Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main"/><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">Gaodh_1922_06_12</note>
                         <note type="L">4</note>
                         <note type="B">1922</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>Gaodh_1922_06_12</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title/></analytic><monogr>
					<title level="j">The Gael</title><imprint><publisher>The Gael</publisher><date>1922</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>CEACHTANNA GAEDHILGE</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>CEACHT 26.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>NA CEITHRE h-ÁRDA.</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Tóir, East.</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>Theas, South.</span></p>
<lb n="10"/>
<lb n="11"/><p><span>Tiar, West.</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>Thuaidh, North.</span></p>
<lb n="14"/>
<lb n="15"/><p><span>Ag dul soir, going eastward.  Ag dul siar,</span>
<lb n="16"/><span>going westward.  Ag teacht anoir, coming from</span>
<lb n="17"/><span>the east.  Ag teacht aniar, coming from the</span>
<lb n="18"/><span>south.  Ag du l ó theas, going southward.  Ag</span>
<lb n="19"/><span>dul ó thuaidh, going northward.  Ag teacht</span>
<lb n="20"/><span>andeas, coming from the south.  Ag teacht</span>
<lb n="21"/><span>adtuaidh, coming from the north.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>Eirigheann an ghrian thoir ar maidin, agus</span>
<lb n="24"/><span>teidheann sí fé thiar um tráthnóna.  Bíonn sí ag</span>
<lb n="25"/><span>gabhail siar ar feadh an lae.  Bíonn sí theas i</span>
<lb n="26"/><span>meadhan lae.  Ní ghabhann an ghrian soir ar aon chor</span>
<lb n="27"/><span>agus ní bhíonn sí choidhche thuaidh.  Ar maidin bíonn</span>
<lb n="28"/><span>sí ag féachaint anoir orainn agus um thráthnóna</span>
<lb n="29"/><span>bíonn sí ag féachaint aniar orainn.  I meodhan</span>
<lb n="30"/><span>lae bíonn taithneamh na gréine andeas agus scáil</span>
<lb n="31"/><span>na gréine ó thuaidh.  Ní bhíonn taithneamh na gréine</span>
<lb n="32"/><span>adtuaidh ar aon chor, acht mar sin féin is deas</span>
<lb n="33"/><span>an rud lá breágh sa Samhradh nuair a bhíonn leoithne</span>
<lb n="34"/><span>beag gaoithe adtuaidh ann.</span></p>
<lb n="35"/>
<lb n="36"/><p><span>CEISTEANNA.</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>Cá n-eirigheann an ghrian?  Cathoin a eirigheann</span>
<lb n="39"/><span>an ghrian?  Cá dteidheann sí fé?  Cionnus a</span>
<lb n="40"/><span>bhíonn a gabhal ar feadh an lae?  Cá mbíonn sí i</span>
<lb n="41"/><span>meodhan lae?  Cad é meodhan lae?  A mbíonn</span>
<lb n="42"/><span>an gréine thuaidh?  Cionnus a bhíonn scáil na</span>
<lb n="43"/><span>gréine ar maidin, um thráthnóna, &rl?  Dé'n</span>
<lb n="44"/><span>gaoth atá ann indiú?</span></p>
<lb n="45"/>
<lb n="46"/><p><span>GLUAIS.</span></p>
<lb n="47"/>
<lb n="48"/><p><span>Teidheann fé, sets.</span></p>
<lb n="49"/>
<lb n="50"/><p><span>Ag gabhail, going,</span>
<lb n="51"/><span>passing.</span></p>
<lb n="52"/>
<lb n="53"/><p><span>Ar feadh, during.</span></p>
<lb n="54"/>
