Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Filí Déidheanacha Chúig' Uladh</title><author><name type="main">Énrí Ua Muirgheasa</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1906_04_14_05a</note>
                         <note type="L">05</note>
                         <note type="B">1906</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1906_04_14_05a</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Énrí Ua Muirgheasa</author><title>Filí Déidheanacha Chúig' Uladh</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1906</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Filí Déidheanacha Chúig'</span>
<lb n="2"/><span>Uladh.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>Chonnaic mé ins na páipéaraibh</span>
<lb n="5"/><span>nuaidheachta gur léigh Pádraig Ua</span>
<lb n="6"/><span>Dálaigh páipéar os comhair cruinnighthe</span>
<lb n="7"/><span>de'n Árd-Chraoibh an oidhche fá dheireadh</span>
<lb n="8"/><span>agus go dtearn sé trácht oidhche ar an</span>
<lb n="9"/><span>cheist “Bhfuil ar ndóthain filidheachta</span>
<lb n="10"/><span>againn?”</span></p>
<lb n="11"/>
<lb n="12"/><p><span>Chan fhuil 'fhios agam caidé an</span>
<lb n="13"/><span>freagra thug sé do'n cheist sin, acht is</span>
<lb n="14"/><span>cosamhail gur dhubhairt sé go raibh ar</span>
<lb n="15"/><span>ndóthain againn.</span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>Agus is cuimhin liom gur sgríobh</span>
<lb n="18"/><span>Peadar Mhac Fhionnlaoich tamall breagh</span>
<lb n="19"/><span>ó shoin san CHLAIDHEAMH nó ait inn-</span>
<lb n="20"/><span>sean eile, agus gur dhubhairt sé an rud</span>
<lb n="21"/><span>céadna.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>B'fhéidir go bhfuil an ceart aca,</span>
<lb n="24"/><span>acht má tá, cha n-aontuighim leobhtha ar</span>
<lb n="25"/><span>fad.</span></p>
<lb n="26"/>
<lb n="27"/><p><span>Táid uilig ag teanamh dearmaid ar</span></p>
</div>
<pb n="06"/>
<div><lb n="28"/><p><span>Chúig' Uladh, agus rud níos measa 'ná sin</span>
<lb n="29"/><span>tá Cúig' Uladh ag teanamh dearmaid</span>
<lb n="30"/><span>air féin.</span></p>
<lb n="31"/>
<lb n="32"/><p><span>An fhilidheacht atá againn ins na</span>
<lb n="33"/><span>nua-leabhraibh thug Connradh na Gaedh-</span>
<lb n="34"/><span>ilge dhúinn is as Cúige Mumhan agus as</span>
<lb n="35"/><span>Cúige Chonnacht í uilig.</span></p>
<lb n="36"/>
<lb n="37"/><p><span>Táid ag teacht amach leabhar i</span>
<lb n="38"/><span>ndiaidh leabhair, agus mórán tráchta ortha</span>
<lb n="39"/><span>agus daoine dá moladh is dá gcomhthromadh</span>
<lb n="40"/><span>le chéile amhail is dá mbeadh gan aon</span>
<lb n="41"/><span>fhilidheacht eile i nÉirinn acht iad.</span></p>
<lb n="42"/>
<lb n="43"/><p><span>Agus glór Cúig' Uladh char chluineadh</span>
<lb n="44"/><span>é go fóill.</span></p>
<lb n="45"/>
<lb n="46"/><p><span>B'fhéidir go bhfuil daoine ann ag</span>
<lb n="47"/><span>fiafruighe an bhfuil glór filidheachta ag</span>
<lb n="48"/><span>Chúig' Uladh ar chor 's ar bith.  Maise</span>
