<lb n="745"/><span>orra ar dhoimhne eolais, ar airgheannaibh</span>
<lb n="746"/><span>focal, agus ar iongantas eachtra.  Agus</span>
<lb n="747"/><span>féach i leith na Sean-Ghaedhilge féin!  Cá</span>
<lb n="748"/><span>bhfuighfidhe a cómh-fhoirbhtheacht, agus a cómh-</span>
<lb n="749"/><span>chastacht de theangain?  Tá díochlaonta</span>
<lb n="750"/><span>agus comhchlaonta innti atá i n-easnamh le</span>
<lb n="751"/><span>fada aimsire ar shanasán na Laidne, agus</span>
<lb n="752"/><span>ná fuil tásg ná tuairisg orra indiu.  Agus</span>
<lb n="753"/><span>dá gcuarduighimís go bun gach teangan aca,</span>
<lb n="754"/><span>b'iontuigthe dhúinn gur teangthacha coibhneasta</span>
<lb n="755"/><span>iad, mar is minic ná bíonn eidir-dhealughadh</span>
<lb n="756"/><span>orra 'sa phréimh bhunaidh.  Is beag iongnadh</span>
<lb n="757"/><span>mar sin go ngoilleann a gcás ar a chéile,</span>
<lb n="758"/><span>agus is lughaide is ionchurtha i n-iongantas</span>
<lb n="759"/><span>gan togha an eolais ná fios-fáth na Laidne</span>
<lb n="760"/><span>ag duine nach ngabhann do lámh an tSean-</span>
<lb n="761"/><span>Ghaedhilg do chur i n-áireamh a thréithe.</span></p>
<lb n="762"/>
<lb n="763"/><p><span>Ní foláir, mar sin, córughadh árd a bheith</span>
<lb n="764"/><span>ar an nGaedhilg.  Níor cheart go mbeadh an</span>
<lb n="765"/><span>iomarca adhbhar i ngach suidheamh foghluma</span>
<lb n="766"/><span>mar is é príomh-rún na hIolsgolle tuilleadh</span>
<lb n="767"/><span>do chur len a mbíonn i n-aigne na mac léighinn</span>
<lb n="768"/><span>ar dteacht isteach dóibh.  Agus ná deintear</span>
<lb n="769"/><span>aithris ar an tsuidheamh foghluma cleachtar i</span>
<lb n="770"/><span>nDroichead Caime ná i n-aon áit eile.  I</span>
<lb n="771"/><span>gcomhair muintire na hÉireann atá an</span>
<lb n="772"/><span>Iolsgoil nua, agus ní oireamhnochadh iad sin</span>
<lb n="773"/><span>an rud d' oireamhnochadh an fear thall.  Acht,</span>
<lb n="774"/><span>an mbeidh sprid Gaedhealach i measg na mac</span>
<lb n="775"/><span>léighinn?  Tá caoi ann le haghaidh gach aon</span>
<lb n="776"/><span>rud do dhéanamh dá gcuimhneochadh duine air.</span>
<lb n="777"/><span>Bíodh seanchas na hÉireann dá múineadh go</span>
<lb n="778"/><span>mion ann, agus bíodh ollamh togarthach,</span>
<lb n="779"/><span>inneamhail chum í do mhúineadh.  As an</span>
<lb n="780"/><span>bhfoghluim sin, tiocfaidh grádh 'n-a gcroidhthibh</span>
<lb n="781"/><span>d' Éirinn, agus go mór-mhór dá dteangain</span>
<lb n="782"/><span>dúthchais.  Rud eile, cuirtar ar bun ann</span>
<lb n="783"/><span>cumann Gaedhealach a bheidh in áis le</span>
<lb n="784"/><span>léigheann, agus bíodh ag baint leis aitheasca</span>
<lb n="785"/><span>agus díospóireachta, cuirmeacha ceoil agus</span>
<lb n="786"/><span>sgoruidheachta chuirfidh sprid dúthrachtach ins</span>
<lb n="787"/><span>na macaibh léighinn, agus a ghríosfaidh iad</span>
<lb n="788"/><span>chum leanamhaint ar an nGaedhilg.</span></p>
<lb n="789"/>
<lb n="790"/><p><span>Ba mhaith liom trácht ar na daoinibh go</span>
<lb n="791"/><span>mbeidh ortha an Ghaedhilg agus gach a</span>
<lb n="792"/><span>mbaineann léi do mhúineadh 'san Iolsgoil.</span>
<lb n="793"/><span>Is í mo thuairim-se ghur ceart go mbeadh</span>
<lb n="794"/><span>beirt ollamhan le haghaidh oibre na</span>
<lb n="795"/><span>Gaedhilge - duine aca le haghaidh Gaedhilge</span>
<lb n="796"/><span>agus litridheachta na haimsire seo, agus an</span>
<lb n="797"/><span>duine eile le haghaidh na Sean-Ghaedhilge</span>
<lb n="798"/><span>agus a litridheachta-se.  Tá luaidhte agam</span>
<lb n="799"/><span>cheana ar an tseanchas.  Dom dhóigh-se is</span>
<lb n="800"/><span>Drochthuar é ar an gcrích a bhéarfaidh stair na</span>
<lb n="801"/><span>tíre, agus sprid na ndaoine tríd sin, gan</span>
<lb n="802"/><span>fear a dhéanfadh feidhm mór di a thoghadh,</span>
<lb n="803"/><span>agus a fhorthan airgid do thabhairt dó.  Má's</span>
<lb n="804"/><span>amhlaidh ná taithneann an gléas sin le n-a</span>
<lb n="805"/><span>lán do chuirfinn na tairgsionna so os a</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="806"/><p><span> gcomhair: bíodh ollamh ann i gcomhair na</span>
<lb n="807"/><span>Sean-Ghaedhilge agus gach a mbaineann léi,</span>
<lb n="808"/><span>agus an duine eile le haghaidh Gaedhilge na</span>
<lb n="809"/><span>haimsire seo, agus gach a mbaineann léi.</span>
<lb n="810"/><span>Tagadh ann aitheascóir iasachta go mbeidh</span>
<lb n="811"/><span>aithidhe seandachta na hÉireann aige.  An</span>
<lb n="812"/><span>t-áireamh sin uile a chur i n-aon tsuim, is</span>
<lb n="813"/><span>éachtach an obair a dhéanfaidhe ar son na</span>
<lb n="814"/><span>Gaedhilge.  "Ní bhíonn saoi gan locht";</span>
<lb n="815"/><span>agus is fíor é an sean-fhocal.  Ní hé an</span>
<lb n="816"/><span>fear is mó léigheann an fear is inneamhla</span>
<lb n="817"/><span>chum teagaisc.  Ar an adhbhar sin, ní foláir</span>
<lb n="818"/><span>na hollamhna do thoghadh iar meas a gcomhacht</span>
<lb n="819"/><span>agus a gcáilidheacht.  Is dóigh liomsa ná</span>
<lb n="820"/><span>beadh fios iomláine a ngnótha ag na macaibh</span>
<lb n="821"/><span>léighinn muna dtabharfar congnamh dóibh ar</span>
<lb n="822"/><span>leith seachas a bhfaghaid go léir i gcoitcheann.</span>
<lb n="823"/><span>Ní chuirfinn aon chuing ar na hollamhnaibh,</span>
<lb n="824"/><span>acht ní dhéanfadh sé ceataighe mór dóibh</span>
<lb n="825"/><span>comhairle do chinneadh cia an chríoch go</span>
<lb n="826"/><span>ndéanfadh na scoláirí braith air .i. iad do</span>
<lb n="827"/><span>stíuradh ar a gcuid oibre pé bog cruaid í.</span>
<lb n="828"/><span>Annsin, nuair a bheidh tamall maith caithte ag</span>
<lb n="829"/><span>na hollamhnaibh ag múineadh, ní bheidh</span>
<lb n="830"/><span>daoine le fagháil níos oireamhnaighe mar</span>
<lb n="831"/><span>scrúdaightheoirí na iad sin.  Beidh a fhios aca</span>
<lb n="832"/><span>nach ceart scrúdughadh cruaidh do thabhairt</span>
<lb n="833"/><span>do sna macaibh léighinn, acht an t-adhbhar</span>
<lb n="834"/><span>aighneasa do chur os a gcomhair ar a mbeidh</span>
<lb n="835"/><span>eolus aca go léir, agus breitheamhnas do</span>
<lb n="836"/><span>thabhairt orra, iar bhfeicsint na haicillidh-</span>
<lb n="837"/><span>eachta le n-a rianaid a smaointe.</span></p>
<lb n="838"/>
<lb n="839"/><p><span>Dá ndéanfaidhe 'san Iolsgoil amhail atá</span>
<lb n="840"/><span>curtha síos annso, do raghadh go mór chum</span>
<lb n="841"/><span>maitheasa di.  Tá a lán daoine i n-Éirinn</span>
<lb n="842"/><span>gur dóigh leo ná fuil aon bhaint aca leis an</span>
<lb n="843"/><span>Iolsgoil nua, acht gur adhbhar aighneasa í do</span>
<lb n="844"/><span>lucht an léighinn.  Is mór an dearmad é sin.</span>
<lb n="845"/><span>Ní headh amháin gurab í obair na hIolsgoile</span>
<lb n="846"/><span>an obair is tábhachtaighe agus is suimeamhla</span>
<lb n="847"/><span>do ghaibh tír annso fós, acht gurab í an t-aon</span>
<lb n="848"/><span>obair is riachtanaighe orra go léir í.  Ar uach-</span>
<lb n="849"/><span>daránaibh, ar ollamhnaibh, agus ar reachtairíbh</span>
<lb n="850"/><span>na hIolsgoile atá oileamhaint agus béas</span>
<lb n="851"/><span>mhúineadh aosa óig na tíre.  Ná bíodh aon</span>
<lb n="852"/><span>sreangán teangan ná righneas labhartha orra,</span>
<lb n="853"/><span>acht labhraidís amach go hárd agus go dána,</span>
<lb n="854"/><span>agus ná caillidís an t-árach so chum saor-</span>
<lb n="855"/><span>oideachas d'fhagháil ar mhaithe le saoirse na</span>
<lb n="856"/><span>hÉireann.  Bídís 'na mballaibh beathadh</span>
<lb n="857"/><span>i gcorp na ngleo-ghal agus na ngliadh; bíodh</span>
<lb n="858"/><span>so n-a rún bunadhasach agus n-a shuaitheantas</span>
<lb n="859"/><span>aca - "dílis do Dhia agus d'Éirinn."</span></p>
<lb n="860"/>
<lb n="861"/><p><span>DONNCHADH UA DONNCHADHA</span>
<lb n="862"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="863"/><p><span>Aithreachas Mór na Naomh</span></p>
<lb n="864"/>
<lb n="865"/><p><span>A Thighearna thug damh spéis - ná fulaing mo léan i bhfad;</span>
<lb n="866"/><span>Sín do chobhair <damh> i n-am - beag mo theann is lag mo neart</span></p>
<lb n="867"/>
<lb n="868"/><p><span>Tá mo namhaid ar mo thaoibh - ar feadh na hoidhche is ar feadh an lae,</span>
<lb n="869"/><span>Ní fios damh nach i mo shuan - thiocfaidh an uair i mbreithfear mé,</span></p>
<lb n="870"/>
<lb n="871"/><p><span>Is iomdha rabhadh fuair Sodom - is iomdha olc tháinig dá cheann</span>
<lb n="872"/><span>Má chaith mise seal ag olc - ná leig m'anam bocht 'n-a gheall</span></p>
<lb n="873"/>
<lb n="874"/><p><span>Prionnsa uasal i mbun a fhocal - nach mór an sochar é bheith i dtír?</span>
<lb n="875"/><span>Nár gheall tú damhsa párdún - a rí na ngrásta is tú atá fíor?</span></p>
<lb n="876"/>
<lb n="877"/><p><span>Nár pheacaigh Adhamh is Dáibhidh an rí - pheacaigh Maoise is ba mhaith an triúr,</span>
<lb n="878"/><span>Cionn na gcléireach Peadar feidhmeach - mac Dé shéan sé ós coinne a shúl.</span></p>
<lb n="879"/>
<lb n="880"/><p><span>Má pheacaigh sinne pheacaigh siad - is ionann Dia a bhfuilmid faoi.</span>
<lb n="881"/><span>D' aithne agus do ghrádh ó chéile - go bráth ná cuir a rí.</span></p>
<lb n="882"/>
<lb n="883"/><p><span>Nac bhfuair fear a haon-déag - páighe a lae mar fhear a trí?</span>
<lb n="884"/><span>Is minic bhí cú mall sonach - atá féile is onóir i mo rígh.</span></p>
<lb n="885"/>
<lb n="886"/><p><span>Golfaidh mé in san oidhche - golfaidh mé arís gach lae</span>
<lb n="887"/><span>Agus golfaidh mé go bráth - go bhfuighbhe mé grásta Dé.</span></p>
<lb n="888"/>
<lb n="889"/><p><span>Golfaidh mé go <gáibhtheach> géar - scaipfidh mé na frasa deór</span>
<lb n="890"/><span>Scoiltfeas clocha agus croinn - go bhfaghbhad mo roinn den ghlóir</span></p>
<lb n="891"/>
<lb n="892"/><p><span>Ó thosuigh tú i gcionn an chláir - a rí ba fhearr ó thús go bráth</span>
<lb n="893"/><span>Guidhim thú a rí na ndúl - ná stad do shiubhal insan tsrath.</span></p>
<lb n="894"/>
<lb n="895"/><p><span>Ceangal</span></p>
<lb n="896"/>
<lb n="897"/><p><span>Ní raibh roiseafta nó siopa ag mo liaigh-sa riamh</span>
<lb n="898"/><span>Tá fios mo ghalair is m'aicíde agat fhéin, a Dhia,</span>
<lb n="899"/><span>Lucht leathtruime ná hagar is ná héiligh choidhche,</span>
<lb n="900"/><span>Faoi allus na haithrighe cuir mé i mo luighe</span>
<lb n="901"/></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="902"/><p><span>Do éirim bheathadh gobnatan</span></p>
<lb n="903"/>
<lb n="904"/><p><span>Ag so mar adeir an Colganach 'san</span>
<lb n="905"/><span>mbeathaidh do sgríobh ar bhannaomh Gobnait;</span>
<lb n="906"/><span>"donec acta hujus clarissimae Virginis</span>
<lb n="907"/><span>Gobnatae quae intelligo in australi Momonia</span>
<lb n="908"/><span>extare, offerantur luce donanda, solum paucu-</span>
<lb n="909"/><span>las sequentes periodos ex diversis collectas,</span>
<lb n="910"/><span>de ea duxi proferendas.  Is follus as san</span>
