Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Cúrsaí an tSaoghail - Donnbó</title><author><name type="main">Cú Uladh</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1909_01_30_03</note>
                         <note type="L">3</note>
                         <note type="B">1909</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1909_01_30_03</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Cú Uladh</author><title>Cúrsaí an tSaoghail - Donnbó</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1909</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Cúrsaí an tSaoghail.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Donnbó</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Leabhar nuadh do cuireadh amach ar na laeth-</span>
<lb n="6"/><span>eanntaibh seo thart do Dháil Uladh é seo.  Ainm</span>
<lb n="7"/><span>an chéad sgéil sa leabhar agus ainm an duine</span>
<lb n="8"/><span>ar a bhfuil trácht sa sgéal Donnbó.  Trí righ</span>
<lb n="9"/><span>sgéalta atá ann agus laoi Fiannaidheachta.</span>
<lb n="10"/><span>Feargus Mac Ríogh do chuir na sgéalta le</span>
<lb n="11"/><span>chéile acht is sean-sgéalta iad de phrímh-</span>
<lb n="12"/><span>sgéaltaibh na hÉireann.  De réir an méid adeir</span>
<lb n="13"/><span>Feargus ins an réamh-fhocal chár baineadh na</span>
<lb n="14"/><span>sgéalta ó'n tsean-Ghaedhilg acht as tuairisg</span>
<lb n="15"/><span>thugann Eoghan Ó Comhraidhe ar dhá cheann aca</span>
<lb n="16"/><span>agus ó chunntas i mBéarla thug an ridire</span>
<lb n="17"/><span>Somhairle nó Samuel Mac Feargus an</span>
<lb n="18"/><span>tríomhadh ceann.  Ar an ádhbhar sin, is</span>
<lb n="19"/><span>dóigh liom go bhfuil athrughadh leagain ortha,</span>
<lb n="20"/><span>na trí cinn i bhfarradh is mar bhí sa tsean-</span>
<lb n="21"/><span>Ghaedhilg.  Ní dóigh liom go rabh sean-sgéalta</span>
<lb n="22"/><span>iad féin ar comhgar ag Feargus ná go rabh neart</span>
<lb n="23"/><span>aige air gan na sgéalta do tharraingt nutha.</span>
<lb n="24"/><span>Is mór an truaighe, is tuairim liom, óir gan</span>
<lb n="25"/><span>géilleadh do gach uile rud adeir an Dr. de</span>
<lb n="26"/><span>Hindeberg fa dtaoibh de'n Ghaedhilg atá againn</span>
<lb n="27"/><span>dá sgríobhadh anois, is soilléir nach bhfuil</span>
<lb n="28"/><span>ceachtar againn leath chomh Gaedhealach i n-ar</span>
<lb n="29"/><span>n-intinn ná i n-ar dteangaidh is bhí ar sean-</span>
<lb n="30"/><span>sinsear.  Sílim go dtigeann sé as an méid seo</span>
<lb n="31"/><span>nach feabhas thigeas ar sgéal nó ar litridheacht</span>
<lb n="32"/><span>ar bith eile agus iad d'innsint as an stuaim féin</span>
<lb n="33"/><span>agus i nGaedhilg an lae indiu.  Tá sé d'fhiachaibh</span>
<lb n="34"/><span>orainn go dearbhtha athrughadh éiginteach do chur</span>
<lb n="35"/><span>ar an tsean-Ghaedhilg i modh 's gur féidir í</span>
<lb n="36"/><span>thuigbheáil mar is beag duine a dtig leis an</span>
<lb n="37"/><span>tsean-Ghaedhilg do léigheadh.  Caithfear na focla</span>
<lb n="38"/><span>ársaidhe do sgriosadh amach agus focla atá</span>
<lb n="39"/><span>coitchionn i mbéalaibh na ndaoine do chur in a</span>
<lb n="40"/><span>n-ionad, caithfear casadh nuadh do chur ar mórán</span>
