Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Nuadh-Litridheacht na nGaodhal agus Cionnus is fearr í chur chum cinn.</title><author><persName>Ní Chinnéide, Máire</persName></author><editor><name type="main">Ó Donnchadha, Tadhg</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG19-11649</note>
		 <note type="L">610</note>
		 <note type="B">1909</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Eanáir, 1909</date><idno>IG19-11649</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">19</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ní Chinnéide, Máire</author><title>Nuadh-Litridheacht na nGaodhal agus Cionnus is fearr í chur chum cinn.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Nuadh-Litridheacht na nGaodhal agus Cionnus is fearr í chur chum cinn.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Eanáir, 1909</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>Nuadh-Litridheacht na nGaodhal</span>
<lb n="1"/><span>agus </span>
<lb n="2"/><span>Cionnus is fearr í chur chum cinn.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>MÁIRE NÍ CHINNÉIDE do scríobh.</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>Ceist lán-thabhachtach 'seadh an cheist seo na litridheachta</span>
<lb n="7"/><span>nuaidhe againn - b'fhéidir ná fuil éin-cheist dá pléidhe fé láthair </span>
<lb n="8"/><span>is mó tabhacht do'n teangain ná í, mar is ar an gcuma 'na </span>
<lb n="9"/><span>socróchar í atá cinneamhain na litridheachta ar fad ag brath.</span>
<lb n="10"/><span>Agus is deachair an cheist seo do réidhteach leis.  Táimíd ag</span>
<lb n="11"/><span>tosnughadh fé láthair ar Shean-Theangain a bhí i riochtaibh báis</span>
<lb n="12"/><span>d'aithbheodhchaint, táimíd ag iarraidh litridheacht do ceapadh san </span>
<lb n="13"/><span>teangain sin - teanga nár saothruigheadh le fada bhliadhantaibh -</span>
<lb n="14"/><span>agus súil againn ná buadhfaidh éin-litridheacht iasachta uirthi,</span>
<lb n="15"/><span>agus táimíd 'ghá iarraidh súd go léir san bhficheadh aois, nuair is </span>
<lb n="16"/><span>amhlaidh atá teangthacha eile an domhain go bhfuil an furmhór</span>
<lb n="17"/><span>díobh caithte, traochta, agus iad i mbéal bháis le haois.  Is </span>
<lb n="18"/><span>fuiriste a fheicsint nach féidir an tsean-teanga óg so againne</span>
<lb n="19"/><span>do láimhseáil díreach mar a deintear leis na teangthachaibh</span>
<lb n="20"/><span>caithte úd.  Mar sin féin, ní fuláir dúinn ár dteanga agus an  </span>
<lb n="21"/><span>litridheacht nuadh a scríobhfar innti do chur i gcomórtas leis na </span>
<lb n="22"/><span>teangthachaibh sár-chleachtuighthe úd agus a gcuid litridheachta sin,</span>
<lb n="23"/><span>agus má theipeann orrainn teacht as an gcomórtas go maith, sin </span>
<lb n="24"/><span>deire linn agus le n-ár dteangain, chomh fada agus a bhaineann</span>
<lb n="25"/><span>le cúrsaíbh an domhain.  Má 's rud é ná héireochaidh linn teacht</span>
<lb n="26"/><span>as go maith, b'fhéidir go mairfidh an Ghaedhealg i mbéal na </span>
<lb n="27"/><span>ndaoine, acht sin a mbeidh ann di, agus is beag suim a curtar</span>
<lb n="28"/><span>fé láthair i dteangain ná fuil de thádhbhacht innte, acht chum </span>
<lb n="29"/><span>daoine a chur i dtuigsint d'á chéile maille le ráidhtibh béil.  Níl </span>
<lb n="30"/><span>innti acht mar bheadh cainnt phíoróide i gcomórtas le teangthachaibh</span>
<lb n="31"/><span>eile atá dá saothrughadh i gceart agus go bhfuil litridheacht mhór</span>
<lb n="32"/><span>ag baint leo.</span>
<lb n="33"/></p>
</div>
<pb n="611"/>
<div><lb n="34"/><p><span>Anois, cad is féidir linn a dhéanamh i dtreo is ná beidh an </span>
