Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Maon
Title
Maon
Author(s)
Ó Ceit, Seosamh T.,
Composition Date
1924
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N NL618> <L 2> <B 1924> <C Prós> <T Maon> <U Seosamh Th. Ó Ceit> <F Connradh na Gaedhilge> TAIRGSINT Tairgim an dráma so do Phádraic Mac Piarais, atá básuighthe, a bhí ina charaid intleachtamhail dam an fhaid do bhí sé ina eagarthóir ar an “Claidheamh Soluis”; agus mar dhilchuimhne ar a chineáltas dam. S. Th. Ó. C. <L 3> REAMHRÁDH Nuair a thosnuigh mé ar an ndráma so a scríobhadh bhí léaramharc agam ar an nós ar thosnuigh Naomh Pádraic ar an bPágántacht do dhíbirt as Éirinn. Cheap sé sin, dá mbeadh righthe agus uaisle na hÉireann in a gCríostaidhthibh aige, go leanfadh an coitchiantacht iad; agus do thosnuigh, dá bhrigh sin, ar craobhscaoileadh a Shoiscéil in árd-chathair na tíre .i. i dTeamhair na Ríogh. Mar an gcéadna cheapas-sa leis dá bhféadfaidhe árd- chatracha na hÉireann do Ghaedhealughadh go leanfadh an chuid eile den dúthaigh iad, agus chum iarrachta ar é sin a dhéanadh do thosnuigheas ar drámannaibh a scríobhadh; óir, mar gur b'iad na hamharclanna Gallda a bhí ionnta soin dúnta an Galldachais in Éirinn, sul a mbeadh tír Ghaedhealach againn, b'é mo thuairim é gur b'éigean dúinn amharclann Gaedhealach do bheith againn agus drámanna Gaedhealacha. Seo ceann aca so — ionnsuidhe ar na dúntaibh úd agus a mbaineann leotha; agus muna ndeinidh sé iad do leagaint ar lár, ní har fonn an scríobhnóra a bheidh an locht. Maidir leis an méadaracht ina bhfuil sé scríobhtha. níor dheineas acht “bualadh romham,” mar adeir an Céitinneach, agus tháinig sí chugham. S. Th. Ó C. <L 4> MAON FUIREANN: COBHTHACH Árdrí na hÉireann. MAON Mac a ghairmhic sin. DAOLGHUS Ard-draoi do Chobhthach. CRAIFTINE Cruitire. SCOIRIATH Rí Chorca Dhuibhne. MÓIRIA A inghean soin. Beirt Thriath nGaedhlach. Beirt Thriath bhFranncach. Beirt duine uasal bhFranncach. Cúigear Triatha eile. Triatha is draoi i ríbhrog Scoiriatha. Ridirí i bhfara Scoiriatha. Triatha, draoithe, is uaisle i gcuideachtain Chobhthaigh. Draoi do Chobhthach. Laochra i bhfara Mhaoin. Beirt Ghiolla do Mhaon. Córa. Áit: I nÉirinn agus sa bhFrainnc. Am: Le linn Chobhthaigh a bheith in a Árdríg ar Éirinn, A.M. 3580-3610. <L 5> GNÍOMH A hAON AMHARC A hAON — DIONN RÍOGH Tagas an tárdrí Cobhthach agus Daolghus Árddraoi isteach. COBHTHACH Trácht níor chualas le déidheannaighe Ar Mhaon, a Daolghuis? DAOLGHUS Trácht air níor chualas acht fíorbheagán, .i. Go bhfuil sé fós fé chomairc Scoiriatha. COBHTHACH Ná gur úrlabhair a theanga? DAOLGHUS Sin níor chualas. Acht b'é do chualas, Go bhfuil sí fós go balbh in a cheann. COBHTHACH Cé haois anois é, a Dhaolghuis? DAOLGHUS Ní fuláir nó tá sé a aois a haon is fiche: Tá aon bhliadhain déag anois ór theich sé ón áit seo, nó An ceart do rádh, ór thug an mhuinntear, anois gur leis é Fá n-a gcúrain, síos go Corca Dhuibhne é. <L 6> COBHTHACH 'Seadh. Aon bhliadhain déag, a Dhaolguis, ór éaluigh sé le heagla uainn, Ar eagla go n-éagfadh linn mar d'éag a sheanathair is A athair: Nách gearr é imtheacht na mbliadhanta, a Dhaolghuis! Is maith is cuimhin liom roimh an nduibhré sin an chnaoidhe Ag gabháil dam, agus an chaoile, fá Laoghaire Lorc bheith In a Rígh, i gcaoi gur díom do lean an fhorainm ‘caol’ ó shoin: (Caol ón gcnaoidhe 's ón gcaoile sin, is Breágh ón áit ór thánag): Acht Cobhthach Caolmbreágh ag formad le n-a dhearbh- ráthair is Le n-a mhac soin, is mar a chéile é anois dó ag cnaoidhe Go bhfuil mac a ghairmhic beó: Ní suan fós dó ná sos croidhe An fhaid atá sé sin 'n-a bheathaidh. DAOLGHUS A Rí, Ar na déithibh ná cuir a thuilleadh feirge: Cuimhnigh leat Gur mar díoghaltas choire Pharthalóin, in a fhionghalaidhe A bheith, gur chuireadar ar a shliocht soin pláigh, fúithi gur Éag sé sin is iad. COBHTHACH A dhraoi, fét chómhairle-se do dheineas an chéad choir Nuair thugas rinn mo scéine fá bhroinn Laoghaire, gus anois Cá chiall duit é do bheith á choscadh orm a chóimhlíonadh dham Don leigheas sa dom' fhormad do thugas dam an tráth soin Ar an ghas bhog so dá shloinneadh? <L 7> DAOLGHUS An lánughadh! a rí: an lánughadh! Bíonn foidhne ag sna déithibh linn go dtreasnuightar teóra 'Gus an uair sin buailid: Scribheann dá bhfuil mar chómhartha aca Ar an nduibhteórainn sin is eadh neamhthrócaire don lag Don leanbh, don dall, don bhalbh, nó don aois fá mheathadh cholna. Scríobhtha tá a rabhadh 'n-a leith sin go mórbhriathrach treasna Na haoise, ón gcéad lá ar cruthuigheadh an duine leótha ós Na dúilibh: Nách leór duit é go bhfuil mac do ghairmhic balbh? COBHTHACH A dhraoi, ní leór: Geineann an choir an eagla, is geineann an eagla dubh- smaointe, — Mar cheó thar fearann dubh i ndorchadas na hoidhche, A shamhluigheann dúinn ainmhidhthe uathbhásacha i n-ionad na Gcineál gcoitcheann, a bhíonn ag áitreabh ann: Mar sin tá ceó Mo chuid eagla-sa ag ceapadh innti caradas do Mhaon, Is mo dhubhsmaointe air á cheapadh — nách mbeidh Éire geal Go mbeidh a clár saorghlan de agus dá cháirdibh. DAOLGHUS Creidim é sin: Is ar do ghrádh I n-aghaidh na ndéithe is na ndúl do fhearfainn cath ar t'shon Dá mbadh gur gádh dhuit é; — Acht an Maon so, tá sé balbh, is Ní call duit de aon eagla; 'gus sé mo chomhairle-se, dá los, Gan bacadh leis, nó tuillfidh tú ceart-díoghladh na ndéithe. Go dtí go mbeidh a úrlabhairt arís aige ní baoghal duit é. Is sin rud, is dóich liom, go bhfuil síorchosc leis. <L 8> COBHTHACH Acht, a Daolghuis, — bfhéidir? DAOLGHUS Go dtí go mbeidh, a Rí, Is fearr a bheith 'n-a ‘bhféidir.’ AMHARC A DÓ Áit chairgeach le hais srotha sléibhe i gCorca Duibhne. Tagas Maon agus Móiria isteach. MÓIRIA Is caoin mar dhearcann na spéartha ar an dtalamh, Agus is caoin, a Mhaoin, mar dhearcaid ort is ar do chás: Cíodh balbh táir labhrann siad leat mar labhraid leis an gcarraig Is le sruthán an tsléibhe, ag cur dóibh ar an chaonach. A fhásann ar ghlasbhruach is leacain cairgigh, a gcómhgháir Is a luisne fhreagarthach — Tar, súidhmís fén gcarraig seo Go gcloisimíd a bhfeascar-shuaimhneas agus ar n-anma, Go mairimíd a maireachtáil. Suidheas Móiria, Maon dá chaitheamh féin ar an dtalamh ag n-a cosaibh. <L 9> MÓIRIA Is deimhin, a Mhaoin, gur fearr é comairc gheal na hoidhche 'Ná a chóimlíonadh soin ó fheillbhirt Chobhthaigh. Is cinnte Go bhfuil ar a chríonláimh crith, agus íota ar a ucht Chum do chuid fola. Acht ort ná bíodh eagla; na réilt úd A fhéachann ort, is a bhfuil tú ag féachaint ortha, tá a Neart ruireach soin mar scéith chosanta dhuit ar a chlaidheamh gharg. Féachann Maon uirthi, deóir ina shúilibh. MÓIRIA. A ghrádh, ná bíodh an oiread soin buaidheartha ort: neart is toil Tá ag m'athair do chum do choimhdeachta — agus ag Móiria dhuit grádh dochoimsighthe! Éirigheas Maon in a sheasamh, cuma an-chorruighthe air agus labhras. “Móiria!” adeir, agus tuiteas i racht fanntaisne. MÓIRIA ag caoineadh dhi Beál linn, a ghrádh! Ar labhair tú liom? Ó, labhair liom arís! Na beóil bhí balbh Uait do scaoileadar m'ainm: Ó, scaoil chugam é arís Go beódha, gur beó tú féin i gcaoi agam go raibh fhios! Ó! marbh táir, is baoghal liom! Glór fiadhaigh istigh. Tagas Scoiriath fé éide fiagaidhe agus a lucht leanta isteach. SCOIRIATH, ag dearcadh dhó ar Mhaon Cérd é seo? — Marbh? An dúnmharbthóir arís ag obair! Fuil na ríogh gá doirteadh le n-a chuid úirlisí! Ag cromadh thairis agus ar ionntódh a cholna is gá infhiuchadh. <L 10> SCOIRIATH (le n-a chuid ridirí) Níl air rian fola: níl sé marbh. Bheirídh don ríbhrog é! Beireas na ridirí Maon amach. SCOIRIATH Fós beó atá, — agus fós bFhéidir dó díoghaltas an fhionghalaidhe a shéanadh. — Ag tabhairt Mhóiria fé ndeara. A Mhóiria, a inghean óg! 'Dé an chiall dhuit é, do bheith annso? Agatsa tá fhios, bfhéidir, do Mhaon, cad é mar thárlaidh? MÓIRIA Níl fhios agam, a athair, acht an méid seo:— In a sheasamh dó im cómhair, fé mhórámhluadh dá chorruighe Do glaodhaidh amach m'ainm, agus annsoin do thuit i bhfanntais. SCOIRIATH (ag dearcadh go géar uirthi) 'Seadh! seadh! a Mhóiria: tuigim! Anois imthigh leat abhaile. — Téidheas Móiria amach. SCOIRIATH Is amhla tá sé aca, mar cheapas siar le tamall: Gradh tá aca dá chéile; 'gus amhla a gcás do bheith Caithfar iad do dheighilt. Ó Cheasair Chrothaigh gaol gairid é Do rígh na Frainnce: Ón dá chéill — ciall teichthe ó Chobhthach (A bheidh ar a thóir anois go cúramach, focal leis Dá labhairt nuair chloisfidh sé) agus ciall a ghrádh do Mhóiria Is éigean dúinn a chur ar triall air. Téigheas amach. <L 11> AMHARC A TRÍ Lann i mBruidhin Scoiriatha. Tagas draoi agus beirt Triath isteach. AN DRAOI Nách luath, a thriatha, ina shuidhe, tá Craiftine? Féach chughainn é. TRIATH A hAON Is ar éigean do bhuaidh an ghrian air. TRIATH A DÓ Agus is ar éigean a bhuaidheann sí air de ghnáth Chómh solusmhar a bhíonn sé. AN DRAOI Ó sholus a cheóil nó ó sholus a chainnte? TRIATH A DÓ Ó sholus a cheóil, dar ndóich, a dhraoi. TRIATH A hAON Sin rud ná feacha i gcéol riamh — solus! TRIATH A DÓ Chífá é acht do shúile dhúnadh:— Solus geal an cheóil chítar é ag an ndall. TRIATH A hAON Ní fuláir nó gur dall aon sórt soluis é mar sin? AN DRAOI Dall don té a bhíonn dall air — Nó nách gcloiseann é i gceart. <L 12> TRIATH A hAON Cloiseann? Cuir bodhar in ionad ‘dall’ annsoin Is beidh agat an ceart. AN DRAOI Bodhar ón dtaobh amuigh agus dall ón dtaobh istigh Ní mar a chéilé iad. TRIATH A hAON Nidh nách iongantach! acht seo Craiftine chugainn, Agus 'neósfaidh sé dhúinn an deifir. TRIATH A DÓ Nách breágh mall a thagann sé! TRIATH A hAON Ag éisteacht leis na héanlaithibh, is dócha. AN DRAOI Is greann leis an gceólaidhe an céol aicionta! — Tagas Craiftine i steach AN DRAOI Maidin cheólmhar áluinn, a Chraiftine! Cia aca an gean leat í ó aodh nó ó eóthaibh? CRAIFTINE Ó aodh agus ó eó, a dhraoi: Cabhruigheann an t-aodh leis an eó i ngnáthghnó an duine. TRIATH A hAON Cuireann an t-iomrádh soin i gcéill dam An tromagallamh bhí eadrainn ó chianaibh. CRAIFTINE Cérd é sin a thriaith? <L 13> TRIATH A hAON Cia aca an raibh solus i gceól nó nách raibh. CRAIFTINE Fiafruigh é sin de Chraiftine; 'S muna 'neósfaidh sé sin duit go bhfuil solus is solus ann Táimse dall mar cheólaidhe. TRIATH A DÓ 'Bhfuil tú sásta anois? TRIATH A hAON Táim; acht do b'áil liom sompla níos treise fhagháil 'Ná soibhriathar air. CRAIFTINE Má tá an sompla soin uait, Téigh chum an chatha, agus féach mar lasann aghaidh an Laoich. Fé cheól bhrostuighthe na troda go dian le námhaid 'n-a chómhair Fé mar lasann aghaidh an tsléibhe fé ghai is geal na gréine; Nó chum an rinnce, is féach mar lasann aghaidh na hóige Fé láimh an chruitire, fé mar lasann aghaidh an tsrotha Fé chómhacht an ghae is grianmhar céadna; 's neósfaid duit cia 'ca An bhfuil solus ann nó nách bhfuil. TRIATH A hAON Ní chruthuigheann sé sin acht go gcuireann sé solus i rodaibh; Ní hí sin an cheist, acht go bhfuil solus — ann. <L 14> CRAIFTINE An rud a chuireann solus i rud eile Ní fuláir ná tá solus ann: féach leat an ghrian. TRIATH A DÓ Sin é agat air anois an ceann cinnte. TRIATH A hAON Go deimhin féin táim leathshásta dé dá chionn:— Acht, a Chraiftine, an t-ógfhlaith seo bhí balbh, ar tháinig Thar n-ais a urlabhairt chuige mar tá ráidhte? CRAIFTINE An dream atá 'gá rádh soin, Budh chóir dóibh bheith in a dtost. AN DRAOI Is fíor, a fhir, é sin go deimhin; Acht is deacair cosc a chur le béal an tsluaigh. TRIATH A hAON 'Seadh, a dhraoi, agus le béal na huaighe: Cuireann an dá bhéal soin deire leis an iomad, idir Chorp is anam! CRAIFTINE Gaol gairid tá ag an dá bhéal soin Le chéile an tráth so! TRIATH A DÓ Eatortha gaol anois? Ní fheicimse é sin. TRIATH A hAON Gaol gairid, bfhéidir, ó colghean an bhaoghail! <L 15> AN DRAOI An rud céadna, maiseadh. CRAIFTINE An rud ceannan