<lb n="55"/><p><span>Meodhon lae, midday.</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>Choidhche, ever.</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>Taithneamh na</span>
<lb n="60"/><span>gréine, sun-shine.</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>Scáil na Gréine,</span>
<lb n="63"/><span>shadow of the sun.</span></p>
<lb n="64"/>
<lb n="65"/><p><span>Leoithne, breeze.</span></p>
<lb n="66"/>
<lb n="67"/><p><span>SÉAN STÓCACH.</span></p>
<lb n="68"/>
<lb n="69"/><p><span>Fé dheire thiar thall tháinig aingeal an bháis go</span>
<lb n="70"/><span>dtí Seán agus d'iarr sé air an bás a scaoilaadh.</span>
<lb n="71"/><span>Níor dhein Seán acht breith air agus é chaitheamh</span>
<lb n="72"/><span>anuas ar an mbás sa cathaoir.  Fuair sé eochair</span>
<lb n="73"/><span>na ceárdchan agus bhuail sé a phaca cártaí 'na</span>
<lb n="74"/><span>phóca.  Chuir sé an dorus fé glas, agus d'fág sé</span>
<lb n="75"/><span>an bheirt istigh caithte sa chathaoir.  D'imthigh sé</span>
<lb n="76"/><span>leis.  Ní ró fhada bhí sé ag imtheacht nuair a</span>
<lb n="77"/><span>chonnaic sé an duine áit ag déanamh air.  Bhean-</span>
<lb n="78"/><span>nuigheadar dá chéile agus chuireadar caint ar a</span>
<lb n="79"/><span>chéile.  Sa chaint dóibh d'fhiafruigh an strainséir</span>
<lb n="80"/><span>de Sheán, an imireochadh sé cluithche cártaí.</span></p>
<lb n="81"/>
<lb n="82"/><p><span>“Masa,” arsa Seán, “níor chuireas suas de</span>
<lb n="83"/><span>cluithche cártai a imirt le h-aon fear riamh.  Acht</span>
<lb n="84"/><span>ní'l an áit seo ró-oireamhnach.  B'fheárr dhúinn</span>
<lb n="85"/><span>dul tamall eile an bóthar.”</span></p>
<lb n="86"/>
<lb n="87"/><p><span>D'imthigheadar.  Thángadar fhaid le leac mhór</span>
<lb n="88"/><span>a bhí ar thaobh an bhóthair.  Shuidheadar síos le n-a</span>
<lb n="89"/><span>h-ais.  Tharraing an strainséir amach paca cártaí</span>
<lb n="90"/><span>bhí aige.  Rug Seán air agus comhairimh.</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>“Tá dhá cheann i n-easnamh ar an bpaca so.”</span>
<lb n="93"/><span>arsa Seán, “Tá paca ceart agam-sa.”</span></p>
<lb n="94"/>
<lb n="95"/><p><span>“Táim sásta,” ars' an strainséir.</span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>NÓTAÍ.</span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>Fé dheire.  Sa dheire.</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>Bhuail sé.  Chuir sé nó sháidh sé.</span></p>
<lb n="102"/>
<lb n="103"/><p><span>Fé ghlas.  Chuir sé an glas ar an dorus.</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>An duine.  “An” arís ag teasbáint duine</span>
<lb n="106"/><span>neamh-choitchianta anriochtmhail.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>Chuireas suas de.  Níor dhiúltuigheas.  Níor</span>
<lb n="109"/><span>thugas an t-eiteachas.</span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>In-easnamh.  Ag teastáil ó.  Tá sé dhá ceann</span>
<lb n="112"/><span>gairid.</span></p>
<lb n="113"/>
<lb n="114"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="115"/><span>V.</span></p>
<lb n="116"/>
<lb n="117"/><p><span>MAIDEANN LUAIN CINCÍSE.</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>Tháinig aníos ó Chonnacht chughainn éad is míle</span>
