Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Aibhléis.

Title
Aibhléis.
Author(s)
Ó Maoláin, Seán,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Composition Date
1907
Publisher
Connradh na Gaedhilge

Search Texts

Poetry/Prose
1600 1926

Aibhléis.



Aibhléis Sheasta
(Statical Electricity).



Aibhléis 2 f. electricity (neutral).
Daibhléis, negative electricity (do neg. + aibhléis).
Saibhléis, positive electricity (so + aibhléis).
Aibhleach, Daibhleach, Saibhleach, - corresponding adjectives to above. They
could also be used as nouns to express the respective currents.
Ualach, charge.
Sgaoileadh, discharge.
Sgaoilteog, discharger.
Sgaoilteog áiseach, do cheap Henley, Henley's uni-
versal discharger.
Beirtheach 1.m. conductor.
Do-bheirtheach, bad conductor.
Mí-bheirtheach, non-conductor (or insulator in one
sense).
Díonaim, -ach, ughadh, óg, insulate, -ating, -ation, -ator
(when used in other sense).
Aibhligh, -iughadh, electrify, -fication.
Aibhlighthe, electrified.
Cuimleach 1.m., rubber of fricton machine.
Aibhleán le cuimilt, friction electric machine.
Nochtán aibhléise, electroscope.
Nochtán aibhléise le billeogaibh óir, gold leaf electro
scope.
Nochtán aibhléise leath-bhearcaill, quadrant electro-
meter.
Aibhleiseán (contracted from root aibhil + tuis measure
+ án), electrometer (general term).
Aibhliseán cas-shreangach, torsion electrometer.
Aibhliseán le fáinne sgoilte, divided ring electro-
meter.
Teannachas, potential.
Crúsca taisge (a tháinig as Léadan?) Leyden jar,
Crúscalach 1.m., battery of Leyden ars.
Taisgeog, condensor.
Lagughadh teannachais, fall of potential.



Aibhléis chuiríneach
(Voltaic Electricity)



Roithleán na Licíní, voltaic pile.
Cuirín aibhleach, voltaic cell. (Cuirín, a small vessel).
Cuirínear, voltaic battery (suffix -ar could perhaps be
used with collective force, c.f. iarcar in Dict.)
Criaróg phuillíneach, porous earthenware vessel for
Daniell, &c.
Cuirín crómach, chromate cell.
Since miorchúrach, amalgamated zinc.
Earraí i gcóir na gcuiríní: ciara (carbon); copar
greamóga (binding screws); sreanga, plátaí nó
líoga (plates); géara agus uisge (dillute acid);


L. 441


géarán suibhe (sulphuric acid); clóirín ammóin
(sal ammoniac); dá-chromán cala (bichromate of
potash); pláta (platinum); ruibheán copair
(copper sulphate); ruibheán since (zinc sulphate);
giopsa (plaster of Paris): géirnín dubh manga
(black oxide of manganese); clóirín since (chlo-
ride of zinc).
Cuiríní tiorma (nó bigheamhla from bigh), dry cells.
Aibhleach 1.m. (as noun), current.
Aibhleach coisg, polarising current.
Leigheas na mbulgóid, depolariser.
Birríní (dim. of biorr) electrodes.
Birrín saibhleach, anode.
Birrín daibhleach, kathode.
Timrian (tim, around+rian), circuit (imrian?)
Timrian ar osgailt, druidte, open, closed circuit
(short circuit).
Timrian déanta, briste, circuit made, broken.
Teannas 1.m., electro-motive force (voltage).
Teas-aibhléis, thermo-electricity.
Teas-aibhleach, thermo-electric current.
Teas-aibhleán, thermopile; teas-phíoraile, gas thermo-
pile.
Stib 2.f. antimony.
Biosmut, 3.m., bismuth.



Tuise agus Tuiseáin Aibhleacha (nó aibhligh)
(Electric Measurements and Measures).



