Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Éire - Brian Imperator Scotorum (Ar leanamhaint)</title><author><name type="main">Conán Maol</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1905_09_30_05</note>
                         <note type="L">05</note>
                         <note type="B">1905</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1905_09_30_05</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Conán Maol</author><title>Éire - Brian Imperator Scotorum (Ar leanamhaint)</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1905</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Éire</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Léigheachta do léigh Conán Maol</span>
<lb n="4"/><span>do</span>
<lb n="5"/><span>Ghaedhealaibh Lonndain, 1903-4.</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>An tAonmhadh Ceann ar Fhichid.</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>Brian Imperator Scotorum.</span>
<lb n="10"/><span>(Ar leanamhaint)</span></p>
<lb n="11"/>
<lb n="12"/><p><span>Chuaidh Brian 's a shluagh ó Cheann Coradh go teorainn</span>
<lb n="13"/><span>Átha Cliath fá dhá lá, thré bhóithribh boga sa gheimhreadh,</span>
<lb n="14"/><span>le súil go mbéarfaidhe ar an mbealach ar Mhaelmhuire</span>
<lb n="15"/><span>is ar Lochlannaibh.  Scuireadar soin as Mhaelsheach-</span>
<lb n="16"/><span>lainn i n-am tráth, agus sceinneadar ar gcúl.  Bhí a</span>
<lb n="17"/><span>gceann gluaiste thairis slán acht ghnídh sé brus dá</span>
<lb n="18"/><span>sluaighthibh deiridh, agus lean sé ar an arm tosaigh go hÁth</span>
<lb n="19"/><span>Cliath.  Ní raibh uain ar an ndún soin do thógáil sul</span>
<lb n="20"/><span>ar tháinig síon is fliuchán na Nodlag, agus d'fhill Brian</span>
<lb n="21"/><span>go Ceann Coradh ar lorg lóin.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>Ní túisce bheidh nóiníní an earraigh ag cur a gcluas</span>
<lb n="24"/><span>thríd an mbán 'ná go mbeidh an chú chraosach úd ar an</span>
<lb n="25"/><span>dtáirsigh againn arís, arsa Maelmhuire.  Do b'fhior dhó</span>
<lb n="26"/><span>soin.</span></p>
<lb n="27"/>
<lb n="28"/><p><span>Cuireadh gairm scoile amach ar faid Éireann, 'ghá</span>
<lb n="29"/><span>fhógairt go raibh éirghe amach sa tír agus go raibh sé</span>
<lb n="30"/><span>riachtanach ar gach duine cabhrughadh leis an Áird-Rígh.</span>
<lb n="31"/><span>D'fhreagair na Connachtaigh mar ba ghnáthach riamh leo</span>
<lb n="32"/><span>nuair do bhí cabhair ó Áird-Rígh Éireann.  Níor</span>
<lb n="33"/><span>chorruigh taoisigh Uladh cos, agus ní raibh aon chlaidheamh</span>
<lb n="34"/><span>amháin as an gCúige sin i gCluain Tairbh.  Bhí Brian go</span>
<lb n="35"/><span>carthannach leo i gcomhnaidhe, acht níor bha dhá dtreibh</span>
<lb n="36"/><span>féin é, agus bhíodh éad ortha le haon Áird-Rígh eile acht</span>
<lb n="37"/><span>ceann dá muinntir féin.  Ar a shon soin is eile, is</span>
<lb n="38"/><span>mór é cáil is ceannas Chúige Uladh i stair na</span>
<lb n="39"/><span>hÉireann.  Ba mhór é a n-easnamh i gCluain Tairbh, agus</span>
<lb n="40"/><span>bhí Muimhnigh is Connachtaigh droch-aigeantach dóibh 'na</span>