<lb n="120"/><span>laoch,</span>
<lb n="121"/><span>An oiread céadna ó Uladh chugainn i bhfuirm</span>
<lb n="122"/><span>cheart 's i bhfaobhar;</span>
<lb n="123"/><span>Suaimhneas lae níor tugadh dóibh chun gur bhuail-</span>
<lb n="124"/><span>eamair bualadh is fiche orra,</span>
<lb n="125"/><span>'Sé mo léan mar shileadh fuil is cuirp ár bhfear i</span>
<lb n="126"/><span>ndeire lae.</span></p>
<lb n="127"/>
<lb n="128"/><p><span>NÓTAÍ</span></p>
<lb n="129"/>
<lb n="130"/><p><span>Laoch.  Gaisgidheach; curadh; mileadh.</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>I bhfuirm cheart is i bhfaobhar.  Bhí an t-arm</span>
<lb n="133"/><span>aca agus iad oilte ar uasáid a dhéanamh dhe.</span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>Suaimhneas … orra.  Ní raibh uain</span>
<lb n="136"/><span>suidhe na seasamh aca acht dul isteach díreach</span>
<lb n="137"/><span>sa mbualadh.</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>Fuil is cuirp.  Dortadh an fuil agus d fág</span>
<lb n="140"/><span>sin na cuirp sílte sínte.</span></p>
<lb n="141"/>
<lb n="142"/><p><span>Aistí:  Scéilín.  Comhrádh.  “Ní'l leigheas ar an</span>
<lb n="143"/><span>gcathú acht é smachtú le foidhne.”</span></p>
<lb n="144"/>
<lb n="145"/><p><span>CUNNTAS CINN LAE</span></p>
<lb n="146"/>
<lb n="147"/><p><span>AN DARA LÁ AR FHICHID.</span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>Bloody Friday, 1798.</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>Deineadh Cardinal de'n Ard-Easbog Cullen,</span>
<lb n="152"/><span>1886.</span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>Is dócha go bhfuil rúin diamhra i gcroidhe gach</span>
<lb n="155"/><span>Coille … is i gcogar fíor-íseal labhartar iad,</span>
<lb n="156"/><span>agus ma's ag eisteacht le n'-a chroidhe féin, nó</span>
<lb n="157"/><span>ag smuaineamh ar a ghnóthaibh féin, nó ar ghnóthaibh</span>
<lb n="158"/><span>an t-shaoghail bhíos an duine ní thig leis an cogar</span>
<lb n="159"/><span>úd do chlos.</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>[Pádraig Mach Phiárais.</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>AN TRÍOMHADH LÁ AR FHICHID.</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>Lá Fhéil Seáin.</span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>Cuir snaidhm ar rud as atá sé i gcoiméad agat.</span></p>
<lb n="168"/>
<lb n="169"/><p><span>[An Gobán Saor.</span></p>
<lb n="170"/>
<lb n="171"/><p><span>AN CEATHRAMHADH LÁ AR FHICHID.</span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>Rugadh Seán Ó Cuibh, 1747.</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>Níl aoinne ó bhaoghal na chaint ach an té gur</span>
<lb n="176"/><span>mian leis eisteacht.</span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p><span>[Aithris ar Chríost.</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>AN CÚIGMHADH LÁ AR FHICHID.</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>Deineadh Easbog Doire de Eoghan Ó Dochartaigh,</span>
<lb n="183"/><span>an t-Abe deireanach de Iona, 1554.</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>D'éag Muiris Mach Gearailt, 1335.</span></p>
<lb n="186"/>
<lb n="187"/><p><span>Do marbhadh Mac Eochaidh (Keogh), United Irish</span>