<lb n="41"/><span>de na foclaibh; agus ní annamh caithfear cor</span>
<lb n="42"/><span>cainte a thuigfear do chur i n-ionad cor cainnte</span>
<lb n="43"/><span>nach dtuigfidhe ag Gaedhilgeoiríbh na haimsire</span>
<lb n="44"/><span>seo.  Rud eile, cha deirim narbh féidir feabhas</span>
<lb n="45"/><span>do chur ar na sgéaltaibh iad féin.  'Tchímíd ó</span>
<lb n="46"/><span>sgéaltaibh mar Fleadh Bhicrinn agus Congal</span>
<lb n="47"/><span>Cláiringaneach go bhfuil cruth na sean-sgéalta</span>
<lb n="48"/><span>iad féin mar fághtar anois iad, truaillighthe</span>
<lb n="49"/><span>go mór ó'n chuma do bhí ortha, de réir</span>
<lb n="50"/><span>cosamhlachta i dtúis a n-óige.  Chan fhuil</span>
<lb n="51"/><span>mé i n-aghaidh na hathruighthe seo go léir</span>
<lb n="52"/><span>nuair bhí so fáth léi; acht ní ionnan sa chás an</span>
<lb n="53"/><span>mhéid seo uilig agus na sgéalta do sgríobhadh</span>
<lb n="54"/><span>go húr-nuadh; agus b'fhearr liom féin cruth</span>
<lb n="55"/><span>agus deanamh na sean-sgéal do choigilt agus</span>
<lb n="56"/><span>do choimead acht amháin nuair a bheadh gábhadh mór</span>
<lb n="57"/><span>le hathrughadh do dhéanamh agus annsin féin é</span>
<lb n="58"/><span>dhéanamh go mall agus go cúramach, agus go</span>
<lb n="59"/><span>hurramach fósta.</span></p>
<lb n="60"/>
<lb n="61"/><p><span>Acht ní bhaineann seo go mór leis an sgéal</span>
<lb n="62"/><span>mar dubhairt mé cheana féin chá rabh neart ag</span>
<lb n="63"/><span>Feargus Mac Ríogh air, acht na sgéalta do</span>
<lb n="64"/><span>sgríobhadh go húr-nuadh as a stuaim féin ná iad</span>
<lb n="65"/><span>do leigint uaidh ar fad.  Agus sgríobh sé go</span>
<lb n="66"/><span>deas iad.  Tá na sgéalta annso againn go</span>
<lb n="67"/><span>cruinn deas.  Tá an teanga ionnta go deas</span>
<lb n="68"/><span>simplidhe; beagán de bhlas Chuigidh Uladh</span>
<lb n="69"/><span>uirthi, beagán de bhlas na leabhar agus cuid mhór</span>
<lb n="70"/><span>de'n Ghaedhilg mar gheibhtear í go coitcheann ar</span>
<lb n="71"/><span>fud na hÉireann.  Go dearbhtha tá casaoid 'ghá</span>
<lb n="72"/><span>déanamh ag Feargus Mac Ríogh i n-a roimh-rádh</span>
<lb n="73"/><span>gurbh éigin do chuid mhaith de chanamhain Cúigidh</span>
<lb n="74"/><span>Uladh do ghlanadh amach as na sgéaltaibh ar</span>
<lb n="75"/><span>tuairim na leightheoirí do mhol an leabhar do</span>
<lb n="76"/><span>Dháil Uladh.  Tá mé 'déanamh nár mhisde do na</span>
<lb n="77"/><span>sgéaltaibh an canamhnas do maoladh.  Léighfear</span>
<lb n="78"/><span>na sgéalta so i ngach ceard d'Éirinn, agus ní</span>
<lb n="79"/><span>mé ná go moithfear gur sgéalta Ultacha tá</span>
<lb n="80"/><span>ionnta.  Mar sin féin is i gCúigeadh Uladh is</span>
<lb n="81"/><span>mó cuirfear spéis ionnta agus i gCúigeadh</span>
<lb n="82"/><span>Uladh atá an dearg-ghábhadh leo.  Rinneadh a</span>
<lb n="83"/><span>laghad sin d'obair leabhra do chur i gcló dúinn</span>
<lb n="84"/><span>i gCúigeadh Uladh go bhfuil daoine ann anois</span>
<lb n="85"/><span>agus mheasann siad nárbh' fhiú acht dí-mheas an</span>
<lb n="86"/><span>méid Gaedhilge atá againn i gCúigeadh Uladh.</span>
<lb n="87"/><span>Acht tá Ulaidh ag “músgailt a meisnigh” sa</span>