<lb n="911"/><span>gur shamhlaigh an t-ughdar léigheannta san go</span>
<lb n="912"/><span>raibh gníomhthara Gobnatan le fághail an</span>
<lb n="913"/><span>tan san.  Agus is áirithe go rabhdar leis.</span>
<lb n="914"/><span>Acht fóiríor ghéar! níl táisg ná tuairisg</span>
<lb n="915"/><span>orra anois.  Dá bhrígh sin caithfimíd bheith</span>
<lb n="916"/><span>sásta go fóill ar a lán de sgéal a beathadh</span>
<lb n="917"/><span>d'fhághail ó bhéalaibh na ndaoineadh 'san</span>
<lb n="918"/><span>nduthchaigh inar mhair sí agus inar éag sí.</span>
<lb n="919"/><span>Tugann an Colganach féin roinnt eólais</span>
<lb n="920"/><span>dúinn uirre.  Is iomdha staraidhe do labhair</span>
<lb n="921"/><span>ar a hainm agus ar a mór-chlú; acht is</span>
<lb n="922"/><span>beag éan-chunntas fairris sin, do thugadar</span>
<lb n="923"/><span>dúinn uirre.</span></p>
<lb n="924"/>
<lb n="925"/><p><span>Tá na sean-ughdair go léir ar éan-fhocal</span>
<lb n="926"/><span>dá rádh gur shíolraigh sí ó Chonnaire Mór</span>
<lb n="927"/><span>Rí.  Ní hé sin is dóigh le muintir Baile-</span>
<lb n="928"/><span>Mhúirne mar deirid go dtáinig sí o'n</span>
<lb n="929"/><span>Sligeach i gConnachtaibh.  Réidhtigheann Mac</span>
<lb n="930"/><span>Gobhann leis sin san stair do sgríobh ar</span>
<lb n="931"/><span>Chorcaigh.  Agus 'n-a theannta san deir sé</span>
<lb n="932"/><span>gurb' inghean Ui Choncobhair rí na háite sin í.</span></p>
<lb n="933"/>
<lb n="934"/><p><span>Do réir an Cholganaigh rugadh i Muscraidhe</span>
<lb n="935"/><span>í, mar ar seisean; "ibi habitabat stirps</span>
<lb n="936"/><span>Carbrei Musci ex progenie Conarii Magni,</span>
<lb n="937"/><span>ex qua ac ipsa orta est."  Dá bhrígh sin níl ann</span>
<lb n="938"/><span>acht cosamhlacth gur rugadh 'san duthchaigh sin</span>
<lb n="939"/><span>í.  Má's fíor dos na daoinibh, do rughadh i</span>
<lb n="940"/><span>Sligigh i gConnachtaibh í; "táinig Gobnait</span>
<lb n="941"/><span>naomhtha o'n dtaobh thiar d'Éirinn."  Is</span>
<lb n="942"/><span>iongantach an sgéal innsid i dtaobh a hóige</span>
<lb n="943"/><span>agus a gluaiseachta chum na duaiscearta.</span>
<lb n="944"/><span>"Do bhí a hathair an-shaidhbhir go léir.  Agus</span>
<lb n="945"/><span>'nuair do bhí sí 'n-a leanbh ag éirghe suas, do</span>
<lb n="946"/><span>bhí sí an-cheanamhail ar na bochtaibh agus do</span>
<lb n="947"/><span>bhíodh sí ag breith an aráin agus na feóla</span>
<lb n="948"/><span>amach chucha.  Lá do bhí sí i gcoinnibh a athar</span>
<lb n="949"/><span>amach agus iad so aici n-a bib.  D'fhiafraigh</span>
<lb n="950"/><span>sé dhi cad do bhí aici.  Bláthanna, ar sise.</span>
<lb n="951"/><span>Do thaisbeáin sí dhó iad, agus is amhlaidh do</span>
<lb n="952"/><span>bhí na bláthanna is breaghtha 'san domhan aici,</span>
<lb n="953"/><span>agus ná feacaidh éinne riamh a leithéidí."</span>
<lb n="954"/><span>Deirid fós, go mbíodh sí ag breith sméarthoidí</span>
<lb n="955"/><span>ag triall ar na fearaibh oibre chum a bpíopa</span>
<lb n="956"/><span>do dhearg, agus ná dóghadh an sméaróid</span>
<lb n="957"/><span>éan-phioc dá balcaisíbh.  Pé bunadhas atá</span>
<lb n="958"/><span>leis an gcéad míorbhail, ní'l bun ná barr</span>
<lb n="959"/><span>leis an dara cheann; mar ní raibh breith ar</span>
<lb n="960"/><span>éan-phíopa an t-am san.</span></p>
<lb n="961"/>
<lb n="962"/><p><span>Tamall 'n-a dhiaidh san taidhbhrigheadh di</span>
<lb n="963"/><span>imtheacht léi agus bheith ag tiomáint léi riamh</span>
<lb n="964"/><span>a's choidhche go mbualfadh naoi gcinn do</span>
<lb n="965"/><span>fhiadhnnaibh maola, bána uimpi; go bhfeicfeadh</span>
<lb n="966"/><span>sí iad ar maidin, roimh éirghe gréine, ag</span>
<lb n="967"/><span>inbhear ar an drúcht agus stad annsan agus</span>
<lb n="968"/><span>a beannachadh do dhéanamh ann.  D'fhág sí an</span>
<lb n="969"/><span>baile agus do shiubhail sí léi.  Agus an chéad</span>
<lb n="970"/><span>uair do chonnaic sí iad, ní raibh ann acht cúig</span>
<lb n="971"/><span>cinn.  Do stad sí ann ar feadh tamaill agus</span>
<lb n="972"/><span>do bhí sí ag déanamh a beannachadha ann.</span>
<lb n="973"/><span>Is de atá Cill Gobnait i gCluain Droichid.</span></p>
<lb n="974"/>
<lb n="975"/><p><span>Do bhí sí annsan lá éigin dá laetheanntaibh,</span>
<lb n="976"/><span>agus dochonnaic sí uaithe i leith i mBaile-</span>
<lb n="977"/><span>Mhúirne seacht gcinn aca.  Dubhairt sí léi</span>
<lb n="978"/><span>féin go dtiucfadh sí annsan agus go mbadh</span>
<lb n="979"/><span>fhéidir gurb' é sin an áit cheart.  Táinigh sí</span>
<lb n="980"/><span>annsan agus do chaith sí tamall eile ann.</span>
<lb n="981"/><span>Do bhí sí maidin moch amuigh ag paidreóireacht</span>
<lb n="982"/><span>agus dochonnaic sí uaithe anall i nGort na</span>
<lb n="983"/><span>Tiubrata naoi gcinn i dteannta a chéile.</span>
<lb n="984"/><span>Táinig sí agus annsan do chríothnaigh sí a</span>
<lb n="985"/><span>beatha.  Is iongantach an sgéal é sin le</span>
<lb n="986"/><span>creideamhaint.  Acht ní'l a mhalairt le</span>
<lb n="987"/><span>fághail ó na daoinibh i dtaobh an chuma go</span>
<lb n="988"/><span>dtáinig sí go Baile-Mhúirne.  Pé 'nÉirinn</span>
<lb n="989"/><span>é tá an méad so le rádh ag neartughadh leis</span>
<lb n="990"/><span>sgéal san .i. go bhfuil a hainm ag baint leis</span>
<lb n="991"/><span>na háiteannaibh gur dóigh leo inar stad sí</span>
<lb n="992"/><span>gus an lá indiu; mar atá Cill-Gobnait i</span>
<lb n="993"/><span>gCluain Droichid agus Cillín na bhfiadhann i</span>
<lb n="994"/><span>mBaile-Mhúirne.  Ar éan tshlighe ní móide</span>
<lb n="995"/><span>gurb ionchreidthe Hanlon abrann gur rugadh</span>
<lb n="996"/><span>i mBaile-Mhúirne féin í, mar ní thugann sé</span>
<lb n="997"/><span>oiread agus blúire deimhnighthe air.</span></p>
<lb n="998"/>
<lb n="999"/><p><span>Pé chuma go dtáinig sí ann, níl amhras ar</span>
<lb n="1000"/><span>bith ná go raibh sí ann ar theacht Naoimh Abbáin</span>
<lb n="1001"/><span>go Baile Múirne.  Agus dá dheasgaibh sin</span>
<lb n="1002"/><span>do mhair Gobnait i dtosach na séimhidh aoise.</span>
<lb n="1003"/><span>Deir trong le seanchas gurb'é Naomh Abbán</span>
<lb n="1004"/><span>do chéad-thóg mainistir i mBaile-Mhúirne,</span>
<lb n="1005"/><span>agus gurb' í Gobnait an céad ban-abb do</span>
<lb n="1006"/><span>thogh sé chum a stiúraighthe.  Ní'l éan chunntas</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1007"/><p><span>againn anois ar chionnas ar chaith sí a saoghal</span>
<lb n="1008"/><span>i dtaob istigh don mhainistir sin.  Ní fheadar</span>
<lb n="1009"/><span>éinne cionnas ar mhaireadar na mná eile,</span>
<lb n="1010"/><span>nó mar a nglaodhtaidhe orra an tan san,</span>
<lb n="1011"/><span>"na cailligh," do bhí 'n-a fochair acht chomh</span>
<lb n="1012"/><span>beag.  Acth is áirithe go rabhdar an-naomhtha,</span>
<lb n="1013"/><span>go mór-mhór Gobnait féin.  Deireann an</span>
<lb n="1014"/><span>Colganach mar gheall uirre; "Tanto chari-</span>
<lb n="1015"/><span>tatis incendio exaestuabat, ut divini amoris</span>
<lb n="1016"/><span>flammas continuo videretur eructare,"  Agus</span>
<lb n="1017"/><span>i bhFéilire Aenghusa léightear dúinn "mo</span>
<lb n="1018"/><span>Ghobnait go nglan-bhail."</span></p>
<lb n="1019"/>
<lb n="1020"/><p><span>Tá sgéal greannmhar imeasg na</span>
<lb n="1021"/><span>ndaoineadh a thaisbeánann go raibh deirbh-</span>
<lb n="1022"/><span>shiúr aici agus go raibh sí an-naomhtha leis.</span>
<lb n="1023"/><span>"Uair éigin dochuaidh an teine i n-éag orra.</span>
<lb n="1024"/><span>Do chuir sí a deirbhshiúr a d'iarraidh sméaró-</span>
<lb n="1025"/><span>ide chum tighe éigin eile 'san gcomhursanacht.</span>
<lb n="1026"/><span>Do dhein sí amhlaidh agus do chuir sí isteach</span>
<lb n="1027"/><span>'n-a aprún é agus í ag dul a bhaile.  Dó</span>
<lb n="1028"/><span>chas fear uirre agus dubhairt sé gur bréagh</span>
<lb n="1029"/><span>an dá chois do bhí aici.  D'fhéach sí síos orra,</span>
<lb n="1030"/><span>do dhóigh a aprún agus do thuit an</span>
<lb n="1031"/><span>sméarid amach.  Is léir as so gur dhein</span>
<lb n="1032"/><span>sí peacadh sologhtha agus nár thaithnigh le Dia</span>
<lb n="1033"/><span>an uabhar beag tháinigh uirre.  Má bhí a</span>
<lb n="1034"/><span>deirbhshiúr chomh naomhtha san, cad é an</span>
<lb n="1035"/><span>naomhthacht do bhí uirre féin."  Sin sgéal de</span>
<lb n="1036"/><span>sgéalaibh na ndaoineadh mar gheall ar a</span>
<lb n="1037"/><span>deirbhshíur agus a naomhthacht.  Fá mar a</span>
<lb n="1038"/><span>thuigim-se, níor trácht éan staraidhe ar a</span>
<lb n="1039"/><span>deirbhshiúr.  Ní fheadradar go raibh a leithéid</span>
<lb n="1040"/><span>ann.  Ní abrann na daoine féin cionnas ar</span>
<lb n="1041"/><span>tháinigh sí go Baile-Mhúirne.  Niór cheapadar</span>
<lb n="1042"/><span>éin-ní i gcosamhlacht sgéil gluaiseachta</span>
<lb n="1043"/><span>Gobnatan, 'n-a taobh.</span></p>
<lb n="1044"/>
<lb n="1045"/><p><span>Act má táimíd ar bheagán eólais i dtaobh</span>
<lb n="1046"/><span>a beathadh i dtaobh istigh do'n mhainistir, ní'l</span>
<lb n="1047"/><span>pioc dá easbaidh orainn i dtaobh a imtheachta</span>
<lb n="1048"/><span>leath 's 'muigh dhí.  "ln vita et post mortem</span>
<lb n="1049"/><span>miraculis clara," adeireann an Colganach</span>
<lb n="1050"/><span>mar gheall uirre.  Is cinnte go raibh mór-</span>
<lb n="1051"/><span>chlú agus cáil aici le linn an Cholganaigh mar</span>
<lb n="1052"/><span>gheall ar a míorbhailtibh.  Ní'l éan mheathlu-</span>
<lb n="1053"/><span>ghadh ar an gcáil san gus an lá indiu imeasg</span>
<lb n="1054"/><span>daoineadh na dúthchaighe sin.  Cuireann siad</span>
<lb n="1055"/><span>'n-a leith an míorbhail seo leanas thaisbeán-</span>
<lb n="1056"/><span>as go raibh grádh ró-mhór aici dos na daoinibh</span>
<lb n="1057"/><span>chomh maith is do bhí aici do Dhia.  "Táinigh</span>
<lb n="1058"/><span>creachadóirí ó oirthear Mumhan go Baile-</span>
<lb n="1059"/><span>Mhúirne.  Agus 'nuair do bhí an creach aca</span>
<lb n="1060"/><span>da bhreith leó, d'airigh Bannaomh Gobnait gach</span>
<lb n="1061"/><span>n-aon ag liúghraigh agus ag béicigh, 'nuair do</span>
<lb n="1062"/><span>bhí a gcuid do'n tshaoghal ag imtheacht uatha.</span>
<lb n="1063"/><span>D'imthigh sí amach agus do tharraing sí chuiche</span>
<lb n="1064"/><span>a beachaire.  Do sgaoil sí amach na beacha</span>
<lb n="1065"/><span>fá n-a gein.  Agus geallaim-se gur gheárr</span>
<lb n="1066"/><span>an mhoill orra ruag agus sgeimhleadh do chur</span>
<lb n="1067"/><span>ar na foghluidhthibh.</span></p>
<lb n="1068"/>
<lb n="1069"/><p><span>Ní amháin le linn a beathadh do chobhraigh sí</span>
<lb n="1070"/><span>leis na truaghánaibh acht i bhfad na dhiaidh chomh</span>
<lb n="1071"/><span>maith fá mar is léir dúinn as an sgéal so</span>
<lb n="1072"/><span>fuaras ós na daoinibh.  "Deirtear go raibh</span>
<lb n="1073"/><span>beirt fhear i n-allód i bpriosún agus iad le</span>
<lb n="1074"/><span>crochadh.  Agus deirfeadh fear aca i gcomh-</span>
<lb n="1075"/><span>nuidhe:</span></p>