<lb n="35"/><span>smál so ar ár dteangain duthchais?  Cionnus is féidir linn do </span>
<lb n="36"/><span>cheapadh agus do chur ar bun innti litridheacht a bheidh oireamhnach</span>
<lb n="37"/><span>di agus dos na daoine a labhrann í, agus d'oirfeadh, chomh maith</span>
<lb n="38"/><span>céadna, do'n aimsir fé láthair.  Agus is í sin an adhb, dar liom.</span>
<lb n="39"/><span>Muna mbeidh na trí feabhais seo go léir agus go soiléir ar an </span>
<lb n="40"/><span>litridheacht nuadh so againn, ní fiú trácht thairsti mar litridheacht.</span></p>
<lb n="41"/>
<lb n="42"/><p><span>B'fhéidir go ndéarfaidh duine éigin gan tuigsint liom nach</span>
<lb n="43"/><span>gádh an fuadar so go léir mar go bhfuil litridheacht againn</span>
<lb n="44"/><span>cheana - go raibh sí againn nuair ná raibh a leithéid, ná cuimhneamh</span>
<lb n="45"/><span>ar a leithéid, ag éin-dream eile daoine san domhan lasmuich</span>
<lb n="46"/><span>de'n Róimh agus de'n Ghréig, agus ná fuil le déanamh againn</span>
<lb n="47"/><span>anois acht an tsean-litridheacht seo d'fhoillsiughadh do'n phobul.</span>
<lb n="48"/><span>Fóiríor géar! is beag de'n bhfírinne a bheadh aige.  Tá na mílte</span>
<lb n="49"/><span>láimh-scríbhinn againn, gan amhras, acht is róbhaoghalach liom gur </span>
<lb n="50"/><span>lag dúinn bheith ag brath ar a bhfuil ionnta chum ainm litridheachta </span>
<lb n="51"/><span>do thuilleamh dúinn féin.  Ní deirim i n-aon chor ná go bhfuil </span>
<lb n="52"/><span>maitheas éigin ionnta, agus ní deirim, leis, ná gur cheart árd-</span>
<lb n="53"/><span>mheas agus árd-onóir do thabhairt dos na daoinibh do scríobh iad,</span>
<lb n="54"/><span>acht is é rud adeirim go dána ná hoireann acht fíor-bheagán díobh</span>
<lb n="55"/><span>do'n ló indiu.  Do scríobhadh fad ó iad nuair a bhí an domhan so </span>
<lb n="56"/><span>againne i dtosach a óige, agus nuair ná raibh sé chomh deacair </span>
<lb n="57"/><span>agus atá indiu chum daoine do shásamh i gcúrsaíbh litridheachta.</span>
<lb n="58"/><span>Tá a ré siúd caithte na céadta bliadhan ó shoin, agus ní héan-</span>
<lb n="59"/><span>mhaitheas dúinne a iarraidh ar an saoghal mhór féachaint ortha mar </span>
<lb n="60"/><span>féachaimid-ne - sliocht na ndaoine a scríobh iad - ortha.  "Autres</span>
<lb n="61"/><span>temps, autres moeurs," ars' an sean-fhocal Franncach.  Ní mór </span>
<lb n="62"/><span>dúinn bheith ghár mbogadh má's maith linn brath ar an gcuid eile</span>
<lb n="63"/><span>de'n tsaoghal, agus gan a bheith ag brath air go réidhteochaidh na </span>
<lb n="64"/><span>scribhní a bhí oireamhnach do dhaoinibh a mhair cúpla céad bliadhain</span>
<lb n="65"/><span>ó shoin agus níos sia siar, le daoinibh an lae indiu.  Cad adéar-</span>
<lb n="66"/><span>faimís leis an mBéarla dá mbeadh sé ag brath ar shaothar Lang-</span>
<lb n="67"/><span>and, nó Alfred, nó Chaucer féin, agus gan iarracht aige ar rud</span>
<lb n="68"/><span>a bheadh níos oireamhnaighe do'n am fé láthair a cheapadh?  Cad ba </span>
<lb n="69"/><span>dhóigh linn des na Franncachaibh dá mba rud é ná raibh éin-</span>
<lb n="70"/><span>Corneille nó Racine nó Molière nó Chateaubriand 'na measc,</span>
<lb n="71"/><span>mar go rabhadar chomh ceanamhail soin ar an Chanson de Roland </span>
<lb n="72"/><span>agus ar obair na dTrouvères ná leigfidís do dhuine éan-rud ná </span></p>
</div>
<pb n="612"/>
<div><lb n="73"/><p><span>raibh cosmhail leo-soin do scríobhadh?  Agus cad mar gheall ar </span>
<lb n="74"/><span>an nGearmáinis dá mba ná raibh le fágháil innti acht na Nibel-</span>
<lb n="75"/><span>ungen Lied agus ar dhein na Minnesinger? - nó ar an Iodáilís</span>
