Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Sgéaluigheacht</title><author><name type="main">Pádraig Ó Dálaigh</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1914_05_22_03</note>
                         <note type="L">03</note>
                         <note type="B">1914</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1914_05_22_03</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Pádraig Ó Dálaigh</author><title>Sgéaluigheacht</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1914</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Sgéaluigheacht</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Adubhairt Tomás Davis gurb' é an Sgéal i mbeadh cúrsaí saoghail agus</span>
<lb n="4"/><span>beatha na ndaoine le feicsint ar nós sgátháin ann an sórt litridheachta is</span>
<lb n="5"/><span>fearr.  Do bhí sgéalta ár ndóthain againn 'sa Ghaedhilg, sgéalta</span>
<lb n="6"/><span>fiannaidheacht agus eachtraí, acht ní dhóibh siúd atáim ag tagairt. Ní'l</span>
<lb n="7"/><span>aonlocht agam dhá fhagháil ortha.  Tá an Ghaedhealg go glan gleóidhte ionnta</span>
<lb n="8"/><span>agus is dócha gur oireadar do'n saoghal do bhí ann nuair do sgríobhadh iad.</span>
<lb n="9"/><span>Ní oirid do'n saoghal atá indiu ann.  Do bhí an iomarca míorbhiuiltí</span>
<lb n="10"/><span>aimideacha agus roinnt díthchéille eile dá leithéid ionnta agus ní dhéanfadh</span>
<lb n="11"/><span>an sórt soin acht déistean do chur ar mhuintir an lae indiu.  Is dócha go</span>
<lb n="12"/><span>ndéarfar go bhfuil na míorbhúiltí céadna, nó míorbhuiltí is measa ioná iad,</span>
<lb n="13"/><span>le fagháil i sean-leabhraibh na Gréige agus na Róimhe.  Atá, acht b'fhearr</span>
<lb n="14"/><span>asta ná ionnta iad: agus, ar aon chuma, ní oireann siad anois.  Sé rud</span>
<lb n="15"/><span>theastuigheas indiu ná sgéalta bhaineas leis an lá indiu, nó leis an saoghal</span>
<lb n="16"/><span>do bhí againn i nÉirinn taobh istigh de chéad nó de chúpla céad bliadhain</span>
<lb n="17"/><span>sgéalta do thaithneochadh linn chomh maith agus do thaithnigheann Knocknagow linn,</span>
<lb n="18"/><span>sgéalta i mbeadh an Ghaedhealg go snoithte, snasta, simplidhe ionnta, agus í</span>
<lb n="19"/><span>chomh Gaedhealach agus atá sí i nEachtra Bhodaigh an Chóta Lachtna nó i</span>
<lb n="20"/><span>dTorraidheacht Dhiarmada agus Ghráinne.  Ní'l mórán de sna sgéaltaibh so</span>
<lb n="21"/><span>againn i nGaedhilg, nó ní raibh go dtí le fíor-dhéadhnaighe. Cadé an chúis ná</span>
<lb n="22"/><span>raibh?  Sa cheathrahadh haois deag seadh do thosnuigheadh ar an sagas soin</span>
<lb n="23"/><span>litridheachta do sgríobhadh.  Boccaccio do thosnuigh é, acht ní fuair sé</span>
<lb n="24"/><span>greim ar Iarthar na hEórpa go dtí aimsear Cervantes agus le Sage agus</span>
<lb n="25"/><span>Defoe .i. go dtí an seachtmhadh haois déag.  Acht ó'n seachmhadh haois déag</span>
<lb n="26"/><span>anuas do chuaidh an saoghal go cruaidh ar mhuintir na hÉireann agus ar a</span>
<lb n="27"/><span>gcuid litridheachta.  Do bhí taoisigh Gaedheal sgaipthe sgáinte ar fuaid na</span>
<lb n="28"/><span>hEórpa, agus </span></p>