<lb n="1076"/>
<lb n="1077"/><p><span>A Ghobnait an dhúthchais</span>
<lb n="1078"/><span>Atá i i mBaile-Mhúirne,</span>
<lb n="1079"/><span>Go dtagair le'd chongnamh,</span>
<lb n="1080"/><span>Is go mbeiridh tú mé as an túir seo.</span></p>
<lb n="1081"/>
<lb n="1082"/><p><span>Tá sí i'd chúram, adeirfeadh an fear eile</span>
<lb n="1083"/><span>i gcomhnuidhe.  'Seadh an oidhche sar a rabhdar</span>
<lb n="1084"/><span>le crocadh do bhuail sí chucha isteach, bean</span>
<lb n="1085"/><span>bhreágh ghléigeal, agus do chuir sí lámh ar a</span>
<lb n="1086"/><span>ghualainn agus dubhairt sí leis "bí amuigh as</span>
<lb n="1087"/><span>san, teánam ort."  Do liúghaigh an fear eile</span>
<lb n="1088"/><span>uirre gan é féin do fhágaint 'n-a diaidh.</span>
<lb n="1089"/><span>"Táim i'd chúram ar sise."</span></p>
<lb n="1090"/>
<lb n="1091"/><p><span>Innsid na daoine a lán eile míorbhail dár</span>
<lb n="1092"/><span>dhein se le linn a saoghail agus taisbeántar</span>
<lb n="1093"/><span>gus an lá indiu mórán áiteann atá ag baint</span>
<lb n="1094"/><span>leí dá chionn; mar atá Goirtín na Plágha;</span>
<lb n="1095"/><span>Cumar Bodhar; Áthán na nGártha; Carraig</span>
<lb n="1096"/><span>an Chaisleáin.</span></p>
<lb n="1097"/>
<lb n="1098"/><p><span>Acht is í an áit is glórmhaire ar ar fhág sí</span>
<lb n="1099"/><span>a rian, Gort na Tiubrata, mar a bhfuil a cill</span>
<lb n="1100"/><span>nó a teampall.  Sean-fhotharach is eadh é</span>
<lb n="1101"/><span>anois gan díon i ngiorracht tuitim as a chéile</span>
<lb n="1102"/><span>agus go deimhin is mór an truagh gan é</span>
<lb n="1103"/><span>dhaingniughadh.  Tá íomhaigh Bannaoimh Gobna-</span>
<lb n="1104"/><span>tan os cionn fuinneóige ann agus is beag</span>
<lb n="1105"/><span>i n-eán-chor atá dá chongbháil gan tuitim ar</span>
<lb n="1106"/><span>a plaosg.  I n-áirde ar phinniúir an tighe ar</span>
<lb n="1107"/><span>fheáchaint siar, tá íomháigh an duine sin ar a</span>
<lb n="1108"/><span>nglaodhtar "Gadaighe Gobnait" imeasg na</span>
<lb n="1109"/><span>ndaoineadh.  Tá a cheann geárrtha ann</span>
<lb n="1110"/><span>i gcloich, agus tá sé le feicsint ann indiu</span>
<lb n="1111"/><span>chomh soiléir leis an gcéad lá gur geárradh</span>
<lb n="1112"/><span>é.  Seo an sgéal atá ag na daoinibh ag cur</span>
<lb n="1113"/><span>i n-iúl dúinn fios-fáth an chinn sin:</span></p>
<lb n="1114"/>
<lb n="1115"/><p><span>"Do bhí bó ag Gobnait.  Do goideadh</span>
<lb n="1116"/><span>uaithe í agus níor b'fhios di cár ghaibh sí.  Ní</span>
<lb n="1117"/><span>raibh eán chobhair dhi dul dá lorg.  Agus</span>
<lb n="1118"/><span>adeirfeadh sí le gach éinne gan é bhac.</span>
<lb n="1119"/><span>'Stoidhche i mbárach do casadh chuiche isteach</span>
<lb n="1120"/><span>'san chlós arís í agus an bitheamhnach 'n-a</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1121"/><p><span>diaidh aniar.  Do shaoil sé go raibh sé fiche</span>
<lb n="1122"/><span>míle ó'n áit in ar ghoid sé an bhó."  Deir</span>
<lb n="1123"/><span>dream eile gur capall bán do goideadh ós</span>
<lb n="1124"/><span>na saoraibh do bhí ag obair di, agus i n-ionad</span>
<lb n="1125"/><span>bheith fiche míle ó'n áit ar maidin is amhlaidh</span>
<lb n="1126"/><span>do bhí an gadaighe ag gabháil timcheall an</span>
<lb n="1127"/><span>teampaill feadh na h-oidhche gur gheal an lá</span>
<lb n="1128"/><span>air!</span></p>
<lb n="1129"/>
<lb n="1130"/><p><span>Tá bulla ar cheann an teampaill istigh i</span>
<lb n="1131"/><span>bpoll.  'Nuair a bhéarfadh duine leis é, ba</span>
<lb n="1132"/><span>cheart do é do chur tar n-ais gan éan-mhoill,</span>
<lb n="1133"/><span>'nuair do bhéadh a ghnó críochuighthe aige.  Uair</span>
<lb n="1134"/><span>aírithe rug bean léi é, chum bó do leigheas.</span>
<lb n="1135"/><span>D'fhág sí gan é do chur tar n-ais, 'nuair ba</span>
<lb n="1136"/><span>cheart di é.  'Nuair do chuimhnigh sí ar theacht</span>
<lb n="1137"/><span>leis, ní raibh pioc aice de.  Is amhlaidh táinigh</span>
<lb n="1138"/><span>sé féin agus ní féidir é chorruighe ón a áit</span>
<lb n="1139"/><span>féin ó'n lá san go dtí an lá so.  Sin mar</span>
<lb n="1140"/><span>is dóigh leis na daoinibh, acht ní'l éan-phioc</span>
<lb n="1141"/><span>dá mhearbhail orm féin ná gurb' amhlaidh do</span>
<lb n="1142"/><span>thuit an chloch do bhí os a cionn anuas air,</span>
<lb n="1143"/><span>agus tá sé greamaighthe ann ó shin.  Deir na</span>
<lb n="1144"/><span>daoine gur leis an gcloich sin do leag</span>
<lb n="1145"/><span>Bannaomh Gobnait caisleán do bhí ag Págánach</span>
<lb n="1146"/><span>'ghá thógbháil ar a haghaidh anonn.  Níor thaithnigh</span>
<lb n="1147"/><span>sé léi agus an méad do bhéadh déanta ag na</span>
<lb n="1148"/><span>saoraibh i gcaitheamh an lae do leagadh sí um</span>
<lb n="1149"/><span>thráthnóna leis an méaróg é.</span></p>
<lb n="1150"/>
<lb n="1151"/><p><span>Is go dtí an teampall so a thagann na</span>
<lb n="1152"/><span>daoine gach éan tráth do'n bhliadhain go mór-</span>
<lb n="1153"/><span>mhór domhnach cingcíse, ag tabhairt turais.</span>
<lb n="1154"/><span>Tá tri n-ulaidh ann ar a nglaodhtar, an</span>
<lb n="1155"/><span>ulaidh uachtar, an ulaidh láir agus an ulaidh</span>
<lb n="1156"/><span>íochtar.  Is ionann an ulaidh íochtar agus</span>
<lb n="1157"/><span>gabháil timcheall an teampaill.  'Sé an ní</span>
<lb n="1158"/><span>is gnáth leo do dhéanamh ag tabhairt an</span>
<lb n="1159"/><span>turais seo, ag rádh ar dtúis:-</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>"Go mbeannaighe Dia dhuit a Gobnait naomhtha,</span>
<lb n="1162"/><span>Go mbeannaighe Muire dhuit a's beannaighim féin duit,</span>
<lb n="1163"/><span>Chugat a thánag ag gearán mo sgéil leat,</span>
<lb n="1164"/><span>A d' iarraidh mo shláinte ar son Dé ort,"</span></p>
<lb n="1165"/>
<lb n="1166"/><p><span>annsan seacht bpaidreacha agus seacht n-Abhe</span>
<lb n="1167"/><span>Máire agus Cré do rádh ceithre huaire ag</span>
<lb n="1168"/><span>gach n-ulaidh agus gabháil ar an timcheall</span>
<lb n="1169"/><span>deisiol i ndiaidh gach cinn aca.  Deirtear go</span>
<lb n="1170"/><span>bhfuil Gobnait curtha fá an ulaidh láir.  I</span>
<lb n="1171"/><span>n-a dhiaidh san do raghá síos go dtí an tobar</span>
<lb n="1172"/><span>agus d' ólfá bolmac <bolgum> do'n uisge.</span>
<lb n="1173"/><span>Tá sé ráidhte go bhfuil bricín 'san tobar</span>
<lb n="1174"/><span>agus pé duine dochífeadh é do bhéadh se</span>
<lb n="1175"/><span>leighiste.  Seo sgéal atá ag na daoinibh i</span>
<lb n="1176"/><span>dtaobh buadha an tobair sin.  Táinigh dream</span>
<lb n="1177"/><span>saighdiúirí chum na deicheamhadh do bhaint</span>
<lb n="1178"/><span>amach.  Do bhíodar i gcill Baile-Mhúirne 'n-a</span>
<lb n="1179"/><span>gcomhnuidhe.  Ní chreidfidís go raibh éan bhuaidh</span>
<lb n="1180"/><span>ag uisge tobair bheannaighthe Bannaoimh Gob-</span>
<lb n="1181"/><span>natan acht mar éan tobar eile.  Agus le</span>
<lb n="1182"/><span>droch-mheas air caitheadh é thabhairt na prátaí</span>
<lb n="1183"/><span>do bheirbhiughadh dhóibh.  Acth dá mbéad sé ar</span>
<lb n="1184"/><span>an dteine go lá Philibe an Chleithe, pé teine</span>
<lb n="1185"/><span>do cuirfidhe fé, ní thiucfadh éan teas air acht</span>
<lb n="1186"/><span>mar do bhí sé ar a thabhairt isteach as an tobar.</span></p>
<lb n="1187"/>
<lb n="1188"/><p><span>Pé bunadhas atá leis na h-oibreacha ion-</span>
<lb n="1189"/><span>gantacha dár dhein bannaomh Gobnait, ní'l amh-</span>
<lb n="1190"/><span>ras ar bith ná go bhfuil sí'n-a naomh fíor-uasal</span>
<lb n="1191"/><span>fíor-thaitneamhach le Dia dhil na glóire.  Agus</span>
<lb n="1192"/><span>dá dheasgaibh sain 'san mbliadhain 1601 an</span>
<lb n="1193"/><span>12adh la de Iúl tugadh logha ag an Pápa</span>
<lb n="1194"/><span>Clementinus a hocht do gach n-aon a dhéan-</span>
<lb n="1195"/><span>fadh faoisdin agus do chaithfeadh commaoin ar</span>
<lb n="1196"/><span>stáid na ngrás lá 'le Gobnatan, an 11adh la</span>
<lb n="1197"/><span>de fheabhra.  Ag so a litir: "Omnibus</span>
<lb n="1198"/><span>fidelium qui ecclesiam parochialem Sanctae</span>
<lb n="1199"/><span>Gobnatae, loci Ballyvorni, die Festo ejusdem</span>
<lb n="1200"/><span>Sanctae Gobnatae a Primis Vesperis usque</span>
<lb n="1201"/><span>ad occasum solis... visitaverunt, decem</span>
<lb n="1202"/><span>annos et totidem quadragenas relaxamus."</span></p>
<lb n="1203"/>
<lb n="1204"/><p><span>Is cuma nó lá saoire an 11adh lá de</span>
<lb n="1205"/><span>Fheabhra i mBaile-Mhúirne, mar tagaid na</span>
<lb n="1206"/><span>daoine 'na sluaightibh chum an aifrinn agus is</span>
<lb n="1207"/><span>beag éan duine a bhíonn ag obair ann an lá</span>
<lb n="1208"/><span>san.  Tá íomháigh adhmaid Bannaoimh Gobnatan</span>
<lb n="1209"/><span>le feicsint fós i séipeal na paróiste.</span>
<lb n="1210"/><span>Agus ba ghnáth leis na daoine bluirí éadaighe</span>
<lb n="1211"/><span>do thochrais timcheall air i gcóir go</span>
<lb n="1212"/><span>gcaithfeadh a leanbhaí iad dá gcaomhnadh</span>
<lb n="1213"/><span>ó'n mbárthan agus ó'n olc.  As san</span>
<lb n="1214"/><span>tiucfas "Tomhas Naoimh Gobnatan" agus</span>
<lb n="1215"/><span>eadh a chialluigheann sé.  Beireann na daoine</span>
<lb n="1216"/><span>a théidheann thar saile, an "tomhas" san leó</span>
<lb n="1217"/><span>fós agus is gnáth leó go léir turas do</span>
<lb n="1218"/><span>thabhairt sul imtheochaidís, dá gcur féin fá</span>
<lb n="1219"/><span>choimirce Bannaoimh Gobnatan agus dá</span>
<lb n="1220"/><span>iarraidh ar Dhia iad do chur ar a leas go</span>
<lb n="1221"/><span>gcasfaidhe 'san treó arís iad.  Tá súil</span>
<lb n="1222"/><span>agam go leanfaidh siad don nós bhreagh</span>
<lb n="1223"/><span>ghaedhealach san de shíor agus de ghnáth.  Do</span>
<lb n="1224"/><span>réir Mairín, ban-fháidh agus ban-fhile, atá</span>
<lb n="1225"/><span>'n-a comhnaidhe thiar i n-aice Lochaí Bhogaigh</span>
<lb n="1226"/><span><locha an bhogaigh>, ní'l éan bhaoghal ar sain</span>
<lb n="1227"/><span>mar deir sí 'n-a cuid filidheachta:-</span></p>
<lb n="1228"/>
<lb n="1229"/><p><span>'Se' cloisin féin ag muintir an léighinn,</span>
<lb n="1230"/><span>Is do shiubhlaigh Éire mór-dtimcheall,</span>
<lb n="1231"/><span>Ná fuil éan-bhall 'san tshaoghal is breaghtha sgéimh</span>
<lb n="1232"/><span>Ná an tearmain naomhtha ag an gcill nglas.</span></p>
<lb n="1233"/>
<lb n="1234"/><p><span>Bíonn crainn ag lúbadh le caora isle h-ubhall ann,</span>
<lb n="1235"/><span>Is béid turas dá thabhairt ann choidhche,</span>
<lb n="1236"/><span>S' a thagaid gan siubhal ná radharc 'n-a súilibh,</span>
<lb n="1237"/><span>Faghaid ann go Luthmhar gan mhoill é.</span></p>
<lb n="1238"/>
<lb n="1239"/><p><span>Aindrias Ó Céileachair</span>
<lb n="1240"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1241"/><p><span>Is truagh go deo mho chruadh-chás</span></p>
<lb n="1242"/>
<lb n="1243"/><p><span>Is truagh go deo mo chruadh-chás,</span>
<lb n="1244"/><span>Chan an buime ar an tuinn;</span>