céadna. TRIATH A DÓ Ní fheicimse rinn ná gob an gheanbhaoghail sin. CRAIFTINE Ní fuláir no gur dall nó óigeanta an sórt duine thú I ngnáthnós an tsaoghail: nó i gcineáltas chaomh an airdríogh! Acht bhféidir go bhfuil an iomarca cheana agam ráidhte. Ca bhfios dam? AN DRAOI Ní baoghal duit, a Chraiftine Dílis annso atáimid uile. TRIATH A DÓ Dílis do Mhaon is baoghal ón árdrígh Cobhthach Cad ar a shon? TRIATH A hAON Gur dílis do Mhaon é an baoghal in a athlabhradh soin Ó dhíoghaltas an airdríogh Cobhthach, an dtuigeann tú? TRIATH A DÓ Ó, tuigim anois. AN DRAOI Is mithid é, a thriaith. TRIATH A hAON Má's eadh féin, is féarr é in 'am 'ná i n-antráth. <L 16> CRAIFTINE A thriaith! Labhrann tú annsoin níos ciallmhaire 'ná mar cheapann tú: Muna dtuigidh sé é an scéal acht go scéithfidh sé air sin, Budh ghruamdha an t-antráth annsoin do Mhaon bhocht é, is dóich liom. TRIATH A DÓ Ní baoghal, a Chraiftine, go scéithfead air go deó: Táim chomh dílis dó is táim dom shaoghalsa féin! TRIATH A hAON Amhail sin táimse leis. CRAIFTINE Ní boaghal dó, a thriatha, mar sin: Is anois A cháirde, ó tá focal an draoi agus bhur bhfocalsa Agam, inneósad rún daoibh:— Tá eagla ar Scoiriath Roimh Chobhthach, árdrí, ón dtráth ar úrlabhair Maon, go dtí so A bhí balbh: Ni hionntaobh é an fionnghalaidhe ródhaor so Tráth chloiseann sé é sin — an t-ógadhbhar ríogh so bheith ionann (Mar tá i n-inmhe) dó suidhe ar chathaoir ríoghdha na Teamhrach Agus, dá brígh sin, tá fé Scoiriath, ar mhéid a ghrádha dho, 'Gus a cheana ar Mhaon, a chuir anonn go tír na Frainnce Áit in a bfaghfaidh sé aoidheacht is fuithin ó n-a cholsheisear Rí na críche sin. TRIATH A hAON 'S má leigtar dom é leanfad ar a thriall. TRIATH A DÓ 'S muna gcoisctar orm é, béadsa leat id líon. AN DRAOI Molaim adhbhar bhur mianta, a ógthriatha. <L 17> CRAIFTINE Mian na hóige mian na glóire, — agus, a cháirde Ní go fileadta a labhraim acht go fáidheamhail, nuair déarfad Go mbeidh grian na glóire ag soillsiughadh ar bhur raon amuigh Fén ógfhlaith, Mhaon; atá mar shruth go gcoistar air go dílinn; Agus, annsoin, a tholcas roimhe thar bruach is coinne, thar gort 'S fearann go dtí an mórmhuir; óir, mar sin, ar anam Mhaoin Cosc do bhí le bliadhantaibh fada is geimhle ar a mhiantaibh; Agus anois nuair scaoilte gluaiseas gluaisfidh sé le fuinneamh, Acfuinn in a thréó fá bhrígh na mbliadhnta do bhí fá chosc, Agus fá chuibhreach, i gcaoi go n-áirdeóghfaidh é thar uaisleacht Go tréan go nglóir ngil. TRIATH A hAON Fé dhó anois is mian liom é a leanamhaint. TRIATH A DÓ An tslíghe ba bheagtnúth liom ó chianaibh Is mórtnuth liom í anois. AN DRAOI I ndeaghbhriathar Chraiftine chím líth na fírinne. Tagas Teachtaire isteach. AN TEACHTAIRE Gnó ag Scoiriath, Ri, dhaoibhse, a thriatha, a dhraoi, agus a Chraiftine. AN DRAOI Mar gheall ar Mhaon, is dócha? CRAIFTINE Is dócha é. Téidhid Uile amach <L 18> AMHARC A CEATHAIR Lann Cómhdhála i mBruidhin Scoiriatha. Tagas Scoiriath, Triatha, Craiftine, agus draoi isteach. SCOIRIATH Glaodhaim, a uaisle, i leith oraibh dochum mo chómhairle: A úrlabhradh tá ag Maon thar n-ais, is tá fhios agaibh, Nó muna bhfuil a fhios, budh chóir go mbeadh a fhios, go mbeidh An tÁrdrí Cobhthach ar a thóir, nuair chloisfidh sé é sin; Agus nách gcloisfidh go baoth é cia déarfaidh? Óir, iomrádh Ná ráfla cainnte ní dhéidir léarmhuir dá imigcéin Imleithne; ná talamh, dá aoirde é, sliabh árd is cnoc Gá thímchealladh; ná teóra, dá ghairbhe í fá loch is abhainn, A raon sorathmhar do sceinn' ó scéaltaibh. Ar an adhbhar soin Tá eagla orm do Mhaon ón Árdrígh Cobhthach; Acht ní headh Ó cheal mhisnigh d'innisim é, acht ó tharadh ghlinn mórdlois Na gaoise gléghlaise is aibidh, ibheas ciall le tart. TRIATH Ní mór linn í an ghaois-nách mbíonn an misneach ann. SCOIRIATH A thriaith, Bhí a fhios agam do leithéid go mbeadh san chómhdháil seo, Agus tóghas i leith go hinneallta 'gus go prasaibreach M'fhreagra ort:— Ná dubhras-sa, nár bh'é é de cheol mhisnigh — Acht de ghealghaois, a chuireas orainn d'éolas is de chéill Bheith eaglach. CRAIFTINE Sin creidimíd a rí. <L 19> NA TRIATHA UILE Soin tá inchreidthe. SCOIRIATH A Chraiftine, a dhraoi, agus a thriatha, Is maith liom sin do chloisint: Is áil le righ an moladh Ó n-a uaislibh aon uair, acht an tráth ag bagairt baoghal dó Agus gae an díoghaltais, tráth thar bárr é dá ghrádh mholadh: An tan so tá gádh géar agam d'bhur moladh is d'bhur ngrádh:— A úrlabhairt, dubhras, tá ag Maon (dam conus ní fios an mhíorbhail, 'S míorbhail do chách é, is dóich liom) nídh tá dom bhuaidhreadh:— Cia 'ca an fearr é choinneáilth gan spleádhchas d'éinne annso, Nó é chur go dtí an bhFrainnc, go tír a shean-sheanmháthar. Ceist í sin gur bh'áil liom bhar bhfreagairt uirthi. NA TRIATH UILE Coinnigh annso gan spleádhchas é; Tá cumair fá chrainn mórtímcheall agus doimhinuaimh sléibhe Gur féidir ionnta a cheilt. SCOIRIATH A dhraoi, cad deirirse? AN DRAOI A rí, 'sé deirimse, — Gur fearr a chur i gcéin go dtí n-a ghaoltaibh: Is fada Teannbhríogmhar í lámh láidir an tíoránaigh, go háirighthe Nuair nách cómhláidir í an lámh ina coinne. SCOIRIATH Cad deirir leis sin, a Chraiftine, a chara? <L 20> CRAIFTINE Deirim — Cíodh gur searbh an dighe í an fhirinne gur fearr a slogadh; Óir aontuighim leis an ndraoi. SCOIRIATH Is cruaidh gídh gaosmhar í bhur gcómhairle; Óir, dar na déithe, dá mbudh gur neartmhar dham é, deirim, Nach scaoilfinn uaim go bráth é: Is cóir sa bhFrainnc mar sin A dhul, — agus, mar shochar dam féin is daoibhse ar a scaramhaint, Ar tréantriath ná taoiseach ollamh, go dúr ní choiscfeadsa Gur fearr leis triall 'n-a fhochair. TRIATH Raghadsa leis; Óir is fearr liom raon an mhisnigh agus an eachtra 'Ná fanacht san áit gur claon di lagréim daorghean 'an fhiongaluidhe. TRIATH EILE Agus raghadsa, leis, 'n-a fhochair; Óir is eól dam, Go mbeidh an t-éacht geal agus an teachtra dá dteagmháil 