Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">An Mac Mallachtain.</title><author><persName>Ó Domhnalláin, Pádhraic</persName></author><editor><name type="main">Ó Donnchadha, Tadhg</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG19-11645</note>
		 <note type="L">577</note>
		 <note type="B">1909</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Eanair, 1909</date><idno>IG19-11645</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">19</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ó Domhnalláin, Pádhraic</author><title>An Mac Mallachtain.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">An Mac Mallachtain.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Eanair, 1909</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>An Mac Mallachtain.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>PÁDHRAIC Ó DOMHNALLÁIN do scríobh.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>Cé'rbh'é an buachaill báire seo a tharraing an méid seo </span>
<lb n="7"/><span>cainnte?  Cé'n cineál duine bhí ann cor ar bith?  Ní raibh ag a </span>
<lb n="8"/><span>mháthair acht é.  Bhí a athair caillte.  D'fhás sé suas fiadháin go </span>
<lb n="9"/><span>leór.  Ní rabh rud ar bith ag dul uaidh.  Ní rabh cleas ar bith nach </span>
<lb n="10"/><span>raibh sé i n-ann imirt.  Ní fhéadfá a bheith suas leis.  Bhí a shrón</span>
<lb n="11"/><span>sáighte i ngach áit.  Bhí a mhéar i ngach nídh bhí ag imtheacht.  Nuair </span>
<lb n="12"/><span>thuitfeadh rud ar bith amach sa mbaile 'sé "An Mac Mallachtain"</span>
<lb n="13"/><span>a rinne é.  Dá ngoidthí gé de shiubhal oidhche, budh é "An Mac </span>
<lb n="14"/><span>Mallachtain" a thóg leis a shean-ualach dhí.  Dá gcuirtí sgrath</span>
<lb n="15"/><span>ar shimiléir Mháire Nig Fhionnáin, ionnus go líonfaidhe an teach</span>
<lb n="16"/><span>le deatach agus go bplúchfaidhe ise - mar bhí giorr-anála ag </span>
<lb n="17"/><span>gabháil di - 'sé "An Mac Mallachtain" bhéadh thíos leis.</span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>'Sé bhí i n-ann na coiníní a cheapadh!  Nach iomdha sin oidhche </span>
<lb n="20"/><span>chaith sé sa gCabair agus a mhála aige ar a lorg?  Ar an </span>
<lb n="21"/><span>mbealach céadna bhuailfeadh sé amach agus isteach ní thiocfadh go </span>
<lb n="22"/><span>mbéadh bradán nó dhó leis.  Ní raibh na báillí riamh i n-ann</span>
<lb n="23"/><span>greim d'fhagháil air.  Mhionnuigheadar go mion minic dhá bhfuighidís </span>
<lb n="24"/><span>greim air go mba gearr é a shaoghal - go mbainfidís na cosa </span>
<lb n="25"/><span>uaidh.</span></p>
<lb n="26"/>
<lb n="27"/><p><span>"Bíonn anbhruith agus feóil ag mo mháthair gach lá sa tseacht-</span>
<lb n="28"/><span>mhain agus iasg úr Dia hAoine," déarfadh sé, "sin rud nach dtig</span>
<lb n="29"/><span>le cuid de na boicínibh a mbíonn fuadar mór fúbhtha a rádh."</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>Ní raibh sé acht rí-óg nuair d'éag a athair.  Thóg a mháthair go </span>
<lb n="32"/><span>múirneach é.  Budh é grádh a croidhe é.  Níor cheap sise go </span>
<lb n="33"/><span>ndéanfadh sé rud ar bith as bealach.  Ní chreidfeadh sí é.</span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>"An é an buachaillín a altuigheas a bhiadh agus a deireas a </span>
<lb n="36"/><span>phaidrín agus a téigheas chuig an Aifreann dó fhéin go féil-</span>