<lb n="1245"/><span>De na ráibí eangach' aoibhne</span>
<lb n="1246"/><span>Ní fhuil mac dá gcneastacht linn.</span></p>
<lb n="1247"/>
<lb n="1248"/><p><span>Na céadta bliadhain im dheóraidhe</span>
<lb n="1249"/><span>Ó Bhanbha, mo thír chaoin fhéin;</span>
<lb n="1250"/><span>Scuabtha san slad mo fháinní,</span>
<lb n="1251"/><span>Mo pháisdí i n-imigcéin.</span></p>
<lb n="1252"/>
<lb n="1253"/><p><span>Ar dhruim na bóchna ag luascadh,</span>
<lb n="1254"/><span>Gan dídean, gan slacht, gan tigh;</span>
<lb n="1255"/><span>Seach 'r chailleas leis na ciantaibh,</span>
<lb n="1256"/><span>Ní mhairfead bliadhain gan í.</span></p>
<lb n="1257"/>
<lb n="1258"/><p><span>Le báidh dhruid a páisde ria,</span>
<lb n="1259"/><span>'Mhaime, cad é sin le clos?</span>
<lb n="1260"/><span>Mion-gháir na dtonn, a mhíle grádh,</span>
<lb n="1261"/><span>D'oidhche is lá de shíor gan sos.</span></p>
<lb n="1262"/>
<lb n="1263"/><p><span>Tuige do chaoi a mháthair dhil,</span>
<lb n="1264"/><span>Is duibhe 'ná gual do ghnaoi?</span>
<lb n="1265"/><span>Ní'l gas san gcrích, a mhíle grádh,</span>
<lb n="1266"/><span>Le do thuigsin fós mar taoi.</span></p>
<lb n="1267"/>
<lb n="1268"/><p><span>Cia an glam sin taobh thoir de'n loch,</span>
<lb n="1269"/><span>Néal ní fhuighead is bead gan suan?</span>
<lb n="1270"/><span>Scread na ngall, a mhíle grádh-</span>
<lb n="1271"/><span>Is iad mo chrádh i bhfad, a rúin.</span></p>
<lb n="1272"/>
<lb n="1273"/><p><span>'Gcloisir fósta guth ó thuaidh</span>
<lb n="1274"/><span>Mar leanbh fann i gchruadhtan bhróin?</span>
<lb n="1275"/><span>Óigh na nGaedheal, a stóir mo chléibh,</span>
<lb n="1276"/><span>Anocht is bocht a créim, ochón!</span></p>
<lb n="1277"/>
<lb n="1278"/><p><span>Ag seo ádhbhar dí faoi ghruaim,</span>
<lb n="1279"/><span>Gur cuireadh rúin le chéile</span>
<lb n="1280"/><span>In aghaidh na nGaedheal, a stóir mo chléibh-</span>
<lb n="1281"/><span>Gér mhór badh chóir a bhféile,</span></p>
<lb n="1282"/>
<lb n="1283"/><p><span>Le díth is diachair ghéar dá crádh,</span>
<lb n="1284"/><span>Go cruaidh fá mhám an Bhéarla</span>
<lb n="1285"/><span>M'éag! gan réim, a ghrádh mo chléibh</span>
<lb n="1286"/><span>Cérbh iongnadh méid a créime.</span></p>
<lb n="1287"/>
<lb n="1288"/><p><span>Cá fhaid dúinn fá amhgar dúr,</span>
<lb n="1289"/><span>Faoi tháir - ag súil le saoire?</span>
<lb n="1290"/><span>Ó d'éag Mac Éil, a stóir mo chléibh,</span>
<lb n="1291"/><span>Atá éad ag scrios na tíre.</span></p>
<lb n="1292"/>
<lb n="1293"/><p><span>'Dtiocfaidh tréin arís i réim,</span>
<lb n="1294"/><span>L'anshógh chríoch Éabh' do dhíbir?</span>
<lb n="1295"/><span>Is deacair a rádh mar dtiocfaidh tráth</span>
<lb n="1296"/><span>Bhéas tú i rádh gach éin-fhir.</span></p>
<lb n="1297"/>
<lb n="1298"/><p><span>Is géar a gcall má thig le gall,</span>
<lb n="1299"/><span>Clann Éabh' le feall do bhréagadh!</span>
<lb n="1300"/><span>Ní hé a mbreall anois le seal,</span>
<lb n="1301"/><span>Acht teanga a sean do shéanadh.</span></p>
<lb n="1302"/>
<lb n="1303"/><p><span>'N ár dtaobh 'nocht - gér tréith-lag fann,</span>
<lb n="1304"/><span>Níl claon ná cam acht fíre;</span>
<lb n="1305"/><span>Is tré dubh 's créim béidh fós fíréin</span>
<lb n="1306"/><span>Is cléir i riar na tíre.</span></p>
<lb n="1307"/>
<lb n="1308"/><p><span>I bhfus is tall béidh fuil le fagháil,</span>
<lb n="1309"/><span>Sáthach-ghlan gan smál an fhill;</span>
<lb n="1310"/><span>Is fillfidh ré le comhairle Dé</span>
<lb n="1311"/><span>Bhéas séan frí Éirinn uill.</span></p>
<lb n="1312"/>
<lb n="1313"/><p><span>Pádraig Mac Aodha</span>
<lb n="1314"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="1315"/><p><span>Aindreas O Duinnshléibhe</span></p>
<lb n="1316"/>
<lb n="1317"/><p><span><Aiste do sgríobhadh le h-aghaidh cuirte na nGaedeal></span></p>
<lb n="1318"/>
<lb n="1319"/><p><span>A mhuinntir Chuilmcille,</span></p>
<lb n="1320"/>
<lb n="1321"/><p><span>"Atáid ceudfadh agus smuaineadh</span>
<lb n="1322"/><span>chroidhe an duine, claon chum oilc o aois na</span>
<lb n="1323"/><span>hóige," do réir na Scríbhne diadha.  Acht atá</span>
<lb n="1324"/><span>ceudfadh agus smuaineadh chroidhe na nGaedh-</span>
<lb n="1325"/><span>eal claon chum cráibhtheachta ó aois na hóige</span>
<lb n="1326"/><span>do réir cosamhlachta litridheachta na hÉireann.</span>
<lb n="1327"/><span>Adeir Eoin Mac Néill gur ionghlaoidhte ar</span>
<lb n="1328"/><span>an nGaedhilg treas teanga na hEaglaise.</span>
<lb n="1329"/><span>Baineann ar litridheacht go mór le creideamh</span>
<lb n="1330"/><span>agus le caon-duthracht agus le sláinte an</span>
<lb n="1331"/><span>anma, de bhrigh gur sgríobhadh í do réir a</span>
<lb n="1332"/><span>feabhais le lucht na heaglaise.</span></p>
<lb n="1333"/>
<lb n="1334"/><p><span>Ní raibh Céitinn féin ag tabhairt an fhéir ar</span>
<lb n="1335"/><span>feadh i bhfad, nuair tháinic ar an saoghal sag-</span>
<lb n="1336"/><span>art eile ar fiú a chuimhniughadh.  Foillsighthear a</span>
<lb n="1337"/><span>bheatha i bfoclaibh ar a lic i seancholáisde na</span>
<lb n="1338"/><span>Lombhard i bPáiris.</span></p>
<lb n="1339"/>
<lb n="1340"/><p><span>Duine ar na fearaibh calma dílse do</span>
<lb n="1341"/><span>choirigh na péin-dhlighthe sa t-ochtmhadh haois</span>
<lb n="1342"/><span>déag chun Arán na beathadh do bhriseadh do</span>
<lb n="1343"/><span>leanbhaibh Críost do b'eadh é.  B'ionann</span>
<lb n="1344"/><span>annsin ós comhair na ndligheadh mac-léighinn</span>
<lb n="1345"/><span>agus mac tíre.  Adeirtear go coit-</span>
<lb n="1346"/><span>chionn go rugadh sa mbliadhain 1694 é.</span>
<lb n="1347"/><span>Is é sin adeirid Ó Réannacháin i n-a réamh-</span>
<lb n="1348"/><span>rádh do'n "Teagasg Críostuidhe," agus</span>
<lb n="1349"/><span>T. Ua Ruairc i n-a "Sheanchus Sligigh" agus</span>
<lb n="1350"/><span>Éamonn Ua Raghallaigh agus daoine eile</span>
<lb n="1351"/><span>fós.  Acht is iontuigthe go héiginteach ó na</span>
<lb n="1352"/><span>foclaibh sin go rugadh i mbliadhain 1680 é</span>
<lb n="1353"/><span>d'á mhéid eolais ag Ua Ruairc ar seanchas</span>
<lb n="1354"/><span>Conndae Sligigh; agus tar cheann gur chaith</span>
<lb n="1355"/><span>sé feín tamall ag múineadh i gColáisde an</span>
<lb n="1356"/><span>n-Gaedheal i bPáiris, níor éirigh leis cúnntas</span>
<lb n="1357"/><span>iomlán do thabhairt ar an Duinnshléibheach.</span>
<lb n="1358"/><span>Sgríobhann sé gur in aice le Baile an Mhóta</span>
<lb n="1359"/><span>rugadh é, acht níorbh fheasach dhó cia ar díobh é.</span>
<lb n="1360"/><span>Ní fios dúinn ní ar bith eile i n-a</span>
<lb n="1361"/><span>thaobh acht gur éaluigh sé do'n Fhrainnc san</span>
<lb n="1362"/><span>mbliadhain 1710.  Adeir sé i bhforfhógra a</span>
<lb n="1363"/><span>leabhair, do cuireadh amach san mbliadhain</span>
<lb n="1364"/><span>1742, "Is leor mar leith-sgéal air son locht</span>
<lb n="1365"/><span>na dteangthadh agus an chlódha, imtheacht an</span>
<lb n="1366"/><span>tiomsuightheóra as a thír dhúthchais tuilleadh re</span>
<lb n="1367"/><span>bliadhain air thríochaid o shoin."  Is cosamhail,</span>
<lb n="1368"/><span>ó líomhthacht a scríbhne gur léigh sé a lán</span>
<lb n="1369"/><span>leabhar Gaedhealach sul d'imthigh sé tar lear</span>
<lb n="1370"/><span>go mór-mhór leabhra do thrácht ar an gcreid-</span>
<lb n="1371"/><span>eamh.  B'fhéidir gur ghlac sé órd beannuighthe</span>
<lb n="1372"/><span>i n-Éirinn amhail do rinne Céitinn.  Níl</span>
<lb n="1373"/><span>eolas againn.  Cuireann an leac in iúl</span>
<lb n="1374"/><span>dúinn fós gur toghadh é mar coimheáduidhe</span>
<lb n="1375"/><span>na gcléireach san mbliadhain 1722, agus gur</span>
<lb n="1376"/><span>oibrigh sé san oifig sin anuas go dtí a bhás.</span>
<lb n="1377"/><span>Moltar é mar "fundator communitatis," de</span>
<lb n="1378"/><span>bhrígh go dtug se ar árdeasbog Pháiris modh</span>
<lb n="1379"/><span>riaghluighthe an choláiste d' aistriughadh go</span>
<lb n="1380"/><span>mór san mbliadhain 1728.  Do shaothruigh sé</span>
<lb n="1381"/><span>an céim-eolais LL. L. n-Ollsgoil Pháiris agus</span>
<lb n="1382"/><span>do chuir sé i gclódh a leabhar:-</span></p>
<lb n="1383"/>
<lb n="1384"/><p><span>"An Teagasg Críostuidhe</span>
<lb n="1385"/><span>do réir</span>
<lb n="1386"/><span>Ceasda agus freagartha</span>
<lb n="1387"/><span>air na tharruing go bunadhasach</span>
<lb n="1388"/><span>as bhréithir shoilléir Dé</span>
<lb n="1389"/><span>agus</span>
<lb n="1390"/><span>as toibreachaibh fíor-ghlana oile.</span>
<lb n="1391"/><span>Re cead an Ríogh agus re</span>
<lb n="1392"/><span>Deightheisd na n-Ollamhan</span>
<lb n="1393"/><span>re Diaghacht."</span></p>
<lb n="1394"/>
<lb n="1395"/><p><span>De thaoibh Gaedhilge an leabhair do sgriobh</span>
<lb n="1396"/><span>sé féin, "do rinneadh dithchioll air fhoclaibh</span>
<lb n="1397"/><span>coimhightheacha do sheachnadh, leath-amuigh amháin</span>
<lb n="1398"/><span>do'n chuid díobh do thug an creideamh asdeach</span>
<lb n="1399"/><span>agus do dísligheadh dhó.  Is í an Ghaoidheilg</span>
<lb n="1400"/><span>is sothuigsighthe agus is coitchinne do cuireadh</span>
<lb n="1401"/><span>síos ann."  Ní féidir a shuidhiughadh a fheabhas</span></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="1402"/><p><span>is d'eírigh an iarracht leis gan mórán sompla</span>
<lb n="1403"/><span>do bhaint as an leabhar féin.  Is leór a</span>
<lb n="1404"/><span>rádh go bhfuil sí chomh gléghlan le Gaedhilg</span>
<lb n="1405"/><span>Céitinn féin.  Ag seo síos ceist fa an</span>
<lb n="1406"/><span>bPósadh:-</span></p>
<lb n="1407"/>
<lb n="1408"/><p><span>"Creud é an dara coinghioll?  Ní foláir</span>
<lb n="1409"/><span>bheith saor ó gach toirmeasg pósda,</span>
<lb n="1410"/><span>mar atá col gaoil, cleamhnuis nó</span>
<lb n="1411"/><span>uisge, díoghbháil aoise, móid geanmnui-</span>
<lb n="1412"/><span>gheachta, agus tuilleadh oile de'n</span>
<lb n="1413"/><span>tsamhail sin."</span></p>
<lb n="1414"/>
<lb n="1415"/><p><span>Mar b'ionndual an t-am sin, do chuir sé</span>
<lb n="1416"/><span>gramadach bheag i dteannta leis an "Teag-</span>
<lb n="1417"/><span>asg Críostuidhe."  Do chuir sé síos ann ar</span>
<lb n="1418"/><span>"thosuighibh na teangtha Gaoidheilge" go mór-</span>
<lb n="1419"/><span>mhór ar litreadh na Gaedhilge, adeir Seaan</span>
<lb n="1420"/><span>Ua Donnabháin faoi.</span></p>
<lb n="1421"/>
<lb n="1422"/><p><span>Níl rian an Bhéarla le fagháil uirre.</span>
<lb n="1423"/><span>Is furus a fheicsin gur eugsamhail a mhodh</span>
<lb n="1424"/><span>smuainte agus modh an Bhéarlora; "do thaobh</span>
<lb n="1425"/><span>na coda dhé atá i mBéarla is ar athsmuain-</span>
<lb n="1426"/><span>eadh do tarruingeadh í as an nGaoidheilg,"</span>
<lb n="1427"/><span>adeir sé féin.  Má 's Gaedhealg gan smál</span>
<lb n="1428"/><span>gan teimheal, do sgríobh sé is fíor fós gur</span>
<lb n="1429"/><span>sgríobh sé go snasda líomhtha, tar ceann gurbh</span>
<lb n="1430"/><span>é "mian mór cuidiughadh éigin do thabhairt re</span>
<lb n="1431"/><span>haos óg leathtromach na hÉireann do</span>