<lb n="41"/><span>thaobh soin go ceann i bhfad 'na dhiaidh súd — rud do</span>
<lb n="42"/><span>ghnídh máchaill mhór do'n tír ar feadh na mbliadhanta</span>
<lb n="43"/><span>bhí chughainn.</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>Má bhí Brian ag ullmhughadh ar feadh an gheimhridh úd,</span>
<lb n="46"/><span>ní raibh a namhaid díomhaoin.  Chuireadar fios ar</span>
<lb n="47"/><span>fhearaibh cogaidh go Sasana, go Frainnc is go hAlmáin.</span>
<lb n="48"/><span>Bhí na Lochlannaigh chomh láidir sin ar mhór-thír na</span>
<lb n="49"/><span>hEorpa fá'n am so gur thiomáin Sbhégin, rí Danar,</span>
<lb n="50"/><span>cabhlach mór go dtí Sasana le díoghal do bhaint amach</span>
<lb n="51"/><span>i dtaobh beart feill d'imir Sasanaigh ar Lochlannachaibh,</span>
<lb n="52"/><span>agus do scrios sé an tír sin le faobhar claidhimh is</span>
<lb n="53"/><span>dóighteán ó'n dtaobh thuaidh go dtí an taobh theas, agus</span>
<lb n="54"/><span>chuir Cnút, a mhac féin, mar rí ar an dtír go léir.</span>
<lb n="55"/><span>Stiúruigh Cnút seo na mílte Lochlannach is Sasanach</span>
<lb n="56"/><span>fá dhéin Átha Cliath, agus Sígurd is Amhlaoibh is Bruadar</span>
<lb n="57"/><span>mar cheannaibh ortha.  Thréig na Lochlannaigh seo an</span>
<lb n="58"/><span>Chríostaidheacht agus d'iompuigheadar 'na bPágánachaibh.</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>Chualaidh Brian Bóirmhe an tóir do bhí chuige agus i</span>
<lb n="61"/><span>n-ionad eagla 'theacht air is amhlaidh d'éirigh a bhruth is</span>
<lb n="62"/><span>a mhisneach.  Ní raibh aige acht Connachtaigh is Muimhnigh</span>
<lb n="63"/><span>is Midhigh, agus dream de Ghaedhealaibh calma Alban do</span>
<lb n="64"/><span>tháinig chum cabhartha na hÉireann lá an ghábhaidh.  An</span>
<lb n="65"/><span>méid do bhí aige, ámh, níor bh'fhurusta iad do shárughadh.</span>
<lb n="66"/><span>Do b'fhiú eisean iad agus do b'fhiú iad-san eisean.  Féach</span>
<lb n="67"/><span>ar fhuighleach Dáil gCais ar a dturas a bhaile thré Chill</span>
<lb n="68"/><span>Dara d'éis éirligh Chluain Tairbh, iad go tuirseach ag</span>
<lb n="69"/><span>iomchar a bhfear gcréachta, nuair d'éirigh a namhaid,</span>
<lb n="70"/><span>Mac Giolla Pádraig, ar an mbealach rómpa.</span>
<lb n="71"/><span>Gheobham thar a gcorpaibh, adeir Donnchadh mac Bhriain,</span>
<lb n="72"/><span>acht beirtear ar dtúis na fir chréachta ar gcúl i</span>
<lb n="73"/><span>dtaisce agus cuirtear gárda fear claidheamh 'ghá</span>
<lb n="74"/><span>gcosnamh.  Ar mh'anam nach mar sin do bheidh, adeir</span>
<lb n="75"/><span>gach gaiscidheach de'n dream gcréachta, acht cuirtear</span>
<lb n="76"/><span>cúnach fuar fliuch le n-ár gcneadhaibh teo, tugthar</span>
<lb n="77"/><span>claidhmhte dhúinn, buailtear staiceacha sa talamh</span>
<lb n="78"/><span>agus ceangaltar 'nár seasamh leo sinn-ne.  Is mar</span>
<lb n="79"/><span>sin do chomhraiceocham, agus is feáirrde misneach</span>
<lb n="80"/><span>ár mbráithre ár gcongnamh!  Ní fhuil a leithéid sin de</span>
<lb n="81"/><span>bhárr-ghaisce luaidhte i stair an tsaoghail, agus níor</span>
<lb n="82"/><span>bh'iongnadh nuair do chonnaic na Laighnigh an radharc</span>