<lb n="76"/><span>dá mbadh rud é nár fhéad Dante an Divina Commedia do </span>
<lb n="77"/><span>scríobhadh ar eagla go mbeadh sé bun os cionn le Brunetto Latini?</span></p>
<lb n="78"/>
<lb n="79"/><p><span>Ní dóigh liom go gcuirfidh sé garrabhuaic ar éinne freagra a </span>
<lb n="80"/><span>thabhairt ar na ceisteanna seo, acht sin mar atá an sgéal</span>
<lb n="81"/><span>againne fé láthair.  Na scéalta móra clúmhara úd - "An Táin"</span>
<lb n="82"/><span>agus a leithéid - gur fiú iad do chur i gcomórtas le hóig-</span>
<lb n="83"/><span>litridheacht éin-tíre sa domhan is fada siar do scríobhadh iad, </span>
<lb n="84"/><span>nuair ná raibh ag teastáil ós na daoinibh an saghas céadna </span>
<lb n="85"/><span>litridheachta agus atá uatha anois.  Tá na céadta bliadhain ann,</span>
<lb n="86"/><span>leis, ó chuir Colmcille síos i bpratainn dúinn cad iad na </span>
<lb n="87"/><span>smaointe uaigneacha dobrónacha a bhí ag rith tré n-a aigne agus </span>
<lb n="88"/><span>é i bhfad ó'n tír go raibh a dúil innti, agus is fada atá</span>
<lb n="89"/><span>Cormachán Éigeas agus Cinaeth Ó hArtagáin agus Donchadh Mór</span>
<lb n="90"/><span>Diadha Ó Dálaigh et hoc genus omnes fé'n gcré.</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>Mar sin féin, 'sí an fhilidheacht an t-éan tsaghas litridheacht</span>
<lb n="93"/><span>amháin atá 'na bheathaidh 'nár measc i gcomhnuidhe, agus níl sé </span>
<lb n="94"/><span>saoghail ó theacht Clainne Míleadh anuas ná fuil ainm mhóir-fhile</span>
<lb n="95"/><span>éigin ag baint leis.  "Ní as filidheacht amháin a ceaptar litridh-</span>
<lb n="96"/><span>eacht," ámh, agus ní mór dúinn féachaint chuige ná fágfar chum</span>
<lb n="97"/><span>deiridh sinn ós rud é go bhfuilimíd ag brath uirthi amháin. Tá</span>
<lb n="98"/><span>áthas orm a rád ná fuilmid chomh dall soin as an méid seo</span>
<lb n="99"/><span>le déidheannaighe agus a bhíomar, acht tá sé ró-luath fós chum </span>
<lb n="100"/><span>tuairim chruinn a thabhairt ar a bhfuil déanta againn go dtí seo.</span>
<lb n="101"/><span>"Bíonn gach tosnughadh lag," mar adeir an sean-fhocal, agus </span>
<lb n="102"/><span>nílmid acht i bhfíor-thosach na hoibre fós.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Ó's rud go bhfuilmid ag tosnughadh, agus gur mhian linn an </span>
<lb n="105"/><span>oiread agus is féidir des na lochtaibh atá curtha 'nár leith do </span>
<lb n="106"/><span>sheachaint, ní fuláir dúinn a fhiafruighe dínn féin cad iad na </span>
<lb n="107"/><span>deismireachta ba cheart dúinn a chur ós ar gcomhair féin.</span>
<lb n="108"/><span>Ciaca ba cheart dúinn a dhéanamh - leanmhaint dos na som-</span>
<lb n="109"/><span>plaíbh atá againn i sean-litridheacht ár dteangan féin, nó </span>
<lb n="110"/><span>aithris 'dhéanamh ar litridheachtaibh an domhain lasmuigh?  Tá a lán </span>
<lb n="111"/><span>le rádh ar gach taobh de'n scéal, b'fhéidir, acht is dóigh liom</span>
<lb n="112"/><span>gurab é an rud is tabhachtaighe anois ná luighe isteach ar an </span>
<lb n="113"/><span>gceist i gceart agus gach aon chuid de'n litridheacht d'infhiuchadh </span></p>
</div>
<pb n="613"/>
<div><lb n="114"/><p><span>agus do mheas i ndiaidh a chéile.  Ní féidir, dar liom, an cor</span>
<lb n="115"/><span>céadna do thabhairt do'n bhfilidheacht atá dá síor-shaothrughadh</span>
<lb n="116"/><span>againn agus do'n phrós, rud nár chuireamar puinn suime ann</span>
<lb n="117"/><span>riamh.  Maidir leis an tríomhadh roinnt mhór de'n litridheacht, an </span>
<lb n="118"/><span>dráma, is ar éigin atá fiú an machtnaimh déanta againn air fós.</span></p>
<lb n="119"/>
<lb n="120"/><p><span>Dála na filidheachta ar dtúis, ní dóigh liom gur féidir dúinn </span>