Cosguis (contr. from cosg+thuis) 2.f. "Ohm."
Teannuis (contr. from teanna + tuis) 2.f., "Volt."
Neartuis (contr. from neart + tuis) 2.f., "Ampère."
Tinneartuis (nó tuis teann-nirt) 2.f. "Watt."
Méaduis (méad+thuis) 2.f., "Coulomb."
Tasguis (taisg+thuis) 2.f., "Farad."
Cosgóg tuise, metre-bridge.
Cosgradh 1.m., rheostat.
Cosguiseán a cheap Wheatstone, Wheatstone bridge.
Tuiseán nirt, ammeter.
Tuiseán teanna, voltmeter.
Tuiseán teann-nirt, wattmeter.
Breac-thuiseán teann-nirt, integrating wattmeter.
Tuiseán teannachais, potentiometer.
Milliún cosguis, megohm.
Cosguisín, microhm.
Tasguisín, micro-farad.
Neartuis 'san uair, ampère-hour.
Neartuise na gcasta, ampere-turns.
Féachóg (aibhleach), galvanometer.
Sáir-fhéachóg (nó féach óg riartha), astatic galvanometer.
Féachóg sgathánach, mirror galvanometer.
Aibhleacál 3.m. (aibhleach + cotr. for tálaim, I
yield), electic supply.
Tuiseán aibhleachála, electric supply meter.
Tuiseán an aibhleachála is mó, maximum demand
meter.
Tuiseán le sgáradh aibhleach, electrolytic meter.
Tuiseán le aibhligh buain-teanna, quantity meter for con-
stant voltage.
Aibhliseán clogamhail, electricity meter, clock type.
Aibhliseán frith-theachta, alternating current meter.
Línealbh (líne+dhealbh) teanna, voltage graph.



Tracas agus Tracas Aibhleach
(Magnetism and Electro-Magnetism)



Tracas 1.m., magnetism, trac contracted from tarrac.
Tracóg, magnet.
Tracóg barra (nó cláir) flat or bar magnet.
Tracóg chrudha, horseshoe magnet.
báirr (nó pólaí) na tracóíge, the poles of the mag-
net.
Droichead na tracóige, the keeper.
Tracóg tógála, lifting magnet.
Tracóg il-líogach, compound magnet.
Teannairm tracach, magnetic field of force.
Tracaim, tractha, tracadh, magnetise, ised, isation.
Do-thracach, diamagnetic.
Mío-thracaim, I demagnetise.
Cothromóg thracach, magnetic balance.
Tracuiseán, magnetometer.
Tracuiseán sgáthánach, reflecting magnetometer.
Tracuiseán cóimhmheasta, comparison magnetometer.
Fo-thracas 1.m., magnetic induction (dependent mag-
netism).
Nochtán tracach, magnetoscope.
Timrian tracach, magnetic circuit.
Sruth tracach, revolving flux.
Tracosg (nó cosg traca), magnetic resistance (reluc-
tance).
Beirtheachas tracach, permeability, i.e., magnetic con-
ductivity.
Tuis comh-trachtha, co-efficient of mutual induction.
Spadachas trac-aibhleach, electro-magnetic inertia.
Tracóg aibhleach, electro-magnet.
Tracóg crudha aibhleach, horseshoe electro magnet.
Castal 1.m., solenoid.
Sreang dhíonta, insulated wire.
Cornóg, coil.
Cornóg saor-chroidhe, coil and plunger.
Cornóg phlúcach, choking coil.
Faibhliughadh (i.e., fo+aibhliughadh), electric induction.
Cornóg faibhligh, coil of induced current, i.e. induc-
tioncoil.
Cornóg 'gá faibhliughadh féin, self-induction coil.
Cornóg na spréachaí, spark coil.
Cornóg sreath-thochrais, series coil.
Cornóg fo-riain, shunt coil.
Fíor-chosg, ohmic resistance.


