Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main"/><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">GAODH_1921_11_07</note>
                         <note type="L">4</note>
                         <note type="B">1921</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>GAODH_1921_11_07</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title/></analytic><monogr>
					<title level="j">An Gaodhal</title><imprint><publisher>Nolan Bros</publisher><date>1921</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>AN GAODHAL</span>
<lb n="2"/><span>THE GAEL</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>TEOINI AGUS TIGHTHE</span>
<lb n="5"/><span>LOISTIN (ar leanmhaint).</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Nioclas Tóibín do sgriob.</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>TEOINI AG TUITIM AGUS AG TUIRLING.</span></p>
<lb n="10"/>
<lb n="11"/><p><span>Nuair ná raibh fuireach níos sia ag Teóiní sa</span>
<lb n="12"/><span>tig lóistín seo chaith sé imshniomh na h-imirighe a chur</span>
<lb n="13"/><span>ar féin.  Bhí cuidreamh aige le cúpla buachaill a</span>
<lb n="14"/><span>bhí i dtig lóistín eile agus chuaidh sé i gcomhairle</span>
<lb n="15"/><span>leo.  Ní raibh aon rud aca ar an tig seo acht</span>
<lb n="16"/><span>moladh agus shocruig Teoiní ar dhul in aontigheas</span>
<lb n="17"/><span>leo.  Chruinnig sé a chuid giúrléidí agus thug sé</span>
<lb n="18"/><span>chum cuain iad.</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>An bhean tighe a bhí sa tig lóistín seo ní fheaca</span>
<lb n="21"/><span>Teoiní acht aon teimheal amháin di.  Ní raibh aon</span>
<lb n="22"/><span>chur isteach ná amach aici ar aoinne.  Bhí cailín</span>
<lb n="23"/><span>freastail aici agus dhéineadh sí siúd tál ar an</span>
<lb n="24"/><span>sluagh.  Mar sin féin ní raibh Teoiní i bhfad i dtigh-</span>
<lb n="25"/><span>eas sa tig seo nuair a thuig sé an saghas mná tighe</span>
<lb n="26"/><span>a bhí aige, béidir i bhfad níos feárr ná dá mbeadh</span>
<lb n="27"/><span>sí de ghnáth in fhiadhnaise.  Thug sé fé ndeara gur</span>
<lb n="28"/><span>ar ghéire a bhí sí ag dul agus go raibh an mheur aici</span>
<lb n="29"/><span>chuige.  Ní raibh aon t-seans go mbeadh aon rud</span>
<lb n="30"/><span>ag dul amugha uirre maidir le flaitheamhlacht ná</span>
<lb n="31"/><span>le faillighe.  Bhí ceathrar eile sa tig.  Bhídís ag</span>
<lb n="32"/><span>mion-chaint i dtaobh cúrsaí bidhe uaireanta acht</span>
<lb n="33"/><span>níor airig aoinne iad.  Ba ghairid gur tháinig</span>
<lb n="34"/><span>aimsir im an tsmeartha agus an bhlunaig — an mar-</span>
<lb n="35"/><span>garín.  Chuaidh bean an tighe — ní nach iongna — ar</span>
<lb n="36"/><span>an smeartha.  Bhí an smeartha go millteach.  Bhí</span>
<lb n="37"/><span>gach fear agus a chleas féin aige d'iarraidh a</span>
<lb n="38"/><span>dhéanamh amach an raibh aon aithint uachtair ar aon</span>
<lb n="39"/><span>chor ann.  Dh'aontuigheadar ná raibh — gurbh' é an</span>
<lb n="40"/><span>t-im úd an aithris dhéanach ar im.  Bhí saghas grabh-</span>
<lb n="41"/><span>as ag teacht ar gach fear, agus níorbh' é an focal</span>
<lb n="42"/><span>ar goghnamh a gheibheadh an cailín freastail bocht.</span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>Is ar chúl an tighe bhí árus Theoiní.  Bhí gáirdín</span>
<lb n="45"/><span>beag taobh thiar de'n tig.  Bhí pónaire agus gab-</span>
<lb n="46"/><span>áiste agus torthaí beaga de'n tsórt sin ag fás</span>
<lb n="47"/><span>ann — díreach mar a dh'oirfeadh.  Ní raibh sé acht</span>
<lb n="48"/><span>thimcheall trí seachtmhaine sa tig nuair a bhí teipe</span>
<lb n="49"/><span>beag ag teacht ar an gcodla aige.  Dh'airigheadh</span>
<lb n="50"/><span>sé fo-chat ag béice san oidhche.  Chuiridís a chodla</span>
<lb n="51"/><span>rud beag amugha air.  Acht níor leig sé aon rud</span>
<lb n="52"/><span>air le h-aoinne mar gheall air.  An oidhche seo</span>
<lb n="53"/><span>thosnuig an caointeachán amuigh thimcheall a dó</span>
<lb n="54"/><span>chlog.  Thabharfadh aoinne an leabhar gur duine a</span>
<lb n="55"/><span>bhí ann.  Níor bh'fhada gur thosnuig an tarna guth</span>
<lb n="56"/><span>agus an tríomhadh guth.  Is dócha ná raibh cat sa</span>
<lb n="57"/><span>chathair ná raibh sa ngáirdín.  Agus níor dhada na</span>
<lb n="58"/><span>cait go dtí gur thosnuig scata madraí ag sceabh-</span>
<lb n="59"/><span>ghail tamall ón tig.  Chrom na coillig ag</span>
<lb n="60"/><span>glaodhach ar a trí.  Pé áit ar tháinig coillig as</span>
<lb n="61"/><span>ní raibh lag orra acht ag glaodhach.  B'ait le</span>
<lb n="62"/><span>Teoiní cá raibh na h-asail nuair ná rabhdar á gcuir</span>
<lb n="63"/><span>féin in iúil.  Ní raibh aon fháil aige ar an gcodla</span>
<lb n="64"/><span>a dheanamh.  Dh'eirig sé.  Nuair a bhuail sé anuas</span>
<lb n="65"/><span>an staighre bhí beirt na suidhe roimhe.  Ní dubhr-</span>
<lb n="66"/><span>adar focal acht cromadh ag gáire.  Ba mheasa</span>
<lb n="67"/><span>iad féin ag gáire ná aon rud eile.</span></p>
<lb n="68"/>
<lb n="69"/><p><span>Bhí sin go maith.  Tháinig am dinnéir.  Bhí an</span>
<lb n="70"/><span>cúigear istig ar aon mhéile.  Bhí roint gabáiste</span>
<lb n="71"/><span>ar phláta gach fir.  Bhí gach fear a scrúdú an</span>
<lb n="72"/><span>ghabáiste.</span></p>
<lb n="73"/>
<lb n="74"/><p><span>“Cá bhfuigheann sibh an gabáiste?” arsa fear</span>
<lb n="75"/><span>aca leis an gcailín.</span></p>
<lb n="76"/>
<lb n="77"/><p><span>“Tá sé ag fás sa ngáirdín,” ars an cailín.</span></p>
<lb n="78"/>
<lb n="79"/><p><span>“Má tá, táim-se sásta dhe,” ar seisin.</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>Dh'imthig an cailín agus tháinig bean an tighe</span>
<lb n="82"/><span>isteach chúcha.  Dh'fheuch sí orra.</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>“Ní maith liom sibh a bheith ag gearán ar an</span>
<lb n="85"/><span>ngabáiste sin,” ar sí, “mar ní'l níos feárr ná é</span>
<lb n="86"/><span>le fáil ar mhargadh Bhl' átha Cliath.  Chím ó tháinig</span>
<lb n="87"/><span>an buachaill seo .i. Teoiní, 'nbhur measc go bhfuil</span>
<lb n="88"/><span>sibh ag teacht mí-shásta.  Agus dar ndóigh mar an</span>
<lb n="89"/><span>dtaithneann leis fágadh.”</span></p>
<lb n="90"/>
<lb n="91"/><p><span>Chuir sí peatar dí annsin.</span></p>
<lb n="92"/>
<lb n="93"/><p><span>Nuair a tháinig am codlata bhí Teoiní cortha</span>
