Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Saol na Tuaithe II. - Oideachas</title><author><name type="main">Eoin Mac Néill</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1911_02_19_06</note>
                         <note type="L">06</note>
                         <note type="B">1911</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1911_02_19_06</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Eoin Mac Néill</author><title>Saol na Tuaithe II. - Oideachas</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1911</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Saol na Tuaithe</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>II. - oideachas</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Eoin Mac Néill do sgríobh</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Tráchtaim anois ar an oideachas.</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>Oideachas Sasanach atá againn i nÉirinn ó</span>
<lb n="10"/><span>mhullach go talamh, agus ó bhonna go diúra, ó</span>
<lb n="11"/><span>chnáimh go smior agus ó smior go smúsach.</span>
<lb n="12"/><span>Sé is dóigh leis an Sasanach nach féidir sibhialtacht</span>
<lb n="13"/><span>nó béasaidheacht a bheith in aon áit acht an áit</span>
<lb n="14"/><span>a mbíonn na mílte roth iarainn ag gabháil timcheall</span>
<lb n="15"/><span>is cuma cá tairbhe thiocfas dá mbarr.  Is dá</span>
<lb n="16"/><span>ríre atáim.  Bíodh ar m'fhallaing dá dtéigheadh</span>
<lb n="17"/><span>an gnáth-Shasanach isteach i dtír aineóil i gceart-</span>
<lb n="18"/><span>lár na hAifrice agus go bhfuigheadh sé sa tír sin na</span>
<lb n="19"/><span>mílte muileann dá dtiomáint ó chumhachta gaile</span>
<lb n="20"/><span>nó aoibleasa, agus míle roth iarainn in gach</span>
<lb n="21"/><span>muileann díobh, agus ní abraim gur ag meilt</span>
<lb n="22"/><span>daoine a bheadh na rotha sin mar bhíd i sean-</span>
<lb n="23"/><span>Shasana agus i Sasana Nua, acht ag meilt gaoithe</span>
<lb n="24"/><span>agus uisge gan fáth gan fagháltas, - gurab é</span>
<lb n="25"/><span>déarfadh sé gur cineadh an-chliste an-tsibhialta</span>
<lb n="26"/><span>a bheadh sa tír sin, agus gur mór é an teacht</span>
<lb n="27"/><span>chun cinn a bheadh ionnta seachas na dúithchí na</span>
<lb n="28"/><span>dtimcheall nach mbeadh de chúram ortha acht</span>
<lb n="29"/><span>tréadaidheacht agus talmhaidheacht.  Agus thairis</span>
<lb n="30"/><span>sin, dá bhfionnadh sé uirlis éigin cogaidh do bheith</span>
<lb n="31"/><span>ag muinntir na tíre sin do mharóchadh céad</span>
<lb n="32"/><span>míle duine d'aon urchor amháin, níl críoch ná</span>
<lb n="33"/><span>teorainn leis an meas do bheadh aige ar shibhialtacht</span>
<lb n="34"/><span>agus ar árd-bhéasaidheacht na tíre.  Ní fáth</span>
<lb n="35"/><span>gáire é, a dhaoine croidhe.  Marab é sin go</span>
<lb n="36"/><span>díreach glan spiorad an oideachais atá ar bun</span>
<lb n="37"/><span>againn féin i bhfearann Chuinn agus Eoghain,</span>
<lb n="38"/><span>baintear cluas díom.  Ná creididh gur dímheas</span>
<lb n="39"/><span>do chaitheamh ar  an bhfear thall is mian liom.</span>
<lb n="40"/><span>Dá dhonacht an sgéal aige-sean, is seacht measa</span>
<lb n="41"/><span>dhuinne mar támaoid, óir tá rud dá bharr ag</span>
<lb n="42"/><span>Seán bocht buidhe agus níl againne acht sgrios</span>