'San áit i mbeidh ríoghdhamhna Óg na nÉireann. SCOIRIATH An gealraon don Gaedheal is cóir a bheith, Cá áit a triallann; acht go cródha é is cinneamhain dó Sán áit i mbéidh gas gealóg de ríoghraidh áigh na hÉireann: An triath nó an duine gur togha leis tír chian na Frainnce Seachas críoch na Banban (a bhfanacht linn ann ní mholainn, Ná fós a n-imtheachth ní choiscim ortha; acht is meabhar dam Go bhfuil a chómhmhaith de dhual ag triath a fhanacht 'san áit <L 21> Atá fá réim an bhaoghail, 's tá 'ge imthigheann fá dhéin an bhaoghail Agus an eachtra a cóimhmhéad de réim ghil 's de ghlóire) — Bíodh a fhios aca soin, adeirim, gur maith liom, gan moill, A dtógha bheith réidh le cathtreallamh is éide a bpearsan Amáireach; óir amáireach, dár méala, beidh Maon fá sheol 'Na eachtrannach ón dtír seo go tír a shár-sheanghaolta: Ní mór dúinn luas; bíonn rinn na daoirscéine luath 's dian go leór, Nidh do b'eól (nó do cuireadh go géar i n-eól) d'athair Mhaoin Agus dá sheanathair. Téighid amach. AMHARC A CÚIG Bruach srotha le hais ríoghbhroig Scoiriatha. Tagas Móiria isteach. MÓIRIA Maon imthighthe! is imthighthe leis mo shíothcháin anma: Indé do shiubhail sé liomsa annso, in a dhaorghrádh dham; Agus é sin fé dhó gur coisceadh a úrlabhrad air: Aon fhocal dian amháin adubhras, dh'á chur i n-éol mo ghrádh': B'é a aiteas soin do scaoil é nach éachtach é mar ghrádh! A bhriseann cuing na teangan a chírchliseann ar an gcroidhe. 'Bhfuil croidhe Mhaoin indiu, ní fheadar, cómh dubhach lem chroidhese? Má thá, is brónach dó a chás; agus is truagh liom é. Tagas Craiftine isteach. <L 22> CRAIFTINE Chonncas an chéithleann chrothach ó chrólann an Ríoghbhroig Agus thánag fá n-a déin ag tnúth gur sídhbhean a bheadh ann; Óir, ní cuimhin liom gur chuala fós gur cóir d'ingin ríogh Bheith ag eilit mar seo in a haonar. MÓIRIA Ná tóg orm é, a chara, má bhrisim riaghail na ríoghradh: Tá mo chroidhe céasta ag mo smaointibh. CRAIFTINE Cad ar a son, a Mhóiria mhánla? Nocht, a inghean do smaointe dubhacha dham, agus b'fhéidir Go gcuirfinn duit dath níos gile ortha. MÓIRIA Maon a chaoin — chara agus a athair:— Nác fuil sé imthighthe? CRAIFTINE Á! tuigim do chás, a inghean ógh! An grádh, is dócha? MÓIRIA An grádh, a athair; — óir athair táir it chómhairleoir dham. Óir dheighil m'athair aicionta mé óm ghrádh, ní féidir dham Acht ar éigean mo dhualathair d'fheicsint. CRAIFTINE Ó, ná habair sin. Níor dhein t'athair acht a chóirdualgas do Mhaon is duitse; Ba bhaoghal do Mhaon ón árdrígh, 's ba bhaoghal tú ón bhiadán. <L 23> MÓIRIA Biadán agus mise, a Chraiftine! CRAIFTINE 'Seadh, a inghean. Nách dtuigeann tú gur ríoghdhamna óg na hÉireann, Maon is Gur bhfiú d'inghin Foríogh Chorca Duibhne, ar a los soin, É mar chéile? MÓIRIA Tnúth agus éad, a chara, A labhrann mar sin. CRAIFTINE 'Seadh, a Mhóiria, nídh nách iongantach: Bíd soin agus an grádh de ghnáth i gcuibhreann is caithfidh An t-é a mbíonn an grádh air a gcathughadh a d'fhulang. MÓIRIA Ní fuláir soin; Agus an nídh a bheith amhla ní fheicim go bhfuil ciall Le díbirt Mhaoin im leithse. CRAIFTINE Ní fheicir, a inghean; oir táir dall ón ghrádh. Cuimhnigh ar onóir t'athar, a Mhóiria: Cad adéarfaidhe Muna gcuirfeadh sé teóra idir tú 'gus Mhaon, 'ná gur Dfhonn áirdríoghna dhéanadh dhíotsa do thóg sé chuige é An chéad lá, agus do thug dá aoidheacht fhéil do. MÓIRIA Is géar, a chara, a chuireann do theanga i gcéill dam An chiall atá led' géarrádh: Sin nídh nar léar dam fós; Do meabhail dubhéalaing agus dúrchás Mhaoin mo léargas air. <L 24> CRAIFTINE Díreach, a inghean óg: díreach. MÓIRIA Acht, a chara, nídh eile atá dom buaidhreadh:— Cad ar a shon nár fhág Maon slán agam le linn a dhul uainn? CRAIFTINE A inghean, ná tóg sin air, Acht mar thógaim bhár ndeighiltse ar t'athair. Bhí fáth leis: Cuimhnigh, bfhéidir, nár léar dó an grádh do bhí agatsa dhó Mar do ba léar damsa é. MÓIRIA A chara, do ba léar; Óir léaruig mise dó é — agus do b'é an léarughadh soin, Im thuairim, do scaoil ar chuing a theangan. CRAIFTINE Conus ar rinnis? An 'neósfa dham é? MÓIRIA Cois srotha annso ag siubhal dúinn, Do shuidheamar tráth taobh leis an gcarraig ud anáirde. Fán feascar shuaimhneas, agus draoidheacht na huaine ag gabháil dúinn Croidhe ag foillsiughadh do chroidhe, is dócha, fá dhian cómhacht grádha, Do bhruacht mo theanga truagh dhó ós árd is cion- fhaoisidin; Is ar an admháil sin do bhrúcht ó teangain Mhaoin m'ainm, Cinneamhain ba thús dá eathasc. <L 25> CRAIFTINE Ba leór soin: Dian chómhacht grádha mar deir thú! Ba leór é dá úrlabhairt; Is ba leór, ó úirdheirc an uabhair is caomhaodh ceana É choinnéailt ó dháil a shlána fhágaint agat, óir Ag mothughadh dhó gur léar duit é gur scaoilis chuige Ar mhothuigh tú de ghrádh dhó, do mhothuig sé nár chóir dó, Ná nár chaomh, do chuid uabhairse do ghortughadh le nar shaorais, A úmhlughadh soin — a theanga: Óir, ní chloisfeá sin, is cinnte Gan chuimhneamh ar d'admháil dó is ar do niamhmhánlacht féin, Dot náire. MÓIRIA Is fíor soin:— Acht, a chara Nách geal an tuigsint atá agat ar nidhthibh ceana! Chím, dom iongnadh, cion liath ceanamhail ar do smaointibh. CRAIFTINE Seadh, a Mhóiria; Cídheas mo liathdhearc dianghrádh Mhaoin duit, agus a chuid uabhair Agus a thréananam; linneáin dó ó n-a sheacht sinsir, (Is ó nar fhulaing sé go dtí so táid soin neartuighthe fé dhó fé urláimh is anfhlathas an Áirdríogh Cobhthach). Agus chídheas sé ardréim dó thall sa bhFrainnc agus onoir, Dá mbarrsan; — Oir, nuair biorrann in ucht an ghrádha an t-uabhar 'S an tréanneart le chéile, bí ag brait ar ádéacht uatha,— Go háirighthe nuair coisceadh ortha go dtí so ó dhúir- éalaing, Agus í sin ó dúracfuinn an tíoránaigh. Téidhid amach. <L 26> GNÍOMH A DÓ Tagas córa isteach. CÓRA Na báid atáid fé sheól ón chuan, Na sáile ag trácht, ar bórd deaghscuan: Is ann atá Maon is laoch iomdha groidhe Ag déanadh ar ghlébhrog a ghaolríogh