<lb n="37"/><span>teamhail a dhéanfadh na rudaí sin?" déarfadh sí.  "Níl baoghal</span>
<lb n="38"/><span>air, agus bíodh a fhios agaibh nach bhfuil sé rúinne níos measa ná </span>
<lb n="39"/><span>gasúir eile an bhaile - a thiubhras leobhtha é i ngach áit.  Ní fheicim-</span></p>
</div>
<pb n="578"/>
<div><lb n="40"/><p><span>se cá bhfuil an dochar má thiubhrann sé breac beag nó cúpla</span>
<lb n="41"/><span>coiníní isteach anois agus arís.  Nár chuir Dia ar an saoghal le </span>
<lb n="42"/><span>haghaidh na mbochtán iad chomh maith is chuir Sé le haghaidh lucht an </span>
<lb n="43"/><span>tsaidhbhris."</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>Go mion minic, nuair bhíodh sise in a toirchim suain - ag </span>
<lb n="46"/><span>brionnglóidigh, b'fhéidir, fá'n maicín múirneach sin bhí aice -</span>
<lb n="47"/><span>bhuailfeadh seisean amach i gceart-lár na hoidhche, a chú le n-a </span>
<lb n="48"/><span>chois, agus caithfeadh sé an chuid eile den oidhche ag marbhughadh </span>
<lb n="49"/><span>na gcoiníní.  Annsin, le fáinne an lae, d'fhillfeadh sé abhaile,</span>
<lb n="50"/><span>caithfeadh sé na coiníní ar an áilléar, agus isteach leis sa leab-</span>
<lb n="51"/><span>aidh arís go dtogruigheadh dé féin éirghe.</span></p>
<lb n="52"/>
<lb n="53"/><p><span>Nuair d'éireochadh a mháthair, thuigfeadh sí go rí-mhaith cé mar </span>
<lb n="54"/><span>bhí an sgéal, agus "ní bhacfadh sí leis an gcréatúir.  Bhéadh sé</span>
<lb n="55"/><span>tuirseach go leór th'réis na hoidhche!"</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>Maidir le sgoil, dubhairt "An Mac Mallachtain" go raibh</span>
<lb n="58"/><span>an oiread aige is bhí an máighistir i n-ann a mhúnadh dhó.  Ní mar </span>
<lb n="59"/><span>sin bhí an sgéal chor ar bith, ar ndóigh, mar nuair bhí sé ar sgoil,</span>
<lb n="60"/><span>ní ar na leabhraibh bhíodh sé ag cuimhniughadh, acht ar throid agus ag </span>
<lb n="61"/><span>imirt chnaipí agus gach cleas eile bhíos ag an aos óg.  Marach</span>
<lb n="62"/><span>rud eicínt a thárla lá áithrid, nuair bhí sé sa tríomhadh leabhar, </span>
<lb n="63"/><span>níl a fhios agam nach bhfanfadh sé i n-éadan na leabhar go bhfuigh-</span>
<lb n="64"/><span>feadh sé an oiread léighinn is tá le fagháil i sgoltachaibh na </span>
<lb n="65"/><span>tuaithe.  Ní fios dom-sa ná duit-se!</span></p>
<lb n="66"/>
<lb n="67"/><p><span>"Sé "An Mac Mallachtain" budh chionntach leis.  Seo é an </span>
<lb n="68"/><span>chaoi bhí an sgéal.  Bhí an máighistir th'réis spéacláirí nuadha </span>
<lb n="69"/><span>d'fhághail.  Sean-fhear b'eadh é a rinne gach rud go féilteamhail </span>
<lb n="70"/><span>agus go dtí an móiméd.  'sé thiubhradh dualgas an tslisne</span>
<lb n="71"/><span>dhuit dhá mbeiththeá faillightheach ná leisgeamhail.</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>"Nach hé atá go bródamhail as na gloineachaibh nuadha </span>
<lb n="74"/><span>indiu?" arsa Micheál Ó Cléirigh bhí ina shuidhe ar láimh dheis "An </span>
<lb n="75"/><span>Mhic Mhallachtain."</span></p>
<lb n="76"/>
<lb n="77"/><p><span>"Budh mhór an spóirt dhá mbristí ceann aca," arsa Pádhraic</span>
<lb n="78"/><span>Mac Aodha, stócach eile a mbíodh éirghe i n-áirde agus fuadar </span>
<lb n="79"/><span>faoi minic go leór.</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>"Tá sé ró-fhada as seo, marach sin d'fhéachainn urchar leis,"</span>