<lb n="49"/><span>tá, agus is glór é de na glórthaibh is fearr</span>
<lb n="50"/><span>agus is uaisle i nÉirinn.  Acht tá sé 'n-a</span>
<lb n="51"/><span>thost anois.  Faraor géar, chuaidh na</span>
<lb n="52"/><span>Gaedhil ar dhruim i gCúig' Uladh agus an</span>
<lb n="53"/><span>Ghaedhilg leobhtha.  I ndiaidh imtheachta</span>
<lb n="54"/><span>Aoidh Uí Néill as Éirinn thainic na</span>
<lb n="55"/><span>hAlbanaigh isteach cosamhail le hál</span>
<lb n="56"/><span>lócuiste agus chaill Éire mór-chuid</span>
<lb n="57"/><span>d'Ultaibh.</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>Acht i n-aindheoin na nAlbanach</span>
<lb n="60"/><span>d'fhan an Ghaedhilg beo imeasg na</span>
<lb n="61"/><span>sléibhtí i gConndae Árda Macha, i</span>
<lb n="62"/><span>gConndae Lughmhaidh agus i gConndae an</span>
<lb n="63"/><span>Dúin agus imeasg na gcnoc, i gConndae</span>
<lb n="64"/><span>Muineacháin agus i gConndae Chabháin agus i</span>
<lb n="65"/><span>gcorr-áit i gConndae na Mídhe.</span></p>
<lb n="66"/>
<lb n="67"/><p><span>Agus bhí an dúthaigh nó an ceanntar</span>
<lb n="68"/><span>Gaedhealach so cosamhail le oileán ins</span>
<lb n="69"/><span>an bhfairrge.</span></p>
<lb n="70"/>
<lb n="71"/><p><span>Bhí na sean-Ghaill agus a gcuid</span>
<lb n="72"/><span>Béarla ar an dtaoibh dheas, bhí</span>
<lb n="73"/><span>na nua-Ghaill agus canamhain eile</span>
<lb n="74"/><span>Béarla cruaidh aca ar an dtaoibh thuaidh</span>
<lb n="75"/><span>agus ar an dtaoibh thiar agus bhí an fhairrge ar</span>
<lb n="76"/><span>an dtaoibh thoir, 'sí sin an fhairrge a rabh</span>
<lb n="77"/><span>Muir Meann uirthi fad ó.</span></p>
<lb n="78"/>
<lb n="79"/><p><span>Na Gaedhil san cheanntar so mhair</span>
<lb n="80"/><span>siad faoi bhochtanas faoi easbhaidh agus</span>
<lb n="81"/><span>pianfháis go leor, agus cha rabh baint aca</span>
<lb n="82"/><span>le Gaedhilgeoiríbh as áiteachaibh eile</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>Is amhlaidh sin nach bhfuil mórán</span>
<lb n="85"/><span>feasa indiu ar a gcuid fhilidheachta nó</span>
<lb n="86"/><span>ar a bhfilí le fágháil i n-ionad ar</span>
<lb n="87"/><span>bith eile i nÉirinn.</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>Acht tá, i nDún na nGall.  Is iomdha</span>
<lb n="90"/><span>ceoil agus amhrán Gaedhilge as Óirghiall-</span>
<lb n="91"/><span>aibh atá ag muinntir Dhúin na nGall</span>
<lb n="92"/><span>go dtí an lá indiu.  Ba ghnáth le</span>
<lb n="93"/><span>muinntir Óirghiall dul síos ar thuras</span>
<lb n="94"/><span>chuig' “An Oileáin” mar adéaradh</span>
<lb n="95"/><span>siad.  'Sé sin an t-oileán beag atá i</span>
<lb n="96"/><span>Loch Dearg atá i gCo. Dhúin na nGall.</span>
<lb n="97"/><span>Is maith bhí an casán sin buailte aca.</span>
<lb n="98"/><span>Rachadh siad síos cosnochtuighthe, agus gan</span>
<lb n="99"/><span>lón ar bith aca, agus is duinne cha bheadh</span>
<lb n="100"/><span>práidhinn ortha ag teacht ar ais.</span>
<lb n="101"/><span>Dhéanfadh siad céilidhe aige daoinibh</span>
<lb n="102"/><span>muinnteardha Thíre Chonaill, d'aithris-</span>