<lb n="83"/><span>soin gur obadar an cath.</span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>Is iad a leithéidí sin d'fhearaibh do bhí ag meath, agus</span>
<lb n="86"/><span>do bheadh mar sclábhuidhthe ag Lochlannaibh muna mbeadh</span>
<lb n="87"/><span>gur éirigh an ceann-feadhna do dhlúthuigh le chéile iad,</span>
<lb n="88"/><span>mar ní raibh ortha acht ceall stiúrthóra.</span></p>
<lb n="89"/>
<lb n="90"/><p><span>Mhachtnuigheas im' aigne ar Bhrian Bóirmhe agus ar</span>
<lb n="91"/><span>chionnus do sheasuigheann sé i gcomórtas leis na</span>
<lb n="92"/><span>fearaibh meanman is mó tábhacht i stair an domhain.</span>
<lb n="93"/><span>Ní dóigh liom go sáruigheann aon aca eisean.  Thosnuigh</span>
<lb n="94"/><span>sé gan puinn cumhachta; bhí namhaid 'na choinnibh do</span>
<lb n="95"/><span>bhuaidh ar gach tír eile gur chuir sé chuige,</span>
<lb n="96"/><span>agus bhí an namhaid sin níos treise aimsir</span>
<lb n="97"/><span>Bhriain ná fá mar a bhí sé riamh roimhe sin.</span>
<lb n="98"/><span>'Na theannta soin bhí taoisigh is ríghthe Éireann i</span>
<lb n="99"/><span>gcoinnibh Bhriain go ceann i bhfad, is éad ortha leis.</span>
<lb n="100"/><span>Mar sin féin, gan coir fola ná feill, gan beart mhio-</span>
<lb n="101"/><span>náireach i n-aghaidh carad ná namhad, d'éirigh sé féin agus</span>
<lb n="102"/><span>tharraing sé leis Éire go dtí go raibh a hainm uasal agus</span>
<lb n="103"/><span>a ainm féin fá mheas i ngach rígh-theach ó'n nGréig go</span>
<lb n="104"/><span>Frainnc.  Deirthear nár chóir dó an ríoghacht do bhaint</span>
<lb n="105"/><span>de Mhaelsheachlainn, agus gur thug an bheart soin droch-</span>
<lb n="106"/><span>thaithighe do thaoiseachaibh eile i ndiaidh a bháis.  Ní</span>
<lb n="107"/><span>móide 'ná go bhfuil beagán de'n fhírinne sa méid sin,</span>
<lb n="108"/><span>acht ní áirighim go raibh aon chuma eile do réir na</span>
<lb n="109"/><span>haimsire úd ar ríoghacht dhaingean do dhéanamh</span>
<lb n="110"/><span>d'Éirinn.  Do ghnídh Brian ríoghacht iomlán di, agus dá</span>
<lb n="111"/><span>maireadh a mhac, Murchadh, is é is dóichíghe go mbeadh</span>
<lb n="112"/><span>sliocht a shleachta mar ríghthibh ar Éirinn indiu.</span></p>
<lb n="113"/>
<lb n="114"/><p><span>Do loit éirghe amach mhí-ádhmarach Mhaelmhuire</span>
<lb n="115"/><span>Laighean an gnó gur chaith Brian a shaoghal chum a</span>
<lb n="116"/><span>dhéanta.  Dhíol an fealltóir sin as a dhroch-bheart</span>
<lb n="117"/><span>len' anam i gCluain Tairbh.</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>Beidh cuimhne an chatha soin go bráthach i nÉirinn,</span>
<lb n="120"/><span>acht ní thabharfam-na acht súil-fhéachaint air fá mar is</span>
<lb n="121"/><span>gnáthach linn le cath.</span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>Chruinnigh na Muimhnigh is na Connachtaigh i dtosach</span>
<lb n="124"/><span>earraigh ins an mbl. 1014 ag Ceann Coradh.</span></p>
<lb n="125"/>
<lb n="126"/><p><span>Ní raibh bruighean i nÉirinn le chúig bhliadhnaibh déag</span>
<lb n="127"/><span>roimhe sin.  Bhí trácht ar chathaibh i mbéal gach éinne agus</span>