<lb n="188"/><span>Leader, ar Droicead Loch Garmáin, 1798.</span></p>
<lb n="189"/>
<lb n="190"/><p><span>Rugadh Sean Baoighil Ó Raghallaigh, 1844.</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>Do phósadh C. S. Parnell, 1891.</span></p>
<lb n="193"/>
<lb n="194"/><p><span>An tradhna labhairt san gaorthadh, is gan</span>
<lb n="195"/><span>traochad ar a ghlór.</span></p>
<lb n="196"/>
<lb n="197"/><p><span>[Sean Amhrán.</span></p>
<lb n="198"/>
<lb n="199"/><p><span>AN SEMHADH LÁ AR FHICHID.</span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>Ar na United Irishmen i Carn Nua, 1798.</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p><span>Do chuireadh an t-Athair Seán Ó Murchadha cun</span>
<lb n="204"/><span>bháis, 1798.</span></p>
<lb n="205"/>
<lb n="206"/><p><span>Is bean ro-mhór i bpéin mé 's mo chéile do chuaidh</span>
<lb n="207"/><span>thar túinn,</span>
<lb n="208"/><span>Mo chlann go bhfuil i ndaorbhruid go treith-lag 's</span>
<lb n="209"/><span>gan phreab 'na gcroidhe.</span>
<lb n="210"/><span>Ach eiréochaidh clanna Gaedhilge agus léimfidh go</span>
<lb n="211"/><span>mear gach chlaidheamh</span>
<lb n="212"/><span>'S gur b'é túis agus deire mo sgéil, go mbeidh</span>
<lb n="213"/><span>Éire fós ag Cáit Ní Dhuibhir.</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>AN SEACHTMHADH LÁ AR FHICHID.</span></p>
<lb n="216"/>
<lb n="217"/><p><span>Rugadh C. S. Parnell, 1846.</span></p>
<lb n="218"/>
<lb n="219"/><p><span>Tugadh féile mór do Sir Cathal Gabhánach Ó</span>
<lb n="220"/><span>Dubhthaigh, 1865.</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>Táim-se in aghaidh drochbhrandaí, agus í bhfabhar</span>
<lb n="223"/><span>an céad chogaidh eile.</span></p>
<lb n="224"/>
<lb n="225"/><p><span>[Irisleabhar na bPríosún.</span></p>
<lb n="226"/>
<lb n="227"/><p><span>AN t-OCHTMHADH LÁ AR FHICHID.</span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>Do mharbhadh Seán Henry Colclough agus Bagenal</span>
<lb n="230"/><span>Harvey, 1798.</span></p>
<lb n="231"/>
<lb n="232"/><p><span>Fuair Eamon de Valéra fáilte mór i Sasana</span>
<lb n="233"/><span>Nua, 1919.</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>Síoda ór agus airgead</span>
<lb n="236"/><span>Ceól is laidean na tíre</span>
<lb n="237"/><span>Do thabhairt do choileán don chuaint</span>
<lb n="238"/><span>Ní dhéana sé uasal coidhche é.</span></p>
<lb n="239"/>
<lb n="240"/><p><span>[Dán Fhocail.</span></p>
<lb n="241"/>
<lb n="242"/><p><span>AN NAOMHADH LÁ AR FHICHID.</span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>Deineadh léir-scrios ar “Ancient Britons” ag</span>
<lb n="245"/><span>Baile Ellis, 1798.</span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span>Do dhaoradh Ruaidhri Mac Casman in Londun,</span>
<lb n="248"/><span>1916.</span></p>
<lb n="249"/>
<lb n="250"/><p><span>Ba fearamhla do dhuine é do mharbhadh le arm a</span>
<lb n="251"/><span>namhad ná le na ndlighe.</span></p>
<lb n="252"/>
<lb n="253"/><p><span>AN DEACMHADH LÁ AR FHICHID.</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>Do chuireadh an t-Athair Morgan cun bháis, 1640.</span></p>
<lb n="256"/>
<lb n="257"/><p><span>D'éag Seán Ó Dálaigh, 1916.</span></p>