<lb n="103"/><span>eadh siad sgéaltaí, agus do ghabhadh siad</span>
<lb n="104"/><span>ceoltaí agus d'fhág siad cuid de na</span>
<lb n="105"/><span>ceoltaí 'n-a ndiaidh.  Sin a' dóigh do</span>
<lb n="106"/><span>réir mo bharamhla tharlaid cuid d'</span>
<lb n="107"/><span>fhilidheacht Óirghiall le fágháil i gCo.</span>
<lb n="108"/><span>Dhúin na nGall.</span></p>
<lb n="109"/>
<lb n="110"/><p><span>Acht taobh amuigh de sin, bhí Óirghialla</span>
<lb n="111"/><span>agus na dúithchí 'n-a thimcheall 'n-a thír</span>
<lb n="112"/><span>Ghaedhilge léithi féin.  Agus tír</span>
<lb n="113"/><span>eolasach agus ealadhnta bhí innti.  Bhí</span>
<lb n="114"/><span>mórán filí innti agus bhí a lán sgríbh-</span>
<lb n="115"/><span>neoirí innti fós, agus sgríobhadh síos gach</span>
<lb n="116"/><span>aon amhrán is dán a chum na filí is</span>
<lb n="117"/><span>d'athsgríobhadh arís is arís iad.  Is</span>
<lb n="118"/><span>iongantach an oiread láimhsgríbhinn a</span>
<lb n="119"/><span>bhí ann muna mbeadh an sgrios a</span>
<lb n="120"/><span>rinneadh ortha aige lucht aineolach an</span>
<lb n="121"/><span>Bhéarla.</span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>Is cosamhail go raibh corr-dhuine ann</span>
<lb n="124"/><span>le maoin an tsaoghail aige a chuir</span>
<lb n="125"/><span>mór-spéis ins an Ghaedhilg agus a cheann-</span>
<lb n="126"/><span>uigh na láimhsgríbhinní údaidh nó a thug</span>
<lb n="127"/><span>cúitiughadh do na sgríbhneoiríbh ortha.</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>Rud eile, cha dtáinic stad nó osadh</span>
<lb n="130"/><span>ar an sgríbhneoireacht so beagnach go</span>
<lb n="131"/><span>dtí indiu.  Chonnaic mé láimhsgríbhne</span>
<lb n="132"/><span>a rinneadh san tseachtmhadh aois déag,</span>
<lb n="133"/><span>ins an ochtmhadh aois déag, agus in gach</span>
<lb n="134"/><span>aon deich mbliadhna san naomhadh aois</span>
<lb n="135"/><span>déag.  An ceann deireannach a</span>
<lb n="136"/><span>chonnaic mise, sgríobhadh í i gCo. an</span>
<lb n="137"/><span>Chabháin san mbliadhain 1900 aige sean-</span>
<lb n="138"/><span>fhear a bhí ag sgríbhneoireacht anois is</span>
<lb n="139"/><span>arís le trí fichid bliadhain.</span></p>
<lb n="140"/>
<lb n="141"/><p><span>Is amhlaidh tharlaidh go rabh an</span>
<lb n="142"/><span>oiread sin litridheachta Gaedhilge aca</span>
<lb n="143"/><span>san cheanntar so.  Mhair cumhacht na</span>
<lb n="144"/><span>nGaedheal níos faide i gCúig' Uladh</span>
<lb n="145"/><span>ná i n-áit ar bith eile i nÉirinn.  Agus</span>
<lb n="146"/><span>chomh fada is bhí síol Néill faoi réim i</span>
<lb n="147"/><span>gCúig' Uladh chothuigh siad na báird agus</span>
<lb n="148"/><span>na filí go díreach ar nós a bhí i nÉirinn</span>
<lb n="149"/><span>ó aimsir Phádraig agus i bhfad roimhe sin.</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>Mar adeir Art Mhac Cubhthaigh:</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>“Bhéarfadh siad fasgadh do gach draoi</span>
<lb n="154"/><span>gan gleó</span>
<lb n="155"/><span>Is chuirfeadh éideadh fá Nodlaig ar na</span>