<lb n="94"/><span>agus chuaidh chun suain acht níorbh' throm suan do.</span>
<lb n="95"/><span>Bhí sé ag cuimhneamh gurbh' fheárr do bob éigin eile</span>
<lb n="96"/><span>chur suas tar éis an íde úd.  Bhí an chuid truc,</span>
<lb n="97"/><span>eadach is leabhair agus córacha an domhain gan</span>
<lb n="98"/><span>chiall ag gabháil leis agus ba ghráin leis a bheith a</span>
<lb n="99"/><span>n-iomchar ó áit go h-áit.  Rud eile bhí costas ag</span>
<lb n="100"/><span>baint le bheith ag aistriú agus ní raibh a thuarastal</span>
<lb n="101"/><span>ró-theann.  Chuimhnig sí ar sheift.  Dh'eirig sé luath</span>
<lb n="102"/><span>ar maidin agus aon rud a bhí na sheilbh ná raibh aon</span>
<lb n="103"/><span>tairbhe do ann, bhailig sé é agus um thráthnóna</span>
<lb n="104"/><span>bheir sé leis iad agus dhíol sé iad.  Fuair sé</span>
<lb n="105"/><span>pingní orra.  Annsin bhí coimhreamh an airgid ghil</span>
<lb n="106"/><span>le cur leis sin.  Ní raibh aon bhaoghal airgid ar</span>
<lb n="107"/><span>aon chor air.</span></p>
<lb n="108"/>
<lb n="109"/><p><span>Bhí aithne aige ar bheirt mhac leigheann ón iol-</span>
<lb n="110"/><span>scoil, beirt adhbhar dochtúra.  Bhí beirt eile 'na</span>
<lb n="111"/><span>bhfochair — ceathrar acu, ar lóistín in aon tig.  Is</span>
<lb n="112"/><span>leo a thuit Teoiní an iarracht so.  Ní morán aim-</span>
<lb n="113"/><span>sire a fuair Teoiní ar stuidéar a dheanamh de</span>
<lb n="114"/><span>bhean an tighe seo.  Bhí a dhóithin agus fuighleach de</span>
<lb n="115"/><span>chuideachta sa gceathrar mac leigheann.  As d'</span>
<lb n="116"/><span>oidhche nuair a thagaidís isteach ba ghnáth leo dul</span>
<lb n="117"/><span>ar chártaí.  Ní raibh Teoiní i bhfad nuair a mheall-</span>
<lb n="118"/><span>adh isteach sa chluithche é.  Neaip a bhídís a dh'imirt.</span>
<lb n="119"/><span>Bhí Teoiní ag deanamh cuibhseach maith go dtí gur</span>
<lb n="120"/><span>bhailigheadar thimcheall air.  Chaill sé cúpla púnt</span>
<lb n="121"/><span>oidhche eile.  Bhí na pócaí ag teacht silte aige.</span>
<lb n="122"/><span>An oidhche seo chuaidh sé san imirt, agus ní raibh</span>
<lb n="123"/><span>aige acht roint scillingí.  Is gairid a chuadar</span>
<lb n="124"/><span>leis.  Dh'fhan sé ag imirt.  Bhíodh (bhítheas) ag dul</span>
<lb n="125"/><span>ann.  Tharraing sé chuige páipéar agus chrom ag</span>
<lb n="126"/><span>scríobh na bhfiacha Ar a ceathair ar maidin bhí trí</span>
<lb n="127"/><span>púint caillte aige Chaitheadar uatha iad.  Tháinig</span>
<lb n="128"/><span>oidhcheannta agus oidhcheannta eile agus ní raibh</span>
<lb n="129"/><span>aon fhonn air suidhe chun imirt agus ní lugha ná sin</span>
<lb n="130"/><span>de fhonn a bhí air a chuid fiacha a dhíol.  Bhí na mic</span>
<lb n="131"/><span>leighinn ag caint eatorra féin.  Ba thár ar fad</span>
<lb n="132"/><span>leo an cleas a bhí ar siubhal ag Teoiní.  Sheunadar</span>
<lb n="133"/><span>é — an fear bocht.</span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>Ba mheasa leis é seo ná aon rud a bhain do fós,</span>
<lb n="136"/><span>mar ní raibh aon leigheas aige air.  Agus shíl sé</span>
<lb n="137"/><span>go raibh an tuigsint ag baint leis an dream eile.</span>
<lb n="138"/><span>Acht ní amhlaidh a bhí.  Bhíodar súd sásta go maith</span>
<lb n="139"/><span>go raibh Teoiní teann fé airgead agus gurbh'</span>
<lb n="140"/><span>amhlaidh a bhí sé ag bailiú chuige.  Acht ní raibh an</span>
<lb n="141"/><span>ceart aca.  Bhí an éagcóir aca mar is iad féin</span>
<lb n="142"/><span>a dhein an liadhba air.</span></p>
<lb n="143"/>
<lb n="144"/><p><span>B'fhearr leis aistriú eile a dheanamh ná bheith 'na</span>
<lb n="145"/><span>gcuideachta.  Pé mar a bhí sé mheas sé é féin i</span>
<lb n="146"/><span>bhfad níos treise ná an chuideachta úd.  Dhein sé</span>
<lb n="147"/><span>an t-aistriú.  Ní raibh sé de uain aige morán</span>
<lb n="148"/><span>stuidéar a dheanamh ar an árus nú a fuair sé, mar</span>
<lb n="149"/><span>thug bainisteoir an bhainc leitir do.</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>AN CHEAD ADHBHAR ATHAIS.</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>Dh'oscail Teoiní an leitir a fuair sé ón mbainis-</span>
<lb n="154"/><span>teóir.  Bhí innte go raibh air aistriú a dheanamh</span>
<lb n="155"/><span>síos go dtí baile mór i dtuaiscirt na Mumhan.</span>
<lb n="156"/><span>Ba bhreágh leis an fhógairt úd.  Ba thógaint croidhe</span>
<lb n="157"/><span>do í.  Ní fheadar sé ciaca ag tuitim sa saoghal a</span>
<lb n="158"/><span>bhí sé nó ag eirghe, acht bhí fhios aige go raibh sé</span>
<lb n="159"/><span>cortha go maith de Bhl' átha Cliath agus gur dhéirc</span>
<lb n="160"/><span>a bheith amach as.</span></p>
<lb n="161"/>
<lb n="162"/><p><span>Bhog sé bóthar gan fios rúin ná rian a imtheachta</span>
<lb n="163"/><span>a thabhairt do neach beo.  Tháinig sé slán folláin</span>
<lb n="164"/><span>go dtí an mbaile mór so.  I dtig ósda iseadh</span>
<lb n="165"/><span>chuaidh sé ar iosdas.  Daoine deasa grádhmhara a</span>
<lb n="166"/><span>bhí sa tigh.  Bhí séisin go deas leo.  Bíodh sé istig</span>
<lb n="167"/><span>tráthmhail go maith gach oidhche agus mar sin de.</span>
<lb n="168"/><span>Bhí halla sa mbaile agus bhí a thriall ann ag imirt</span>
<lb n="169"/><span>biléirí.  Bhí sé go h-oilte orra súd.  Chuiridís</span>
<lb n="170"/><span>síos an-chuid dá chuid aimsire dho.  Bhí sé chómh</span>
<lb n="171"/><span>sásta leis féin le diúic.</span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>Acht ní sheasuigheann rith maith leis an each i</span>
<lb n="174"/><span>gcomhnuidhe.  Chuir sé aithne ar bheirt nó triúr</span>
<lb n="175"/><span>buachaillí sa mbaile mór. Árd spórt ba eadh iad</span>
<lb n="176"/><span>agus bhíodar ruidín beag tabhartha don ól.  Ní</span>
<lb n="177"/><span>dh'fheadfadh Teoiní a gcuideachta a thréigin, agus</span>
<lb n="178"/><span>ní bhfuigheadh sé a bheith na gcuidcachta gan deoch a</span>
<lb n="179"/><span>bheith aighe chómh maith le fear.  Ba bheus le Teoiní</span>
<lb n="180"/><span>agus a chuideachta dul isteach in gach aon tig ósda</span>
<lb n="181"/><span>ag ól acht insan tig 'na raibh sé ar lóistín, agus</span>
<lb n="182"/><span>chum an donas a dheanamh ar an sceul ar fad bhí</span>
<lb n="183"/><span>tig ósda treasna na sráid agus is ann ba mhinicí</span>
<lb n="184"/><span>a bhíodh a dtriall.  Badh dhóigh le h-aoinne gur</span>