<lb n="1432"/><span>theagasg do thuismigh an teagasg críostuidhe."</span>
<lb n="1433"/><span>Is cosamhail go raibh faoi cuidiughadh go mór-</span>
<lb n="1434"/><span>mhór le hádhbharaibh sagairt leath-tromacha a</span>
<lb n="1435"/><span>thíre dúthchais.  Creud fáth gur thrácht sé chomh</span>
<lb n="1436"/><span>líonmhar sin saoi "mídheamhuin nó urnaigh na</span>
<lb n="1437"/><span>meanma" acht ar a son?.  Do chítear é seo</span>
<lb n="1438"/><span>fós as a chruinneas atá rudaí aige.  Deis-</span>
<lb n="1439"/><span>miseacht air sin:-</span></p>
<lb n="1440"/>
<lb n="1441"/><p><span>"Ceurd is breug ann?  Is breug</span>
<lb n="1442"/><span>aoin-ní do rádh no d'fhoillsuighadh in</span>
<lb n="1443"/><span>aghaidh eóluis ar gcogubhais maille re</span>
<lb n="1444"/><span>rún neach eile do mhealladh."</span></p>
<lb n="1445"/>
<lb n="1446"/><p><span>Níor cinneadh "breug" níos cruinne ariamh</span>
<lb n="1447"/><span>ag diadhaire ar bith.  Rud eile do thrácht sé</span>
<lb n="1448"/><span>go hiomlán fa cheisteannaibh bunadhasacha an</span>
<lb n="1449"/><span>chreidimh.  Adeir Seán Mac Conchradha i n-a</span>
<lb n="1450"/><span>réamhfhocal do'n "Teagasg Críostuidhe":</span>
<lb n="1451"/><span>San réamhrádh</span>
<lb n="1452"/><span>do sheanmóiribh Seumais Uí Ghallchobhair tag-</span>
<lb n="1453"/><span>rann Uillioc de Búrca dó mar leanas:-</span></p>
<lb n="1454"/>
<lb n="1455"/><p><span><.i. Easpog Ua Gallchobhair></span></p>
<lb n="1456"/>
<lb n="1457"/><p><span>Ní beag linn an meud sin chum a</span>
<lb n="1458"/><span>dhearbhadh gur fhéad an t-ughdar é féin do</span>
<lb n="1459"/><span>chur i gcéill agus i dtuigsin go soiléir, gur</span>
<lb n="1460"/><span>theagasg sé go beacht agus go fíor, go raibh</span>
<lb n="1461"/><span>an Ghaedhealg fíor-ghlan neamh thruaillighthe</span>
<lb n="1462"/><span>aige.  Is léor sin, tá baránta inchreidthe</span>
<lb n="1463"/><span>agaibh anois idir an t-ughdar féin agus</span>
<lb n="1464"/><span>macaoimh foghlumtha.  Tháinig "Scáthán na</span>
<lb n="1465"/><span>hAithrighe" (Aodh Mac Cathmhaoil) san mbliadh-</span>
<lb n="1466"/><span>ain 1618, agus annsin bhí "Scáthán an Chrabh-</span>
<lb n="1467"/><span>aidh" (Flaithrí Ua Maoilconaire) "Párrthas</span>
<lb n="1468"/><span>an Anma" (Antoine Gearnóin) agus "Loch-</span>
<lb n="1469"/><span>rann na gCreidmheach" (Proinsias Ua</span>
<lb n="1470"/><span>Maolmhuaidh) tar éis teacht do réir a chéile</span>
<lb n="1471"/><span>le linn na seachtmhadh aoise déag.  B'é an</span>
<lb n="1472"/><span>Teagasg Críostaidhe an leabhar déidheanach</span>
<lb n="1473"/><span>den t-samhail sin do cuireadh i gclódh ar</span>
<lb n="1474"/><span>roinn na hÉorpa.  B'í Seaghan Mac Conchradha</span>
<lb n="1475"/><span>le linn a bheith i n-a mhac léighinn i Magh</span>
<lb n="1476"/><span>Nuadhat do rinne é do chur i n-eagar an</span>
<lb n="1477"/><span>dara huair san mbliadhain 1822, agus b'é</span>
<lb n="1478"/><span>uachtarán Mhuighe Nuadhat .i. Lorcán Ua</span>
<lb n="1479"/><span>Reannacháin, do chuir i n-eagar é an tríomhadh</span>
<lb n="1480"/><span>uair, san mbliadain 1848.  Níor éirigh an</span>
<lb n="1481"/><span>obair leo níos mó ná go maith.  Do bhain an</span>
<lb n="1482"/><span>bheirt aca an forfhógra breagh agus rudaí</span>
<lb n="1483"/><span>eile amach ar fad.</span></p>
<lb n="1484"/>
<lb n="1485"/><p><span>Is fada síar uainn 1848 agus is gann an</span>
<lb n="1486"/><span>"Teagasg Críostuidhe."  Is beag duine óg</span>
<lb n="1487"/><span>a bhfuil cóip aige.  Níl sé le fagháil acht i</span>
<lb n="1488"/><span>gcorr-leabharlainn.  Mar gheall air sin tá</span>
<lb n="1489"/><span>luach mór air, agus i gceann tamaill, beidh</span>
<lb n="1490"/><span>a dhá oiread air.  An gcuirfidh aoinneach i</span>
<lb n="1491"/><span>gclódh arís é.  B'fhéidir go ndeanfaidh Conn-</span>
<lb n="1492"/><span>radh Chuilm Naomhtha an obair an cor so, go</span>
<lb n="1493"/><span>mór-mhór ó nach fada go cuirfear críoch ar</span>
<lb n="1494"/><span>Seanmóirí Muighe Nuadhat.</span></p>
<lb n="1495"/>
<lb n="1496"/><p><span>Séamus Ó Conaill</span>
<lb n="1497"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="1498"/><p><span>Éamonn Brús</span></p>
<lb n="1499"/>
<lb n="1500"/><p><span>Ceannfeartach míleadhta cródha córach deagh-chumtha,</span>
<lb n="1501"/><span>Acht dubhshlánach ceann-láidir mórdhálach dána.</span></p>
<lb n="1502"/>
<lb n="1503"/><p><span>Dearbhráthair do Robáird Brús, rí na</span>
<lb n="1504"/><span>n-Albanach a b'eadh Éamonn.  Ó'n chéad am</span>
<lb n="1505"/><span>dó 'bheith i n-ann arm d'iomchar, throid sé i</span>
<lb n="1506"/><span>g-coinnibh comhachta na Sacsan i n-Albain le</span>
<lb n="1507"/><span>cois a dhearbhráthar.  Léightear dúinn gur</span>
<lb n="1508"/><span>bh'é Éamonn ghabh seilbh ar chaisleán Selkirk</span>
<lb n="1509"/><span>'san mbliadhain 1313, an caisleán deiridh</span>
<lb n="1510"/><span>d'fhan i lámhaibh na Sacsan i n-Albain; agus</span>
<lb n="1511"/><span>fós, gurbh'aige bhí ceannas is uachtaránacht</span>
<lb n="1512"/><span>na láimhe deise i g-cath mór-mhillteach</span>
<lb n="1513"/><span>Bannockburn tugadh 'san m-bliadhain 1314.</span></p>
<lb n="1514"/>
<lb n="1515"/><p><span>I dtosach na ceathramhadh h-aoise déag ba</span>
<lb n="1516"/><span>dlúth an muinntearas agus an gaol bhí idir</span>
<lb n="1517"/><span>mhuintear na tíre seo againn-ne agus na</span>
<lb n="1518"/><span>h-Albanaigh.  De bhrígh na snaidhme charadais</span>
<lb n="1519"/><span>seo ní gábhadh a rádh gur ghlac cómh-gháirdeachas</span>
<lb n="1520"/><span>is ríméad na h-Éireannaigh aon tráth ar</span>
<lb n="1521"/><span>cuireadh ruaig is raon madhma ar an</span>
<lb n="1522"/><span>Sasannach i n-Albain.  Acht, má bhí aon am</span>
<lb n="1523"/><span>ann thar a chéile gur mothuigheadh rímeád is</span>
<lb n="1524"/><span>fíor-sástacht, b'é an tan oirdhearc glórmhar</span>
<lb n="1525"/><span>úd nuair bhris agus réab "cumhact na</span>
<lb n="1526"/><span>g-carad" sluaighte na Sacsan ar pháirc</span>
<lb n="1527"/><span>Bannockburn.  Throid cuid de thaoiseachaibh</span>
<lb n="1528"/><span>na h-Éireann ar thaoibh na n-Albanach an lá</span>
<lb n="1529"/><span>úd.  Nuair d'fhilleadar-san a bhaile go Cúige</span>
<lb n="1530"/><span>Uladh, chuireadar i n-iul dos na h-Éireann-</span>
<lb n="1531"/><span>achaibh anchás na Sacsan.  Thángadar maithe</span>
<lb n="1532"/><span>is uaisle Chúige Uladh i dtoll a chéile i</span>
<lb n="1533"/><span>ndáil chomhairle agus cheapadar a neart</span>
<lb n="1534"/><span>féin go léir do chnuasacht agus do chur le</span>
<lb n="1535"/><span>chéile.  Cuireadh fios ar Éamonn Brús</span>
<lb n="1536"/><span>'theacht anall agus ceannas na sluaighte a</span>
<lb n="1537"/><span>thógáil, ní do rinne sé go lán-toilteanach.</span></p>
<lb n="1538"/>
<lb n="1539"/><p><span>Sul má cuirfead síos ar imtheachtaibh</span>
<lb n="1540"/><span>Éadhmoinn Brús is dóigh liom gur cóir súil-</span>
<lb n="1541"/><span>fhéachaint a thabhairt ar an g-caoi ar sheas</span>
<lb n="1542"/><span>muintir na h-Eireann i d-tosach na ceath-</span>
<lb n="1543"/><span>ramhadh h-aoise déag.  Go deimhin ba thruagh</span>
<lb n="1544"/><span>an scéal a bhí le n-aithris aca.  Foluigheadh</span>
<lb n="1545"/><span>trí chéad bliadhain anois i m-broinn na</span>
<lb n="1546"/><span>síorraidheachta ó'n lá bhuail Brían Bóramha</span>
<lb n="1547"/><span>caoch ar na Danair i g-cath Chluana Tairbh,</span>
<lb n="1548"/><span>agus nach ait le rádh é, ó'n tan sin ale,</span>
<lb n="1549"/><span>níor sheas na Gaedhil guala ar ghualainn i</span>
<lb n="1550"/><span>n-aon bhuidhin theinn láidir in aghaidh na</span>
<lb n="1551"/><span>námhad coitcheann.  Bhí an t-earr is bárr de</span>
<lb n="1552"/><span>thalamh na h-Éireann i seilbh na Sacsan.</span>
<lb n="1553"/><span>Bhí cuid mhór de shean-sliocht na n-Gaedheal</span>
<lb n="1554"/><span>'na sclábhuidhthibh a d-talta sladuighthe agus</span>
<lb n="1555"/><span>gan 'fhios aca fad a m-beathadh.</span></p>
<lb n="1556"/>
<lb n="1557"/><p><span>Bhí seadaire amháin imeasc na n-Ultach um</span>
<lb n="1558"/><span>an dtaca seo agus caithfidhear focal a rádh</span>
<lb n="1559"/><span>'na thaoibh.  B'é sin Domhnall O'Néill,</span>
<lb n="1560"/><span>prionnsa thíre Eoghain - taoiseach ag a raibh</span>
<lb n="1561"/><span>an cnámh-droma 'gus an fíor-smior Gaedh-</span>
<lb n="1562"/><span>ealach.  B'é Domhnall a bhí i n-uachtaránacht</span>
<lb n="1563"/><span>na dála nuair ceapadh fios do chur ar</span>
<lb n="1564"/><span>Éamonn Brús.  Scríobh Domhnall ag an</span>
<lb n="1565"/><span>bPápa ag cur i n-iul dó aindeis agus anró</span>
<lb n="1566"/><span>muintire na h-Éireann.  Dhearbhuigh sé dhó</span>
<lb n="1567"/><span>nach m-béadh suaimhneas ná sonas ar Ghaedh-</span>
<lb n="1568"/><span>ealaibh an dá lá is bhéidís fá smacht na</span>
<lb n="1569"/><span>n-Gall.  Le na chois sin d'innis sé dhó gur</span>
<lb n="1570"/><span>cuireadh fios ar Éamonn Brús agus gur ab</span>
<lb n="1571"/><span>é toil na n-Éireannach é do ghlacadh mar rígh</span>
<lb n="1572"/><span>dá mba rud é go m-béadh an Pápa sásta</span>
<lb n="1573"/><span>leis.  Acht, mí-adhmharach go leor, ba bheag an</span>
<lb n="1574"/><span>cion do bí ag an b-Pápa seo ar mhuinntir</span>
<lb n="1575"/><span>Brúis.  Thárla Gur coinneal-bháitheadh Robáird</span>
<lb n="1576"/><span>Brús seal roimhe sin, agus anois bagadh an</span>
<lb n="1577"/><span>píonús céadna ar aoinne a chuideóchadh</span>
<lb n="1578"/><span>le h-Éamonn dá dtagadh sé anall.</span></p>
<lb n="1579"/>
<lb n="1580"/><p><span>Bhuail Éamonn Brús asteach go cuan</span>
<lb n="1581"/><span>Olderfleet i g-conntae Aondroma an cúigeadh</span>
<lb n="1582"/><span>ar fhichid lá de'n Bhealtaine 1315.  Bhí trí</span>
<lb n="1583"/><span>chéad long aige agus le na chois sin bhí sé</span>
<lb n="1584"/><span>mhíle d'fhearaibh armtha.  Iar d-teacht i d-tír</span>
<lb n="1585"/><span>dhóibh ghabhadar seilbh ar Carraig Fhearghusa</span>
<lb n="1586"/><span>Cúil Ráthain agus Dún Dealgan.  Tháinig</span>
<lb n="1587"/><span>Domhnall O'Néill agus seadairí Chúige Uladh</span>
<lb n="1588"/><span>suas leobhtha annseo agus chuireadar fíor-</span>
<lb n="1589"/><span>chaoin fáilte roimh an m-Brúiseach.  Níórbh'</span>
<lb n="1590"/><span>fada gur tháinig taoiseacha eile agus</span>
<lb n="1591"/><span>chuireadar iad féin go léir fá cheannas is</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="1592"/><p><span>uachtaránacht Éamoinn.  Ghluaiseadar amach</span>
<lb n="1593"/><span>anois agus thoisigheadar ar obair an bhasctha.</span>
<lb n="1594"/><span>Mharbhuigheadar ch'uile Sasanach a casadh orra.</span>
<lb n="1595"/><span>Phléascadar asteach ar dhúithchibh na n-</span>
<lb n="1596"/><span>allmhurach agus chuireadar bun te leobhtha.</span>
<lb n="1597"/><span>Dhóigheadar tighthe agus caisleáin amhail is</span>
<lb n="1598"/><span>dá m-badh fian-bhotha iad.  Réabadar is</span>
<lb n="1599"/><span>mhilleadar na barraidhe agus an fearann go</span>