<lb n="258"/>
<lb n="259"/><p><span>Ní le cleasaidheacht a deintear gníomhartha gaile</span>
<lb n="260"/><span>agus gaisge.  Is le neart láimh agus le misneach</span>
<lb n="261"/><span>chroidhe agus le h-oilteacht ar arm a deintear iad.</span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>[An Táin Bo Cuailgne.</span>
<lb n="264"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="265"/><p><span>INDIU AGUS INDE</span></p>
<lb n="266"/>
<lb n="267"/><p><span>BAGAIRT AN tSASANAIGH.</span></p>
<lb n="268"/>
<lb n="269"/><p><span>Bun agus Bárr.</span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>Tuigeadh an tEireannach, agus tuigeadh an</span>
<lb n="272"/><span>saoghal, gurab é an Sasanach bun agus bárr gach</span>
<lb n="273"/><span>achrainn agus mí-ádha poilitidheachta dár bhuail tír</span>
<lb n="274"/><span>na hEireann le suas agus anuas le seacht gcéad</span>
<lb n="275"/><span>bliadhan.  Sé an Sasanach is siocair, anois féin,</span>
<lb n="276"/><span>leis an trioblóid atá ag crádh agus ag céasadh</span>
<lb n="277"/><span>ár dtíre.  Acht séard a cheapfá ar an gcainnt</span>
<lb n="278"/><span>adubhairt Churchill i dTeach Íochtarach Pairliméide</span>
<lb n="279"/><span>na Breataine, agus Bircenhead sa dTeach Uach-</span>
<lb n="280"/><span>tarach, acht go mb' é an Sasanach aingeal coimhidhe</span>
<lb n="281"/><span>an Eireannaigh; agus, ó chuir sé lámh leis an</span>
<lb n="282"/><span>gConnradh Síothchána, raibh sé ar a dhithcheall bás</span>
<lb n="283"/><span>agus beatha, an tEireannach bocht neamhriaghalta chur</span>
<lb n="284"/><span>ar bhealach a leasa.  Ó'n méid eólais atá agam</span>
<lb n="285"/><span>féin ar thréithre an tSasanaigh, agus ní beag é,</span>
<lb n="286"/><span>'sé mo bharamhail go gcreideann Seán é sin, agus</span>
<lb n="287"/><span>nach ghá rádh má ghá leigint air féin atá sé.  Is cinnte</span>
<lb n="288"/><span>go n-admhochaidh sé nach raibh an sgéal amhlaidh i</span>
<lb n="289"/><span>gcomhnaidhe, gur imir a shinnsear fóirneart agus</span>
<lb n="290"/><span>cos-ar-bholg ar ár dtír — go deimhin, ceann de na</span>
<lb n="291"/><span>difrigheachtaibh is mó atá idir an Eireannach agus</span>
<lb n="292"/><span>an Sasanach nach ndéanfadh Seán acht gáiridh dá</span>
<lb n="293"/><span>gcáintí agus dá dtugtaoi droch-ainmeacha ar a</span>
<lb n="294"/><span>sheanathair nuair a bhuailfeadh an tEireannach fear</span>
<lb n="295"/><span>déanta an cháinte idir an dá shúil.  Seadh, is corr</span>
<lb n="296"/><span>Shasanach ann indiu nach n-admhochadh go ndéarnadh</span>
<lb n="297"/><span>éagcóir ar an tír seo san aimsir atá caithte;</span>
<lb n="298"/><span>acht is ar éigin go bhfuightheá fiú aon tSasanach</span>
<lb n="299"/><span>amhain ar fud na tíre nach gcreideann, n-a chroidhe</span>
<lb n="300"/><span>istigh, má dhéanann sé machtnamh ar an sgéal ar</span>
<lb n="301"/><span>chor ar bith, go bhfuil ceart agus cóir agus comhthrom</span>
<lb n="302"/><span>fágta ag Eirinn indiu, agus gurab é an tEireannach</span>
<lb n="303"/><span>féin, agus na marachtaí atá ann ó dhúthchas is sio-</span>
<lb n="304"/><span>cair le gach tubuiste atá ghár gcrádh i láthair na</span>