<lb n="185"/><span>d'aon ghnó a theighdís isteach annsúd, chum a bheith</span>
<lb n="186"/><span>ag deanamh cancais ar an dream eile.  Níor</span>
<lb n="187"/><span>dhóigh le duine go mbeadh críostaidhe mhic an luain</span>
<lb n="188"/><span>sa tig ósda 'na mbíod Teoiní go mbíodh sé ag</span>
<lb n="189"/><span>bualadh isteach sa tig ósda eile.  Pé áit ná poll</span>
<lb n="190"/><span>'na n-eirighdís as leis an linn bhíodh duine nó beirt</span>
<lb n="191"/><span>i ngach fuinneóg agus óir ná raibh an radharc ró-</span>
<lb n="192"/><span>gheur ag bean an tighe ósda fuair sé ceann desna</span>
<lb n="193"/><span>gloiní beaga radhairce sin — bíonn siad an-</span>
<lb n="194"/><span>oireamhnach uaireanta — chum a bheith ag faire ar</span>
<lb n="195"/><span>Theoiní.  Ní bhíodh aon eochair aige agus bhíodh air</span>
<lb n="196"/><span>a bheith istig isteach 'sa amach le n-a taon-bhuille</span>
<lb n="197"/><span>dheug.  An fhaid agus a bhí sé go deas macánta</span>
<lb n="198"/><span>bhí fáilte roimhe aon uair a thiocfadh sé.  Bhí sé ag</span>
<lb n="199"/><span>teacht maith go leor ar feadh tamaill.  Thugadh sé</span>
<lb n="200"/><span>a chomhpánaig leis chum dighe slána agus beannachta</span>
<lb n="201"/><span>an mheodhain oidhche thabhairt dóibh.  Bhí an deoch á</span>
<lb n="202"/><span>fhagháil fonnmhar go leor go dtí gur iompuig</span>
<lb n="203"/><span>Teoiní amach beagáinín mí-ádhmharach.  Táinig sé</span>
<lb n="204"/><span>oidhche agus ní raibh cois fé.  Ní raibh aon fháil</span>
<lb n="205"/><span>ar aon deoch an oidhche sin.</span></p>
<lb n="206"/>
<lb n="207"/><p><span>Ar maidin dar ná bháireach bhí bean an tighe ar</span>
<lb n="208"/><span>bhior.  Tháinig sí go dtí Teoiní agus é a d'iarraidh</span>
<lb n="209"/><span>greim na maidne a shlogadh i gcoinne a aigne.  Ní</span>
<lb n="210"/><span>h-aon deallradh ar fognamh a bhí uirre.  Bhí sí liath</span>
<lb n="211"/><span>le h-aois de'n chead dul síos agus dhein an teach-</span>
<lb n="212"/><span>taireacht a raibh sí air an iarracht so sioc liath ar</span>
<lb n="213"/><span>fad dhi.</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>“Tá sé chómh maith agat a bheith ag cuimneamh</span>
<lb n="216"/><span>ar lóistín éigin eile a thógaint,” arsa sí le</span>
<lb n="217"/><span>Teoiní.  “Cím go bhfuil an tig seo ró chumhang</span>
<lb n="218"/><span>duit, agus óir go cumhang leat, fág.”</span></p>
<lb n="219"/>
<lb n="220"/><p><span>Níor mhéiun le Teoiní a bheith ag cuimhneamh ar</span>
<lb n="221"/><span>freagra thabhairt ar an mbolgam cainte seo.</span>
<lb n="222"/><span>B'fhearr leis dul ar leigheas tinnis cinn dá bhfead-</span>
<lb n="223"/><span>fadh sé é.  Chaith sé a chuid agus bhí sé ag deanamh</span>
<lb n="224"/><span>cúinnéireacht bheag feachaint an bhfuarfadh an</span>
<lb n="225"/><span>sceul acht ní raibh aon dá fhocal ann.  Bhí an buille</span>
<lb n="226"/><span>buailte.  Bhí deire leis annsúd.  'Sé an bóthar</span>
<lb n="227"/><span>a bhí i ndán do.  Chaith sé bogadh.</span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>(Ní Críoth).</span>
<lb n="230"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="231"/><p><span>CAS AGUS COS</span></p>
<lb n="232"/>
<lb n="233"/><p><span>BEAN UÍ NÉILL</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>AN CHLEATH AGUS AN CHOINNEAL.</span></p>
<lb n="236"/>
<lb n="237"/><p><span>Áit a mbeadh Cas bheadh Cos.  Dá mbeadh tuirse</span>
<lb n="238"/><span>ar Chas bheadh sé ar Chos.  Dá mbeadh ocras ar</span>
<lb n="239"/><span>Chas bheadh sé ar Chos.  Dá mbeadh an droch-aimsear</span>
<lb n="240"/><span>nó an anró ag cuir ar Chas bheadh sí ag cur ar Chos.</span></p>
<lb n="241"/>
<lb n="242"/><p><span>“Cionnus sin,” ar tusa, “mar an dá ghabhar</span>
<lb n="243"/><span>iad?”</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>Níorbh aon dá ghabhar ar aon chor iad acht beirt</span>
<lb n="246"/><span>buachaill, agus tuigfé tu féin, a léighteóir, fáth</span>
<lb n="247"/><span>a n-imtheacht, ó is leór d'fhear leighinn leath-fhocal.</span></p>
<lb n="248"/>
<lb n="249"/><p><span>Buachaill téagartha b'eadh Cas.  Pearsa shoin-</span>
<lb n="250"/><span>eannta shlachtmhar.  Gruaidh chraobhach chasta, agus</span>
<lb n="251"/><span>sin é an chúis tugadh “Cas” air.  Buachaill tréan</span>
<lb n="252"/><span>láidir nár mhaith leat go dtógfadh sé do thomhaise</span>
<lb n="253"/><span>le n-a dhóirnibh.</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>Ba lugha Cos ná Cas agus ba chaoile.  Do bhí</span>
<lb n="256"/><span>gruaidh dhubh air ar fán le gach feóithne, agus súile</span>
<lb n="257"/><span>ar dhath an áirne ag rinnce le spórt agus le</span>
<lb n="258"/><span>scléip cuma cionnus a ghabhfadh an saoghal.  'Is é</span>
<lb n="259"/><span>an chúis “Cos” do thabhairt air ná go mbiodh sé</span>
<lb n="260"/><span>ag cosaint Cais i ngach a ndéanfadh agus i ngach</span>
<lb n="261"/><span>a ndéarfadh an duine sin.  Ba é Cos an sceach</span>
<lb n="262"/><span>'san mbearnain ag Cas i gcomhnuidhe.</span></p>
<lb n="263"/>
<lb n="264"/><p><span>B'éigin dom féin dul le teachtaracht chucha tráth-</span>
<lb n="265"/><span>nóna siar go dtí Gleann-na-mBroc.  Dubhradh</span>
<lb n="266"/><span>liom go bhfuighfinn ag tig Uí Mhaolchatha iad.</span>
<lb n="267"/><span>D'osgaileas geata an tighe sin agus do shiubhlas</span>
<lb n="268"/><span>isteach an casáinín a bhí ag dul tríd an gháirdin go</span>
<lb n="269"/><span>dtí an teach.  Do bheannuigheas do Bhrighid .i. an</span>
<lb n="270"/><span>inghean ba shine ag Sean-Chonn.  Do bheannuigh sí</span>
<lb n="271"/><span>sin dom agus do chuir fáilte romham.  Do bhí sí</span>
<lb n="272"/><span>ag tarraingt uisce as an bpampa.  Do cheangail</span>
<lb n="273"/><span>sí an buicéad do thead an phampa agus do scaoil</span>
<lb n="274"/><span>sí síos insan dtobar é, do chas sí an roth insan</span>
<lb n="275"/><span>agus tháinig an buicéad uisce aníos chuiche.  Do</span>
<lb n="276"/><span>fheuchas féin síos ann.  “Nach mór an doimhneas</span>
<lb n="277"/><span>é!” ar mise.  “Atá is dócha,” ar Brighid, “cúig</span>
<lb n="278"/><span>throig ar fhicid.  Uisce an-mhaith é seo.  Acht siubh-</span>
<lb n="279"/><span>ail leat isteach go dtiocfe na buachaillí.  Caithfe</span>
<lb n="280"/><span>tú bheith corrtha tar éis duit an bóthar sin do chuir</span>
<lb n="281"/><span>díot.”</span></p>
<lb n="282"/>
<lb n="283"/><p><span>Do shiubhalmar isteach.  Do leag Brighid an</span>