<lb n="43"/><span>agus sgapadh orainn féin.</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>Ar a thoradh mheastar gach crann.</span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>Bíodh a fhiadhnaise, ní abraim ar an sglábhaidhe</span>
<lb n="48"/><span>bocht ná ar an bhfeirmeoir ná ar chailíní agus</span>
<lb n="49"/><span>bhuachaillí na tíre, acht ar an sagart agus ar an</span>
<lb n="50"/><span>dochtúir, ar an oide sgoile agus ar an oifigeach,</span>
<lb n="51"/><span>ar an ngiúistís  agus ar an tighearna talmhan.</span>
<lb n="52"/><span>Níl lá sa mbliadhain nach cluintear an seanphort</span>
<lb n="53"/><span>céadna uatha, gur pionús agus gur purga-</span>
<lb n="54"/><span>dóireacht a saoghal do chaitheamh i bhfad ó rí rá</span>
<lb n="55"/><span>na mbailte mór.  Sin é toradh an chrainn úd.</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>Lá dá rabhas ag taisteal na sléibhte an áit</span>
<lb n="58"/><span>a bhfuil Dá Chích Anann ar chomh-theorainn an dá</span>
<lb n="59"/><span>chonndae, i n-uachtar Gleanna Fleisge Uí</span>
<lb n="60"/><span>Dhonnchadha, thárla i gcomhrádh mé le fear óg de'n</span>
<lb n="61"/><span>dúthaigh sin.  Bhí sé ag cur síos ag gach ní da</span>
<lb n="62"/><span>bhfacamar nár dtimcheall.  Do thaisbeán se teach</span>
<lb n="63"/><span>beag agus cuibhreann deas fearainn ina gcuairt</span>
<lb n="64"/><span>ar an leathárdán.  Fear a tháinig ón bhaile ón</span>
<lb n="65"/><span>gcoigcrích roinnt bliadhain ó shoin, a cheannaigh</span>
<lb n="66"/><span>feirm bheag ar thaoibh an ghleanna, agus a bhí na</span>
<lb n="67"/><span>chomhnaidhe ann ó shoin go socair sásta.  Ní</span>
<lb n="68"/><span>dheárnas-sa a bheag iongantais de sin, mar gur</span>
<lb n="69"/><span>minic a leithéid thall 's i bhfus ar fud Éireann;</span>
<lb n="70"/><span>bíonn ciall cheannaigh ag corr-dhuine againn.</span>
<lb n="71"/><span>Nuair nach raibh freagra agam ar an sgéal,</span>
<lb n="72"/><span>dubhairt an fear liom: Nach ait a dhin sé, agus</span>
<lb n="73"/><span>teacht chun comhnaidhe i n-áit ná fuil aon chaitheamh</span>
<lb n="74"/><span>aimsire ag éinne?</span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>Sin é atá uainn go léir de bharr an oideachais,</span>
<lb n="77"/><span>caitheamh aimsire.  Bí beag linn a luaithe chaitheas</span>
<lb n="78"/><span>ar n-aimsear í féin, acht slighe éigin fhagháil a</span>
<lb n="79"/><span>ghiorróchas dúinn í - slighe éigin neamhthairbheach,</span>
<lb n="80"/><span>nach mbeidh de lorg na diaidh acht mar bhíos a</span>
<lb n="81"/><span>ndiaidh slighe éinnín san aer nó slighe luinge sa</span>
<lb n="82"/><span>bhfairrge.  An té a bhfuil sé i ndán dó a</span>
<lb n="83"/><span>thamaillín bliadhan do chaitheamh sa dúthaigh,</span>
<lb n="84"/><span>is amhlaidh a bhíonn sé taréis na haltroma agus</span>
<lb n="85"/><span>na sgolaidheachta agus é gan radharc ina shúilibh</span>
<lb n="86"/><span>gan éisteacht na cluasaibh gan mhothughadh ina</span>
<lb n="87"/><span>bhallaibh coirp, gan tuiscint aige do rud ar</span>
<lb n="88"/><span>bith a bhaineas leis an saoghal tíoramhail.  Samhail</span>
<lb n="89"/><span>na sgolaidheachta úd an roth draoidheachta thug</span>
<lb n="90"/><span>Mug Ruith leis ó'n Domhan Thoir - “Dall gach</span>
<lb n="91"/><span>aen dá bhfeiceadh í, bódhar gach aien dá gcluineadh,</span>