L. 442


Aibhleacháin agus Aibhleachóga
(Dynamos and Alternators)



Aibhleachán (aibhleach, current+án), dynamo.
Geinteán aibhleach, current generator (general term).
Aibhleachóg (nó aibleachán frith-theachta), alternating
current dynamo, i.e., alternator.
Tracaibhleán, magneto (i.e., magneto-electric genera-
tor).
Fo-rian, derived or shunt circuit.
Aibhleachán fo-rianach, shunt wound dynamo.
Aibhleachán sreath-thochrais, compound wound dynamo.
Gluasóg aibhleach, electric motor.
Gluasóg fo-rianach, shunt motor.
Roithleán na sreang, armature (complete) of dynamo.
Iarann billeogach nó lígínach, laminated iron.
Lígínear 1.m., the armature (not wound).
Lígíní, cor discs.
Eangaí, slots, notches.
Mol, shaft.
Ceap, core.
Cnuasaigh, brushes.
Cnuasbheart, brush gear.
An réidhteach treo, the commutator.
Tochras ais-fhillte, lap-winding.
Tochras tonnamhail, wave-winding.
Gríosughadh tracais, excitation of magnetism.
Roth na dtracóg, magnet wheel.
Tracóg seasta, stationary (or field) magnet.
Seastóg, stator, i.e., stationary armature of alternator.
Casarnach, 1.m., rotor of alternator.
Aibhligh aon chéime, single phase currents.
Aibhligh trí chéim, three phase currents.
Aibhligh il-chéim, polyphase currents.
Aibhleachánra, battery of dynamos.
Atharróg, transformer.
Atharróg ar lár, transformer (core type).
Atharróg 'na seasamh, transformer (shell type).
Acrughadh na hatharróige, transformer of ventilation.
Aibhleachán trí chéim, three phase generator.
Buan-aibhleach, continuous current.
Aibhleach frith-teachta, alternating current.
Aibhleach frith-teachta go bhfuil teanna mór ann, al-
ternating current of high voltage.
Aibhleach réightighthe, rectified current.
Aibhleach gan tairbhe, "wattless" current.
Breac-aibhleach, intermittent current.
Cosg díonach, insulation, resistance.



Aibhleachál
(Current Supply)



Cailleamhaint teanna, voltage drop.
Buan-aibhleachál, series supply system.
Aibhleachál buain-teanna, parallel supply system.
Aibleachál meádhon-teanna, series parallel supply sys-
tem.
Cothromach teanna, "balancer".
Neartach teanna, "booster".
Gein-aibhleachán, motor generator.
Aibhleachán malarthach, converter.
Fáinní sleamhnuighthe, "slip" rings.
Gléasairm mór na n-aibhleach, main generating sta-
tion.
Teasughadh aibhleach (nó le h-aibhléis) electric heaing.
Táthughadh le h-aibhléis, electric welding.
Uaimhín aibhleach, electric oven.
Teasóg Lonnrach, electric glow radiator.
Uaimh bogha aibhligh, electric arc furnace.
Cosg uaimh-aibhleach, electric fuse.
Cosgach an t-slánaighthe, safety fuse.



Solus le hAibhléis
(Electric Light).



Lonnrach, incandescent.
Lonnróg liarach, arc lamp.
Bogha bas-aibhleach, electric arc.
Lasróg aibhleach, flame lamp.
Lampróg, glow lamp.
Sgaradh na gciaraí, striking the arc.
Na ciaraí bun os cionn, inverted arcs.
An ciara saibhleach thuas, upper carbon positive.
An ciara daibhleach thíos, lower carbon negative.
Bogha le buan-aibhleach, continuous current arc.
An log, the crater.
An bheann, the peak.
Bogha umdhruidthe, enclosed arc.
Tógáil riarach, regulating lever.
Gléas an rotha riartha, brake wheel mechanism.
Gléas greamuighthe, clutch mechanism.
Riarthach aibhleachála, current supply control.
Gléasach, 1.m., "switch".
Gléasóg, switch board.
Snáithín ciara, carbon filament.



Screamhughadh le haibhléis
(Electro-Deposition).