<lb n="284"/><span>ciotal ar an dteinidh agus do shéid sí faoi, agus</span>
<lb n="285"/><span>ba ghairid an mhoill uirre an té do chuir i gcóir.</span>
<lb n="286"/><span>Nuair a bhiomar ag suidhe chun an bhúird do bhuail</span>
<lb n="287"/><span>Cas agus Cos isteach.</span></p>
<lb n="288"/>
<lb n="289"/><p><span>“Druididh siar ó n-a chéile!” ar Cos ag tarr-</span>
<lb n="290"/><span>aingt dá chathaoir chun an bhúird, ceann do féin</span>
<lb n="291"/><span>agus ceann do Chas.</span></p>
<lb n="292"/>
<lb n="293"/><p><span>“Tar slán, a Bhrighid!” ar Cas, “is agat a</span>
<lb n="294"/><span>bhíonn an té is deise i gcomhnuidhe,” agus do luig</span>
<lb n="295"/><span>gach aoinneach ag ithe agus ag ól agus ag comhrádh.</span></p>
<lb n="296"/>
<lb n="297"/><p><span>Le linn an té do bheith ar siubhal, do bhí droch-</span>
<lb n="298"/><span>dheallramh ag teacht ar an dtráthnóna, agus níorbh</span>
<lb n="299"/><span>fhada go raibh an fhearthainn ag stealladh.  I gcionn</span>
<lb n="300"/><span>tamaill táinig Sean-Chonn abhaile ón bpáirc.  Sean-</span>
<lb n="301"/><span>duine dúr ceanndána b'eadh é, ag tarraingt ar</span>
<lb n="302"/><span>deich mbliadhna is trí fichid.  Fear croicinn agus</span>
<lb n="303"/><span>cnámh.  Dá bhfeicfeá i ngarraidhe é níor dhóigh</span>
<lb n="304"/><span>leat ná gor fear bréige a bheadh ann.  Do bhí</span>
<lb n="305"/><span>deallramh fiadhain air acht do bhí an t-an-nádúr</span>
<lb n="306"/><span>ann in a dhiaidh sin.</span></p>
<lb n="307"/>
<lb n="308"/><p><span>Dubhairt Sean-Chonn ná scaoilfeadh sé aoinneach</span>
<lb n="309"/><span>againn as a thig an oidhche úd go raibh an iomarca</span>
<lb n="310"/><span>fearthana ann agus na páirceanna ró-fhliuch agus</span>
<lb n="311"/><span>gor bhfearr dúinn fuireach go maidin.  B'fhearr</span>
<lb n="312"/><span>liom féin dul abhaile acht ní raibh leigheas air,</span>
<lb n="313"/><span>agus ó bhí an oidhche ag tuitim cheana féin do bhail-</span>
<lb n="314"/><span>igheamar go léir timcheall na teineadh.  Do bhuail</span>
<lb n="315"/><span>cúpla duine de sna comharsain isteach, agus do</span>
<lb n="316"/><span>fhanmar ag éisteacht le Cas agus le Cos ag cur</span>
<lb n="317"/><span>síos ar a n-imteachta gor bhuail an 11 do chlog.</span>
<lb n="318"/><span>Do scaipeamar insan.  Ba é an t-athghearr a</span>
<lb n="319"/><span>thugdar na comharsain orra ar a dteicheadh abhaile</span>
<lb n="320"/><span>dóibh mar ba bhaoghal dóibh an chuirfiú.</span></p>
<lb n="321"/>
<lb n="322"/><p><span>Nuair a bhí na comharsain imthighthe tugmar fe</span>
<lb n="323"/><span>ndeara cuitín beag breac in a shuidhe le h-ais na</span>
<lb n="324"/><span>teineadh.  Ní raibh a fhios ag aoinneach cionnus a</span>
<lb n="325"/><span>thárla do a bheith ann.  Cuitín muinteardha b'eadh</span>
<lb n="326"/><span>é a chromfadh ag crónán go séimh dá leagfaidhe</span>
<lb n="327"/><span>láimh air.  Do réir deallraimh, peata b'eadh é ag</span>
<lb n="328"/><span>an té air leis é.  Do fhágmar le h-ais na teineadh</span>
<lb n="329"/><span>é.</span></p>
<lb n="330"/>
<lb n="331"/><p><span>Thug Brighid mé féin léi anáirde ar an lochta.</span>
<lb n="332"/><span>Seamra breágh fairsing b'eadh é acht amháin go</span>
<lb n="333"/><span>mbuailfeá do cheann inso agus insúd ar na rach-</span>
<lb n="334"/><span>aibh mar an mbeidhfeá ag faire ort féin.  Ní raibh</span>
<lb n="335"/><span>aon dorus ar an seamra so agus do bhí staidhre</span>
<lb n="336"/><span>beag ag dul suas cuige ón seamra thíos.  Do bhí</span>
<lb n="337"/><span>dá leaba ann, leaba iarainn agus leaba adhmuid,</span>
<lb n="338"/><span>ceann na leaban adhmuid ag cois na leaban</span>
<lb n="339"/><span>iarainn.  Tug Brighid an leaba iarainn domh-sa</span>
<lb n="340"/><span>cun codlata inte an oidhche úd agus do chuaidh</span>
<lb n="341"/><span>féin insan leabain adhmuid le n-a beirt deirbh-</span>
<lb n="342"/><span>shéir.</span></p>
<lb n="343"/>
<lb n="344"/><p><span>Do bhí Cas agus Cos ar an lochta eile in fhochair</span>
<lb n="345"/><span>Sheáin .i. an mac ba shine ag Sean-Chonn.</span></p>
<lb n="346"/>
<lb n="347"/><p><span>Nuair a bhí na paidreacha ráidhte againn tugmar</span>
<lb n="348"/><span>tamall ag caint acht ba ghairid gor thuit a codladh</span>
<lb n="349"/><span>ar Brighid bhoicht.  Do bhí an bheirt ghearchaile in a</span>
<lb n="350"/><span>gcodladh le scathamh agus i gcionn tamaill do</span>
<lb n="351"/><span>thosnaig an triúir aca ag comórtas le n-a chéile</span>
<lb n="352"/><span>insan sranntarnaig.  Dá mhéid fonn codlata bhí</span>
<lb n="353"/><span>orm féin, do chomhad an ciuitín breac im dhúiseacht</span>
<lb n="354"/><span>me mar do bhí sé ag imtheacht thimcheall an chistin</span>
<lb n="355"/><span>ag béiceadh nuair a bhreaith sé an t-uaigneas.</span>
<lb n="356"/><span>Níorbh fhada go dtáinig cat-an-tighe abhaile.</span>
<lb n="357"/><span>Ropaire mór.  Agus ba ghairid in a dhiaidh sin</span>
<lb n="358"/><span>gor thosnuig an bualadh.  Do chromdar ar a chéile.</span>
<lb n="359"/><span>D'airighinn na buillí troma ar an mbórd nó ar</span>
<lb n="360"/><span>an driosúr nó ar an úrlár do réir mar a bheidís</span>
<lb n="361"/><span>ag aistriughadh ó áit go h-áit ins an imreascáil.</span>
<lb n="362"/><span>D'airighinn na cathaoireacha 'gá leagaint agus na</span>
<lb n="363"/><span>gréithí da mbriseadh.  “Ní bheidh cupan slán sa</span>
<lb n="364"/><span>tig aca ar maidin acht grásta Dé,” ar mise liom</span>
<lb n="365"/><span>féin, “Ó b'anamh linn teacht!”  Agus níorbh é sin</span>
<lb n="366"/><span>ba mheasa acht an screachadh a bhí ag an dá dhiabhail</span>
<lb n="367"/><span>agus iad i ngreim a chéile.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>Insan d'airigheas an duine ag preabadh amach</span>
<lb n="370"/><span>as an leabain insan seamra thíos fuínn.  Do las</span>
<lb n="371"/><span>sé an solus agus súd ag ruagairt na gcat é!</span>
<lb n="372"/><span>Timcheall agus timcheall agus timcheall.  D'airigh-</span>
<lb n="373"/><span>inn buille inso agus béim insúd gor briseadh</span>
<lb n="374"/><span>fuineóg fé dheiridh, agus do thuigeas ar an scread</span>
<lb n="375"/><span>do chuir Conn as go raibh cat aca teichte le n-a</span>
<lb n="376"/><span>anam.</span></p>
<lb n="377"/>
<lb n="378"/><p><span>Siúd aníos an staidhre chugainn an tseilg! “Dar</span>
<lb n="379"/><span>ndóigh,” ar mise liom féin, “ní amhlaidh a lean-</span>