<lb n="121"/><span>rud dob' fhearr a dhéanamh 'na aithris ar ár bhfilíbh Gaedhilge féin </span>
<lb n="122"/><span>i ngach a bhaineann le meadar nó le binneas friotal.  Ní heol </span>
<lb n="123"/><span>dom éin-teanga go bhfuil an feabhas agus an binneas agus an </span>
<lb n="124"/><span>ceol céadna 'na filidheacht agus tá againne annso i nÉirinn -</span>
<lb n="125"/><span>go mór-mór sna filibh do bhí ag scríobhadh san ochtmhadh haois</span>
<lb n="126"/><span>déag.  Buadhann Eoghan Ruadh agus Aodhagán Ó Rathaille agus </span>
<lb n="127"/><span>Tadhg Gaodhlach ar fhilíbh an domhain móir san méid úd, agus ní </span>
<lb n="128"/><span>taise do chuid des na sean-fhilíbh a bhí againn acht chomh beag.</span></p>
<lb n="129"/>
<lb n="130"/><p><span>'Sé an truagh, ámhthach, ná raibh an feabhas céadna ar ár </span>
<lb n="131"/><span>bhfilíbh san chéill agus a bhí san cheol.  Is baoghalach gurab amhlaidh</span>
<lb n="132"/><span>a bhí sé go ró-mhinic go raibh an oiread suime aca i mbinneas na </span>
<lb n="133"/><span>bhfocal agus i mblastacht a gceathramhan ná raibh san méid a bhí</span>
<lb n="134"/><span>le rádh aca acht ádhbhar meadarachta, mar adéarfá, díreach mar </span>
<lb n="135"/><span>a tugtar ádhbhar cainnte do bhuachaill nó do chailín bhocht ag feis </span>
<lb n="136"/><span>chum aiste scríobhadh air, agus gur chuma cad é an saghas</span>
<lb n="137"/><span>smaointe a bheadh ann an fhaid is bheadh an Ghaedhealg go maith </span>
<lb n="138"/><span>ann.  B'é sin udhálta furmhóir na bhfilí seo againne is baoghalach;</span>
<lb n="139"/><span>an fhaid is bhí an fuaim i gceart, bhí gach éinnidh i gceart, dar </span>
<lb n="140"/><span>leo.  Bhí fhios aca ná cuirfidhe a ndánta i gcló, gurab í an </span>
<lb n="141"/><span>tslighe is mó 'ná scaipfidhe iad 'ná tré ráidhtibh béil, agus bhí </span>
<lb n="142"/><span>fhios aca, leis, ná déanfaidhe géar-scrúdughadh ar a gcuid</span>
<lb n="143"/><span>saothair fé mar a déanfaidhe dá mbeithí 'gá léigheamh i n-ionad </span>
<lb n="144"/><span>bheith ag éisteacht leis, nó 'ghá aithris.</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>Locht eile a bhí ar na filíbh seo, gur ceart d'ár bhfilíbh nuadha</span>
<lb n="147"/><span>'sheachaint - dheineadar an iomad aithrise ar a chéile.  Mar sin,</span>
<lb n="148"/><span>dá mbadh mhaith le duine aca cur síos ar chruadhtain na hÉireann,</span>
<lb n="149"/><span>níor bhfhuláir do, dar leis féin, an Spéirbhean do tharraingt</span>
<lb n="150"/><span>chuige agus gach a mbaineann le "hAisling" fhilidheachta, chomh</span>
<lb n="151"/><span>maith léi.  B'éigin do trácht ar </span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>"A slat-fholt saor faon-chluthmhar siar go feór,</span>
<lb n="154"/><span>'Na ndlaghthaibh réidh' dréimreacha ciabh go cóim,</span>
<lb n="155"/><span>'Na srathaibh saor slaodacha bianndach' bóirr,"</span>
<lb n="156"/></p>
</div>
<pb n="614"/>
<div><lb n="157"/><p><span>agus mar sin de; níor mhiste dho na sean-cheisteanna céadna do </span>
<lb n="158"/><span>chur chúichi -</span></p>
<lb n="159"/>
<lb n="160"/><p><span>"An tú Iuno nó Bhéanus 'nar umhluigh an laoch mear </span>
<lb n="161"/><span>An t-ubhall di gan pléidhe thar gach mhnaoi?</span>
<lb n="162"/><span>Innis dam an tú hÉlen thug léir-scrios na Traoi,</span>
<lb n="163"/><span>Nó plúr na mban Déirdre …"</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>agus an freagra céadna d'fhágháilt uaithi -</span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>"Ní haon dár luadhais id starthaibh mé."</span></p>
<lb n="168"/>