<lb n="82"/><span>dubhairt "An Mac Mallachtain".  "Nach mairg nár chuimhnigheas</span>
<lb n="83"/><span>ar sin cheana," ar seisean, ag baint crathadh as féin.</span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>"'Bhfuil an chrann-tabhall leat?  Má tá, ní bhéidh stróbh ar </span></p>
</div>
<pb n="579"/>
<div><lb n="86"/><p><span>bith é a bhualadh leis.  Ní bhfuigh' sé amach go bráth cé rinne</span>
<lb n="87"/><span>an gníomh!" ars' an Cléireach.</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>"Tá sé agam acht dheaman blas agam le cur ann.  Theas-</span>
<lb n="90"/><span>tóchadh rud eicínt réasúnta trom agus toirteamhail le dul chomh</span>
<lb n="91"/><span>fada sin."</span></p>
<lb n="92"/>
<lb n="93"/><p><span>"Tá cnó agam-sa," arsa Pádhraic Mac Aodha.  "'Sé a</span>
<lb n="94"/><span>dhéanfas go deas.  Béidh sé le báine ar an bpoinnte boise.</span>
<lb n="95"/><span>Annsin béidh greann ann."</span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>Ní a bhfad go rabh an chrann-tabhaill feistighthe agus fá réir.</span>
<lb n="98"/><span>Bhí an t-oide ag glaodhach ainmneacha na sgoláirí amach as </span>
<lb n="99"/><span>leabhar an chunntais.</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>"Bídhgídh socar annsin, deirim libh," ars' an t-oide agus chrom</span>
<lb n="102"/><span>sé ar an mbuidhin a chomhaireamh.  Ní rabh na focla as a bhéal ar </span>
<lb n="103"/><span>éigin nuair dhún "An Mac Mallachtain" a shúil chlí, agus sgaoil</span>
<lb n="104"/><span>sé an t-urchar chun bealaigh.  Níor chlis air.  Buaileadh an máigh-</span>
<lb n="105"/><span>istir bocht ar an ngloine.  Leim sé.  Sgread sé agus bhéic sé go </span>
<lb n="106"/><span>rabh an tsúil bainte as.  "Táim marbh," ars' an duine bocht.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>"Tá neart cainnte agat go fóill muis, má tá," ars' an </span>
<lb n="109"/><span>Cléireach.</span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>"Níor chruthuigheas go dona, chor ar bith," ars' an "Mac</span>
<lb n="112"/><span>Mallachtain," "ní 'chuile dhuine a bhfuil urchar chomh díreach aige."</span></p>
<lb n="113"/>
<lb n="114"/><p><span>Leis sin bhí an máighistir chuca.</span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>"Cé rinne é sin?" ar seisean.  "Cá bhfuil an bitheamhnach a </span>
<lb n="117"/><span>cheap mé a mharbhughadh.  Cá bhfuil sé, adeirim," agus bhí an </span>
<lb n="118"/><span>máighistir ag éirghe as a chorp le teann feirge, nídh nár </span>
<lb n="119"/><span>bh'iongnadh.</span></p>
<lb n="120"/>
<lb n="121"/><p><span>Níor fhreagair "An Mac Mallachtain," ar ndóigh, ná buachaill </span>
<lb n="122"/><span>ar bith as a bhuidhin.</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>"Bhfuil a fhios agat-sa cé rinne an cleas tuatach mí-mhúinte</span>
<lb n="125"/><span>seo, a Shéamuis Uí Dhomhnaill?" ar seisean.  B'in é ainm an </span>
<lb n="126"/><span>mhic a bhfuil an sgéal seo faoi.</span></p>
<lb n="127"/>
<lb n="128"/><p><span>"Tá a fhios agam, a mháighistir," d'freagair Séamus breágh.</span></p>
<lb n="129"/>
<lb n="130"/><p><span>"Cé hé féin?" ars' an máighistir go mí-fhoighdeach.</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>"Ní maith liom é a innseacht," arsa Séamus.</span></p>
<lb n="133"/>