<lb n="380"/><span>fadh sé an cat isteach inso áit ná fuil ann acht</span>
<lb n="381"/><span>cailíní!”  D'eirigheas ar mo leath-uillinn chun</span>
<lb n="382"/><span>faire ar tháirsig an tseamra.  Do bhí an greadadh</span>
<lb n="383"/><span>ag druidmheaint linn, saothar an chait agus trios-</span>
<lb n="384"/><span>lóga an duine in a dhiaidh.  An chead teimheal a</span>
<lb n="385"/><span>fhuaras: cat agus cleath agus coinneal.  Ní leig-</span>
<lb n="386"/><span>feadh eagla dom cleas an tseilide do imirt agus</span>
<lb n="387"/><span>dul fé chlúdach na leaban.  Do fhanas ag faire</span>
<lb n="388"/><span>ar Chonn (ó is é a bhí ann).  Ní fhuighfinn mo shúile</span>
<lb n="389"/><span>do bhogadh de.  Ní raibh air acht a léine.  Do bhí</span>
<lb n="390"/><span>cleath ina láimh dheis aige agus coinneal in a láimh</span>
<lb n="391"/><span>chlé; an dá starradh a bhí i dtosach a bhéil nochtaighthe</span>
<lb n="392"/><span>aige, agus a dá chois mar chosa cuirre.  Pé ádh a</span>
<lb n="393"/><span>bhí orainn ní fé an leabain do rith an cat acht leath-</span>
<lb n="394"/><span>istig de shean-thrannc.  Do árdaig Conn a chleath</span>
<lb n="395"/><span>agus do tharraing sé an buille.  Tug an cuitín</span>
<lb n="396"/><span>bocht léim asa chabhail agus d'imtig thar ráil an</span>
<lb n="397"/><span>staidhre.  D'airigheas an phleist thíos ar an úrlár.</span>
<lb n="398"/><span>Súd in a dhiaidh arís an chleath agus an choinneal</span>
<lb n="399"/><span>agus an dá spáig.  Aon bhuille amháin insan,</span>
<lb n="400"/><span>screach mar a chuirfeadh an bhean-sidhe aiste, agus</span>
<lb n="401"/><span>scread nimhneach Choinn dh'á fhógairt ón dtig.  Sin</span>
<lb n="402"/><span>d'airigheas.  D'imtig an solus agus do chiúinig</span>
<lb n="403"/><span>an oidhche, Do tharraingeas m'anál, Do bhí an</span>
<lb n="404"/><span>fuarallus ag rith anuas liom, acht thángas</span>
<lb n="405"/><span>chugam féin arís i gcionn tamaill, cé nár thuit</span>
<lb n="406"/><span>aon néal codlata orm as sin go maidin.  Do</span>
<lb n="407"/><span>bhí an triúir eile sa chomórtas i gcomhnuighe.</span></p>
<lb n="408"/>
<lb n="409"/><p><span>Ar maidin nuair a thángas anuas ní raibh Cas</span>
<lb n="410"/><span>ná Cos le feicsint.  Tugas fé ndeara go raibh</span>
<lb n="411"/><span>poll mór insan bhfuinneóig.  “Na cait a dhein é</span>
<lb n="412"/><span>sin areir,” ar Brighid.  “D'eirig m'athair agus</span>
<lb n="413"/><span>do chuir sé scrios leó.  B'fhéidir go rabhais-se id'</span>
<lb n="414"/><span>chodladh agus nár airighis an bualadh a bhí aca?”</span>
<lb n="415"/><span>Do leigeas-sa orm nár airigheas dada.  “Cá</span>
<lb n="416"/><span>bhfuil na buachaillí?” ar mise insan.  “Táid teich-</span>
<lb n="417"/><span>te!” ar Brighid.  “Nuair a chualadar na fuin-</span>
<lb n="418"/><span>eóga 'ghá mbriseadh, an imreascáil agus an</span>
<lb n="419"/><span>greadadh, dubhairt Seán liom gor theicheadar tríd</span></p>
<lb n="420"/>
<lb n="421"/><p><span>(ar leanmhaint ar l. 9.)</span>
<lb n="422"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="423"/><p><span>CEACHTANNA GAEDHILGE</span></p>
<lb n="424"/>
<lb n="425"/><p><span>CEACHT A 2.</span></p>
<lb n="426"/>
<lb n="427"/><p><span>Bím</span>
<lb n="428"/><span>Bír</span>
<lb n="429"/><span>Bíonn sé nó sí</span>
<lb n="430"/><span>Bimíd</span>
<lb n="431"/><span>Bíonn sibh</span></p>
<lb n="432"/>
<lb n="433"/><p><span>ag scríobh gach lá.</span></p>
<lb n="434"/>
<lb n="435"/><p><span>ag siubhal ar an mbóthar gach</span>
<lb n="436"/><span>tráthnóna.</span></p>
<lb n="437"/>
<lb n="438"/><p><span>ag ól té gach maidin.</span></p>
<lb n="439"/>
<lb n="440"/><p><span>ag imirt cártaí gach oidhche.</span></p>
<lb n="441"/>
<lb n="442"/><p><span>ag dul ar scoil.</span></p>
<lb n="443"/>
<lb n="444"/><p><span>ag obair ó mhaidin go h-oidhche.</span></p>
<lb n="445"/>
<lb n="446"/><p><span>Tá Seán agus Seumas ag dul ar scoil.  Bíonn</span>
<lb n="447"/><span>Sighle sa mbaile.  Bíonn Seán agus Seumas ag</span>
<lb n="448"/><span>scríobhadh agus ag léigheamh agus ag caint ar</span>
<lb n="449"/><span>scoil.  Bíd ag foghluim.  Bíd ag siubhal go dtí</span>
<lb n="450"/><span>an scoil agus ón scoil.  Ní bhíonn Sighle ar scoil;</span>
<lb n="451"/><span>bíonn sí ag obair sa mbaile.</span></p>
<lb n="452"/>
<lb n="453"/><p><span>De Luain, De Máirt, De Ceadaoin,</span>
<lb n="454"/><span>Diardaoin, De h-Aoine, De Satharainn, De</span>
<lb n="455"/><span>Domhnaig.</span></p>
<lb n="456"/>
<lb n="457"/><p><span>GLUAIS.</span></p>
<lb n="458"/>
<lb n="459"/><p><span>ar, on</span></p>
<lb n="460"/>
<lb n="461"/><p><span>Gach, each</span></p>
<lb n="462"/>
<lb n="463"/><p><span>Maidean, morning</span></p>
<lb n="464"/>
<lb n="465"/><p><span>Bóthar, road</span></p>
<lb n="466"/>
<lb n="467"/><p><span>Tráthnóna, afternoon</span></p>
<lb n="468"/>
<lb n="469"/><p><span>Cártaí, cards</span></p>
<lb n="470"/>
<lb n="471"/><p><span>Sighle, Sheela</span></p>
<lb n="472"/>
<lb n="473"/><p><span>Ag foghluim, learning</span></p>
<lb n="474"/>
<lb n="475"/><p><span>Oidhche, night</span></p>
<lb n="476"/>
<lb n="477"/><p><span>Scoil, school</span></p>
<lb n="478"/>
<lb n="479"/><p><span>Ag obair, working</span></p>
<lb n="480"/>
<lb n="481"/><p><span>Ó, from</span></p>
<lb n="482"/>
<lb n="483"/><p><span>Go, go dtí, to</span></p>
<lb n="484"/>
<lb n="485"/><p><span>Ag dul, going</span></p>
<lb n="486"/>
<lb n="487"/><p><span>Sa mbaile, at home</span></p>
<lb n="488"/>
<lb n="489"/><p><span>CEISTEANNA.</span></p>
<lb n="490"/>
<lb n="491"/><p><span>Cé bhíonn ag dul ar scoil?  Cad a bhíonn Sighle</span>
<lb n="492"/><span>a dheanamh?  An mbíonn Seán, Pádraig, &rl.?</span>
<lb n="493"/><span>Cathoin a bhíonn Seán?  Cá mbíonn Sighle? Ag</span>
<lb n="494"/><span>dul ar scoil?</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>Cé, who.  Cá, where.  Cathoin, when.</span></p>
<lb n="497"/>
<lb n="498"/><p><span>AN t-ATHAIR MARTAN.</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>Ba é an rud deanach leis an Athair Mártan a</span>
<lb n="501"/><span>bheith crosta dá bhfeadfadh sé é.  Acht thuig sé</span>
<lb n="502"/><span>go raibh an chúis aige.  Bhí an t-adhbhar ann agus</span>
<lb n="503"/><span>ní raibh aon mhaith a bheith ag dul ar scáth scéiche.</span>
<lb n="504"/><span>Bhí sé leath bhliain sa pharóiste agus gach aon</span>
<lb n="505"/><span>tsathrann, fuar agus te mar a thagaidís, bhíodh an</span>