<lb n="305"/><span>huaire.  Dubhairt Churchill ós árd é; dubhairt</span>
<lb n="306"/><span>Bircenhead é; níl Sasanach ann nach n-abróchadh</span>
<lb n="307"/><span>é, dá gcuirtí an cheist air; agus dá gcuirtí an</span>
<lb n="308"/><span>cheist orra, is iomdha Gaedheal agus Gall-Ghaedheal</span>
<lb n="309"/><span>d'innseóchadh an rud céadna dhuit.  Déanaimís</span>
<lb n="310"/><span>sgrúdú ar an sgéal.</span></p>
<lb n="311"/>
<lb n="312"/><p><span>Deimhne i nEasba.</span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>Ar an gcéad chur-síos, an ceart ó Dhia atá ag</span>
<lb n="315"/><span>gach náisiún, saoghal an náisiúin sin a ríarú agus</span>
<lb n="316"/><span>a mhúnladh do réir a dtolach féin, tá an ceart sin</span>
<lb n="317"/><span>ceilte ar Éirinn ag Sasana indiu féin.  Cuid de'n</span>
<lb n="318"/><span>cheart sin cead bheith ag an náisiúin a rogha cineáil</span>
<lb n="319"/><span>rialtais chur ar bun, tá an chuid sin de'n cheart</span>
<lb n="320"/><span>ceilte ar Éirinn ag Sasana.  Dá bhféadfaidhe</span>
<lb n="321"/><span>baramhail an phobuil d'fhágháil amach indiu, níl aimh-</span>
<lb n="322"/><span>reas ar bith orm nach mbéadh ceithre sgór as an</span>
<lb n="323"/><span>gcéad i bhfabhar Pobalacht chur ar bun.</span></p>
<lb n="324"/>
<lb n="325"/><p><span>Dá mbéadh deimhne aca go n-aontochadh</span>
<lb n="326"/><span>Sasana leis an rogha sin.</span></p>
<lb n="327"/>
<lb n="328"/><p><span>Seadh, dá n-aontóchadh Sasana leis an róga sin.</span>
<lb n="329"/><span>Sna foclaibh sin atá an adhb.  Tá fhios ag cách nach</span>
<lb n="330"/><span>n-aontóchadh.  Go deimhin, deir na fir b' úghdar-</span>
<lb n="331"/><span>ásaighe i Sasana go gcallfidís an fear deire, agus</span>
<lb n="332"/><span>go gcaithfidís an t-urchar deire sul a dtiolfidís</span>
<lb n="333"/><span>le n-a leithéid.  Ní Saorstát bhéadh ann faoi'n</span>
<lb n="334"/><span>gConnradh síghneáladh i Londainn faoi Nodlaic, dá</span>
<lb n="335"/><span>mbéadh an ceart atá luaidhte agam le fágháil.  Acht</span>
<lb n="336"/><span>caithfidh an Ceart géilleadh do'n Neart ar an</span>
<lb n="337"/><span>saoghal seo, uaireannta ar caoi ar bith, agus b'</span>
<lb n="338"/><span>éigin do na tosgairí Eireannacha cuireadh anonn</span>
<lb n="339"/><span>go Sasana leis an gcúis a phlé, stríocadh roimh</span>
<lb n="340"/><span>an Neart, nó roimh bagairt an Nirt ab eól dóibh</span>
<lb n="341"/><span>bheith ann.</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>Ceart agus Neart.</span></p>
<lb n="344"/>
<lb n="345"/><p><span>Ceileadh ár gCirt orainn agus ó sin amhain ba</span>
<lb n="346"/><span>siocair leis an easaontas d'eirigh idir ár dtreó-</span>
<lb n="347"/><span>raidhthe faoi shighneáladh an Chonnartha.  Tá fhios ag</span>
<lb n="348"/><span>gach uile dhuine nach nglacfadh ár dTosgaireacht,</span>
<lb n="349"/><span>dubh dath ná dona leis an gConnradh, dá mbéadh a</span>
<lb n="350"/><span>mhalairt le fágháil; tá fhios ag gach uile dhuine gur</span>
<lb n="351"/><span>Poblacht bhíodar a thóraidheacht; agus má tá an</span>
<lb n="352"/><span>Ceart sin atá luaidhte agam ann .i. ceart ag gach</span>
<lb n="353"/><span>náisiún ó Dhia, saoghal an náisiúin sin a mhúnladh</span>
<lb n="354"/><span>de réir tolach an náisiúin, agus marach gur tréise</span>