<lb n="92"/><span>marbh gach aen le na dteangmhóchadh.”</span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>Na daoine atá i mbun oideachais na hÉireann,</span>
<lb n="95"/><span>an ar buile atáid ná an n-é is rún leo sgrios</span>
<lb n="96"/><span>na tíre do chur i gcrích?  Nár chóir go mbeadh</span>
<lb n="97"/><span>sgolaidheacht tíre go tíoramhail?  Sin é do thuig</span>
<lb n="98"/><span>an t-Easbog úd sa Danmhairg, agus is ón</span>
<lb n="99"/><span>sgolaidheacht tíoramhail do chuir sé ar bun a</span>
<lb n="100"/><span>tháinig an Danmhairg do bheith ag baint na slighe</span>
<lb n="101"/><span>de lucht talmhaidheachta na hÉireann.  Mo léan</span>
<lb n="102"/><span>géar gan fiche easbog dá shamhail sa tír seo.</span>
<lb n="103"/><span>Ní ar mhaithe le hÉirinn a chaitheas airgead na</span>
<lb n="104"/><span>hÉireann ar sgolaigheacht acht ar mhaithe le Sasana,</span>
<lb n="105"/><span>le Sasana Nua, agus leis an domhan mór ar</span>
<lb n="106"/><span>cheana.  Óra nach sinne atá saidhbhir, agus nach</span>
<lb n="107"/><span>againne atá croidhe na féile.</span></p>
<lb n="108"/>
<lb n="109"/><p><span>An chéad rud is tairbhighe i sgolaidheacht do</span>
<lb n="110"/><span>mhuinntir na hÉireann, is í teanga na hÉireann.</span>
<lb n="111"/><span>Ní amháin í bheith againn, ach sinn bheith</span>
<lb n="112"/><span>bródamhail ríméadach muinighneach aistí.  Ná</span>
<lb n="113"/><span>leigidh le duine dá maireann an méid sin</span>
<lb n="114"/><span>fírinne do chur ina bhréig oraibh.  An galar</span>
<lb n="115"/><span>úd atá orainn .i. amharc ar súl ar imeall-</span>
<lb n="116"/><span>bhordaibh an domhain, is é leigheas is fearr air,</span>
<lb n="117"/><span>suim isan Ghaeghilg.</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>An Chéad rud eile, stair agus seanchus na</span>
<lb n="120"/><span>tíre, agus stair agus seanchus gach dúithche dhi.</span>
<lb n="121"/><span>Na caisil agus na rátha agus na leasa, na clocha</span>
<lb n="122"/><span>tógála, leapacha D. agus G., sean-teampuill</span>
<lb n="123"/><span>agus reilge agus leapacha na naomh agus toibre</span>
<lb n="124"/><span>beannaighthe - badh cheart eólas do thabhairt do</span>
<lb n="125"/><span>na daoinibh na dtaobh, chum go mbeidís faoi urraim</span>
<lb n="126"/><span>agus fao mheas aca, i n-ionad a mbíonn gach</span>
<lb n="127"/><span>spriosán ar féidir leis litreacha Béarla do</span>
<lb n="128"/><span>sgríobhadh agus a ainm gearrtha aige ar na</span>
<lb n="129"/><span>seanfhoirgeanta is uaisle sa tír.</span></p>
<lb n="130"/>
<lb n="131"/><p><span>Na dhiaidh sin, eólas do thabhairt do na daoinibh</span>
<lb n="132"/><span>ar na planndaí, na hainmhidhthe, na clocha, na</span>
<lb n="133"/><span>criadhtha, agus dá mbróchainn ar na réaltaibh</span>
<lb n="134"/><span>atá ós a gcionn, i dtreó nach dú-dall bódhar</span>
<lb n="135"/><span>balbh a bheadh gach duine bheadh na chomhnaidhe sa</span>
<lb n="136"/><span>dúthaigh, gan tuisgint aige do rud ar bith acht</span>
<lb n="137"/><span>aoibhneas na cathrach nó rásaidhe capall nó imirt.</span>
<lb n="138"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Saol na Tuaithe II. - Oideachas

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Saol na Tuaithe II. - Oideachas

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