<lb n="506"/><span>sagart bocht 'na shuidhe annsúd i mbosca an fhaois-</span>
<lb n="507"/><span>idín agus gan críostaidhe ó aon taobh de'n</span>
<lb n="508"/><span>pharóiste ag teacht chuige.  Bhí an dubhan fhalla</span>
<lb n="509"/><span>tar éis seilbh a thógaint in pé aith bad mhaith leis</span>
<lb n="510"/><span>sa mbosca.  Ar maidin Domhnach cásca ní raibh</span>
<lb n="511"/><span>críostaidhe ag an ráil ag glacadh Corp Naomhtha</span>
<lb n="512"/><span>an Tigearna.  Bhí sé craidhte — ní nach iongna.  Is</span>
<lb n="513"/><span>beag nár chaill sé a chiall.  Agus cad a bhí</span>
<lb n="514"/><span>le deanamh aige.</span></p>
<lb n="515"/>
<lb n="516"/><p><span>NOTAI.</span></p>
<lb n="517"/>
<lb n="518"/><p><span>CROSTA.  Cancarach.  “Tá sé chómh crosta leis</span>
<lb n="519"/><span>an cait.”</span></p>
<lb n="520"/>
<lb n="521"/><p><span>ADHBHAR.  CÚIS.  “Níl cúis ná a adhbhar agam</span>
<lb n="522"/><span>chuige.”</span></p>
<lb n="523"/>
<lb n="524"/><p><span>SCÁTH SCÉICHE.  Gan troid a deanamh.  “Ar</span>
<lb n="525"/><span>scáth na capóige.”</span></p>
<lb n="526"/>
<lb n="527"/><p><span>OIREAD LE.  An méid sin.  “Ní'l an oiread</span>
<lb n="528"/><span>le pinginn agam.”</span></p>
<lb n="529"/>
<lb n="530"/><p><span>BÍ AN DUBHAN FHALLA, &rl.  Bí nead an dubhan</span>
<lb n="531"/><span>fhalla i ngach áit.</span></p>
<lb n="532"/>
<lb n="533"/><p><span>SEALBH.  Rud a bheith ag duine d'réir dlighe.</span>
<lb n="534"/><span>“Cuireadh as an tseilbh é.”</span></p>
<lb n="535"/>
<lb n="536"/><p><span>AISTÍ.  Comhrádh beirte.  Sceul.  “Tagann</span>
<lb n="537"/><span>maith le cáirde.”</span></p>
<lb n="538"/>
<lb n="539"/><p><span>CAIT NI DHIUBHIR.</span></p>
<lb n="540"/>
<lb n="541"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="542"/>
<lb n="543"/><p><span>Tá liosacháinín féin glais agam féineach ag ceann</span>
<lb n="544"/><span>mo thighe,</span>
<lb n="545"/><span>Agus bíonn gach maidin ghréine an spéir bhean</span>
<lb n="546"/><span>ann is í romham 'na suidhe.</span>
<lb n="547"/><span>Tá leabhar aici de'n nGaedhilg agus beagáinín</span>
<lb n="548"/><span>de'n mBéarla tríd.</span>
<lb n="549"/><span>Is i mbun 'sa mbárr gach bhéarsa go mbeidh</span>
<lb n="550"/><span>Éire ag Cáit Ní Dhuibhir.</span></p>
<lb n="551"/>
<lb n="552"/><p><span>LIOSACHÁRINÍN.  Port beag féir.</span></p>
<lb n="553"/>
<lb n="554"/><p><span>CEANN.  Piniúir.</span></p>
<lb n="555"/>
<lb n="556"/><p><span>SPÉIRBHEAN.  Ní fheadar cé bí seo? An í Éire í?</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>CÁIT NÍ DHUIBHIR.  Sinn Féin.</span></p>
<lb n="559"/>
<lb n="560"/><p><span>AR gCOMHAIRLE DUIT.</span></p>
<lb n="561"/>
<lb n="562"/><p><span>SAORSTAT NA H-EIREANN</span></p>
<lb n="563"/>
<lb n="564"/><p><span>(ar leanmhaint ó l. 8).</span></p>
<lb n="565"/>
<lb n="566"/><p><span>an fhuineóig mar shíleadar — ní nach iongna — gorb</span>
<lb n="567"/><span>iad Lichford agus Wolfe a bhí ar a dtóir.”</span></p>
<lb n="568"/>
<lb n="569"/><p><span>Ba mhór an spórt a bhí againn le linn an bhreic-</span>
<lb n="570"/><span>feasta — Conn agus eachtra na gcat ar siubhal</span>
<lb n="571"/><span>aige, agus Seán agus eachtra na beirte eile</span>
<lb n="572"/><span>aige.</span></p>
<lb n="573"/>
<lb n="574"/><p><span>Ar ball nuair a bhíos ag fágaint an tighe chun</span>
<lb n="575"/><span>dul abhaile do chualas an “mí-amha” ba thruaigh-</span>
<lb n="576"/><span>mhéilighe dár airigheas riamh.  Do stadas cun</span>
<lb n="577"/><span>eisteachta.  Do fheachas as mo chionn agus do</span>
<lb n="578"/><span>chonnacas an cuitín breac in acrann i ngabhail</span>
<lb n="579"/><span>sceiche gile.  Do ghlaodhas air agus do fhreagair</span>
<lb n="580"/><span>sé mé agus é ag cogaint na gcraobh le mire na</span>
<lb n="581"/><span>péine.  Do ritheas isteach agus dubhras le Seán</span>
<lb n="582"/><span>an dreimire do fhághail agus an cat bocht do</span>
<lb n="583"/><span>réidhteach.  Dubhairt sé sin liom go raibh an</span>
<lb n="584"/><span>dreimire ag duine éigin de sna comharsain acht</span>
<lb n="585"/><span>go rachfadh sé fé n-a dhéin.  Do imtigheas féin liom</span>
<lb n="586"/><span>insan.  Nuair a bhíos ag dul amach an geatha do</span>
<lb n="587"/><span>bhí madra Sheáin ag bun na sceiche ag rith timcheall</span>
<lb n="588"/><span>agus ag sceamhghail agus é ag feuchaint suas ar an</span>
<lb n="589"/><span>gcrann.</span></p>
<lb n="590"/>
<lb n="591"/><p><span>Mí díreach in a dhiaidh sin tárla dom do bheith ag</span>
<lb n="592"/><span>tig an Mhaolchathaig arís agus an gnó céadna</span>
<lb n="593"/><span>agam ann .i. teagmháil ar Chas.  Lá breágh broth-</span>
<lb n="594"/><span>allach b'ea é.  Do bhí tart agus ocras orm nuair</span>
<lb n="595"/><span>a roicheas an tig.  Do bhí Cas agus Cos romham</span>
<lb n="596"/><span>agus té agus tóirtíní ollamhuighthe ag Brighid</span>
<lb n="597"/><span>dúinn.  Nách orm do bhí an t-áthas!  Tóg sé mo</span>
<lb n="598"/><span>chroidhe feuchaint ar an mbórd deas a bhí i gcóir</span>
<lb n="599"/><span>aici romhainn.  Go deimhin duit chuirfeadh sé</span>
<lb n="600"/><span>faobhar ar ghoile an duine bhreóidhte.  Do luigh-</span>
<lb n="601"/><span>eamar ag ithe.  Do bhí na toirtíní go h-áluinn, acht</span>
<lb n="602"/><span>dá méid tarta a bhí orm ba ró-bheag an dúil a bhí</span>
<lb n="603"/><span>agam insan té in slighidh éigin, agus tugas fé</span>
<lb n="604"/><span>ndeara ná raibh aon tslogadh mór dá dheanamh ag</span>
<lb n="605"/><span>Cas ná ag Cos acht an oiread liom féin.  Ba</span>
<lb n="606"/><span>ghairid go rabhmar réidh.  Níor bheag le h-aoinneach</span>
<lb n="607"/><span>an dara cupán agus do bhí leath mo chupán féin lán</span>
<lb n="608"/><span>i gcomhnuighe.  Do shíl Brighid, an t-aingiseóir,</span>
<lb n="609"/><span>gor ar na toirtíníbh a bhí an locht.  Acht níorbh</span>
<lb n="610"/><span>eadh.  Agus ní fhuigfinn féin an uair chéadna</span>
<lb n="611"/><span>innisint cad a bhí orm.  Ní raibh aon dúil agam</span>
<lb n="612"/><span>insan té.  Sin a raibh de fhios agam.</span></p>
<lb n="613"/>
<lb n="614"/><p><span>Do bhuail seanduine isteach a raibh cos bacaighe</span>
<lb n="615"/><span>aige.</span></p>
<lb n="616"/>
<lb n="617"/><p><span>“Cad a chuir an cat insan bpampa?” an chéad</span>
<lb n="618"/><span>fhocal do labhair sé.</span></p>
<lb n="619"/>
<lb n="620"/><p><span>“Cia aca cat nó cia aca pampa?” adubhairt</span>