<lb n="169"/><p><span>Nó "Ní duine de'n méid sin mé," ar sise, is feas nó rud </span>
<lb n="170"/><span>dá leithéid.  Ba dhóigh leat nuair do meallfidhe an file cúpla</span>
<lb n="171"/><span>uair, go dtiocfadh sé isteach ar an scéal fé dheire, agus go </span>
<lb n="172"/><span>n-aithneochadh sé nárbh í Iuno na Menorbha ná éinne des na </span>
<lb n="173"/><span>daoinibh móra soin a bí aige, acht Éire bhocht; acht "ní mar a </span>
<lb n="174"/><span>síltear bítear!"</span></p>
<lb n="175"/>
<lb n="176"/><p><span>Ní hamháin ins na hAislingthibh mío-ádhmharacha atá an locht so </span>
<lb n="177"/><span>le fágháil.  Do réir mo tuairim-se is beag rud do scríobh </span>
<lb n="178"/><span>furmhór ár bhfilí gan duine éigin eile des na filíbh do chur roimis</span>
<lb n="179"/><span>amach mar dheismireacht.  Mar sin is beag brath a bhí aca ortha</span>
<lb n="180"/><span>féin, agus is tearc rud do dheineadar as a stuaim féin.  Dá </span>
<lb n="181"/><span>mbeadh ortha dán caointe níorbh fuláir dóibh Éire a thaisbeáint </span>
<lb n="182"/><span>dúinn fé bhrat dubh "ag sileadh na súl" nó ag sníomhadh a lámh;</span>
<lb n="183"/><span>nó Aoibheall agus Cliodhna agus an chuid eile do chur ag </span>
<lb n="184"/><span>screadaigh ar fúid na tíre, agus is 'mó "geaitsí" eile a bheadh</span>
<lb n="185"/><span>aca.  Dá mba mhaith leis roinnt grinn a bheith aige, do leigfeadh</span>
<lb n="186"/><span>sé air gurab amhlaidh a ghoid duine éigin a hata nó a sparán, nó </span>
<lb n="187"/><span>"uibhrach leastair" nó a leithéid, agus do scríobh sé "barántas"!</span>
<lb n="188"/><span>Dob' adhsaideach an tslighe é, gan amhras, agus ba leisceamhhail.</span>
<lb n="189"/><span>Níor ghadh dhuit éin-mheidhreán do chur ort 'g iarraidh a dhéanamh</span>
<lb n="190"/><span>amach ciacu fuirm dob' oireamhnaighe chum a raibh agat le rádh -</span>
<lb n="191"/><span>bhí soin go léir socruighthe agus ní raibh le déanamh agat-sa acht </span>
<lb n="192"/><span>leanmhaint dóibh-seo a chuaidh romhat.</span></p>
<lb n="193"/>
<lb n="194"/><p><span>I n-ainm Dé cuireadh ár bhfilí suas dón droch-nós so.  Caith-</span>
<lb n="195"/><span>idís uatha na haislingthí agus na caointe - ár ndóigh tá ár </span>
<lb n="196"/><span>ndóthain caointe againn i nÉirinn gan é bheith i gcomhnuidhe </span>
<lb n="197"/><span>os comhair ár súl 'nár bhfilidheacht!  Ceapaidís fuirm nuadh dhóibh </span>
<lb n="198"/><span>féin, má's mian leo, nó tógaidís isteach na fuirmí is coit-</span>
<lb n="199"/><span>cheannta sa tsaoghal lasmuigh, acht ná leigidís do'n rud iasachta </span>
<lb n="200"/><span>meadar nó ceol na filidheachta Gaedhilge do loit; ná bíodh </span></p>
</div>
<pb n="615"/>
<div><lb n="201"/><p><span>baint aca le héan-tsaghas filidheachta nách féidir é tháthughadh go </span>
<lb n="202"/><span>réidh le meadar na nGaedheal.  Cuiridís síos dúinn go binn</span>
<lb n="203"/><span>agus go blasta agus go Gaodhlach ar an saoghal atá i nÉirinn nó </span>
<lb n="204"/><span>i dtíorthaibh iasachta fé láthair nó ar an saoghal a bhí ann fadó;</span>
<lb n="205"/><span>nó má's amhlaidh atá dúil 'na leithéid aca, tráchtaidís ar an </span>
<lb n="206"/><span>Saoghal atá romhainn, nuair raghaimid anonn.  Teasbáinidís</span>
<lb n="207"/><span>dúinn áilne na tíre agus gile na spéire agus binneas na n-éan.</span>
<lb n="208"/><span>Innsidís dúinn eachtra agus imtheachta ár leomhan Cúchulainn, agus </span>
<lb n="209"/><span>Fionn, agus Eoghan Ruadh Ó Néill, agus Pádraig Sairséal, </span>
<lb n="210"/><span>agus a leithéidí.  Cuiridís i n-úil dúinn cad iad na smaointe </span>
<lb n="211"/><span>atá i n-aigne an fhile féin - an rud go bhfuil súil aige leis, agus </span>