sa bhFrainnc. Is cainnteach crann le cabhrughadh ghaoth; Is siosmach tonn le cabhailrith maoth. An Mhuir nIocht atá go sámh is ciuin, An tsleachta cháidh do thárrtháil anonn; Grianbhuadh atá ar spéir is tuinn, 'Fáiltiughadh dá ndáil chum aobdhúin ríogh. Annsoin ar tír dóibh, ós a gcómhair, Palás atá is slógh uasal leór, Ag beannughadh dóibh le slánughadh chaoin, I dteannta mórtais, chum láthar Ríogh. A thréanucht soin is fáilteamhail é Roimh Mhaon, laoch léidmheach áluinn séimh. Na bliadhanta ag teacht is ag imtheacht is glinn Do théarnaidh dá réim is dá shaoghal soin dian; Oir, is geárr gur gháirigh cathlann is cluan Dá cháil soin áird — dá neart méinbhuadhach: A tréineacht soin thar caraid is triath Is éachtach flaitheach ruireach í. Is séad agus ómós, dá aoirde léar, O gaol-cheann coróineach dligheas dó, dá réir, I gcaoi gur dhearmad dhó a ghrádh Ag cnaoidhe i mBanbain dó a dfhág, — Na bliadhanta fada di sin ag tnúth Ag caoineadh, ag faireadh ar scéala uaidh. Do mheil a foidhne sa deire thiar Agus Craiftine Cruitire do chuir air ag triall. <L 27> Ó n-a annsacht soin d'aos an cheoil Is greann leis féith agus gnaoi an ghnó; Cíodh aosmhar é agus róliath a ghruaig Is éadtrom leis ag triall na slighe is cruaidh; Agus mar ógán ar son a ghrádha, Ar druim do thóg a chaoinchrut cháidh; Agus tar tuinn, tar chnoc is gleann, Do sheól, do shiubhail go dtí 'n ríoghbhrog mheann I raibh Maon anois n-a shuidhe, Fé léan agus buadhairt agus géarchrádh dian; — Agus san áit sin cuireas dó i neól A ghrádh de bhithin chómhacht a cheoil. AMHARC A hAON Ríoghbhrog Mhaoin sa bhFrainnc. Maon i n-a shuidhe i mbláthghort os cómhair a Ríoghbhroig agus cuma úrléanach air. Tagas beirt duine uasal bhFranncach isteach abhfad uaidh. DUINE-UASAL A hAON Nách lag úríseal í an cháil! Cad ar a shon an bhfuil an mórléan so ar ár ndeaghlaoch? DUINE UASAL A DÓ Ní fheadar: a thuigsint dam ní féidir. Duine a bhfuil deaghcháil ó chách, is meas ag an righ, air; Is urraim ón bhaintracht go léir ó Ríoghain go bandaor; Is iongantach liom a mhéin bheith mar seo craptha cnaoidhte, Mar fuarnimh a bheadh ar mhéir leat, díreach, i lár an tsamhraidh. Is eagal liom go raibh drochshíon amach roimh an ndeighspéir seo, Do shoillsigh air le fada, agus gur fhág sí a rian Ar cláraghaidh a anma. <L 28> DUINE UASAL A hAON Buaileas an táirnge ar an cheann: Soin, nó dubhscáil an deanmaid dó ógghrádh' n-a dhiaidh dfhan I nÉirinn. DUINE UASAL A DÓ An grádh? Ní dual dó: Féachann sé ródhúr doirbh dó. Ní file ná fós fáidh mé; Ar a shon soin, ó n-a ghaol don Rígh, 's ó annso a láthair, Is dearc dom aodh ainimhdhe reacht ríoghdha ar a thóir bheith, Nó a theicheadh ón eagcóir ar éigean. Í sin mar dhóich Leathfhocal air chualas ó n-a cháirdibh churata; — Is soin, má's fíor, is truagh liom an ceann an dlighe do cheap, nó An croidhe do smaoin an dleacht; oir, an t-iolar tréan- chrobach thall Cuirfidh sé a chrú-ionga go hinchinn ann nó scaoilfidh sé A chreatfhuil as, nó éagfaidh sé san eachtra. DUINE UASAL A hAON Sin creidim: Siolladh air do luadhais do lonnuigh ar mo thuigsint Ó ráfla diamhar is cara-iomrádh: An t-imshíomh eile, Leis, i leith an ghrádha, ní gan deirbhe ná éagcosc toisce Cuirim é i n-eól duit. DUINE UASAL A DÓ Dhá adhbhar, atá annsoin dá stát; Dá ádhbhar, dá chrádh, is láidire, dhá adhbhar is bríoghmhaire brón; Act 'bé aca so nó súd é, nó do rud nó drochnídh eile, Is mór an feall é go bhfuil sé mar atá sé gan Iarracht ar a leasadh. <L 29> DUINE UASAL A hAON Is fíor sin, óir is ríoghdha an duine é: Cad é dhéarfá, dá mb'áil liom a cháirde Gaedhil do ghlacadh Mar chómhairleóraibh? DUINE UASAL A DÓ Déarfainn gur maith an cuimhneamh agat é: Téighmís fá n-a ndéin d'iarradh ortha comhairle in a leith. Téighid amach. Tagas Craiftine agus beirt ghiolla isteach. GIOLLA A hAON Is minic do chualas gur b'é an tráth is milse ceól An tráth bheannuigheann gile an lae do teacht nó dubh na hoidhche: An fhaid atá an feascar ann, a chruitire ghealchaoin, Buail méar ar théid do chláirsighe is scaoil an fonn is fearr let chroidhe, Is blasta grádh dod dhúthaigh, nó is dílse gean d'fhírseirc. GIOLLA A DÓ Cuimhnigh ar Mhaon, ríoghdhamhna óg na hÉireann; Gur ab é atá fé léan; gur ab thú atá ag iarradh Dochum a fhuascailte: An siamhar ann, atá ag obair Go diamhar air, bíodh sé fét láimh; — draoineart an deamhain seo Iarr ar t'leanán é dhíbirt as: cuirim mar dhualgas ort é Go dual dom thighearna. CRAIFTINE Go caoin, a chara: An ceól ní bhiorrann sé de bhrígh gur dual — acht gur dúil — dó: Ní thagann sé chum cinn ná ní bheireann sé a láncómhacht leis Nó go ngeintear ón Ghrádh. <L 30> GIOLLA A hAON Sin nídh chreidfinn: An fhuarghaoth seargann sí an t-anam an fhaid leathann sé Fén leoithne: an tonn lán labhrann sí go fuaimneach árd Ceól iomlán sámh na sáile, nuair bhogtar í go haoibhinn; Acht nuair chreachtar í ag spéirlinn, dualteachtaire an dúrtráith, Is créimeach é a guth. CRAIFTINE It chainnt tá líth na tuigsinte:— An tsámhuain bogann sí an croidhe agus leathann ann bláth bog An ghrádha, — 'gus ar a dhuilleógaibh sin annsoin le héifeacht Cnagann grianghotha an cheoil, nuair bhogtar iad. GIOLLA A hAON Cnagsa, mar sin, ar chroidhe ár dtighearna, Grianghotha do bhláthchruite, féachaint an mborrfaidís ann An grádh in ionad léin, atá ag tromuigheacht air; óir agat tá Caoinam an fheascarshuaimhnís. CRAIFTINE A cháirde, thrátht sibh ar ghlinn áit dam — Roschrainn ná dúbhairt sibh? Annsoin im aonar fág mé: mo roisc Ní géar iad:— Is féach gur suanmhar é teaghlach bhur dtighearna Ar neamhshuim an fonn go n-éistidh. GIOLLA A DÓ Na rós-chrainn duit tiospáinfaimíd: Is eagal linn go mbeir achar rófhada uaidh ann. <L 31> CRAIFTINE Ná habair sin: I gceól ní chuireann cóirfhaid acht imshníomh gotha is cóir gheanamhail. GIOLLA A DÓ Annsoin féach ar t' láimh deis iad. Téigheas craiftine isteach in sna róschrainn; Téigid