<lb n="29"/>
<lb n="30"/><p><span>“An seantsliocht dil doilgheasach fann</span>
<lb n="31"/><span>I dtuathaibh Iargúil Éireann.”</span></p>
<lb n="32"/>
<lb n="33"/><p><span>D'fhág cuid de sna sgríobhnóiríbh </span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>“Slán go bráth i bprós is i laoibh</span>
<lb n="36"/><span>le héigse suadh agus seanchaidh.”</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>Acht do bhí dream beag eile dream beag dílis duthrachdach dream</span>
<lb n="39"/><span>beag tairis tírghrádhach d'oibrigh rompa de ló agus d'oidhche fá chliaigh</span>
<lb n="40"/><span>agus fá leathtrom do chum glóire Dé agus onóra na hÉireann.  “Is ní</span>
<lb n="41"/><span>coitcheann soilléir fo'n uile dhomhan,” arsa Mícheal Ó Cléirigh, “ní gach</span>
<lb n="42"/><span>ionad i mbí uaisle no onóir in gach aimsir dá dtáinig riamh diaidh i ndiaidh</span>
<lb n="43"/><span>nach fuil ní is glormhaire agus is oirmhidnighe oróraighe ná fios seandachta na</span>
<lb n="44"/><span>seanughdar agus eolas na n-aireach agus na n-uasal do bhí ann isin aimsir</span>
<lb n="45"/><span>rompa do thabhairt dochum soluis ar doigh go mbeadh aitheantas agus eolas</span>
<lb n="46"/><span>ag gach droing i ndiaidh a cheile cionnus do chaitheadar a sinnsir a ré agus a</span>
<lb n="47"/><span>n-aimsear agus dia hoiread do bhíodar i dtighearnas a ndúithche, i ndignit,</span>
<lb n="48"/><span>[..] i ndiaidh, agus cread í an oidheadh fuaireadar.”</span></p>
<lb n="49"/>
<lb n="50"/><p><span>Í […] é fios seandachta na seanughdar do thabhairt chun</span>
<lb n="51"/><span>soluis gan amhras, agus eolas na n-aireach agus na n-uasal.  Acht do bhí</span>
<lb n="52"/><span>daoine i nÉirinn seachas airigh agus uaisle, agus is beag dá n-oidhibh nó dá</span>
<lb n="53"/><span>n-imtheachtaighibh so atá le fagháil i gcroinicibh na hÉireann.  Agus ba</span>
<lb n="54"/><span>thaitneamhaighe liomsa, ar aon chuma, eolas dfhagháil ar cionnus do chaith</span>
<lb n="55"/><span>muinntear na tuaithe a saoghail imeasg sléibhte is bánta is gleannta na</span>
<lb n="56"/><span>hÉireann, nó ar cionnus do chaith na taoisigh mhóra a saoghail ag troid is ag</span>
<lb n="57"/><span>achrann is ag claochadh a chéile, agus ag milleadh a dtíre dúthchais. Sin é</span>
<lb n="58"/><span>an rud a dhéanfadh an srot Sgéaluigheachta atá agamsa i m'aigne .i. an</span>
<lb n="59"/><span>rud do rinne Scott i nAlbain agus Liam Ó Coirealláin (nó William</span>
<lb n="60"/><span>Carleton) i nÉirinn  Acht dar ndóigh is deacair an duine d'fhagháil chum a</span>
<lb n="61"/><span>leithéid sin do sgríobhadh.   Sa chéad ait, an fear do dhéanfadh é, chaithfeadh sé</span>
<lb n="62"/><span>meabhair cinn agus intleacht ghéar  do bheith aige chum na daoine do thuigsint</span>
<lb n="63"/><span>ó'n gcnámh go dtí an smior agus ó'n smior go dtí an smúsach.</span>
<lb n="64"/><span>Chaithfeadh sé bheith go cliste chum ceapadóireachta, agus níor mhór do bheith</span>
<lb n="65"/><span>ábalta ar bhreitheamhnas beacht do dhéanamh ar rudaibh go haibidh is go</span>