<lb n="88"/><span>deireadh agus is de thoradh na músgailte seo</span>
<lb n="89"/><span>atá an leabhrán áluinn seo.</span></p>
<lb n="90"/>
<lb n="91"/><p><span>Fá dtaoibh de na sgéaltaibh iad féin baineann</span>
<lb n="92"/><span>an chéad sgéal leis an Bhóromha míodhbharach úd</span>
<lb n="93"/><span>Laighean.  Feargal rí Ailigh agus Árd-Rí na</span>
<lb n="94"/><span>hÉireann do chuaidh ar shluaghacht chum tógbhála</span>
<lb n="95"/><span>na Boróimhe san bhliadhain 722.  (Sgríobhann</span>
<lb n="96"/><span>Feargus Mac Ríogh Fearghal acht chá sílim gur</span>
<lb n="97"/><span>ceart dó sin — tá an t-ainm beo againn i dTír</span>
<lb n="98"/><span>Chonaill go fóill agus ní Fearghal tugtar air</span>
<lb n="99"/><span>acht Feargal.  Mar an gcéadna leis an ainm</span>
<lb n="100"/><span>Fearghus; b'fhearr liom Feargus no Fergus).</span>
<lb n="101"/><span>“Agus lár an gheimhridh fuair” a d'fhógair sé an</span>
<lb n="102"/><span>tsluaghacht agus ba roighin leisgeamhail a bhí an</span>
<lb n="103"/><span>t-arm dul leis ar an turas conntabhairteach</span>
<lb n="104"/><span>sin; acht dubhairt gach uile dhuine go rachadh sé féin</span>
<lb n="105"/><span>go fonnmhar dá rachadh Donnbó Mac Bantreabhaithe</span>
<lb n="106"/><span>ó Charraig Mhacáire Rois buachaill grinn shuairc</span>
<lb n="107"/><span>a radh ceol agus oirsideadh agus sgéaluidheacht</span>
<lb n="108"/><span>aige ar fheabhas.  Chuaidh Donnbó ar an tsluaghtacht</span>
<lb n="109"/><span>sa deireadh acht chá dtainig sé ar ais.  Marbhadh</span>
<lb n="110"/><span>é i n-aoinfheacht leis an Árdrígh agus bunudhas</span>
<lb n="111"/><span>Uladh i gcath Almhaine Laighean.  Bhí geallta</span>
<lb n="112"/><span>ag Donnbó ceol do ghabháil do'n Árd-rígh oidche</span>
<lb n="113"/><span>lae an catha agus chomhallnaigh sé a ghealladh</span>
<lb n="114"/><span>siúd is go rabh sé féin agus Feargal ar thaoibh na</span>
<lb n="115"/><span>marbh.  Is deas an sean-sgéal é agus blas</span>
<lb n="116"/><span>ársaidh air.  An dara sgéal atá sa leabhar,</span>
<lb n="117"/><span>baineann sé le céasadh an ghrádha.  “Baile Mac</span>
<lb n="118"/><span>Buan” atá mar ainm air, agus an treas sgéal</span>
<lb n="119"/><span>“Béal Cú agus Conall Cearnach” baineann sé</span>
<lb n="120"/><span>le aimsir mhór-leathain.  Curadh na Craoibhe</span>
<lb n="121"/><span>Ruaidhe agus calmacht agus mór aigeantacht</span>
<lb n="122"/><span>na gCuradh gcéadna agus a gcomh-aimsirí.</span>
<lb n="123"/><span>Tá innsint ar an sgéal seo ag Ceitinn i n-</span>
<lb n="124"/><span>a stair.</span></p>
<lb n="125"/>
<lb n="126"/><p><span>Muinntir Bhreislin i nDoire agus Muinntir</span>
<lb n="127"/><span>Ghill i mBaile Átha Cliath do craobhsgaoil an</span>
<lb n="128"/><span>leabhar agus tá pictiúr deas ioldathach i dtús</span>
<lb n="129"/><span>an leabhair do chló bhualadh i mBéil Féirsde.</span>
<lb n="130"/><span>An Cló-Chumainn do chlódh bhuail an leabhar agus</span>
<lb n="131"/><span>sé pighinne an luach atá air.</span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>Cú Uladh</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Cúrsaí an tSaoghail - Donnbó

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Cúrsaí an tSaoghail - Donnbó

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