na giollaí amach. Céol ó Chraiftine agus annsoin amhrán. AMHRÁN I. Is caoin í an tír seo, acht is caoine í i gcéin An tír sin tar tuinn tú it dhiaidh thar a dfhág: An mian leat, a rí óig, an ríoghacht úd is caomh Gan cuimhneamh, gan smaoineamh, do dhíbirt ót bhrághaid? Tá gleann ann is maoileann, tá sliabh ann is caoth; Tá an crann ann ag díonughadh míntshrot is báin: Ba ghreann leat an oidhche ag triall ann go maoth, — 'S bfhonnmhar an chlaoine do bhí agat di, lá! II. Ag téarnamh liom le chéile do shiubhail sinn ann ré, Na héanlaith go héadtrom ag seinneamhaint go binn; Ba ghlé iad na spéartha is an chruinnmhuir ba séimh — Dfhéach dúinn go gléineach ón chluan úd sa tsliabh! In a dtost bhí na gaotha, na leóithní go h-aobh Ag cogarnaigh le craobhaibh go caomhnach go húr:— Na focail óm bhéalsa do sheól leat go hae: A dtorradh do b'éachtach: ar bh'éól leat an uair? <L 32> III. Cuimhneóghfadsa go bráth uirthi: dearmad go deó Ní chlaoidhfidh ar a tábhacht soin, is dearbh, lem shaoghal. Táid na bliadhnta dá lánughadh ór theagmhuigh igcómhair, Fós is glinn agus is gnádhmhar dham an feacht úd 's a réim; — Oir, is dóich liom mo rún bheith ag triall chugam thráth, An chraobh aige buaidhte, an Brat Glas ós a chionn, Ag treórughadh leis díorma, chum a thíre is cáidh:— An cuimhin leat, a rí óg, a mhúirnín, an uair? MAON Ag biorradh suas Ceól cruite! Glór binn na Gaedhilge! An ó sna déitibh dóibh, nó ó ainspirid dúr an duine Ag teacht dochum mo chiaptha? A Mhóiria 's a Chraiftine Is maith uaibh an diamharchabhair: An smaoineamh bhí agam oraibh Is do chlaoidh le gruaim ar m'anam ó fhaillighe 's ó dhearmad Do bhorr bhur ndánchiall, é. An é seo a rian sin chloisim? Munab' é siamharneart bhur dtnútha é ag fuaimniughadh ar Mo thaidhbhreamh? — Acht cheapas gur de lá-eó chualas:— thagh! thagh! An gcloiseann sibh, a uaisle? Tagas giolla isteach. MAON Cá bhfuil na huaisle do chonnacsa annsúd ó chianaibh? AN GIOLLA Táid imthighthe, is dócha, a thighearna; Ní fheacasa le huair iad. <L 33> MAON Is dócha é: mo ghruaim, mo ghruaim, mo lom é! Im aonar ní hiongantach mé: tréigeann an caradas an ghruaim; Óir is fíorbhocht mar charaid é an fear gruamdha; fuarann An mionbhleacht cairdeamhail fé úroighear an duibhleanna: A chara, ar chuala tú aon cheól? AN GIOLLA Chualas, a thighearna, agus amhrán. MAON Agus cia'r bh'é é an ceólaidhe? 'S cia'r bh'é é an t-amhránaidhe? AN GIOLLA Is ionann mar dhuine iad, an t-amhránaidhe 's an ceólaidhe. MAON Ní fuláir nó gur ab ealadhanta dánach an duine é: Cad as é, an dóich leat? AN GIOLLA Dubhairt liom gur ab ó Éirinn é. MAON Fear liath, b'fhéidir? AN GIOLLA Fear aosta cromtha liath. MAON Craiftine Cruitire:— An fear duit cá háit do anois? <L 34> AN GIOLLA I bhfíodhbhadh na róschrann: D'iarr sé orainn é chur i bhfolach ann. 'S, a thighearna, Bhíomar ciontach (mise 's mo chómhghiolla) má chorruigh sé thú. Óir bhíomar ciontach i gcead dá neart ghotha gur dá cheól; D'iarr ar dtriatha orainn é. MAON A chara, do chorruigh sé mé, — Acht ba chorruighe na maitheasa dam é. Ciontach an eadh? Ciontach, go deimhin, má's ceart ciontach ghlaodhach ar ghnaoi an deaghruid; Acht an chroidheamhlacht ghlaodhaimse air. Uaim abair leis 'san ghreannlios Fanacht orm. AN GIOLLA Déanfad, a thighearna. Téidheas amach. MAON Inniseann neart mo ghrádha dom chéadseirc 'is dom dhúthaigh, Gur ab é Craiftine atá ann; is cuireann leis an fhios soin An ealadha is soiléar ó n-a cheól, is an meabhrughadh mhothuighim 'N-a fhocal: a Mhóiria, má's amhla a thuras chugam, — Cíodh gur dom náire féin é, — ní raghaidh sé duit in aisce: Nó bé aca é nó nách eadh, ní bheidh sé gan a thoradh. Téigheas amach slighe. Tagas beirt Triath bhFranncach isteach slíghe eile. TRIATH A hAON Go cinnte déanfa sé maitheas dó: Dubhairt Gaedhaltriath liom gur ab é a dhoirbchuimhne ar Éirinn Do bhí ag goilleamhaint air. <L 35> TRIATH A DÓ Bfhéidir; acht ní dóich liomsa é: Ní dhéanfadh grádh do dhúthaigh, dá mhéid a neart, dá dhlúithe Aon chroidhe a chromadh fé ghruaimchómhacht comh trom soin, gan chuibhreann Ó ghean do chéadsheirc: cíodh gur ab ionann iad de shíolradh, An crann a fhásann a fhásann as an síol so tagann sé fé bhláth Ar dhath agus líth is treise an ghrádha inscne! TRIATH A hAON Má's amhla é gur grádh dó ainnear tá san nglasinis Óir, gur disi é, 'sé rud é bheinn ag tnúth leis ná gur Teachtaire uaithi chuige an cláirseóir seo. TRIATH A DÓ 'Seadh, díreach, dochum a spreagtha chuichi abhaile Do eachtra ríoghdha éigin ar son a threise — agus Ar los a ghrádha tar éis an eachtra sin agus dá bhithin. Tagas Maon isteach athuair, Craiftine in a fhochair, gan na Triatha do thabhairt fé ndeara. MAON Cionnas tá Móiria? Is cionnas tá Scoiriath, a hathair uasal? CRAIFTINE Tá Móiria go háluinn (níos áilne abhfad 'ná mar riamh Do bhí sí,) — agus deineann a searc duit féin níos áilne í Seacht n-uaire; óir, cuireann sí uirthi líth a tnútha. <L 36> MAON Dar na dúile, a Chraiftine, níos sia ní bheidh sé amhla; Ní fhéadfainn a sheasamh a thuilleadh mo chuid uabhair, Gan iarracht do dhéanadh go calméacht ar Cobhthach Caol mBreágh An fionghaluidhe uathbhásach: a Chraiftine, fiafraighim díot An measfadh dam do theanga, 'bé aca an cumas dam Nó nách eadh an chómhacht gaisce, agus an tréine d'oirfeadh dam 'San iarracht. CRAIFTINE Soin, cheana, ón a n-iomrádh-san, Tá a fhios agam. MAON Agus an ndeir tú liom, Gur maith le ríoghraidh na hÉireann chómh maith le Móiria é? CRAIFTINE Is ionann é mar thnúth dhóibh, Acht tá tnúth eile ag Móiria níos beódha taobh thiar dé. MAON 'S nách sin é, a Chraiftine, an préamh cheart don tnúth eile? Ní raibh croidhe fíorgrádhmhar riamh nách raibh fíorghrádh tíre ann; An tnúth tá ag an ríoghraidh linn ní'l ann acht maothfhás ruireach Gur binn dó an glinnteaghlach agus an gean comairce dó soin Is bruth do chroidhthibh uile. <L 37> TRIATH A DÓ Sin