<lb n="1600"/><span>dtí gur fhágadar an taobh thuaidh de Chúige</span>
<lb n="1601"/><span>Uladh beagnach 'na fhásach.  Tháinig na</span>
<lb n="1602"/><span>Sasannaigh dá n-ionnsaighidh le sluagh mhór</span>
<lb n="1603"/><span>chuibheasach acht chomh luath i n-Éirinn is</span>
<lb n="1604"/><span>thángadar i n-amharc na n-Albannach theich-</span>
<lb n="1605"/><span>eadar mar luchain agus comhnaidhe ní dheár-</span>
<lb n="1606"/><span>naidh siad gur rángadar caisleán Carraig-</span>
<lb n="1607"/><span>Fheargusa.  Shocruigheadar ar an g-caisleán do</span>
<lb n="1608"/><span>chur i d-treo chosanta, agus ar é do chosaint</span>
<lb n="1609"/><span>mar dh'eadh go h-imirt anama!  Ar ndóigh</span>
<lb n="1610"/><span>níor bhac na h-Albanaigh leobhtha.  "Ná</span>
<lb n="1611"/><span>leanaidh iad" arsa ceann de shaighdiúiridhibh</span>
<lb n="1612"/><span>Dhomhnaill O'Néill le h-Éamonn, "is "daoine</span>
<lb n="1613"/><span>le Dia iad""; agus glacadh a chomhairle.</span>
<lb n="1614"/><span>Bhí comhacht an Bhrúsaigh ag dul i n-acmhuinn</span>
<lb n="1615"/><span>agus i liónmhaire i n-aghaidh an lae.  Nuair</span>
<lb n="1616"/><span>bhí Cúige Uladh siubhalta agus smachtuighthe</span>
<lb n="1617"/><span>aca ghluaiseadar síos ó dheas gur shroicheadar</span>
<lb n="1618"/><span>Dún Dealgan; ní gábhadh a rádh nach raibh</span>
<lb n="1619"/><span>éadáil is slad go fras aca.  I mí an</span>
<lb n="1620"/><span>Mheithimh ghabhadar seilbh áth Fhirdiadh.  Thárla</span>
<lb n="1621"/><span>gur chuaidh cuid dos na Sacsannaighibh ag</span>
<lb n="1622"/><span>pollaireacht le teann faitcheasa i sean-</span>
<lb n="1623"/><span>teampull bhí i n-Áth Fhirdiadh.  Chuir Éamonn</span>
<lb n="1624"/><span>lasóg faoi agus loscadh teampull agus Sac-</span>
<lb n="1625"/><span>sain i n-aon iodhbairt amháin.  Thugadar aghaidh</span>
<lb n="1626"/><span>anois siar ar Chonntae na Midhe.  D'ionnsuigh</span>
<lb n="1627"/><span>na Gaill iad annseo 'gus annsúd acht rug</span>
<lb n="1628"/><span>na h-Albanaigh an chraobh i d-tólaimh.  Ghluai-</span>
<lb n="1629"/><span>seadar orra go caithréimeach asteach go h</span>
<lb n="1630"/><span>Íar-Mhidhe.  D'éirigh go geal leo annsin</span>
<lb n="1631"/><span>freisin.  Ar rochtam Ath hÍ dóibh, facathas</span>
<lb n="1632"/><span>go raibh cúig céad déag d'fhearaibh ag</span>
<lb n="1633"/><span>fanacht annsin leo.  Dhírigh an dá arm ar a</span>
<lb n="1634"/><span>chéile.  Bhí bascadh 'gus briseadh 'gus</span>
<lb n="1635"/><span>claoidheadh ar ch'aon taoibh go ceann tamaill.</span>
<lb n="1636"/><span>Annsin cuireadh na Gaill i n-diaidh a g-cúl</span>
<lb n="1637"/><span>go dtí gur briseadh glan orra 'sa deireadh.</span>
<lb n="1638"/><span>Lean na h-Éireannaigh iad agus munar go</span>
<lb n="1639"/><span>chomh scioptha bhaineadar an bóthar amach is</span>
<lb n="1640"/><span>deimhin nach bhfágfaidhe fiu ceann aca gan a</span>
<lb n="1641"/><span>bholg le gréine.</span></p>
<lb n="1642"/>
<lb n="1643"/><p><span>Ní miste dham a rádh gur rith le h-Éamonn</span>
<lb n="1644"/><span>go seoigh ó'n chéad lá ar bhuail ré imeall-</span>
<lb n="1645"/><span>bhúird glasa na tíre; agus shaoilfeá nach</span>
<lb n="1646"/><span>raibh aon smúid 'na chomhair.  Acht ní "daoine</span>
<lb n="1647"/><span>le Dia" iad na Sacsain go léir agus bhí</span>
<lb n="1648"/><span>orra anois é sin do dhearbhadh.  Chruinnuigh-</span>
<lb n="1649"/><span>eadar le chéile i n-dáil chomhairle ag Cill</span>
<lb n="1650"/><span>Chainnigh i mí an mheithimh, 1315.  B'é De</span>
<lb n="1651"/><span>Bhuitleír, fear ionaid an ríogh, bhí mar uacht-</span>
<lb n="1652"/><span>arán ar an g-cruinniughadh.  Thoisigheadar</span>
<lb n="1653"/><span>ag cur is ag cúiteamh ar an g-caoi do</span>
<lb n="1654"/><span>b'fheárr le réim Éamoinn do laighdughadh.</span>
<lb n="1655"/><span>Socruigheadh ar arm do chnuasach agus na</span>
<lb n="1656"/><span>sluaighte go léir a theacht le chéile fá</span>
<lb n="1657"/><span>cheannas agus stiúradh Dé Buitleír.  Anois</span>
<lb n="1658"/><span>nó riamh ceapadh go g-cuirfidhe deireadh</span>
<lb n="1659"/><span>críochnuighthe leis an Albanach a bhí dá</span>
<lb n="1660"/><span>scriosadh is dá robáil.  Níorbh' é sin an uair</span>
<lb n="1661"/><span>deiridhe leobhtha ó shoin ale ag ceapadh</span>
<lb n="1662"/><span>míorbhal a dhéanamh gan 'fhios aca go cé an</span>
<lb n="1663"/><span>toirmeasc bhí rómpa, níorbh' é sin.  Thoisigh</span>
<lb n="1664"/><span>na tighearnaí ag cur a mbuidhean le chéile</span>
<lb n="1665"/><span>agus ag cur a n-iarmharáin i leith-taoibh.  Bhí</span>
<lb n="1666"/><span>go maith.  Mar sin féin níor éirigh leobhtha</span>
<lb n="1667"/><span>chomh maith is cheapadar.</span></p>
<lb n="1668"/>
<lb n="1669"/><p><span>Ag seo mar thárla.  Bhí Riocárd de Bhurc</span>
<lb n="1670"/><span>nó an "t-Iarla ruadh," mar glaoidhtí air, ar</span>
<lb n="1671"/><span>na tighearnaibh ba mhó comhacht agus ughdar-</span>
<lb n="1672"/><span>thás i gcríochaibh Fáil an tan úd.  I n-Gaillimh</span>
<lb n="1673"/><span>na dtreabh is eadh chomhnuidh sé i gcaisleán</span>
<lb n="1674"/><span>mhór cois fairrge.  Ba leis an chuid is mó de</span>
<lb n="1675"/><span>Chúige Uladh idir talta 'gus caisleáin.  Níor</span>
<lb n="1676"/><span>mhór an t-iongnadh mar sin go raibh sé ar</span>
<lb n="1677"/><span>dhearg-bhuile i n-geall ar an m-bhascadh agus</span>
<lb n="1678"/><span>an réabadh bhí déanta ag Éamonn 'san</span>
<lb n="1679"/><span>g-Cúige sin.  Bhí ollmhuchán oll-mhór dhá</span>
<lb n="1680"/><span>dhéanamh aige shiar i n-Gaillimh ionnas go</span>
<lb n="1681"/><span>m-béadh sé réidh le h-Éamonn a thachtadh</span>
<lb n="1682"/><span>amach is amach chomh luath is leagadh sé súil</span>
<lb n="1683"/><span>air.  Níorbh é seo an rud is measa a bhí ag</span>
<lb n="1684"/><span>goilleamhaint air.  Ní bhfuair sé cuireadh</span>
<lb n="1685"/><span>do'n mhór-dháil a bhí ag na tighearnaibh i gCill</span>
<lb n="1686"/><span>Chainnigh agus las sé le teann feirge agus</span>
<lb n="1687"/><span>éada.  Chruthóchadh seisean a fhearamhlacht</span>
<lb n="1688"/><span>agus a ughdarthás dá m-buidheachas; thaisbeán-</span>
<lb n="1689"/><span>fadh séisean do'n tsaoghal gurbh' é féin</span>
<lb n="1690"/><span>amhain ba chionn-tsiocair le cumhacht na</span>
<lb n="1691"/><span>n-Albanach do chlaochlódh i n-Éirinn.  Leis an</span>
<lb n="1692"/><span>intinn seo thug sé an t-órdughadh dá shaigh-</span>
<lb n="1693"/><span>diúribh 'bheith ar án m-bóthar.  Shéideadh an</span>
<lb n="1694"/><span>stoc agus seo an mór-sluagh ag déanamh</span>
<lb n="1695"/><span>soir ó thuaidh faoi dhéin Éamoinn.  Ghluais</span>
<lb n="1696"/><span>siad ar aghaidh agus chomhnaidhe ní dheárnaidh</span>
<lb n="1697"/><span>siad go dtáinig siad i n-gar d' Áth Fhirdiadh,</span>
<lb n="1698"/><span>Casadh arm na d-tighearnaí n-aontuighthe faoi</span>
<lb n="1699"/><span>cheannas De Bhuitleír annseo orra agus iad</span></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="1700"/><p><span>ar a mbealach i d-tuaid i g-coinnibh na</span>
<lb n="1701"/><span>n-Albanach.  Ar rochtain 'na láthair do'n</span>
<lb n="1702"/><span>Iarla Ruadh d'órduigh sé gó h-uaibhreach do'n</span>
<lb n="1703"/><span>fhear ionaid imtheacht leis a bhaile arís é feín</span>
<lb n="1704"/><span>agus a arm.  "Fág agamsa an t-Albanach</span>
<lb n="1705"/><span>seo," ar mo ghaisgidheach, "agus muna</span>
<lb n="1706"/><span>g-cuirfidh mise é féin agus a ál ar neimhní,</span>
<lb n="1707"/><span>go bhfillidh m' fheallta féin orm."  "Déan-</span>
<lb n="1708"/><span>faidh sin," ars' an fear eile, "acht muna</span>
<lb n="1709"/><span>g-cuirfidh tú cóir air, castar leat é."  Leis</span>
<lb n="1710"/><span>sin d'iompuigh sé ó dheas arís le na fhearaibh.</span>
<lb n="1711"/><span>D'imthigh an t-Iarla Ruadh ar aghaidh acht ní</span>
<lb n="1712"/><span>dheachaidh sé i bhfad gur tháinig sé i n-amharc</span>
<lb n="1713"/><span>airm na n-Albanach láimh le Áth Fhirdiadh.  Shaoil</span>
<lb n="1714"/><span>an truaghán bocht nach raibh air acht é féin do</span>
<lb n="1715"/><span>thaisbeáint leis an arm eile a ruagadh; acht</span>
<lb n="1716"/><span>ní mar síltear a bhíonns.  Nuair chonnaic sé</span>
<lb n="1717"/><span>arm na n-Albanach ag seasaimh go dúbhshlánach</span>
<lb n="1718"/><span>'na aghaidh chrith gach a raibh bog ann le fait-</span>
<lb n="1719"/><span>chíos agus b'é sin iomlán a raibh a mhianach</span>
<lb n="1720"/><span>déanta dhe.  Bhí arm an Iarla go mór níos</span>
<lb n="1721"/><span>mó 'ná arm na n-Albanach.  Chuaid Éamonn</span>
<lb n="1722"/><span>ar a chúl agus dorinne sé áituighadh chosanta</span>
<lb n="1723"/><span>ar an d-taoibh thiar de'n abhainn Bann.  Chomh</span>
<lb n="1724"/><span>luath is chonnaic De Bhurgó seo, tháinig a</span>
<lb n="1725"/><span>chroidhe arís aige, bhrostuigh sé go h-obann ar</span>
<lb n="1726"/><span>a lorg le cath a thabhairt dó.  D'órduigh sé a</span>
<lb n="1727"/><span>shluaighthe ar an d-taoibh ó dheas de'n abainn.</span>
<lb n="1728"/><span>Dhearc na h-Albanaigh orra go neamh-thuileam-</span>
<lb n="1729"/><span>aidheach.  Ní raibh aon dúil ag Éamonn cath</span>
<lb n="1730"/><span>a thabhairt go meallfadh sé aige féin anall</span>
<lb n="1731"/><span>cuid des na taoiseachaibh Gaedhealacha a bhí</span>
<lb n="1732"/><span>i d-taoibh an Iarla.  D'éirigh leis mar bhí dúil</span>
<lb n="1733"/><span>aige; níorbh' fhada gur tháinig na taoiseacha</span>
<lb n="1734"/><span>seo le congnamh dó.  Ní luaithe do chonnaic</span>
<lb n="1735"/><span>an t-Iarla Ruadh gur thréig dream dá chuid</span>
<lb n="1736"/><span>fear é, dá dhonacht dá raibh sé nuair a tháinig</span>
<lb n="1737"/><span>sé ós comhair súl na n-Albanach ó thús ba</span>
<lb n="1738"/><span>seacht measa anois é.  Siúd thug ré do'n na</span>
<lb n="1739"/><span>sálaibh é! agus comhnaidhe ní dheárnaidh sé</span>
<lb n="1740"/><span>gur shroich sé baile beag a d-tugtar air</span>
<lb n="1741"/><span>Connor ceathar nó cúig de mhíltibh ón</span>
<lb n="1742"/><span>Baile Meadhonach.  Annseo tángas suas leis</span>
<lb n="1743"/><span>agus b'éigean dó cath a thabhairt.  Thosuigh</span>
<lb n="1744"/><span>an cath.  D'ionnsuigh an dá arm a chéile go</span>
<lb n="1745"/><span>fuilteach feargach.  Rapadar is réabadar</span>
<lb n="1746"/><span>ins gach taoibh díobhtha, fútha 'gus tharsta.  Ba</span>
<lb n="1747"/><span>dian buan an cath é, acht má bhí sin amhlaidh,</span>
<lb n="1748"/><span>thaisbeán na Gaedhil agus bunadh na n-Gaédh-</span>
<lb n="1749"/><span>eal, mar thaisbeán siad go minic ó shoin, nach</span>
<lb n="1750"/><span>é mianach Sheagháin a chuirfeadh ruaig orra</span>
<lb n="1751"/><span>'ná a sheasfadh ar a n-aghaidh fear ar fhear.</span>
<lb n="1752"/><span>Má bhí an cath fada bhí an bhuaidh gan amhras.</span>
<lb n="1753"/><span>Thuit na Sacsain go homadamhail 'na sraith-</span>
<lb n="1754"/><span>eannaibh 'ins gach taoibh, agus an té nár thuit</span>
<lb n="1755"/><span>thug sé go luas na g-cos é mar thiubhradh</span>
<lb n="1756"/><span>girrfhiadh ó chonraid.  D'éirigh le De Bhurgó</span>