Aibhleóga, ions.
Saibhleóga, kathions.
Daibhleóga, anions.
Earraidhe le haghaidh na hoibre: -
Nitrinn airgid, silver nitrate; ruibheán copair,
copper sulphate; céinín airgid, cyanide of sil-
ver; céinín cala, cyanide of potassium; ruibheán
since, zinc sulphate; ciarán cala, carbonate of
potash; ciarán ammóin, carbonate of ammon-
ium; ruibheán nioclammóin, double sulphate of
nichel and ammonium.
Múnladh le haibhléis, electro-typing.


L. 443


Tarrac le hAibhléis
(Electric Traction).



Tiomáint le haibhléis, electric propulsion.
Gluasán aibhleach, electric locomotive.
Riancárr aibhleach, electric tramcar.
Cóiste aibhleach, electric motor coach.
Trucóg aibhleach, electric motor truck.
Rian-tsráid aibhleach, electric tramway.
Rian-bhóthar aibhleach, electric railway.
Nasgadh na ráillí go dlúth, firmly bonding the rails.
An crann (aibhleachála), trolley pole.
Roithín i n-áirde (nó a sreinge), trolley wheel.
Sreang aibhleachála i n-áirde, over-head conductor.
Aibhliughadh na ngluasóg go díreach, putting the motors
in series with each other.
Aibhliughadh na nglasóg go trasnach, putting the
motors in parallel with each other.
Cosg-shás luais, speed-reducing gear.
Breitheoga an acastóra, axle bearings.
Preibíní, springs (small).
Preabóga, springs (large).
Riarthach luais, controller.
An lámhóg, the handle.
Stadóg, brake.
Stadóg aibhleachánach, motor generator brake.
Stadóg na roth, wheel brake.
Stadóg ar na ráillíbh, track brake.
Stadóg i n-am gábha, emergency brake.
Seastail, 1.m., standfards or poles supporting the
over-head conductors.
Seastail i lár bóthair, centre poles.
Seastail ar leath-taoibh, side poles.
Seastail ar aghaidh a chéile, poles on both sides.
Síntil, 1.m., brackets.
Frogaigh, 1.m., "frogs".
Cluasaigh, 1.m., "ears".
aibhleachál na gcnaipíní, surface contact system.
Aibleachál fé thalamh, conduit system.
Árd-riarthach luais, master controller.



Focail il-ghnéitheacha
(Miscellaneous Terms).



Aibhlíní, electrons.
Luchtóg ligíneach, assembled (or large capacity) con-
denser.
Luchtóg na mbilleog céireach, pariffined sheet con-
denser.
Cuirínear taisge, storage battery (accumulators).
Aibhl-mhéad, capacity of accumulators.
Líontrach, 1.m., accumulator grid.
Taosal, 1.m., accumulator paste.
Luaidh dhearg, red lead.
Géirnín luaidheánach, lead peroxide.
Faibhleach, 1.m., secondary (or induced) current.
Blúiríní (iarainn), iron filings.
Feadán na mblúiríní, "coherer".
Spréacha luasgacha aibhligh, oscillating electric sparks.
Cornóg thracannach, magnetising or self-induction coil.
Spréachás luasgach, oscillating spark apparatus.
Timriain comh-riartha, resonant or tuned circuits.
Cosgach ais-fhillte, non-inductive resistance wire.
Cosgach le tracóg, magnetic brake.
Díntrsreant teintrighe, lightning conductor.
Féicín locht, detector.
Macallán, phonograph.
Macollóg, gramophone.
Fuamaisg (fuam+taisg), record.
Timrian comh-sgartha, branch circuit.
Timrian bacach, short circuit (as a fault).
Sgaradh le haibhléis (nó sgaradh aibhleach), electrolysis.
Sgarthach, 1.m. electrolyte.
Cosg an sgarthaigh, electrolytic resistance.
Faibhleach frith-theachta, induced alternating current.
Sgaruiseán (aibhleach), voltameter.
Bosga cosg, resistance box.
Beirtheachas, conductivity.
Manntal, 1.m., contact-breaker.
Manntóg = a "cut-out".



Sgéalánacht.
(Telegraphy).