<lb n="134"/><p><span>"Caithfidh tú é innseacht.  A' gcloiseann tú mé?"</span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>"Cloisim, acht b'fhearr liom nach n-innseochainn."</span></p>
<lb n="137"/>
<lb n="138"/><p><span>"Innis go deifreach dhom é, adeirim leat.  Mar má cheileann </span>
<lb n="139"/><span>tú ainm an bhuachalla orm-sa gheobhaidh tú féin an t-slat, agus í </span></p>
</div>
<pb n="580"/>
<div><lb n="140"/><p><span>sin go trom mar gheall air.  A' dtuigeann tú?" ars' an </span>
<lb n="141"/><span>máighistir.</span></p>
<lb n="142"/>
<lb n="143"/><p><span>"Tuigim.  Is mise chaith an t-urchar.  Is mise a thuilleas an </span>
<lb n="144"/><span>léasadh, ní buachaill ar bith eile," dubhairt "An Mac Mallachtain"</span>
<lb n="145"/><span>go réidh roighin socair.</span></p>
<lb n="146"/>
<lb n="147"/><p><span>Is beag nár bhain an freagradh an anál den mháighistir.  A </span>
<lb n="148"/><span>leitheide de fhreagradh ní bhfuair sé riamh ó sgoláire ar bith dár </span>
<lb n="149"/><span>mhúin sé.</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>"A Shéumuis Uí Dhomhnaill," ar seisean.  "Cuireann </span>
<lb n="152"/><span>do fhreagra níos mó feirge orm ná an t-urchar chaithis liom.  Ní</span>
<lb n="153"/><span>deágh-chomhluadar thú do dhream ar bith.  Acht uaidh seo amach ní </span>
<lb n="154"/><span>dhéanfaidh tú níos mó dochair annseo.  Feasta caithfidh tú do </span>
<lb n="155"/><span>chuid bheartaidheachta imirt i n-áit eicínt eile.  Móiméad eile </span>
<lb n="156"/><span>ní bhéidh tú fá dhíon na sgoile seo.  Sguab leat as seo go </span>
<lb n="157"/><span>deifreach, thú féin agus do chuid mhangarae.  Sguab leat,</span>
<lb n="158"/><span>adeirim, nó má fhághann mo chuid feirge an ceann is fearr orm,</span>
<lb n="159"/><span>bhéarfad léasadh dhuit nach ndéanfair dearmad air an dá lá is </span>
<lb n="160"/><span>beo thú.  A' gcloiseann tú mé." </span></p>
<lb n="161"/>
<lb n="162"/><p><span>Níor fhan "An Mac Mallachtain" leis an gcuid deiridh </span>
<lb n="163"/><span>den chainnt.  Sheas sé.  Bhúirligh sé leis a chuid leabhar.</span>
<lb n="164"/><span>Tháinic amach as an suidheachán, agus shiubhal amach chomh neamh-</span>
<lb n="165"/><span>spleadhachis dhá mbudh é an sgrúduightheóir é.</span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>"Sin buachaill aisteach" ars' an máighistir i n'inntinn féin.</span>
<lb n="168"/><span>"Ní furusta faitchíos a chur air, ar chaoi ar bith."</span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p><span>Ó'n lá sin amach seadh thosuigh clú agus "cáil" "An Mhic </span>
<lb n="171"/><span>Mhallachtain" mar dubhras cheana.  Nuair goidtí gé nó coileach </span>
<lb n="172"/><span>nó buidéal poitín budh é an d-l sin "An Mac Mallachtain" a </span>
<lb n="173"/><span>ghoid iad.  Ní rabh éan-mhaith ag cainnt leis!  Ní rabh éan-mhaith </span>
<lb n="174"/><span>a bheith dhá chomhairliughadh.  Badh é an cás céadna dhuit é.  Ní </span>
<lb n="175"/><span>rabh éan-tsásamh le fagháil agat.</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>Lá amháin bhí an máighistir ag obair dhó féin sa ngarrdha beag</span>
<lb n="178"/><span>bhí aige ar chúl a thighe.  Budh mhór an fear glasán agus bláth é.</span>
<lb n="179"/><span>Bhíodh fataí chéad fhoghmhair aige coighcís roimh duine ar bith eile </span>