<lb n="355"/><span>an Neart ná an Ceart is Poblacht bhéadh againn i</span>
<lb n="356"/><span>nEirinn indiu.  Acht nuair a cheap lucht an Chirt</span>
<lb n="357"/><span>go mba ciallmhara dóibh stríocadh roimh an Neart</span>
<lb n="358"/><span>bhí ghá bhagairt orra, níor réidhtigh a gcáirde i</span>
<lb n="359"/><span>bhfus leó; dubhracar go mba chóir seasamh leo an</span>
<lb n="360"/><span>gCeart, cuma cé'n Neart d'imréochaidhe orra.</span>
<lb n="361"/><span>De bhárr sin, tháinic an sgoilteadh.  Agus de</span>
<lb n="362"/><span>bhárr an sgoilte sin tháinic an mí-ádh ar ár dtír.</span>
<lb n="363"/><span>Gach ropaire gan dlighe a raibh gunna glaice aige,</span>
<lb n="364"/><span>agus a bhí faoi smacht go dtí sin, d'eirigh sé amach</span>
<lb n="365"/><span>le n-a thoil a chur i bhféidhm ar námhaid agus eile.</span>
<lb n="366"/><span>D'imthigh an smacht géar bhí ann roimh an sgoilt,</span>
<lb n="367"/><span>agus chonnaic an saoghal an toradh.  An chaoi ar</span>
<lb n="368"/><span>cheil an Sasanach ár gCeart orainn ba siocair leis</span>
<lb n="369"/><span>an sgoilteadh, mar cruthuigheadh cheana; mar sin</span>
<lb n="370"/><span>de, 'sé is cionntach i dtoradh na sgoilte sin.</span></p>
<lb n="371"/>
<lb n="372"/><p><span>Sasana agus an Socrú.</span></p>
<lb n="373"/>
<lb n="374"/><p><span>Le goirid rinneadh socrú i nEirinn le go bhféad-</span>
<lb n="375"/><span>faidhe an tír a riaghlú agus dlighthe an náisiún chur</span>
<lb n="376"/><span>i bhféidhm.  B'eól do na treóraidhthe ar an dál,</span>
<lb n="377"/><span>taobh nach bhféadfaidhe maireachtáil i nEirinn ar</span>
<lb n="378"/><span>chor ar bith, mara ndéantaoi a leithéid, go mbéadh</span>
<lb n="379"/><span>sé n-a chogadh craorach carad gan buidheachas</span>
<lb n="380"/><span>d'éinne.  Dubhairt Micheál Ó Coileáin, agus é ag</span>
<lb n="381"/><span>cur síos ar an socrú a rinneadh, go mbéadh sioth-</span>
<lb n="382"/><span>cháin agus clighe ann dá bhárr,” agus sé leas gach</span>
<lb n="383"/><span>duine i nÉirinn,” ar seisean, “go gcuirfidhe</span>
<lb n="384"/><span>na dlighthe i bhféidhm.”  Bhí an fhírinne aige sa méid</span>
<lb n="385"/><span>sin; b'é leas gach duine i nEirinn rialtas láidir</span>
<lb n="386"/><span>seasta bheith ann, agus na dlighthe bheith curtha i</span>
<lb n="387"/><span>bhféidhm.  Acht ní thaithnigheann deághrialtas láidir</span>
<lb n="388"/><span>bheith sa tír seo leis an Sasanach de réir cosamh-</span>
<lb n="389"/><span>alachta, mar ní túisge rinneadh an socrú idir De</span>
<lb n="390"/><span>Valéara agus an Coiléanach, ná thosuigh gach pái-</span>
<lb n="391"/><span>péar nuadheachta agus gach fear úghdarásach i</span>
<lb n="392"/><span>Sasana ag cáoneadh an tsocruighthe sin, agus a</span>
<lb n="393"/><span>rádh go raibh an Connradh réabtha cheana féin.</span>
<lb n="394"/><span>Tháinic imnidhe an domhain ar Rialtas Shasanaí</span>
<lb n="395"/><span>faoi rádh is go raibh lucht treóraighthe na hEireann</span>
<lb n="396"/><span>i n-aon fhuirinn amhain arís.  Thaspáin sé go soiléir</span>
<lb n="397"/><span>do'n saoghal go mb'é an rud a bhí n-a aigne nuair</span>
<lb n="398"/><span>thairg sé an Connradh dhúinn go sgoilteadh sé an</span>