<lb n="1757"/><span>a chleiteacha do thabhairt leis ó pháirc an</span>
<lb n="1758"/><span>chomhlainn, agus níor leig sé scís nó gur</span>
<lb n="1759"/><span>shroich sé a chaisleán féin i n-Gaillimh.</span></p>
<lb n="1760"/>
<lb n="1761"/><p><span>Bhí gáirdeachas mor ar na h-Éireannachaibh</span>
<lb n="1762"/><span>agus na h-Albanachaibh faoi 'n mbuaidh seo</span>
<lb n="1763"/><span>acht ba gheárr a sheas a lúthgháir agus a</span>
<lb n="1764"/><span>riméad nuair b' éigean dóibh 'bheith ar a</span>
<lb n="1765"/><span>g-cosaint arís.  D'éis an chatha chuaidh siad</span>
<lb n="1766"/><span>ó dheas chomh fada le Ceanannus.  Annseo</span>
<lb n="1767"/><span>d'ionnsuigh Ruaidhrí Mortimer iad le cúig</span>
<lb n="1768"/><span>míle déag fear.  Acht ba é fearacht an</span>
<lb n="1769"/><span>t-Iarla Ruaidh é, is geárr a sheasadar roimh</span>
<lb n="1770"/><span>arm Éamoinn nuair cuireadh fiadhach agus</span>
<lb n="1771"/><span>fan orra.  B'iad féin a thug an chéad scéal</span>
<lb n="1772"/><span>ag Caisleán B'l'á Cliath gur ruaigeadh iad.</span>
<lb n="1773"/><span>D'éis na caismirte seo chuaidh na h-Albanaigh</span>
<lb n="1774"/><span>trí Chonntae na Midhe, an Iar-Midhe agus</span>
<lb n="1775"/><span>Longphuirt.  Ag iompódh ó dheas arís thang-</span>
<lb n="1776"/><span>adar chomh fada le Loughseudy.  Annseo</span>
<lb n="1777"/><span>ghabhadar foslongphort agus d'fhanadar ann</span>
<lb n="1778"/><span>ar feadh na Nodlag 1315.</span></p>
<lb n="1779"/>
<lb n="1780"/><p><span>I dtosach na bliadhna thriall siad go dtí</span>
<lb n="1781"/><span>Arscoll i n-gar do Bhaile Atha hÍ; casadh</span>
<lb n="1782"/><span>orra annseo deich míle fíchid d'fhearaibh</span>
<lb n="1783"/><span>armtha faoi cheannas De Bhuitléir, fear</span>
<lb n="1784"/><span>ionaid an ríogh.  D'aimsigh an dá arm a chéile</span>
<lb n="1785"/><span>ar an d-toirt bhoise acht mar ba chleachtach</span>
<lb n="1786"/><span>le h-arm Éamoinn, bhriseadar agus ruagadar</span>
<lb n="1787"/><span>arm na Sasannach.  Chongbhuigh easbaidh bheathadh</span>
<lb n="1788"/><span>iadh ó dhul ar aghaidh agus ar a m-buaidh do</span>
<lb n="1789"/><span>chur i gcrích.  I n-geall ar sin tharraing</span>
<lb n="1790"/><span>Éamonn ar ais i d-tuaidh.  Chuir sé faoi arís</span>
<lb n="1791"/><span>i nDún Dealgan.  Do gairmeadh rí na h-Éir-</span>
<lb n="1792"/><span>eann de annsin do láthair ag maithibh agus</span>
<lb n="1793"/><span>mór-uaislibh na tíre.  Go fada seo bhí</span>
<lb n="1794"/><span>buaidh gan briseadh aige agus 'ch'uile áit dá</span>
<lb n="1795"/><span>n-deachaidh sé do bhí leis.  Deirtear go rug</span>
<lb n="1796"/><span>sé an bhuaidh i n-ocht g-cathaibh déag in aghaidh</span>
<lb n="1797"/><span>na Sacsan.  Bí buac a chaithréime sroichithe</span>
<lb n="1798"/><span>aige anois.</span></p>
<lb n="1799"/>
<lb n="1800"/><p><span>Acht, gidh go raibh sin amhlaid aige-san, ní</span>
<lb n="1801"/><span>raibh an deagh-scéal céadna le h-innsint ag</span>
<lb n="1802"/><span>na taoiseachaibh eile a bhí ag troid ar a shon</span>
<lb n="1803"/><span>agus ar son a d-tíre i n-áiteachaibh eile.  Bhí</span>
<lb n="1804"/><span>na Sasanaigh ag fághail an ceann a b'fhearr</span>
<lb n="1805"/><span>ar na taoiseachaibh seo; agus leis an scéal</span>
<lb n="1806"/><span>do dhéanamh níos measa, gidh náireach é a luadh,</span>
<lb n="1807"/><span>bhí siad féin ag imreas agus ag cur i n-</span>
<lb n="1808"/><span>aghaidh a chéile, cuid aca ag tóraidheacht</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="1809"/><p><span>uachtaránachta ar an g-cuid eile.  Buaileadh</span>
<lb n="1810"/><span>na Tuathghallaigh i g-conntae Chille-Mhanntáin.</span>
<lb n="1811"/><span>Thuit Féidhlim agus Ruaidhrí Ó'Conchubhar</span>
<lb n="1812"/><span>amach le chéile faoi riaghlughadh Cúige Chon-</span>
<lb n="1813"/><span>nacht.  'San m-bliadhain 1316 tugadh cath mór</span>
<lb n="1814"/><span>i m-Blám-ríogh idir dhearbhráthair an Iarla</span>
<lb n="1815"/><span>Ruaidh agus Féidhlim Ó'Conchubhar i n-áit ar</span>
<lb n="1816"/><span>thuit ocht míle déag do Chlannaibh Gaedheal.</span>
<lb n="1817"/><span>Go deimhin féin mórbh' iongnadh gur thuit an</span>
<lb n="1818"/><span>oiread aca nuair atá a fhios againn gur</span>
<lb n="1819"/><span>cultacha anairte a bhí orra agus iad ag</span>
<lb n="1820"/><span>troid in aghaidh fear a raibh earradh agus éide</span>
<lb n="1821"/><span>cruadhach orra.  Ba bhuaidheartha an scéal é</span>
<lb n="1822"/><span>seo do Éamonn go raibh an oiread sin lucht</span>
<lb n="1823"/><span>leanamhna ag tuitim.  Mar sin féin níor-</span>
<lb n="1824"/><span>chaill sé an stuaim 'ná an mhisneach.  D'ionn-</span>
<lb n="1825"/><span>suigh sé caisleán Carraig Fearghusa bhí i seilbh</span>
<lb n="1826"/><span>na Sacsan.  B'é an longphort deiridh é bhí</span>
<lb n="1827"/><span>'na seilbh i gCúige Uladh.  Níor éirigh leis</span>
<lb n="1828"/><span>a thógáil chom réidh is ceapadh.  Níor</span>
<lb n="1829"/><span>thugadar suas riamh nó go raibh d'fhiachaibh</span>
<lb n="1830"/><span>orra croicne a g-cuid capall d'ithe agus 'na</span>
<lb n="1831"/><span>dhiaidh sin ochtar Albanach a bhí mar phríosún-</span>
<lb n="1832"/><span>aigh aca.  Nuair thug siad suas tugadh a</span>
<lb n="1833"/><span>bpárdún do ch'uile dhuine aca, ní nach n-déan-</span>
<lb n="1834"/><span>faidhe dá mba rud é go raibh an bhuaidh ag an</span>
<lb n="1835"/><span>d-taoibh eile.  Ní h-eol dam gur léigheas</span>
<lb n="1836"/><span>riamh ar Shasannach chomh trócaireach sin!</span></p>
<lb n="1837"/>
<lb n="1838"/><p><span>Ag deireadh na bliadhna 1316, tháinig</span>
<lb n="1839"/><span>Robáird Brús, rí na n-Albanach go h-Éirinn</span>
<lb n="1840"/><span>le cuiduighadh le na dhearbhráthair Éamonn.  I</span>
<lb n="1841"/><span>dtús na bliadhna bhí a teacht bhí an bheirt</span>
<lb n="1842"/><span>dearbhráthair agus fiche míle fear idir Al-</span>
<lb n="1843"/><span>banaigh 'gus Éireannaigh ag triall ar a</span>
<lb n="1844"/><span>m-bealach go B'l'á Cliath.  Chuireadar fútha</span>
<lb n="1845"/><span>i n-amharc na cathrach.  Tháinig na creathanna</span>
<lb n="1846"/><span>ar lucht comhnuidhthe an bhaile mhóir le teann</span>
<lb n="1847"/><span>faitcheasa rómpa mar níorbh' fhéidir dear-</span>
<lb n="1848"/><span>mad a dhéanamh do'n mhéid buadha a ghnothuigh</span>
<lb n="1849"/><span>an t-Albanach ó chuir sé cos i n-Éirinn.  Bhí</span>
<lb n="1850"/><span>a cháil agus a chlú i bhfad agus i n-gearr na</span>
<lb n="1851"/><span>tíre.  Ins an am seo, Sasannach bhí 'na árd-</span>
<lb n="1852"/><span>ghiuistis ar Bh'l'á Cliath.  Fear misneamhail</span>
<lb n="1853"/><span>cródha b'eadh é do réir mar léightear.  D'éirigh</span>
<lb n="1854"/><span>leis na daoine do chongbháil ar a thaoibh féin</span>
<lb n="1855"/><span>leis an g-cathair a chosaint in aghaidh iom-</span>
<lb n="1856"/><span>ruagaidh na n-Albanach.  Go deimhin chuir-</span>
<lb n="1857"/><span>eadar cóir chosanta chomh dána sin orra</span>
<lb n="1858"/><span>féin gus mheas na Brúsaigh go m-ba chrionna</span>
<lb n="1859"/><span>díobhtha gan cath a thabhairt ar fhaitchíos go</span>
<lb n="1860"/><span>g-caillfidhe iomarca dá g-cuid fear 'san</span>
<lb n="1861"/><span>iarracht.  Mar sin, d'iompuigh na h-Alban-</span>
<lb n="1862"/><span>naigh a g-cúil le B'l'a Chliath agus thugadar</span>
<lb n="1863"/><span>aghaidh ó dheas asteach go Conntae Cheatharlach</span>
<lb n="1864"/><span>agus Chill Cainnigh.  Ar sin thrialladar go</span>
<lb n="1865"/><span>luimneach.  Chuireadar fútha i n-aice na cath-</span>
<lb n="1866"/><span>rach sin.  Bhi an chathair i riocht cosanta ag na</span>
<lb n="1867"/><span>Sasannachaibh.  Mas eadh féin ni'l aimhreas</span>
<lb n="1868"/><span>ar bith ann nach ndeanfaidhe scrios ar na</span>
<lb n="1869"/><span>Sasannachaibh seo, acht b' éigean do na</span>
<lb n="1870"/><span>h-Albannaighibh chlaonadh dho'n chall agus do'n</span>
<lb n="1871"/><span>ghanntan a bhí anois ag gabháilt dóbhtha agus</span>
<lb n="1872"/><span>'ghá lagadh ó lá go lá.  Ní raibh aon bheatha</span>
<lb n="1873"/><span>le fágháil agus bhí an tír ar fad thart-</span>
<lb n="1874"/><span>timcheall faoi léan-scrios.  Cailleadh na</span>
<lb n="1875"/><span>beithidhigh.  Milleadh na barraidhe, agus bhí</span>
<lb n="1876"/><span>an phláigh ar ch'uile ní d'ár fheil do dhuine.</span>
<lb n="1877"/><span>Go deimhin léightear dúinn go raibh neithe</span>
<lb n="1878"/><span>chomh mío-nádúrtha sin gur ith na máithreacha</span>
<lb n="1879"/><span>a g-cuid páistidhe féin: agus ní h-é sin</span>
<lb n="1880"/><span>amháin acht tógadh na cuirp agus rinneadh</span>
<lb n="1881"/><span>leobhtha mar an g-céadna; b'é an ganntanas</span>
<lb n="1882"/><span>go cinnte bhá chionn-tiocair faoi gur theip</span>
<lb n="1883"/><span>ar na h-Albannaighibh Luimneach do thógháil.</span>
<lb n="1884"/><span>Bhí an t-arm tanuighthe le pláigh is le call,</span>
<lb n="1885"/><span>agus ní gan iongnadh, b'éigean dóbhtha éirghe</span>
<lb n="1886"/><span>as.  Acht níorbh' é seo amháin a bhí ag cur</span>
<lb n="1887"/><span>trioblóide orra.  An faid is bhíodar ag</span>
<lb n="1888"/><span>Luimneach chuir na tighearní Sasannacha a</span>
<lb n="1889"/><span>g-comhairle i g-ceann a chéile ag Cill Chainngh</span>
<lb n="1890"/><span>i n-áit ar cruinnigheadh deich míle fichid fear</span>
<lb n="1891"/><span>le dúil na h-Albannaigh a stop ó dhul ar a</span>
<lb n="1892"/><span>g-cúil 'ná ar a g-coimhint.  'Na cheann rin,</span>
<lb n="1893"/><span>thuirling cúig míle déag fear armtha i</span>
<lb n="1894"/><span>n-Eochaill as Sasana faoi Ruaidhrí Mortimer</span>
<lb n="1895"/><span>chum congnaimh a thabhairt in aghaidh na</span>
<lb n="1896"/><span>n-Albannach.  B'olc an scéal é seo d'Éam-</span>
<lb n="1897"/><span>onn.  Ní raibh ag na h-Albannaighibh a dhéanamh</span>
<lb n="1898"/><span>acht éalódh leobhtha ó thuaidh i n-aghaidh a g-cúl.</span>
<lb n="1899"/><span>Ar shiar thall shroicheadar Dún Dealgin go</span>
<lb n="1900"/><span>tabhartha tnáithte 'thréis a n-aistir.  I mí na</span>
<lb n="1901"/><span>Bealtaine an bhliadhain chéadna seo, 1316,</span>
<lb n="1902"/><span>d'fhill Robáird Brús ar ais go h-Albain.</span>
<lb n="1903"/><span>Gheall sé d' Éamonn nach fadha go m-béadh</span>
<lb n="1904"/><span>sé anall chuige arís, agus go d-tiubhradh sé</span>
<lb n="1905"/><span>arm eile leis níos liónmhaire agus níos</span>
<lb n="1906"/><span>neartmhaire 'ná mar cheana.  Ár 'ndó, chreid</span>
<lb n="1907"/><span>Éamonn é agus d'fhan sé beagnach bliadhain</span>
<lb n="1908"/><span>i n-Dun Dealgan gan faic a déanamh acht ar</span>
<lb n="1909"/><span>súil go d-tiocfadh Roibeárd 'chuile lá.  Ní'l</span>
<lb n="1910"/><span>amhreas ar bith nach mbéadh an bhliadham sin,</span>
<lb n="1911"/><span>1317, ar a chomhairle féin aige mar bhí muna</span>
<lb n="1912"/><span>m-béidheadh go raibh an ganntan is an</span>
<lb n="1913"/><span>t-ocras ag gabháilt dos na Sasannaighibh chomh</span>
<lb n="1914"/><span>maith le cách; agus bhí faitchíos orra na</span>