<lb n="128"/><span>bhailigh sean-daoine is mná is leinbh ar bhóithribh ó Cheann</span>
<lb n="129"/><span>Coradh go Baile Átha Cliath ag feitheamh go bhfeicfidís</span>
<lb n="130"/><span>gluaiseacht Bhriain.  Cualathas siotraigh capall, cual-</span>
<lb n="131"/><span>athas coiscéim coisidhthe, connacathas soillse is tril-</span>
<lb n="132"/><span>seáin ar áthaibh na Life istoidhche agus scáil na bhfear is</span>
<lb n="133"/><span>na gcapall ar uiscíbh na habhann ar nós samhaileacha</span>
<lb n="134"/><span>ó'n saoghal eile.</span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>Nuair do cualathas stoc-airm Bhriain go moch ar</span>
<lb n="137"/><span>faithche Átha Cliath bhí a fhios ag Lochlannaibh go rabhthas</span>
<lb n="138"/><span>chucha.</span></p>
<lb n="139"/>
<lb n="140"/><p><span>Do réir an áirimh is cruinne do b'é líon airm</span>
<lb n="141"/><span>Bhriain is Mhaeilsheachlainn deich míle fichead fear, agus</span>
<lb n="142"/><span>fá mar thuigim bhí breis is dá fhichid míle fear 'na</span>
<lb n="143"/><span>gcoinnibh.</span></p>
<lb n="144"/>
<lb n="145"/><p><span>Chuir Brian an ceanntar ó Pháirc an Fhinn-Uisce go</span>
<lb n="146"/><span>Binn éadair fá theine, agus chuir an méid sin ar dearg-</span>
<lb n="147"/><span>bhuile na Lochlannaigh suidhte timcheall Dhúin Átha</span>
<lb n="148"/><span>Cliath — an ball céadna mar a bhfuil an caisleán</span>
<lb n="149"/><span>gallda indiu.</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>Bhris na Lochlannaigh amach fá n-a dhéin 'na dtrí</span>
<lb n="152"/><span>ronnaibh.  Bhí arm na hÉireann 'na dtrí ronnaibh mar</span>
<lb n="153"/><span>an gcéadna, a nÁird-Rí agus a dtaoisigh cogaidh ar a</span>
<lb n="154"/><span>gceann.  Nuair do ghluaiseadar le héirghe an lae ó</span>
<lb n="155"/><span>fhaithche Átha Cliath ba gheall le coill ag druidim leat</span>
<lb n="156"/><span>iad, agus bhíodar chomh comhthromach cóirighthe sin go ndeir</span>
<lb n="157"/><span>sean-úghdar go dtiomáinfidhe carbad cogaidh ar a</span>
<lb n="158"/><span>gceannaibh.  Choisc Brian iad i ngearracht urchair</span>
<lb n="159"/><span>sleaga do Lochlannaibh, agus labhair do ghuth árd ó mhuin</span>
<lb n="160"/><span>capaill, agus ba gheall le congnamh mílte fear dóibh an</span>
<lb n="161"/><span>ghuth soin.</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>D'árduigh sé os a gcomhair an chrois, dubhairt leo</span>
<lb n="164"/><span>gur bh'é an lá so Aoine an Chéasta, an lá fuair a</span>
<lb n="165"/><span>Slánuightheoir bás ar a son.  Chuir sé i gcuimhne dhóibh</span>
<lb n="166"/><span>gur bhuaidh a n-aithreacha ar a ghualainn féin i Sail-</span>
<lb n="167"/><span>chómhaid sé bliadhna is dá fhichid roimhe sin, agus nár thug</span>
<lb n="168"/><span>na Gaedhil riamh ó shoin cúl ar Lochlannaibh.  Dhírigh sé</span>
<lb n="169"/><span>a chlaidheamh chum na gcéadta barcanna dubha do líon</span>
<lb n="170"/><span>cuan Bhaile Átha Cliath, agus d'iarr sé geall ar a laochaibh</span>
<lb n="171"/><span>ná leigfidís aithid de'n dream do tháinig anall ar na</span>
<lb n="172"/><span>barcannaibh dubha slán ar n-ais.  D'fhreagair na</span>