<lb n="180"/><span>sa gcomhursanacht.  Rud eile a mbíodh suim mhór aige ionnta,</span>
<lb n="181"/><span>beacha.  Bhí sé cinn de chorcógaibh aige i gcoirnéal den gharrdha.</span>
<lb n="182"/><span>D'árduigh sé a cheann an lá seo agus cé chonnaic sé i n-éadan </span>
<lb n="183"/><span>na gcorcóg acht "An Mac Mallachtain" "agus fonn air mo </span>
<lb n="184"/><span>chuid mheala a bhailiughadh leis," mar dubhairt an máighistir é féin.</span>
<lb n="185"/></p>
</div>
<pb n="581"/>
<div><lb n="186"/><p><span>"A Shéamuis," ars' an máighistir leis, "is mion minic chualas</span>
<lb n="187"/><span>daoine a rádh go rabh dúil agat ina gcuid.  Níor chreideas féin</span>
<lb n="188"/><span>riamh é.  Tús breithe ag Dia déarfainn i gcomhnuidhe, acht anois</span>
<lb n="189"/><span>chím le mo dhá shúil féin go bhfuilir ar na gaduidhthibh is cliste</span>
<lb n="190"/><span>dár léigheas fútha i n-aon stair dár léigheas riamh."</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>"Go rabh maith agad, a dhuine uasail," arsa "An Mac".</span>
<lb n="193"/><span>Dhá sgríobhthá síos é sin agus t'ainm a chur leis dhéanfainn mo </span>
<lb n="194"/><span>shaidhbhreas as; mar d'fhéadfainn a rádh gur chaith mé m'óige le </span>
<lb n="195"/><span>ceann de na máighistribh is cliste sa gceird!</span></p>
<lb n="196"/>
<lb n="197"/><p><span>"Á! a Shéamuis," ars' an máighistir, "Chaitheas dhá fhichid</span>
<lb n="198"/><span>bliadhain i mbun sgoile san áit seo agus tá orm a rádh nach rabh</span>
<lb n="199"/><span>faitchíos orm roimh Dhia fá éan bhuachaill a chas orm le linn an </span>
<lb n="200"/><span>ama sin acht tusa.  Is iomdha sin rud a chaithfeas tú freagairt</span>
<lb n="201"/><span>faoi mar gheall air.  Ní bhéidh agam-sa mar dhíbir mé uaim thú</span>
<lb n="202"/><span>nuair thosuighis le do bhéasaibh mí-mhúinte."</span></p>
<lb n="203"/>
<lb n="204"/><p><span>"B'in é an lá bhain mé an ghloine as do spéacláiribh.  Bhí an </span>
<lb n="205"/><span>t-ádh ort nár bhain mé an tsúil as do cheann.  Níl call clamhsáin</span>
<lb n="206"/><span>ar bith agad dhá mbéadh fhios agad," ars' "An Mac".</span></p>
<lb n="207"/>
<lb n="208"/><p><span>"Ná cloisim focal eile asat.  Bain as chomh teann i nÉirinn </span>
<lb n="209"/><span>is tá i do chosaibh sul chuirfeas mé fios ar na constáblaibh.  An </span>
<lb n="210"/><span>áit nár sheas mé riamh seasfaidh mé ann anois, i dteach na cúirte,</span>
<lb n="211"/><span>agus cuirfidh mé i gcarcar thú ar feadh bliadhna."</span></p>
<lb n="212"/>
<lb n="213"/><p><span>Acht, mo léan!  Níor fhan "An Mac Mallachtain," gur </span>
<lb n="214"/><span>chualaidh sé deireadh a chómhráidh.  Ghlan sé leis sna seala-</span>
<lb n="215"/><span>babhtaibh ag briseadh a chroidhe ag gáiridhe.</span></p>
<lb n="216"/>
<lb n="217"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="218"/>
<lb n="219"/><p><span>Bhí obair mór i nUachtar Árd.  Bhí toghadh le haghaidh tighe na </span>
<lb n="220"/><span>feise ar siubhal.  Siad Sparrow agus Mac Uí Fhathaigh bhí ag </span>
<lb n="221"/><span>coimhlinnt le chéile féachaint cé aca bheadh i n-a fheisire.  Tighe-</span>
<lb n="222"/><span>arna talmhan bh'eadh Sparrow agus ar son na bhfeilméar agus </span>
<lb n="223"/><span>na nGaedheal a bhí an Fathach ag troid.</span></p>
<lb n="224"/>
<lb n="225"/><p><span>Cheap na tighearnaí móra nach rabh a gcumhacht féin sa tír </span>
