Leachda an Fhathaigh.

Bhí fathach ann fad' ó, do bhí 'na
chomhnuidhe i sgoilt i gcoill na
Coille Móire i gCondae na
Gaillimhe. Bu mhillteach mór
an bodach é, acht ní'l aon chuntas air cia an
áirde do bhí sé. Bu ghnáthach leis gach uile
mhaidin adharc a shéideadh le fógra thabhairt
do na comharsanaibh duine icínt (= éigin)
a chur le him agus bainne agus neithe eile beathadh
chuige, agus gan duine ar bith eile theacht acht
cailín óg.

Bhí baintr'each 'san áit, agus bhí mac agus inghean
aici. Bhí an mac san arm, agus ní raibh aon-
duine aici sa' mbaile acht an inghean. Do
bhí iallach (= d'fhiachaibh) uirri dul go dtí an

fathach gach uile mhaidin, mar nach raibh aon
chailín eile insan gcomharsanacht acht ise.

Oidhche áirithe tháinig a dearbhráthair
a-bhaile ar cuairt. 'Sé an t-ainm do bhí
air Bháitéar Seoighe, nó Bháitéar an dá
bhliadhain mar leas-ainm. Bu bhreaghdha an
buachaill é, agus do bhí sé 'na fhear an-árd, 'sé
sin seacht dtroighthe ar áirde. Bu dhual do
dhream na Seoigheach bheith 'na bhfearaibh an-
mhóra an-árda, agus atá go dtí indiu.

An cheud mhaidin th'r éis a theacht a-bhaile
dhó, chuala sé an fathach ag séideadh na
hadhairce. D'fhiafruigh sé dh'á mháthair cia an
t-ádhbhar a raibh an adharc d'á séideadh.

“Maise tá,” dubhairt sí. “Tá fathach
'san gcoill sin thall, agus ní'l aon mhaidin le
ráithe nach ndeachaidh do dheirbhshiúr le beatha
chuige, 'nuair a shéideadh sé an adharc, mar
bhí a fhios aici, muna dtéidheadh sí go dtí é,
go maireóghadh sé an bheirt againn.”

“Ní rachaidh sí arís go dtí é,” ars' an
mac. “Gabhfaidh mise go dtí é indiu,” agus
rug sé ar a chloidheamh, agus shiubhail sé amach,
agus chonnaic sé an fathach ag siubhal chuige.

Do dhruid Bháitéar faoi n-a dhéin. Casadh
le chéile an bheirt ag an gcumhang atá idir
dhá loch na Coille Móire. Thárraing an
fathach a chloidheamh, agus d'ionnsuigh siad a
chéile. Bhíodar ag tarraint ó chloidheamh agus
ó bhuille go buille nó go raibh an oidhche ag
tuitim.

Bhuail Bháitéar an fathach roimhe ó'n
gcumhang go dtí bruach an locha i ndáil leis
an áit i bhfuil anois Teach na Sídheóg 'na
sheasamh. Acht má bhuail, do bhí seisean
loithte go dona ag an bhfathach. Mar sin
féin, fuair sé an ceann is fearr air faoi
dheireadh.

Do sguab Bháitéar an cloigeann de. Do
caitheadh amach a cholann ins an loch ar
aghaidh na háite ar thuit sé; agus tá leachda agus
cloch chinn tógtha 'na seasamh ar an áit
cheudna. Deir daoine go bhfuil a chloigeann
curtha faoi an leachda sin.

Is maith a chruthuigh an saighdiuir óg agus
an fathach a mharbhadh agus sócamhal a thabhairt
do dhaoinibh na háite, agus cead a bheith acu
codladh agus suaimneas gan faitchios a bheith
ortha roimh an bhfathach gránda sin arís go
bráth.

Acht faraor! is truagh an sgeul le
haithris, thar éis filleadh a-bhaile ó'n gcath
do Bháitéar, shín sé ar a leabaidh, agus níor
éirigh sé arís nó go bhfuair sé bás de bhárr
na loiteanna fuair sé ó'n bhfathach.

Cuireadh é i sean-roilig na Coille Móire,
agus tá an uaigh nó an tuama ar cuireadh ann
é le feiceáil annsin indiu.

[Seaghán Ó Liodáin d'aithris an sgeul so
cois Locha na Coille Móire san mbliadhain 1892.]