<lb n="173"/><span>Gaedhil é le trí gáir catha do cualathas i bhFinn Gall.</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>Stiúróchad-sa sibh indiu fá mar do stiúruigheas</span>
<lb n="176"/><span>riamh sibh, adeir sé go dán.  D'iarr Murchadh air,</span>
<lb n="177"/><span>fá mar iarr go minic le seachtmhain roimhe sin, ar</span>
<lb n="178"/><span>athchuinge Dé leigean dó féin an t-airm do sheoladh</span>
<lb n="179"/><span>sa cath, agus bhailigh a ghaolta 'na timcheall ar an</span>
<lb n="180"/><span>athchuinge chéadna.  Ghéill sé dóibh go dúr fá dheireadh.</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>Gidh go raibh sé trí bliadhna déag is trí fichid bhí sé</span>
<lb n="183"/><span>láidir cuthaigh fós, acht mar sin féin bhí faitchíos ar a</span>
<lb n="184"/><span>ghaoltaibh go muirbheochaidhe sa chath é, agus go mbeadh</span>
<lb n="185"/><span>Éire scriosta go deo dá n-imtheochadh aon nídh air.</span></p>
<lb n="186"/>
<lb n="187"/><p><span>Dhírigh sé a chlaidheamh fá dhéin na námhad agus labhair</span>
<lb n="188"/><span>sé arís: — Sin é an Lochlannach os bhur gcomhair; sin é</span>
<lb n="189"/><span>meirge na hÉireann os bhur gcionn; sin é Murchadh</span>
<lb n="190"/><span>ar bhur gceann.  Ar aghaidh! ar aghaidh, i n-ainm Dé is</span>
<lb n="191"/><span>Mhuire!</span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>Léim Dál gCais ar aghaidh le liúgh; chrith an bán</span>
<lb n="194"/><span>fútha; bhuaileadar le fuaim i gcoinnibh bhuidhne laoch</span>
<lb n="195"/><span>lúirighthe Lochlannach do bailigheadh thar lear ar son a</span>
<lb n="196"/><span>ngaisce — dhá mhíle fear toghtha a líon so, agus Sígurd is</span>
<lb n="197"/><span>Bruadar ar a gceann.  Chrom Brian ar mhuin a</span>
<lb n="198"/><span>chapaill, d'fhéach sé i ndiaidh na bhfear, is bhuail a</span>
<lb n="199"/><span>chroidhe is dubhairt an croidhe nách truagh gan mé ar</span>
<lb n="200"/><span>a gceann!  D'fhair sé iad, is d'éist sé le fóbairt</span>
<lb n="201"/><span>tuaghanna faobhracha Dáil gCais ag cantain ar lúir-</span>
<lb n="202"/><span>eachaibh Gall mar a bheadh gliadar órd na gcéadta</span>
<lb n="203"/><span>gabha ag bualadh barraí iarainn.  Chonnaic sé beárna</span>
<lb n="204"/><span>briste thríd an mbuidhin ghlais eachtrannach, chonnaic</span>
<lb n="205"/><span>sé Murchadh ag brúchtadh thríd an mbeárnain úd is ag</span>
<lb n="206"/><span>casadh ar n-ais arís le fothram ar nós gála gaoithe</span>
<lb n="207"/><span>thré choilltibh tiugha.</span></p>
<lb n="208"/>
<lb n="209"/><p><span>Bhailigh a ghárda timcheall ar an Áird-Rígh is thóg-</span>
<lb n="210"/><span>adar leo ar gcúl é.  Socruigheadh peiliúr fá n-a</span>
<lb n="211"/><span>ghlúnaibh 'na chábán, agus chrom sé ar shailmeacha do rádh,</span>
<lb n="212"/><span>mar ní raibh an paidrín mar ghnás ann go ceann cúpla</span>
<lb n="213"/><span>céad bliadhan 'na dhiaidh súd.</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>Conán Maol.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Éire - Brian Imperator Scotorum (Ar leanamhaint)

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Éire - Brian Imperator Scotorum (Ar leanamhaint)

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