<lb n="226"/><span>chomh láidir is bhíodh.  Bhí fútha troid mhór a dhéanamh agus na </span>
<lb n="227"/><span>Gaedhil a bhualadh agus a chongbháil fá chois.  Bhí a shliocht orra.</span>
<lb n="228"/><span>Chruinnigheadar chuca gach a rabh umhal dóibh as gach ceárd den </span>
<lb n="229"/><span>límistéir.  Bhíodh cruinnighthe aca i ngach áit ag moladh do na </span></p>
</div>
<pb n="582"/>
<div><lb n="230"/><p><span>daoinibh go mbudh é Sparrow an fear a b'fhearr agus go mbudh </span>
<lb n="231"/><span>cóir dóibh a nguthanna a thabhairt dó.</span></p>
<lb n="232"/>
<lb n="233"/><p><span>Ní rabh an Fathach ina chomhnaidhe acht an oiread.  Bí sé ag </span>
<lb n="234"/><span>baint deataigh as an dream eile.  Bhí neart conganta aige, mar </span>
<lb n="235"/><span>ní rabh duine bhí i n-ann dhá fhocail a chur i ndiaidh a chéile nach</span>
<lb n="236"/><span>rabh ag déanamh óráideacha ar a shon.</span></p>
<lb n="237"/>
<lb n="238"/><p><span>"A Ghaedheala Uachtair Áird," deireadh Tom Sheagháin.  "Bhfuil </span>
<lb n="239"/><span>fúibh a bheith in bhur sglábhaidhthibh i gcomhnuidhe?  Bhfuil sibh-se </span>
<lb n="240"/><span>sásta a bheith ag ithe na gcnámh agus mairtfheoil agus anbhruith ag </span>
<lb n="241"/><span>an spriosán suarach sin Sparrow.  Ní leas-ainm an t-ainm</span>
<lb n="242"/><span>céadna a thabhairt air (gáiridhe).  Mar níl feithide eile mar é </span>
<lb n="243"/><span>an taobh seo de Bhaile Átha Cliath.  Ró-fhada bhí an lámh i n-uachtar </span>
<lb n="244"/><span>ag na sgriosadóiribh a d'fhág ar muinntir le fán agus seachrán </span>
<lb n="245"/><span>an tsaoghail.  Ruaigimís iad anois nuair atá an faill againn.</span>
<lb n="246"/><span>Ní thiubhraidh duine ar bith a ghuth do Sparrow acht an seóinín, an </span>
<lb n="247"/><span>spriosán agus an fealltóir."  Agus th'réis dreas cainnte den </span>
<lb n="248"/><span>chineál sin a sgaoileadh de, mhol sé do gach mac máthar díobhtha a </span>
<lb n="249"/><span>bheith ag Teach na Cúirte an lá dár gcionn agus a nguth a </span>
<lb n="250"/><span>thabhairt don deágh-Ghaedheal dílis an Fathach.</span></p>
<lb n="251"/>
<lb n="252"/><p><span>Tháinic an lá dár gcionn.  Bhí gach dream ag iarraidh an </span>
<lb n="253"/><span>dreama eile a shárughadh agus an lá a bheith aca féin.  Tháinic-</span>
<lb n="254"/><span>eadar as gach ceárd.  Bhíodar ann as Maigh Ullín, as an Spidéal,</span>
<lb n="255"/><span>as an Mám, agus taobh thall de Loch.  Níor facas a leitheide de </span>
<lb n="256"/><span>chruinniughadh ar shráideannaibh Uachtair Áird riamh roimhe.  Ag an </span>
<lb n="257"/><span>dó-dheág seadh bhíodar leis na guthannaibh a thogáil.  Sé an </span>
<lb n="258"/><span>Tighearna Árd-Oileán an chéad duine bhí le n-a ghuth a thabhairt.</span>
<lb n="259"/><span>Annsin bhí cead ag saidhbhir is daidhbhir an cleas céadna a </span>
<lb n="260"/><span>dhéanamh.</span></p>
<lb n="261"/>
<lb n="262"/><p><span>"Tá an Tighearna Árd-Oileán ag tidheacht," arsa Seaghán Ó</span>
<lb n="263"/><span>Máille .i. Seaghán Chnoc na Raithnighe.  "Bainfimid truisle as, a</span>
<lb n="264"/><span>bhuachaillí, sul bhéas an lá thart feicfidh sibh féin.  Bíodh "trí ghártha</span>
<lb n="265"/><span>an chnuic" againn as son Mhic Uí Fhathaigh."</span></p>
<lb n="266"/>
<lb n="267"/><p><span>Bhí.  D'fhéadfá a rádh go rabh a gcroidhthibh san uaill sin.  Bhí </span>