<lb n="212"/><span>an rud go bhfuil déistin aige air, agus a thuairim ar gach a bhfuil </span>
<lb n="213"/><span>mór thimcheall.  Go deimhin féin, dá luighfeadh ár bhfilí isteach ar </span>
<lb n="214"/><span>an bpáirc seo go léir do threabhadh, ní bheadh easbaidh oibre ortha </span>
<lb n="215"/><span>go fóill beag.</span></p>
<lb n="216"/>
<lb n="217"/><p><span>Tá eagla orm gur deachra ceist an Phróis do shochrughadh ná </span>
<lb n="218"/><span>ceist na filidheachta.  Ní mar a chéile an dá rud againn.  Tá </span>
<lb n="219"/><span>an fhilidheacht dá saothrughadh, agus dá síor-shaothrughadh againn </span>
<lb n="220"/><span>riamh ó tháinig Clanna Mhílidh i nÉirinn ar dtúis.  Ní mar sin </span>
<lb n="221"/><span>do'n phrós.  Is ar éigin a bhí prós i n-éanchor againn go dtí an </span>
<lb n="222"/><span>séamhadh nó an seachtmhadh aois, nuair scríobhadh an Táin san chruth</span>
<lb n="223"/><span>'na bhfuil sé againn fé lathair, nach mór.  Ní raibh sa "Táin" </span>
<lb n="224"/><span>féin, do réir gach deallraimh acht aith-innsint ar scéaltaibh a bhí</span>
<lb n="225"/><span>coitcheannta i bhfilidheacht le fada roimis sin.  'Na dhiaidh, ní raibh </span>
<lb n="226"/><span>éinnidh againn i bprós gur fiú litridheacht do ghlaodhach air go </span>
<lb n="227"/><span>dtí deire na deachmhadh aoise nuair do scríobhadh "Cogadh </span>
<lb n="228"/><span>Gaedheal re Gall."</span></p>
<lb n="229"/>
<lb n="230"/><p><span>Dá luighead próis a bhí againn, ní raibh sé gan a lochtaibh féin.</span>
<lb n="231"/><span>'San chéad chur síos, níor scríobhadh puinn i n-éan-chor acht </span>
<lb n="232"/><span>scéalta, agus ós rud é go raibh gach éinne ag scríobhadh scéalta,</span>
<lb n="233"/><span>agus, dáltha na bhfilí, nach maith le héinne slighe nuadh do bhaint </span>
<lb n="234"/><span>amach dó féin acht iad go léir ag leanmhaint dá chéile go dlúth,</span>
<lb n="235"/><span>ní hiongnadh gur liosta leat an iomad des na scéaltaibh so a </span>
<lb n="236"/><span>léigheamh i ndiaidh a chéile.  Ní raibh d'ádhbhar scéil ag na scríbh-</span>
<lb n="237"/><span>neoirí acht eachtra na sean-laochraidhe, agus, ós rud é, i gceann</span>
<lb n="238"/><span>tamaill ná raibh éan-rud nuadh le rádh 'na dtaobh súd, níorbh'</span>
<lb n="239"/><span>fhuláir dos na hughdair ainm nuaidheachta do sholáthairt dá gcuid </span>
<lb n="240"/><span>saothar maille le foclaibh móra - "carraigeacha" - agus na </span></p>
</div>
<pb n="616"/>
<div><lb n="241"/><p><span>sluaighte dhíobh leis do thabhairt isteach.  Sin do loit an prós</span>
<lb n="242"/><span>orrainn.  Dá olcas na filí ar an rud ba sheacht measa na</span>
<lb n="243"/><span>hughdair próis mar ní raibh aca-son 'na n-oibreacha an ceol agus </span>
<lb n="244"/><span>an binneas do chuirfeadh daille-phúicín ar dhuine nuair bheadh sé </span>
<lb n="245"/><span>ag léigheamh saothair na bhfilí.  Fuair an rud so greim chomh docht</span>
<lb n="246"/><span>son ar phrós na nGaedheal nárbh' fhéidir é sheachaint nuair bhítheas</span>
<lb n="247"/><span>a' cur síos ar na rudaibh do thuit amach dáiríribh.  Mar sin, tá </span>
<lb n="248"/><span>an locht so le fágháil go mór ar "Chogadh Gaedheal re Gall</span>
<lb n="249"/><span>(10adh aois) agus ar "Chaithréim Toirdhealbhaidh Uí Bhriain" (15adh</span>
<lb n="250"/><span>aois), agus is fíor-bheagán dár bprós ná fuil an smál so air.</span></p>
<lb n="251"/>
<lb n="252"/><p><span>Cad é an roinnt de'n bprós is mó gur ceart dúinn a </span>
<lb n="253"/><span>shaothrughabh fé láthair annso i nÉirinn?  "Nínsa," mar adeireadh</span>
<lb n="254"/><span>na sean-leabhair.  Téirigh isteach i n-éan-leabharlainn agus </span>