macalla ar Mo smaointibhse. TRIATH A hAON Agaibh tá nách mór An abairt chéadna agus an t-agall. CRAIFTINE Is fadó riamh, a ríoghdhamhna, é sin Do sheinninn go glinngheal ar mo chláirsigh nuair rómham do bhíodh Na curadha, dá séide chum gníomhra catha. TRIATH A hAON Cláirseóir gaosmhar adeirimse leat. TRIATH A DÓ Seanfhear is bríoghmhar ciall. MAON Acht ní bheidh Móiria ag tnúth níos sia ioná ríoghra tréan na hÉireann: Cuirim gairmscoile leat anois, a Chraiftine, timcheall, Chum gach triaith is taoisigh, chum gach ridire is ceann- feadhna, Do lean mise ó Inis Fáil, is do bhuaidh i gcath liom: Téighir is faigh iad is innis dóibh mo chlaoine; neosfaidh a gcáil Do raon duit: 'S muna mbainfidh tú na deóra asta Mar bhain tú asamsa let sheanchas is do shean chuimhneamh Ní Maon is ainm damhsa: Raghadsa fá dhéin mo ghaoilríogh D'iarradh conganta air dom thuras. Téighid amach fé seach. <L 38> TRIATH A DÓ Is gearr in ár measc anois Maon taoiseach. TRIATH A hAON Sin nídh d'oirfeadh do chuid againn. TRIATH A DÓ Cuid aca, abair:— maidir liomsa Níor bh'éad liom riamh é: aon onóir do bhronnadh air aige Do bhí sí tuillte go macánta. Níor lochtmhar liom é Acht amháin go raibh sé beagán uaibhreach is úrléanach De mhéin ann féin. TRIATH A hAON Sin a raibh de locht air. Cad déarfá dá mbadh mhian linn dul in a líon go hÉirinn. TRIATH A DÓ Déarfainn nár bh'olc an mian linn soin. TRIATH A hAON Beidh ceól agus eachtra ann Nuair shroichfidh sé an tír úd: Tar um an rígh, leis sin Go bhféachaimíd go fiafraightheach agus go humhalchroidheach Téighid amach. <L 39> GNÍOMH A TRÍ Tagas Córa isteach. CÓRA I ndionnríogh tá in a suidhe d'éis bídh An tárdrí lághach 'n-a líon glébhuidhean: An céol ar siubhal ó chruit go buadhach, An t-ól dá dhiúl ó ghloine shúghach; An cómhrádh doimhin, an t-amhrán árd, An t-iomrádh grinn, an luathgháir shámh; An chainnt shoghaosmhar ghlé is ghlinn Ó rígh is laochraidh tréin na mbruighean; An draoi go mórdha, géar, is dúr, Na gaoise is leór ag léarughadh 'níul; Nuair buaileadh cnag ar cómhla an tighe 'S do shiubhail isteach go diamhrach draoi: Cia'r b'é é féin ní mian linn luadhadh, — Chífar é sin le linn an amhairc. Do lean ar theacht do Mhaon dá thír Ocht gcatha laothradh in a líon, Ón bhFrainnc aleith idir Ghaedhal is Gall Sleighthe glasleithne go faobhrach meann Ar ghualainn aca, chum troidthe déin Dá dhúthaigh anois ag Cobhthach Caol. <L 40> AMHARC A hAON Dionnríogh. Fleadh ar bórd. An t-árdrí Cobhthach in a shuidhe ar Cathaoir Ríoghdha Triatha, draoithe, is uaisle in a suidhe in a n-ionad chóir mór-tímcheall. Ceól ar siubhal COBHTHACH Mothuighim géarbhroid an gheimhridh ag goilleamhaint orm, Ón ndúrsmaoineamh tá im' aigne, ón ndomblas go dobrónach Ag tromuigheacht orm, muna mbeadh gur ab é an tráth é A chuireann sa tsaoghlacht an fhuarnimh liath fá ghradam, is An dubhnéal ar spéir glasghoirm na híslghréine, 'sé Do bheinn ag braith air — ná rian is toradh an tuair uamhnaigh I n-aghaidh a dteagascann dam mo chluas is aodh. DRAOI Cineál de cholainn atá annsoin, a áirdrí, — Agus dá chómtha i gcaoinmheas, d'anam, — nách leigfeadh dóibh Acht bheith freagarthach don Nádúir. Deaghcómhartha is eadh é Ar an bhfhilidheacht bheith i nduine, agus deighthréith í sin Ag rígh nó draoi, ag saor nó daor, ógfhéinnidhe nó aos seinm'; Óir adhbhar árduighthe dá n-inntinn í, is so-adhbhar a n-umhluighthe Do chómhacht na ndéithe, a chuireann a neart i n-eól fé ghlóir na ndúl, Nídh nách féidir don fhilidheacht gan air beith ag trácht. <L 41> COBHTHACH Is mór agus is iomarcach í an fhilidheacht: Inniseann sí dhúinn scéala ar an tsaoghal so agus scéala Ar an tsaoghal atá le teacht; agus fios dúinn tugann sí Ar nídhthibh eile:— fulanghtha dubhailceacha an chroidhe, agus Préamh an cheana. Dathuigheann sí dhúinn na spéartha ar phár, is Spreagann sí chum catha an spadánta. Chítar léithi An réim atá le teacht, agus fáth na réime ar meath; — 'S 'sí an tréith seo chinnte aici (tréith fírnirt an fháidhe), Ó's ag trácht uirthi dúinn, is baoghal liom, mothuighimse anois, In aindeóin mo thuairme ar brigh na ndúl, is i gcoinne Do bhriatharsa i ngeall uirthi, bhagras orm baoghal cnag ar an ndoras. AN DRAOI Ní gádh, a áirdrí, Líathbhán an bháis ar t'ghiollaibh: is féidir don té amuigh Bheith in a charaid duit chómh maith le namhaid. COBHTHACH Cara nó námha Bhuaileas an cnag soin go cinneamhnach ar mo chroidhe. Téighir agus Fiafraigh cia hé an bualaidhe, sul a leigtar leat isteach é. AN DRAOI Ag an ndoras. Cia tusa amuigh? GUTH ISTIGH Loingseach. <L 42> AN DRAOI An labharadh an loingseach. GUTH ISTIGH Is labharadh. COBHTHACH Leis an ndraoi. Cia hé atá ann? Cad deir sé leat? AN DRAOI Deir sé gur loingseach é agus gur labharadh. Féachaid an chuideachta ar a chéile go fothuigseannach. COBHTHACH Leig chugainn isteach é! Tagas Seandraoi isteach. COBHTHACH A shiubhalaidhe óin, Cad fáth dot bhriseadh isteach go neamhshiansach míthráthamhail Theacht duit ar uain ar bhfleidhe? AN SEANDRAOI Ó thonntaibh na sáile ag siubhal mé: Draoiloinghseach mé fé ghaoith agus tuinn na sáile. TRIATH A hAON Má's loingseach thú ní fuláir dhuit brígh na gála! TRIATH A DÓ Má's loingseach é is liath a dhlaoi ón tsáile. TRIATH A TRÍ Acht féach air seo, dubhdlaoi ar chúl a chinn Dúinn ag cur i n-eól a shlánughadh! <L 43> TRIATH EILE 'S liathaghaidh air! — Níor bhféidir gur dubh é sin sa gcéadna fé n-a liath- bhánughadh? AN SEANDRAOI Ag cur dé a fhallaing agus a bhréagreachta. 