Sgéalán, -acht, -ach, -uidhe, -óg, telegraph, -y, -ic,
-ist, telegram; add aier for wireless ditto.
Sgéalóg uisge, cablegram.
Sgéalán aibghitreach, ABC instrument.
Sgéalán fuamach, sounder.
Snáthadán na mion-buillí, single needle, tapper form.
Snáthadán aon-lámhach, ditto, drop handle form.
Snáthadán dá sgéalach, duplex telegraph.
Roithín an duibh, inking wheel.
Sgéalán breactha, ink writer machine.
Sgéalán cúig snáthad, five needle machine.
Sgéalán fé cheathair, quadruplex telegraph.
Sgéalán a chlódhann, type printing telegraph.
Dá-sgéalán a chlodhann, duplex ditto.
Ceithre-sgéalán a clodhann, quadruplex ditto.
Tollán, perforator.
Tollán gléastógach, keyboard ditto.
Tollan aer-ghníomach, pneumatic ditto.
Na ribíní tolltha, "punched slips".
Tollóg, punch.
Glacannóg, receiver.
Cuireannóg, transmitter.
Cuireannóg lán-ghníomhach, automatic transmitter.
Cuireannóg a chló-sgríobhann, transmitting type-
writer.
Eochróg, key.
Eochróg aice, contacht key. Nó tógal (lever), for eoch-
róg.
Eochróg atharrach, revising ditto.


L. 444


Eochróg fuama, key and sounder.
Neartóg, relay.
Taisgil sgéalánacha, telegraph condensers.
Cosgannach teintrighe, lightning arrester.
Aontuigh, to cut in or connect.
Manntuigh, to cut out or disconnect.
Aibhligh ón dtalamh, earth currents.
Pláta fé thalamh, earth plate.
Cosg díonach, insulation resistance.
Gléasach treo-mhalairt, reversing switch.
Díonóga, insulators for telegraphs, &c.
Clog-shás, clock-work.
Gléasach, 1.m., key of typewriting instrument.
Gléastóg, keyboard.
Aibhleach spáis, spacing current.
Aibhleach comhartha, marking current.
Gléasra lán-ghníomhach do cheap Wheatstone, auto-
matic Wheatstone set; add dá sgéal after lán-
ghníómhach for duplex form.
Eochróg chasarnach, rotary distributor.
(Comh)-chéimniughadh casarnach, rotary synchronism.



Gúthánacht
(Telefony)



Guthán, -acht, -ach, -uidhe, -óg, telephone, -y, -ic, -ist,
message.
guthán dá-sgéal, duplex telephone.
Ciar-ghreanóg, microphone.
guthán ciar-ghreanach, micro-telephone.
Gléasra guthánach a ceap Stanley, Stanly tele-
phonic set.
Glachannóg da bhárr a cheap Bell, double-pole Bell
receiver.
Gléastach lán-ghníomhach, automatic switch.
Glacannóg thrac-fháinneach, ring magnet receiver.
Glacannóg chlogánach, "watch" receiver.
Gléas (nó sás) garma, annunciator.
Sás aibhleach garma, battery call apparatus.
Sás tracach garma, magneto call apparatus.
Eochróg an cheoláin, ringing key.
Aibhleán dá-thracóg, double magnet magneto genera-
tor.
Aibhleán trí-thracóg, triple ditto.
Gléastach na sreang, line indicator.
Timrian mór guthánach, telephone trunk circuit.
Réidhtigh, -iughadh, adjust, -ment.



Do ghlacas leis an míniughadh Béárla atá le fághail
i leabhraibh an Ollaimh S. P. Mac Thomáis (S.P.
Thompson, agus mé ag aistriughadh na dtéarmaí sin
thuas.



"Aibhleachál" an t-é d'aistrigh.



[.i. Seán Ó Maoláin, Jeffer's Institute, i dTráighlí,
agus fuair sé duais dá mbárr i nIomaidheacht a 26,
san Oireachtas so ghaibh tharainn. F. an I.]



19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Royal Irish Academy
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services