<lb n="156"/><span>h-ollamh bheadh ag géilleadh dóibh.”</span></p>
<lb n="157"/>
<lb n="158"/><p><span>Nuair chuaidh cumhacht agus éifeacht chloinne</span>
<lb n="159"/><span>Néill síos d'fhan na filí 'n-a ndiaidh.  Ba</span>
<lb n="160"/><span>doiligh dhóibh slighe bheatha eile d'fhágháil</span>
<lb n="161"/><span>agus chuaidh féin thart imeasg na ndaoine</span>
<lb n="162"/><span>bochta ag síor-chaoineadh fá na taois-</span>
<lb n="163"/><span>eachaibh agus na firmóra calma a bhí caillte</span>
<lb n="164"/><span>agus ag gearán nach rabh speis i bhfilidh-</span>
<lb n="165"/><span>eacht i litridheacht, nó i léigheann eile</span>
<lb n="166"/><span>aige na bodachaibh saidhbhre a bhí anois</span>
<lb n="167"/><span>san tír, go rabh</span></p>
<lb n="168"/>
<lb n="169"/><p><span>“Aois téada, éigse, agus ollamh gan</span>
<lb n="170"/><span>áird.”</span>
<lb n="171"/><span>'Sé Peadar Ua Doirnín a sgríobh</span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>“Gearán na mbárd fan fhéile”</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>agus dubhairt sé</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>“A Éire mo chroidhe, cá ndeachaidh na</span>
<lb n="178"/><span>saoithe</span>
<lb n="179"/><span>Do sgabfadh go fíor an fhéile?”</span></p>
<lb n="180"/>
<lb n="181"/><p><span>Acht rinne na daoine bochta a ndích-</span>
<lb n="182"/><span>eall ar chuidiughadh leo agus ba doiligh</span>
<lb n="183"/><span>cuidiughadh leo go minic, óir bhí siad</span>
<lb n="184"/><span>fiadhain-intinneach, agus ar bheagán céille,</span>
<lb n="185"/><span>cosamhail leis na bhfilíbh i Mumhain, i</span>
<lb n="186"/><span>gConnachtaibh, agus i n-áiteachaibh eile</span>
<lb n="187"/><span>b'fhéidir.</span></p>
<lb n="188"/>
<lb n="189"/><p><span>Acht bhí an tsean-urraim ag na</span>
<lb n="190"/><span>Gaedhilgeoiríbh ar léigheann agus ar</span>
<lb n="191"/><span>dhaoinibh ealadhna agus bhí fáilte is céad</span>
<lb n="192"/><span>aca roimh an fhile bhocht i gcomhnaidhe.</span></p>
<lb n="193"/>
<lb n="194"/><p><span>An triúr filí is mó clú agus réim bhí</span>
<lb n="195"/><span>san ceanntar so budh iad Séamus</span>
<lb n="196"/><span>Mhac Cuarta, Peadar Ua Doirnín, agus</span>
<lb n="197"/><span>Art Mhac Cubhthaigh.</span></p>
<lb n="198"/>
<lb n="199"/><p><span>Chan fhuil Gaedhilgeoir beo i nÓirgh-</span>
<lb n="200"/><span>iallaibh indiu nach bhfuil cuimhne aige ar</span>
<lb n="201"/><span>an triúr so, agus deir siad nach rabh a</span>
<lb n="202"/><span>léithide ariamh i nÉirinn.  Is iomdha</span>
<lb n="203"/><span>sgéal atá aca ortha fosta, acht sin is</span>
<lb n="204"/><span>uilig is doiligh cunntas cruinn d'fhágháil</span>
<lb n="205"/><span>ortha.</span></p>
<lb n="206"/>
<lb n="207"/><p><span>(Ní críoch)</span></p>
<lb n="208"/>
<lb n="209"/><p><span>Énrí Ua Muirgheasa.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Filí Déidheanacha Chúig' Uladh

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Filí Déidheanacha Chúig' Uladh

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