'Seadh, bfhéidir: Bfhéidir go bhfuil neart ionnam in ionad táimhe. Chíd an chuideachta laoch lúirighthe ós a gcómhair, tuagh chatha in a láimh aige. Féachann sé ar an gcuideachtain, is féachann an chuideachta le iongantas air. COBHTHACH Beir air! Beir ar an méirleach! Ní chorruigheann duine den gcuideachtain. COBHTHACH Le triath. Cad ar a shon, a dhaoir, nách bheirir air? Buaileas é. AN TRIATH Dofhómos is an mheathtacht chugam! Buille ón bhfiongaluidhe dtíoránach, Chobhthach! Nochtas an Triath a chlaidheamh is deineas ar an árdrígh coisceas cuid den gcuideachtain air é, cabhruigeann cuid eile aca leis, is an fhaid atá an t-achrann ar siubhal éaluigheann an t-Árdrí ó n-a measc; acht caitheann an Laoch Lúirighthe é féin roimhe. Ionntuigheann an t-Árdrí uaidh, acht caitheann an laoch é féin roimhe arís. Fé dheire tarraingeann an t-Árdrí a chlaidheamh is deineas go meisneamhail air, cuireas an laoch dé é — marbhuigheas é. Tugaid an chuideachta é sin fé ndeara; — ós árd le hiongantas:— “Marbh! Cobhthach marbh!” <L 44> AN LAOCH LÚIRIGHTHE Díoghaltas tighe m'athar ar rinn mo chlaidhimh! Cíodh nách é an ball so an áit in ar mharbhuigh Cobhthach Laoghaire mo sheanathair is mo athair Oilíoll Áine, Tá ar a bhfeallbhás soin agamsa, Maon, cóirdíoghaltas déanta Fé sheanchleith a dtighe! Gáireas cuid den gcuideachtain: “Go Mairidh Ua Laoghaire!” is gaireas cuid eile: “Díoghaltas ar dhúnmharbhthóir Chobhthaigh”; acht séideann Maon ar chorn, is mar fhreagairt tagas mór-buidhean de laochraidh lúirighthe isteach, sleaghtha ar ghualainn aca, is teicheas muinntear Chobhthaigh rómpa le scannradh. MAON Táim buidheach díobh, a churadha:— agus ón lá so anonn Goirfeam Cóige Laighean den Cóige seo na nGailian i n-onóir Do bhur laighmibh leathanghlasa. AN LAOCHRA Go mairidh an t-árdrí Maon ár mbuidheachas! Tagas Craiftine isteach. CRAIFTINE Labharadh loingseach a ainm feasta: Sin Glaodhann an choitchianntacht láithreach air. 'Dé an chiall dó soin Ní thuigim féin. MAON Má tha ciall leis, níl ciall acht so:— M'fhreagairt ar dhraoi an Áirdríogh ag an ndoras sul ar leigh Sé sin isteach don ríoghbhrog mé. Dfhiafraigh sé dhíom m'ainm. Dubhras gur loingseach mé; is annsoin amhail 's go raibh árdacfuinn <L 45> Insa bh'focal, dfhiafraigh sé — “an labhradh an loingseach?” M'fhreagairt air gur labhradh. Ba sin é a phréamh: is dóich Gur bh'é an dóirseóir d'ainmnigh amhla mé, óir bhí sé sin Ag éisteacht. CRAIFTINE 'Bé duine do chuir ort an t-ainm coinnigh go dlúth leis: I mbéal na ndaoine tá sé go daingean cheana, — agus Im thuairim, go céadfadhach. Nách rabhais-se, tráth, it ógfhlaith bhalbh? MAON Thá! Maon, balbh, in a loingseach agus labhradh: Dar na déithibh tá fachuin agus ardbhrígh leis feasta; Labhradh Loingseach beidh mar ainm orm. AN CHUIDEACHTA UILE Gura buan é saoghal an áirdríogh, Labhradh Loingseach! MAON Táim buidheach díbh, a chuideachta: acht Muna bhfuil an choitcheanntacht ar mo thaobh, — CRAIFTINE De thruaghghrádh it thaobhsa go dian atáid, a áirdrí chóirmhaith; Tá a fhios agam é sin ó uasal is ó íseal. Rud eile, leis:— focal dá ndúbhradh liom adubhairt go raibh Scoiriath, rí Chorca Dhuibhne, do chara anallóid, ag teacht Chum cabhra leat — agus foireann fhoirbhthe in a thí. MAON Acht, cionnas, a Chraiftine, ar fhios ár dteachta A fuair sé tuaraisc? <L 46> CRAIFTINE Is áidhbhéil é caradas an chéana, a áirdrí; Tá ollbrígh ann; scagtha a chluas chum éisteachta, ar an ghlór Is lugha, — is mar each an chatha sheitrigheas don chómhrac cloiseann sé Uaidh abhfad. — Atht nách seo chugainn é isteach? Taghas Scoiriath isteach. MAON A dhilchara, a rí Ní fearr an fháilte fhearfainn rómhat 'ná umhlughadh dhuit, ort ag guidhe Do chómhairle is do aitheasca, mar athair dham. SCOIRIATH Agus sin ghéobhair, a Uí Laoghaire:— Neartuigh ar an bprímhcéim seo bhuaidhe agat — cuir leis sin; Táid na déithe leat; táid na daoine leat: níl ann acht is Cóir dhuit:— Sin í mo chómhairle is mo thuairim dhuit. MAON Is le chabair, is cabhair mo charad, is le leórghiníomh mo laochradh Sin déanfad — acht innis dom fós, a chara ríoghdha, Cionnas a mhaireann mo chómhtha, Móiria? SCOIRIATH Ó, go mairidh tú, á áirdrí! go maith: Bhí mórdhuadh agam a hobadh ó theacht lem shálaibh; ar Eagla nách beadh síoth i láthair dheineas: ba bhaoghal dúinn í Nó dhuit. MAON An ógbhean thréan — acht féach aleith. Nách ise atá ag teacht? Tagas Móiria isteach <L 47> MAON Ag dul fá n-a déin. Mo ghrádh! mo Mhóiria áluinn! Nác ceanamhail duit do theacht mar seo 'ár dteagmháil! MÓIRIA Mo mhaitheamhnas ort, a athair! — Cíodh nách banamhail an obair damh é m'aistear chugaibh, Creidim go maitfar dham é nuair thuigfar méid mo eagla: Ní fhéadfainn mo smaointe a dfhulang ó chuimneamh ar bhaoghal Daoibhse araon — Maon dílis agus tusa. SCOIRIATH Maon dílis? MAON 'Seadh, a athair (óir it athair beir i ndáiriribh dam Anois, nuair bhronnfa tú mo Mhóiria orm mar dhuais glóire): Tá sise dílis dam mar' neosfáidh Craiftine. SCOIRIATH Le Craiftine. A liathchluanaire, Cad deirirse leis sin? CRAIFTINE Deirim gur cómh maith dhuit é Gan deighilt do chur idir dá chroidhthe ceangailte le cuing An ghrádha. Maithfir iad níos túisce, is dócha, nuair deirim Nach mbeadh Maon annso muna mbeadh Móiria mise do chur Ag triall air, is do tharraing aleith chum troda dá chóircheart é. <L 48> SCOIRIATH Dar na déithibh, a chladhaire, Muna mbeadh an scéal so agat, is dianghádh Éireann d'Árdrígh, Díoghailfead ort do chluanaireacht is a dofhomós do Mhóiria; Acht an nídh beith amhla ní fhéadaim gan m'foidhne ghlacadh 'S mo bheannacht do bhronnadh ar Mhaon is uirthi. MAON 'S buidheach táim díot; a chóirrí. MÓIRIA Agus amhla táimse, a athair. CRAIFTINE Agus, a rí, is amhla táimse. SCOIRIATH Bhur mbuidheachas coinnigídh agaibh: Dá mbeadh gné eile ar an nídh seo, ar mo mhaitheamhnas Is ar mo bheannacht do bheadh gné eile; cíodh nár mhaith liom, Acht amháin ar son deaghmhúinte agus smachta anma M'úghdarás do chur i ndualgas i gcoinne raoin an cheana. Acht bíodh so mar athá sé: níor bhfeárr, b'fhéidir, a mhalairt:— Is bímís ag cur i gcéin anois i gcoinne an ghnó Tíreamhla ag teacht. AN LAOCHRA AGUS AN CHUIDEACHTA UILE Sin cainnt cheart. Téighid amach. CRÍOCH Cló Oifig Uí Mhathghamhna, Áth Cliath.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