<lb n="621"/><span>Brighid.</span></p>
<lb n="622"/>
<lb n="623"/><p><span>“An pampa sin agaibh-se.  Atá cat báidhte thíos</span>
<lb n="624"/><span>ann ar bharr an uisce.  Cat breac.”</span></p>
<lb n="625"/>
<lb n="626"/><p><span>Do fheachas-sa ar Brighid.  Do bhí a dá súil ar</span>
<lb n="627"/><span>leathadh aici agus í ag féachaint ar an seanduine.</span>
<lb n="628"/><span>“Atá an cheist réidhtighthe fé dheiridh,” ar sí sin.</span>
<lb n="629"/><span>“Dar ndóigh b'ait liom 'dé chúis an dath ar an</span>
<lb n="630"/><span>uisce le cúpla lá!”</span></p>
<lb n="631"/>
<lb n="632"/><p><span>“Anbhruithe!” ar Cos in a chogar le Cas.  “Ná</span>
<lb n="633"/><span>raibh a fhios agam-sa!”</span></p>
<lb n="634"/>
<lb n="635"/><p><span>Níorbh iad Cas ná Cos a theich an uair-se acht me</span>
<lb n="636"/><span>féin.  Do fhágas insan iad an t-an-rí-rá agus</span>
<lb n="637"/><span>bualadh aca idir dréimirí, téadanna agus buic-</span>
<lb n="638"/><span>éadí.</span></p>
<lb n="639"/>
<lb n="640"/><p><span>An chleath agus an choinneal sin!!</span>
<lb n="641"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="642"/><p><span>DIOGHALTAS.</span></p>
<lb n="643"/>
<lb n="644"/><p><span>“Slán Dé leat anois, a mhaimín</span>
<lb n="645"/><span>Ní mór duit grádh mo chléibh</span>
<lb n="646"/><span>Tá na buacaillí eile a' fanacht</span>
<lb n="647"/><span>'Lár an gleanna a's iad faoi réir.</span>
<lb n="648"/><span>Cuma tréan nó lag an casgairt</span>
<lb n="649"/><span>Duit-se béidh mé láidir tréan</span>
<lb n="650"/><span>Tú a mhúin dom céard ba ceart dom</span>
<lb n="651"/><span>Dhéanamh lá ar son na nGaedheal.”</span></p>
<lb n="652"/>
<lb n="653"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="654"/>
<lb n="655"/><p><span>“Ná glac tusa fuacht na h-eagla</span>
<lb n="656"/><span>Gidh i bhfad uait bhéas né féin</span>
<lb n="657"/><span>Mar 's iomdha bean anocht neamh-fhaitcheach,</span>
<lb n="658"/><span>Ar a gluiní ag agairt Dé,</span>
<lb n="659"/><span>Chun sgaip' is fán a chur ar Ghallaibh,</span>
<lb n="660"/><span>as tír áluinn uasal Gaedheal</span>
<lb n="661"/><span>Maireach cluinfear rosg an chatha</span>
<lb n="662"/><span>'N as ó Ghaillimh go B'l'á Cliath.”</span></p>
<lb n="663"/>
<lb n="664"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="665"/>
<lb n="666"/><p><span>“Má bhíonn in dán nach bhfillfidh mise</span>
<lb n="667"/><span>Is an cath teann fuilteach thart</span>
<lb n="668"/><span>Bíodh a'd misneach ceart do-sgriosta</span>
<lb n="669"/><span>Buaidhfidh ceart go fóill ar neart,</span>
<lb n="670"/><span>Má castar thú in áit mo sínte.</span>
<lb n="671"/><span>Na sil aon deoir bíodh ad croidhe teann</span>
<lb n="672"/><span>Is iomdha fear a creid mar mise</span>
<lb n="673"/><span>Tabhair buidheachas croidhe do righ na bhfeart.</span></p>
<lb n="674"/>
<lb n="675"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="676"/>
<lb n="677"/><p><span>“Má fhillim-se san namha sgriosta</span>
<lb n="678"/><span>Nach mór do bhród as gníomh do mhic?</span>
<lb n="679"/><span>A sheas an fód go gasta cliste</span>
<lb n="680"/><span>'N-aghaidh na ngaduidhe ngallda nglic</span>
<lb n="681"/><span>Nach tú a phágfas mé go bródamhail</span>
<lb n="682"/><span>Nach mór é an riméad in do chroidhe</span>
<lb n="683"/><span>Gur thógais mac a sheas go dóigheamhail</span>
<lb n="684"/><span>I lár an chatha i n-aghaidh Sheáin Bhuidhe.</span></p>
<lb n="685"/>
<lb n="686"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>Níl beannacht leat a thaisge</span>
<lb n="689"/><span>Garaibh agat meisneach croidhe</span>
<lb n="690"/><span>Seas cliú is cáil do thír' 's do bhaile</span>
<lb n="691"/><span>Tabhair go fióchmhar faoi Sheán Bhuidhe!</span>
<lb n="692"/><span>Shíl do thír 's do chine a mhilleadh</span>
<lb n="693"/><span>Sa mharbhuigh t-athair gan thú ach mí</span>
<lb n="694"/><span>Slán leat!  Slán leat! a mhaicín mhúirnigh</span>
<lb n="695"/><span>Bród 'sní cumha, tá ar mo chroidhe.</span></p>
<lb n="696"/>
<lb n="697"/><p><span>P. ÓG Ó CONAIRE</span>
<lb n="698"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="699"/><p><span>Muna bhfiaghann tu An Gaedheal gach</span>
<lb n="700"/><span>aoine Scriobh chughainn gan mhoill, agus</span>
<lb n="701"/><span>cuirfeal cois eile chughat.</span></p>
<lb n="702"/>
<lb n="703"/><p><span>LITIR CUMANN SHEAMMAIS UI</span>
<lb n="704"/><span>LORCAIN.</span>
<lb n="705"/></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="706"/><p><span>AN CHEUD LEABHAR.</span></p>
<lb n="707"/>
<lb n="708"/><p><span>AN DARA LEABHAR</span></p>
<lb n="709"/>
<lb n="710"/><p><span>TAIDHBHSE AN CHAINN.</span></p>
<lb n="711"/>
<lb n="712"/><p><span>ISOGAN.</span></p>
<lb n="713"/>
<lb n="714"/><p><span>BRIDHEAN CHAORTHAINN.</span></p>
<lb n="715"/>
<lb n="716"/><p><span>AN CUIGEADH LEABHAR.</span></p>
<lb n="717"/>
<lb n="718"/><p><span>SCEILINI ANALL.</span></p>
<lb n="719"/>
<lb n="720"/><p><span>CONCHUBHAR MAC NEASA.</span></p>
<lb n="721"/>
<lb n="722"/><p><span>EACHTRA ROBINSON CRUSOE.</span></p>
<lb n="723"/>
<lb n="724"/><p><span>MAC GNIOMHARA BHRIAIN.</span></p>
<lb n="725"/>
<lb n="726"/><p><span>CATH FHIONNTRAGHA.</span></p>
<lb n="727"/>
<lb n="728"/><p><span>AN BAILE SEO 'GAINNE.</span></p>
<lb n="729"/>
<lb n="730"/><p><span>SCEALUIDHEACHT CHUIGE MUMHAN.</span></p>
<lb n="731"/>
<lb n="732"/><p><span>ANNALA NA TUATHA I., II. & III.</span></p>
<lb n="733"/>
<lb n="734"/><p><span>CORMAC O CONAILL.</span></p>
<lb n="735"/>
<lb n="736"/><p><span>BOLG AN tSALATHAIR.</span></p>
<lb n="737"/>
<lb n="738"/><p><span>AN CHEUD CHLOCH.</span></p>
<lb n="739"/>
<lb n="740"/><p><span>EOCHAIDH MAC RI'n ERINN.</span></p>
<lb n="741"/>
<lb n="742"/><p><span>LUB NA CAILLIGHE.</span></p>
<lb n="743"/>
<lb n="744"/><p><span>BREGA EIREANN.</span></p>
<lb n="745"/>
<lb n="746"/><p><span>MAC MIC IASGAIRE BHUIDHE LUIMNIGHE.</span></p>
<lb n="747"/>
<lb n="748"/><p><span>LEABHAR AR AIREAMH I. & II.</span></p>
<lb n="749"/>
<lb n="750"/><p><span>ALGEBAR a I.:  CUID II. GHA ULLMHU'.</span></p>
<lb n="751"/>
<lb n="752"/><p><span>CEIMSEATHA I. & II.</span></p>
<lb n="753"/>
<lb n="754"/><p><span>EIRE:  CONAN MAOL.</span></p>
<lb n="755"/>
<lb n="756"/><p><span>STAIR NA hEIREANN:  M. BREATHNACH.</span></p>
<lb n="757"/>
<lb n="758"/><p><span>AN UISEOG.</span></p>
<lb n="759"/>
<lb n="760"/><p><span>AN tAIRISHEOIR I. & II.</span></p>
<lb n="761"/>