<lb n="1915"/><span>h-Albannaigh do leanamhaint i dtuaidh go</span></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="1916"/><p><span>m-béadh an call inthighthe agus an bheatha níos</span>
<lb n="1917"/><span>flúirsighe.</span></p>
<lb n="1918"/>
<lb n="1919"/><p><span>I dtosach na bhliadhna 1318 bhí deag-chosamh-</span>
<lb n="1920"/><span>lacht ar neithibh.  Bhí an tír ag bruchtadh go</span>
<lb n="1921"/><span>toramhail le bárr is beathaidh arís agus ní</span>
<lb n="1922"/><span>raibh call ar aoinne.  Shnaidhm agus cheangail</span>
<lb n="1923"/><span>Sasannaigh na Mumhan a sluaighthe le chéile,</span>
<lb n="1924"/><span>agus cuireadh an t-arm mór seo faoi</span>
<lb n="1925"/><span>cheannas ceannaire dárbh' ainm Sir John de</span>
<lb n="1926"/><span>Birmingham.  Ba gheárr an mhoill orra go</span>
<lb n="1927"/><span>rabhadar ag déanamh soir i d-tuaidh d'ionn-</span>
<lb n="1928"/><span>suidhe na n-Albannach.  Casadh an dá arm</span>
<lb n="1929"/><span>ar a chéile ag Fochairt i n-gar do Dún</span>
<lb n="1930"/><span>Dealgan ar an 28 adh lá de'n Eanair 1318.</span>
<lb n="1931"/><span>Bhí arm na Sasannach chomh millteach mór sin</span>
<lb n="1932"/><span>gur iarr Domhnall O'Néill ar an mBrúiseach</span>
<lb n="1933"/><span>dhul ar a chúl i d-tuaidh agus gan cath a</span>
<lb n="1934"/><span>thabhairt go bhfeicfidís an dtiocfadh Roibeárd</span>
<lb n="1935"/><span>ó Albain leis an arm a bhí geallta aige.  Bhí</span>
<lb n="1936"/><span>na h-Albanaigh ar an intinn céadna seo, acht</span>
<lb n="1937"/><span>bhí Éamonn dúbhshlánach neamh-scáthach agus ní</span>
<lb n="1938"/><span>bhéadh aige acht cead a chinn féin.  Shaoil</span>
<lb n="1939"/><span>sé agus a liacht buadha bhí aige ó tháinig sé</span>
<lb n="1940"/><span>anall nach raibh aon bhriseadh i n-dán dó.</span>
<lb n="1941"/><span>Shcaoileadar na taoiseacha eile leis agus</span>
<lb n="1942"/><span>cheap sé go dtiubhradh sé cath dos na Sasann-</span>
<lb n="1943"/><span>aigibh ar an láthair.  Bhí go maith.  Dhírigh an</span>
<lb n="1944"/><span>dá arm ar a chéile.  Réabadar is ghearradar</span>
<lb n="1945"/><span>go fuilteach fíochmhar.  Ba gheárr gur bh'fac-</span>
<lb n="1946"/><span>athas go raibh Sasannach mor dhár bh'ainm John</span>
<lb n="1947"/><span>Maupas i g-comhrac éin-fhir le h-Éamonn</span>
<lb n="1948"/><span>Brús.  Níor chuir aoinne asteach orra.</span>
<lb n="1949"/><span>D'aimsigh is sáitheadar a chéile, bhuail is</span>
<lb n="1950"/><span>chosain siad, leonadar is ropadar agus</span>
<lb n="1951"/><span>thuiteadar marbh i mullach a chéile i n-aon</span>
<lb n="1952"/><span>chuap gan corruighe arís go bráth.  Chuir sin</span>
<lb n="1953"/><span>deireadh le h-imtheachtaibh Éamoinn Brús i</span>
<lb n="1954"/><span>n-Éirinn.  Nuair thuit Éamonn tháinig</span>
<lb n="1955"/><span>laighdiughadh meanman ar an arm.  Facathas</span>
<lb n="1956"/><span>nár throideadar chomh tréan is ba dhual</span>
<lb n="1957"/><span>dóib.  Fá dheireadh facathas go rabhadhar ag</span>
<lb n="1958"/><span>dul i n-aghaidh a g-cúl agus ar thiar thall</span>
<lb n="1959"/><span>briseadh glan orra agus bhí an lá ag lucht na</span>
<lb n="1960"/><span>g-casóg dearg.  D'éirigh le Domhnall</span>
<lb n="1961"/><span>O'Néill 'theicheadh go Tír Eoghain go slán</span>
<lb n="1962"/><span>sábhálta acht d'fhág sé dhá mhíle fear sínte</span>
<lb n="1963"/><span>ar pháirc an chatah 'na dhiaidh.  Acht, ní raibh</span>
<lb n="1964"/><span>na faol-choin sásta fós.  Scathadh an</span>
<lb n="1965"/><span>cloigeann d'Éamoin.  Cuireadh i salann é</span>
<lb n="1966"/><span>agus thug Birmingham anall go Sasana é</span>
<lb n="1967"/><span>mar bhronntanas d'Éamonn II., rígh na</span>
<lb n="1968"/><span>Sacsan.  Bronnadh an teideal Earl of Louth</span>
<lb n="1969"/><span>ar Birmingham de bhárr a thrioblóide.  Ag</span>
<lb n="1970"/><span>seo mar fuair na raispínidhe seo teidil i</span>
<lb n="1971"/><span>n-amsir i n-allód.  Adhlacadh colann Éamonn</span>
<lb n="1972"/><span>Brús láimh le páirc an chomhlainn.  Tá</span>
<lb n="1973"/><span>leacht mór le feicéal ann fós agus is</span>
<lb n="1974"/><span>deallrach gur faoi atá sé curtha.</span></p>
<lb n="1975"/>
<lb n="1976"/><p><span>Ní gábhadh a rádh go raibh tréithe maithe ag</span>
<lb n="1977"/><span>Éamonn Brús.  Bhí sé 'na shaighdiúir chródha</span>
<lb n="1978"/><span>chalma neamh-scáthach:-</span></p>
<lb n="1979"/>
<lb n="1980"/><p><span>"Laoch ghan mairg, laoch gan cealg,</span>
<lb n="1981"/><span>Laoch gan camadh gan spléadhachas."</span></p>
<lb n="1982"/>
<lb n="1983"/><p><span>Níor fágadh sin gan locht é - acht cia atá</span>
<lb n="1984"/><span>gan lóct, gan sal 'san t-saoghal seo?</span>
<lb n="1985"/><span>Bhí sé ceann-láidir uaibhreach dána agus</span>
<lb n="1986"/><span>ró-thugtha d'á thoil féin.  Ní raibh aon mhaith</span>
<lb n="1987"/><span>ag cainnt leis, bhéadh cead a chinn féin i</span>
<lb n="1988"/><span>g-comhnuidhe aige.  Níor bhuaidh géireacht a</span>
<lb n="1989"/><span>mhéinne agus a aignidh ar a threiseacht.</span>
<lb n="1990"/><span>Thairis sin bhí sé 'na sheadaire thréan.  Is</span>
<lb n="1991"/><span>mairg gur thuit sé chomh luath.  Is mairg</span>
<lb n="1992"/><span>fós nár chuir sé 'na luighe ar na h-Éireann-</span>
<lb n="1993"/><span>achaibh méid á n-díth-chéille ag iarraidh a bheith</span>
<lb n="1994"/><span>ag troid gan orra acht lín-éadáigh i n-aghaidh</span>
<lb n="1995"/><span>na n-Gall a bhí i n-earradh 's i n-éideadh.</span>
<lb n="1996"/><span>Dá mba rud é go rabhadar armtha mar na</span>
<lb n="1997"/><span>Sacsain agus fós gur múineadh cúrsaidhe</span>
<lb n="1998"/><span>cogaidh 'sa g-ceart dóibh, cuirfidh mise i</span>
<lb n="1999"/><span>m-bannaidhe go g-cuimhneóchadh muintir</span>
<lb n="2000"/><span>Shasana dá ríribh píre ar imtheachtaibh Éamoinn</span>
<lb n="2001"/><span>Brús an dá lá is mhairfidís.  Acht cé'n mhaith</span>
<lb n="2002"/><span>'bheith ag caint anois?  Is leor a rádh gur</span>
<lb n="2003"/><span>rinne Éamonn a chion fir, agus i n-ngeall ar</span>
<lb n="2004"/><span>sin ba chóir ar a laighead, go mairfeadh a</span>
<lb n="2005"/><span>chuimhne i g-croidhthibh na n-Gaedheal chomh fad</span>
<lb n="2006"/><span>is 'tá ár d-tír ar suidheachán.</span></p>
<lb n="2007"/>
<lb n="2008"/><p><span>PÁDRAIG Mac Aodha</span>
<lb n="2009"/></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="2010"/><p><span>Acolythe, coindleoir, Wb., 24 b 32</span>
<lb n="2011"/><span>Acolythe's light, Léasbhair, Wb.25 d 3 (a derivative of</span>
<lb n="2012"/><span>léas, a gleam of light); the word is applied to the</span>
<lb n="2013"/><span>Blessed Virgin in a beautiful hymn ascribed to</span>
<lb n="2014"/><span>Colmcille:</span></p>
<lb n="2015"/>
<lb n="2016"/><p><span>A Mhuire, a mhionn mhór-mhaiseach,</span>
<lb n="2017"/><span>Ro-d-shaorois ar síol,</span>
<lb n="2018"/><span>A Leasmhaire Lór-mhaiseach,</span>
<lb n="2019"/><span>A Lubh-ghort na ríogh.</span></p>
<lb n="2020"/>
<lb n="2021"/><p><span>"O Mary, shining Diamond, thou hast saved our</span>
<lb n="2022"/><span>generation; O Lamp full-beauteous, O Garden of</span>
<lb n="2023"/><span>kings." Eriu I., 122</span></p>
<lb n="2024"/>
<lb n="2025"/><p><span>Agent, gníomhuightheoir, (Éochair-sciath 52); primium</span>
<lb n="2026"/><span>agens universale, céad gh, coitcheann ib.</span></p>
<lb n="2027"/>
<lb n="2028"/><p><span>Alb, léine Aifrinn, Eoch 35</span></p>
<lb n="2029"/>
<lb n="2030"/><p><span>Altarchoth, anart, T. Life 146, 252</span></p>
<lb n="2031"/>
<lb n="2032"/><p><span>Altar-table, mias = Lat. mensa, TL. 34</span></p>
<lb n="2033"/>
<lb n="2034"/><p><span>Amice, micht (miocht), Eoch. 36</span></p>
<lb n="2035"/>
<lb n="2036"/><p><span>Chanter, céadlaidh, M1. 61 d 5</span></p>
<lb n="2037"/>
<lb n="2038"/><p><span>Chasuble, casal, TL 56; brat tollcheann, ib. 34;</span>
<lb n="2039"/><span>cochall, Eoch. 35.</span></p>
<lb n="2040"/>
<lb n="2041"/><p><span>Cincture, crios, Eoch. 35</span></p>
<lb n="2042"/>
<lb n="2043"/><p><span>Compline, coimpléid, g. coimpléide, PH</span></p>
<lb n="2044"/>
<lb n="2045"/><p><span>Confirmation, cosmaid, g. cosmada, Cormac's Gloss.</span>
<lb n="2046"/><span>s.v. caplait</span></p>
<lb n="2047"/>
<lb n="2048"/><p><span>Corporal, corporas, Eoch.36</span></p>
<lb n="2049"/>
<lb n="2050"/><p><span>Credence-table, meinistir TL</span></p>
<lb n="2051"/>
<lb n="2052"/><p><span>Divinity-student, maic-cléireach, TL. 156</span></p>
<lb n="2053"/>
<lb n="2054"/><p><span>Efficacy, feidhm, Eoch. 52; dá n-abradh Cailbhin nach</span>
<lb n="2055"/><span>fuil feidhm ar an Aifreann, if C should say that</span>
<lb n="2056"/><span>the Mass has no efficacy.</span></p>
<lb n="2057"/>
<lb n="2058"/><p><span>Fatherland, athairthír, Irish Odyssey 22 B</span></p>
<lb n="2059"/>
<lb n="2060"/><p><span>Figura, fioghair, Eoch. 55</span></p>
<lb n="2061"/>
<lb n="2062"/><p><span>Figurative language, fioghaireacht, PH</span></p>
<lb n="2063"/>
<lb n="2064"/><p><span>Host, abhlann, g. abhlainne, TBB</span></p>
<lb n="2065"/>
<lb n="2066"/><p><span>Hymn, iomun, Eoch. 69</span></p>
<lb n="2067"/>
<lb n="2068"/><p><span>Incense, ingchis, Ml. 141 c. 2</span></p>
<lb n="2069"/>
<lb n="2070"/><p><span>Interlocutor, frisnéisidh, Ir. Od. 97</span></p>
<lb n="2071"/>
<lb n="2072"/><p><span>Interpret, eadargnaighim, MH</span></p>
<lb n="2073"/>
<lb n="2074"/><p><span>Lesson, liacht g, liachtan, PH</span></p>
<lb n="2075"/>
<lb n="2076"/><p><span>Literal meaning, stair, Ml. 14 d 8, 10, PH</span></p>
<lb n="2077"/>
<lb n="2078"/><p><span>Literateur, Litiridh, Sg. 28 a 18</span></p>
<lb n="2079"/>
<lb n="2080"/><p><span>Maniple, mainipeil, Eoch. 35</span></p>
<lb n="2081"/>
<lb n="2082"/><p><span><Mystical> meaning sians. Ml. 14 d 8, 10, PH</span></p>
<lb n="2083"/>
<lb n="2084"/><p><span>Ostiarius, aistire TL. 264</span></p>
<lb n="2085"/>
<lb n="2086"/><p><span>Paten, teisc, TL.; mullóg, g., mullóige, PH.;</span>
<lb n="2087"/><span>paiteana, Eoch. 36</span></p>
<lb n="2088"/>
<lb n="2089"/><p><span>Poet's reward or honararium, duas, g duaise, TL. 246</span></p>
<lb n="2090"/>
<lb n="2091"/><p><span>Portable altar, altar-stone, iom-altóir, Lismore Lives,</span>
<lb n="2092"/><span>1633</span></p>
<lb n="2093"/>
<lb n="2094"/><p><span>Porter (order) aistire, TL</span></p>
<lb n="2095"/>
<lb n="2096"/><p><span>Preface (of a book), tiodalradh, LU. Tain, 151</span></p>
<lb n="2097"/>
<lb n="2098"/><p><span>Quantitas, caindigheacht, Eoch. 55</span></p>
<lb n="2099"/>
<lb n="2100"/><p><span>Stole, stóil, Eoch. 35</span></p>
<lb n="2101"/>
<lb n="2102"/><p><span>Student, léighnidh, Liadain ocus Cuirithir, 21; réadaire,</span>
<lb n="2103"/><span>ib. 30</span></p>
<lb n="2104"/>
<lb n="2105"/><p><span>Tonsure, bearradh, TL</span></p>
<lb n="2106"/>
<lb n="2107"/><p><span>Tutor, múintidh, Wb. 1 d 11</span></p>
<lb n="2108"/>
<lb n="2109"/><p><span>Type, aithghein, Eoch. 70</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An Cháisg 1909

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An Cháisg 1909

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