<lb n="255"/><span>fiarfuigh de'n lucht freastail cad é an saghas leabhar is mó go </span>
<lb n="256"/><span>bhfuil glaodhach air.  Inneosaidh sé dhuit, gan amhras, go dtógtar</span>
<lb n="257"/><span>amach leath-dosaon úir-scéal, ar a luighead, ar gach leabhar d'éan </span>
<lb n="258"/><span>tsaghas eile a tógtar.  Ó's mar sin atá, agus ó's rud é gur </span>
<lb n="259"/><span>maith linn leabhair Ghaedhilge a chur idir lámhaibh na ndaoine i </span>
<lb n="260"/><span>n-ionad na leabhar mbeag-mhaitheasach mBéarla a bhíonn á léigheamh</span>
<lb n="261"/><span>ag ár bhformhór fé láthair ní déanfadh sé puinn-maitheas 'dá </span>
<lb n="262"/><span>gcuirfimís an oiread leabhar ealadhnta nó leabhar staire nó a </span>
<lb n="263"/><span>leithéid amach agus a lionfadh seomraí na Leabharlainne</span>
<lb n="264"/><span>Náisiúnta i mBaile Athá Cliath.  Úir-scéalta atá ós na daoinibh </span>
<lb n="265"/><span>agus muna bhfaighfidh siad i nGaedhilg iad, beid siad aca i </span>
<lb n="266"/><span>mBéarla.</span></p>
<lb n="267"/>
<lb n="268"/><p><span>Mar sin, ní fuláir dár scríbhneóirí luighe isteach agus úir-</span>
<lb n="269"/><span>scéalta a cheapadh ar a lán-dithcheall.  Má tá éan-mhaitheas</span>
<lb n="270"/><span>ionnta, abair is nach féidir iad do chur i gcomórtas le "Niamh"</span>
<lb n="271"/><span>nó le "Séadhna", ní baoghal ná go mbeidh glaodhach ortha.  Acht</span>
<lb n="272"/><span>ná bacaimís le bheith ag iarraidh aithris a dhéanamh ar shean-</span>
<lb n="273"/><span>scéaltaibh na ndaoine, nó ar "scéalta breaghtha bréige</span>
<lb n="274"/><span>fiannuigheachta" do scríobhadh.  Tá an oiread dá leithéid súid </span>
<lb n="275"/><span>ann cheana fhéin, cuid aca i gcló agus cuid aca i mbéalaibh na </span>
<lb n="276"/><span>ndaoine, agus déanfaidh an gnó dúinn go ceann i bhfad.  Úir-</span>
<lb n="277"/><span>scéalta nuadha ar fad atá ag teastáil uainn - scéalta gur </span>
<lb n="278"/><span>féidir iad do chur i gcomórtas le saothar na bhFranncach is na </span>
<lb n="279"/><span>Sasanach is na nAmeiriocánach.</span></p>
<lb n="280"/>
<lb n="281"/><p><span>An amhlaidh an chomhairlighim dár scríbhneoiríbh aithris a dhéanamh </span></p>
</div>
<pb n="617"/>
<div><lb n="282"/><p><span>ar lucht na scéal soin do scríobhadh?  Ní hé sin ar fad atá im'</span>
<lb n="283"/><span>aigne.  Dá ndéanfaimís soin, ba dhóigh liom gur mar a chéile</span>
<lb n="284"/><span>sinn agus leanbh ná siubhlóchadh céim gan maide croise bheith aige</span>
<lb n="285"/><span>ó bhí a leithéid d'úirlís ag teastáil ó n-a shean-athair.  Sean-</span>
<lb n="286"/><span>aithreacha bacacha atá i dteangthachaibh eile an domhain i gcomor-</span>
<lb n="287"/><span>tas leis an nGaedhilg.  táid go léir dá saothrughadh chomh fada </span>
<lb n="288"/><span>soin anois nach éin-iongnadh iad do bheith caithte críonna bacach, </span>
<lb n="289"/><span>agus gan a bheith 'na gcumus coiscéim a dhéanamh gan saghas </span>
<lb n="290"/><span>éigin maide croise aca acht ní mar sin dúinne.  Níl ins an </span>
<lb n="291"/><span>teangain seo againne acht mar bheadh leanbh óg do cuireadh</span>
<lb n="292"/><span>a chodladh na céadta bliadhain ó shoin agus d'fhan ann agus é ar </span>
<lb n="293"/><span>an aois chéadna an fhaid is a bhí gach éinne eile mór-timcheall ag </span>
<lb n="294"/><span>dul i n-aois agus i gcríonnacht.</span></p>
<lb n="295"/>
<lb n="296"/><p><span>Ní hé an maide croise céadna a bhíonn ag lucht scríobhtha aon </span>
<lb n="297"/><span>dá theanga.  Tá cuid aca ann, agus sé saghas maide croise</span>
<lb n="298"/><span>a bhíonn aca ná gach rud a scríobhadh bun-os-cionn.  Ní féidir </span>