<lb n="66"/><span>haicionta. Muna bhfuil na tréithe  sin ann .i. breitheamhnas cruinn agus </span>
<lb n="67"/><span>ceapadóireacht do dhéanamh, ní sgríobhfaidh sé aon sgéal ar foghnamh go deó,</span>
<lb n="68"/><span>agus b'fhearr do gan tabhairt faoi; agus má ghlacann sé mo chomhairle beidh</span>
<lb n="69"/><span>an méid seo mar shólás aige ná fuil aon rud ar thalamh an domhain is </span>
<lb n="70"/><span>fusad do dhuine do dhéanamh ná gan bacaint le leabhar do sgríobhadh.</span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>Tá buaidh inchinn go maith gan amhras, acht tá rud eile ann agus ní</span>
<lb n="73"/><span>féidir aon rud do dhéanamh sa ghnó so gan é lil roinnt éigin léighinn.</span>
<lb n="74"/><span>Tá a fhios agam go bhfuil daoine ann a déarfadh nach gádh é, agus ná fuil</span>
<lb n="75"/><span>maith ar bith ann.  Acht do chuirfinn i dtuigsint do na daoinibh seo ná fuil</span>
<lb n="76"/><span>morán maitheasa i n-uirlis gan faobhar, ná i gcearduidhe gan eolas a chéirde</span>
<lb n="77"/><span>aige.  Tá a fhios agam go bhfuil an chuid tarcuisne ag baint leis an bhfocal</span>
<lb n="78"/><span>“sgoláire” acht na daoine is lugha meas ar an bhfocal atá eagla orm ná </span>
<lb n="79"/><span>fuil morán de'n sgoláireacht ag baint leo féin, agus dá bhrigh sin ní gádh</span>
<lb n="80"/><span>aon áird do thabhairt ortha.</span></p>
<lb n="81"/>
<lb n="82"/><p><span>Ar an dtaoibh eile ní dhéanfadh leigheann agus sgoláireacht an gnó go léir.</span>
<lb n="83"/><span>Tá eolas eile ann nach féidir d'fhagháil as an léigheann, eólas nach féidir</span>
<lb n="84"/><span>d'fhagháil ar aon tslighe acht ó chomhradh agus ó chaidreamh na ndaoine, eolas ná</span>
<lb n="85"/><span>fuil le fagháil acht i gcúrsaibh agus i n-imtheachtaibh an tsaoghail amháin.  Acht</span>
<lb n="86"/><span>nuair do dhéanfaidh an t-ughdar óg so atá i gceist agam géar-sgrúdú ar</span>
<lb n="87"/><span>thréithibh na ndaoine tá sórt eagla orm ná beidh sé ró-shásta le toradh a</span>
<lb n="88"/><span>saothair.  Agus is dócha go mbadh cheart a chur i dtuigsint dó roimh ré ná</span>
<lb n="89"/><span>bhfuil roinnt bliadhnta ó tugadh an t-ainm oirdhearc uasal úd .i. insula</span>
<lb n="90"/><span>[…] ar Éirinn iath-ghlas oileánaigh, tuigeadh sé i n-a aigne gurb í</span>
<lb n="91"/><span>Éire dá dhonacht í an chuid is feárr dhé.</span></p>
<lb n="92"/>
<lb n="93"/><p><span>Acht dáiríribh, an té go mbeadh fonn air litridheacht do dhéanamh níor</span>
<lb n="94"/><span>mhór dó dul isteach imeasg na nGadheal go comharsanta, carthannach,</span>
<lb n="95"/><span>caidreamhach agu an mbáire is ag an meitheal, ag an mbaisde is ag an</span>
<lb n="96"/><span>mbainis; agus dá mbeadh na téithe úd thuas ann, do dhéanfadh sé leabhartha</span>
<lb n="97"/><span>choimhéadfadh a ainm i n-áirde fhaid bheas “Gaedhil agus Gaedhealg i nÉirinn</span>
<lb n="98"/><span>beó.”</span></p>
<lb n="99"/>
<lb n="100"/><p><span>Pádraig Ó Dálaigh. </span>
<lb n="101"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Sgéaluigheacht

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Sgéaluigheacht

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