<lb n="399"/><span>ghluaiseacht náisiúnta i nEirinn ó bhun go bárr.</span>
<lb n="400"/><span>Agus rime.  Acht athnuadhadh an seancháirdeas,</span>
<lb n="401"/><span>agus anois atá an Sasanach ag bagairt arís</span>
<lb n="402"/><span>orainn.</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>Míonn an Chonnartha.</span></p>
<lb n="405"/>
<lb n="406"/><p><span>Deir Churchill go ndéanfar athghabháil ar an</span>
<lb n="407"/><span>tír seo, más rud é nach nglacfaidh gach ball de'n</span>
<lb n="408"/><span>Rialtas Eireannach bhéas ann i ndiaidh an Toghtha</span>
<lb n="409"/><span>atá buailte linn, mionn an Chonnartha.  Marab</span>
<lb n="410"/><span>shin bagairt ní raibh bagairt ariamh ar an saoghal</span>
<lb n="411"/><span>seo.  Dá mbéadh an Connradh ghá bhriseadh ar aon</span>
<lb n="412"/><span>chaoi, d'fheicfidhe ciall éigin sa mbagairt seo, acht</span>
<lb n="413"/><span>níl.  Tá mionn sa gConnradh gan aon bhréag: acht</span></p>
<lb n="414"/>
<lb n="415"/><p><span>Is mionn do bhaill na Páirliméide é — níl</span>
<lb n="416"/><span>trácht, olc ná maith, sa gConnradh ar aon mhionn</span>
<lb n="417"/><span>i gcomhair ball ann Rialtas.</span></p>
<lb n="418"/>
<lb n="419"/><p><span>Ní éigin do dhuine bheith n-a bhall mionnaighthe</span>
<lb n="420"/><span>de'n pháirliméid tionólfar an chéad lá d'Iúl i</span>
<lb n="421"/><span>mBaile Átha Cliath annseo, faoi ughdarás an</span>
<lb n="422"/><span>Chonnartha, le bheith n-a bhall de'n Rialtas.  Tá</span>
<lb n="423"/><span>iolchomhacht ag an bPáirlimhéid sin an tír a ríalú,</span>
<lb n="424"/><span>faoi'n gConnradh agus ó'n bpobul freisin; agus</span>
<lb n="425"/><span>mar sin de, seasann sé le réasún, go bhfuil comh-</span>
<lb n="426"/><span>acht ag an bPáirliméid a rogha dhuine a thoghadh le</span>
<lb n="427"/><span>bheith n-a bhall de'n Ríaltas, agus gan é bheith n-a</span>
<lb n="428"/><span>bhall mionnaighthe de'n Pháirliméid tionólfar</span>
<lb n="429"/><span>faoi'n gConnradh ar chor ar bith.  Nach bhféadfadh</span>
<lb n="430"/><span>an Pháirliméid sin Aire ar Chosaint a dhéanam de</span>
<lb n="431"/><span>Chathal Brugha, abair, agus gan Cathal Brugha bheith</span>
<lb n="432"/><span>n-a bhall mionnaighthe de'n Pháirliméid sin ar chor</span>
<lb n="433"/><span>ar bith?  Cé'n locht atá ag an Sasanach air?</span>
<lb n="434"/><span>Céard bhéadh ann atá i n-aghaidh an Chonnartha le n-ar</span>
<lb n="435"/><span>chuir sé ainm?  Má tá sé i n-aghaidh an Chonnartha,</span>
<lb n="436"/><span>cuiread sé i gcéil dúinn go soiléir go cé'n chaoi.</span>
<lb n="437"/><span>agus rud eile, gach ponnc eireóchas faoi bhriseadh</span>
<lb n="438"/><span>nó gan briseadh an Chonnartha chéadna, tuige go</span>
<lb n="439"/><span>mb' é an Sasanach bhéadh n-a mholtóir air, tuige a</span>
<lb n="440"/><span>mbéadh sé n-a bhreitheamhain ar a chúis féin?  An</span>
<lb n="441"/><span>Neart arís, is dócha.</span></p>
<lb n="442"/>
<lb n="443"/><p><span>CEANN CAIT.</span></p>
<lb n="444"/>
<lb n="445"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Ceachtanna Gaeilge, Cinn Lae, Eile

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Ceachtanna Gaeilge, Cinn Lae, Eile

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