<lb n="299"/><span>leo na focail do chur i ndiaidh a chéile mar a cuirtear go coit-</span>
<lb n="300"/><span>cheannta iad.  Ní fuláir dóibh athrughadh cruth do chur ar gach</span>
<lb n="301"/><span>abairt.  Chítear an locht so go minic sna leabhraibh a scríobhann</span>
<lb n="302"/><span>na ban-ughdair is mó go bhfuil glaodhach ar a gcuid saothair agus </span>
<lb n="303"/><span>ins na scéaltaibh a bhíonn le fagháil in "Irish Society" nó "My </span>
<lb n="304"/><span>Darling' Novels", nó a leithéid.</span></p>
<lb n="305"/>
<lb n="306"/><p><span>Saghas eile maide croise ná fuil ró-fhada uaidh sin 'seadh an </span>
<lb n="307"/><span>chainnt a chleachtann cuid des na hughdaraibh Béarla is fearr</span>
<lb n="308"/><span>agus is mó clú dá bhfuil ann fé láthair.  Féach an saghas </span>
<lb n="309"/><span>teangan atá á labhairt ag George Meredith (Ceilteach 'seadh é</span>
<lb n="310"/><span>sin), nó ag Walter Pater nó ag "John Oliver Hobbes", nó ag </span>
<lb n="311"/><span>Prosper Merimée, agus an saghas cainnte a chuireann na </span>
<lb n="312"/><span>hughdair seo i mbéalaibh na ndaoine go bhfuil a scéal á n-aithris </span>
<lb n="313"/><span>aca!  Ní thógaim ortha é, ámh.  Is amhlaidh mar atá an scéal -</span>
<lb n="314"/><span>níl dul as aca, má's mian leo lochtanna i bhfad níos measa do </span>
<lb n="315"/><span>sheachaint, agus an Béarla agus an Fhraincis san gcruadh chás 'na </span>
<lb n="316"/><span>bhfuilid fé láthair - níl teangthacha eile na hEorpa chomh holc</span>
<lb n="317"/><span>leis an dá teangain seo ar fad fós.</span></p>
<lb n="318"/>
<lb n="319"/><p><span>Maide croise eile nach gádh liom acht tagairt do annso</span>
<lb n="320"/><span>atá aca sa bhFrainnc agus ar fúid formhóir na Roinnte Eorpa -</span>
<lb n="321"/><span>'sé sin, an Salachar, nó "Realism" nó "La Litterature Rosse"</span>
<lb n="322"/><span> - buidheachas mór le Dia ná fuil gádh againn le n-a leithéid!</span></p>
</div>
<pb n="618"/>
<div><lb n="323"/><p><span>Ní dóigh liom go bhfuil sé riachtanach comhairle a leasa do </span>
<lb n="324"/><span>thabhairt dár scríbhneoiríbh óga fé'n rud so.  Níl éan-dúil aca</span>
<lb n="325"/><span>'na leithéid, agus dá mbeadh féin, ní bheadh éan-fhlosc ar a </span>
<lb n="326"/><span>léightheoiríbh chuige!</span></p>
<lb n="327"/>
<lb n="328"/><p><span>(Ní chríoch).</span>
<lb n="329"/><span>  </span>
<lb n="330"/><span>(Tá súil againn go gcabhróchthar leis an Seodhsach.  Tá obair mhaith ghá</span>
<lb n="331"/><span>dhéanamh aige agus tuilleann congnamh ó chach. - F. an I.).</span></p>
<lb n="332"/>
<lb n="333"/><p><span>Seo mar adubhairt duine éigin le Seaán Ó Gruagáin, i mBiorra, tráth dá</span>
<lb n="334"/><span>raibh Seaán breoidhte:</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>A Sheaáin a chara, is measa liom tú breóidhte</span>
<lb n="337"/><span>'Ná an bás dá rachadh ar aicme uile Bhiorra fhóghnta;</span>
<lb n="338"/><span>Ceárd na bhFlaitheas dot chneasachadh, a bhile órdha,</span>
<lb n="339"/><span>Agus slán dot thabhairt chun marthanna i leith Fódla.</span></p>
<lb n="340"/>
<lb n="341"/><p>
<lb n="342"/><span>Dursan milleadh na macaomh</span>
<lb n="343"/><span>Diarma ghlacshaor chleas ngoile;</span>
<lb n="344"/><span>Craosól ag clódh a gcéille</span>
<lb n="345"/><span>Ag sin a dtréighthe uile.</span></p>
<lb n="346"/>
<lb n="347"/><p>
<lb n="348"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Nuadh-Litridheacht na nGaodhal agus Cionnus is fearr í chur chum cinn.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Nuadh-Litridheacht na nGaodhal agus Cionnus is fearr í chur chum cinn.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