<lb n="762"/><p><span>SIGHEOGA NA mBLATH.</span></p>
<lb n="763"/>
<lb n="764"/><p><span>AN DUTHCHAS.</span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>SEAN NA SCUAB.</span></p>
<lb n="767"/>
<lb n="768"/><p><span>AN tSNAIM.</span></p>
<lb n="769"/>
<lb n="770"/><p><span>MAC CARTHAIG MOR.</span></p>
<lb n="771"/>
<lb n="772"/><p><span>BLATHA BEALTAINE.</span></p>
<lb n="773"/>
<lb n="774"/><p><span>CEADTACH MAC FHINN AS ERINN.</span></p>
<lb n="775"/>
<lb n="776"/><p><span>GORMFHLAITH.</span></p>
<lb n="777"/>
<lb n="778"/><p><span>DEIRDRE.</span></p>
<lb n="779"/>
<lb n="780"/><p><span>SHIDHEOG NA RANN.</span></p>
<lb n="781"/>
<lb n="782"/><p><span>AR THAOBH AN LOCHA.</span>
<lb n="783"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="784"/><p><span>FÓGRA.</span></p>
<lb n="785"/>
<lb n="786"/><p><span>DÉANTÚS NA hÉIREANN 'SEAD AN ROTHAR</span>
<lb n="787"/><span>DAR ABAIMN “LUCAMA.”</span></p>
<lb n="788"/>
<lb n="789"/><p><span>Táid le fagháil ó</span></p>
<lb n="790"/>
<lb n="791"/><p><span>DÓMHNALL UA BUACHALLA.</span></p>
<lb n="792"/>
<lb n="793"/><p><span>Ná feictear thú ar rothar gallda!</span></p>
<lb n="794"/>
<lb n="795"/><p><span>IS LEOR NOD DON EOLACH</span>
<lb n="796"/><span> </span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="797"/><p><span>CEOL NA nGAELDHEAL</span></p>
<lb n="798"/>
<lb n="799"/><p><span>By Eithne Ní Pheadair, Ollamh Ceoil (Dr. Annie Patterson, B.A.)</span>
<lb n="800"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="801"/><p><span>AN CATH.</span></p>
<lb n="802"/>
<lb n="803"/><p><span>Bhí Seán Ó Muirgheasa agus Sighle a bhean in a</span>
<lb n="804"/><span>suidhe cois teine oidhche tamall ó shoin in a dtig</span>
<lb n="805"/><span>beag ar thaobh na fairrge in áit iar iar-gculac i</span>
<lb n="806"/><span>gCúige Mumhan.  Ba fuiris aithint orra go raibh</span>
<lb n="807"/><span>buaidhirt éigin orra araon.  Tugadar tamall</span>
<lb n="808"/><span>maith gan aon chaint do deunamh.  Fé dheireadh do</span>
<lb n="809"/><span>labhair Seán — “Cade an mhaith bheith ag gearain</span>
<lb n="810"/><span>a Shighle,” ar seisean, “caithfidh na buachaillí oga</span>
<lb n="811"/><span>bheith óg agus sean-daoine bheith críona aosta.</span>
<lb n="812"/><span>Corruig suas tú féin, níl aon rud acht gabháil leis</span>
<lb n="813"/><span>an aimsir mar thiocfaidh sé ort.”</span></p>
<lb n="814"/>
<lb n="815"/><p><span>An oidhche roimh sin bhí cath idir saighdiuirí na</span>
<lb n="816"/><span>nGaedheal agus arm Sasana.  Bhí Seumas, a mac</span>
<lb n="817"/><span>sa chath.  Bhí gach aon saghas scéil ag imteacht tim-</span>
<lb n="818"/><span>ceall i dtaobh na catha.  Bhí sé ráidhte gur mar</span>
<lb n="819"/><span>bhuigheadh triúr no ceathrar de saighdiuiribh na</span>
<lb n="820"/><span>nGaedheal agus gur chuireadh an ruaig dearg</span>
<lb n="821"/><span>agus trom ruathar ar an namhaid.  Ní raibh fios</span>
<lb n="822"/><span>ag aoinne sa pharoisde cia hiad an triúr no an</span>
<lb n="823"/><span>ceathrar de shaighdiuirí na hÉireann bhí fé Dhia.</span>
<lb n="824"/><span>Cionn is na raibh Seumas tar éis chasadh no aon</span>
<lb n="825"/><span>sceul uaidh bhí Sean bocht agus a bhean deimhnighteach</span>
<lb n="826"/><span>ceart go raibh sé marbh.  “Bhoil,” ar se, is trom</span>
<lb n="827"/><span>iad crosa Gaedheal.  Feuch orainn-ne anois atá i</span>
<lb n="828"/><span>dtaobh le Seumas.  Níl againn acht é mar taca</span>
<lb n="829"/><span>don aois agus don lá déanach, agus cá bhfios dúinn</span>
<lb n="830"/><span>nach sínte atá sé ó aréir.  Cia aca ádhbhar áthais</span>
<lb n="831"/><span>dúinn sin nó ádhbhar dubhróin.”</span></p>
<lb n="832"/>
<lb n="833"/><p><span>“Eist a Sheáin,” arsa Sighle, “cuimhnig ar an</span>
<lb n="834"/><span>gcrois chuireadh ar ár dTighearna an mac ba thaith-</span>
<lb n="835"/><span>neamhuighe dá raibh ag máthair riamh.  Feuch ar an</span>
<lb n="836"/><span>dólas agus diombádh don Maighdean bheith ag feuch-</span>
<lb n="837"/><span>aint air á chéusádh ar an gcrois sin, agus dála</span>
<lb n="838"/><span>sinn féin ná raibh sa saoghal aice acht é.  Cá cuma</span>
<lb n="839"/><span>dúinne mar gheall ar an lá deanach.  Ná deunfaidh</span>
<lb n="840"/><span>an té do cheasadh agus a mháthair díon dúinn ins</span>
<lb n="841"/><span>an árus is cóir.  Seo, teighimis ar ár nglúinibh</span>
<lb n="842"/><span>agus ofráilimis suas an Coróinn Muire dhó, beo</span>
<lb n="843"/><span>nó marbh.  Deineadar amhlaidh.  Ní rabhadar acht</span>
<lb n="844"/><span>leath slighe trid nuair do bhuaileadh ag an bhfuinn-</span>
<lb n="845"/><span>eoig.  Do aithn an mathair an bualadh.  “Mo leanbh</span>
<lb n="846"/><span>chugham airís,” arsa sí.  “Scaoil sí isteach é.  Nach</span>
<lb n="847"/><span>uirri bhí an tathas.  Chuadhar ar a nglúnaibh airis</span>
<lb n="848"/><span>agus chuireadar derie leis an gCoróinn Muire,</span>
<lb n="849"/><span>agus gabhadar a mbuidheachas le Dia agus leis an</span>
<lb n="850"/><span>Maighdean Muire gur tugadar a mac slán ón chath.</span></p>
<lb n="851"/>
<lb n="852"/><p><span>Do shuidhedar go léir thimcheall na teine ar</span>
<lb n="853"/><span>soin.  Bhí Seán agus Sighle ag ceistuighadh Seumas</span>
<lb n="854"/><span>i dtaobh eachtrai na hoidhche roimhe sin.  Níor innis</span>
<lb n="855"/><span>sé mórán dóibh, acht amháin gur bhuaidh na Gaedhil</span>
<lb n="856"/><span>sa chath agus go raibh sé fíor gur marbhuigheadh triúr</span>
<lb n="857"/><span>de saighdiuiribh na hÉireann.</span></p>
<lb n="858"/>
<lb n="859"/><p><span>“Go ndeunaidh Dia trócaire ar a n-anamhaibh,</span>
<lb n="860"/><span>na fearaibh bochta, agus go dtugaidh Sé compóird</span>
<lb n="861"/><span>dá muintir,” arsa Sighle.</span></p>
<lb n="862"/>
<lb n="863"/><p><span>“Amen, a Thigearna,” ars Seán agus Seumas.</span></p>
<lb n="864"/>
<lb n="865"/><p><span>AN CHARRAIG.</span>
<lb n="866"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="867"/><p><span>AN GAEDHEAL COMHLUCHT TAIGHDE UM CLODOIREACHT, FOILLSEOIREACHT AGUS TRACHTAIL</span>
<lb n="868"/><span>TEO.</span></p>
<lb n="869"/>
<lb n="870"/><p><span>THE GAEL</span></p>
<lb n="871"/>
<lb n="872"/><p/>
<lb n="873"/>
<lb n="874"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Scéalta, Filíocht, Ceachtanna Gaeilge

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Scéalta, Filíocht, Ceachtanna Gaeilge

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