<lb n="268"/><span>Árd-Oileán ag brughadh i n-aice leóbhtha.  Bhí ceathrar consábla </span>
<lb n="269"/><span>roimhe agus ina dhiaidh agus ar gach taobh de.  Nuair bhí sé ag </span>
<lb n="270"/><span>druidim le teach Sheagháin Uí Mhaidín, thosuigh lucht leanamhna an </span>
<lb n="271"/><span>Fhathaigh dhá mhasladh agus a rádh gur gearr go mbrisfidhe cumhacht </span>
<lb n="272"/><span>na nGall agus na dtighearnaí talmhan go deo.  Bhí na daoine </span></p>
</div>
<pb n="583"/>
<div><lb n="273"/><p><span>ag dul annseo is annsúd.  Bhí brughadh agus casadh ann.  Bhí </span>
<lb n="274"/><span>dream ag dul suas an bóthar agus dream eile ag tidheacht in a </span>
<lb n="275"/><span>n-aghaidh.  Bhí an baile mór in a chíor-thuaithbhil!  Cloiseadh</span>
<lb n="276"/><span>sgread éagcaoineach.  Rith na sluaighthe 'tí an áit a dtáinic an </span>
<lb n="277"/><span>glór cráidhte.  Bhí an Tighearna Árd-Oileán sínte!  Ní rabh </span>
<lb n="278"/><span>smig ná smag, ná cor ná car as!  Dubhradh go rabh sé marbh.</span>
<lb n="279"/><span>Nach rabh dé ann.  Seadh!  Acht cé bhuail é?  Ní rabh a fhios ag </span>
<lb n="280"/><span>duine ar bith!  Buaileadh le cloich é ar chaoi ar bith mar bhí sé </span>
<lb n="281"/><span>gearrtha agus gearrtha go millteach fá bhun na cluaise deise</span>
<lb n="282"/><span>agus bhí lán do dhuirn de chloich i bhfoisgeacht slaite dó agus í </span>
<lb n="283"/><span>smeartha le fuil.  Acht ní rabh sé marbh!  Mara rabh féin ní </span>
<lb n="284"/><span>thiubhradh sé éan ghuth an lá sin.  Hiomchuireadh chuig teach na </span>
<lb n="285"/><span>gconsáblaí é.  Cuireadh fios ar an dochtúir agus chuir seisean</span>
<lb n="286"/><span>caoi air agus d'fheistigh sé é chomh maith is bhí ina chumas.</span></p>
<lb n="287"/>
<lb n="288"/><p><span>Acht d'íoc cuide sic de na daoinibh go géar as.  D'orduigh </span>
<lb n="289"/><span>oifigeach na gconsáblaí dóibh na daoine a cheannsughadh.  Thug-</span>
<lb n="290"/><span>adar fogha fá na daoinibh agus fogha agus fogha eile agus ba </span>
<lb n="291"/><span>bheag nach rabh sé ina chogadh dhearg.  Marach an tAthair Cionnaigh -</span>
<lb n="292"/><span>go ndéanaidh Dia ngrásta air, bhéadh daoine le tabhairt a-bhaile ar </span>
<lb n="293"/><span>chróchar an oidhche sin!  Rinne seisean réidhteach agus níor bh'fhiú</span>
<lb n="294"/><span>trácht ar an mhéid troda bhí ann ina dhiaidh sin.</span></p>
<lb n="295"/>
<lb n="296"/><p><span>Gabhadh ar aghaidh le obair na nguthanna.  Comhaireadh iad.</span>
<lb n="297"/><span>Fuarathas amach gur gnóthuigh an Fathach, bhuail sé le fice guth,</span>
<lb n="298"/><span>uimhir Sparrow.  Bhí áthas agus ríméad agus glionndar croidhe i</span>
<lb n="299"/><span>nUachtar Árd an oidhche sin deirim-se libh-se.</span></p>
<lb n="300"/>
<lb n="301"/><p><span>Seachtmhain nó mar sin ina dhiaidh sin bhí sgata beag daoine </span>
<lb n="302"/><span>cruinnighthe i dteannta chéile.  Ag cur síos ar an toghadh ar </span>
<lb n="303"/><span>ndóigh, bhí gach duine aca.  "Muise, ní mé beirthe beó ná </span>
<lb n="304"/><span>baiste cé chaith le Árd-Oileán an lá sin," arsa Seaghán Ó Máille.</span>
<lb n="305"/><span>Ní rabh a fhios ag duine ar bith.  Ní rabh baramhail ar bith aca cé </span>
<lb n="306"/><span>rinne é.  "Acht bhí misneach aige" agus rud níos fearr ná sin</span>
<lb n="307"/><span>"urchar díreach".  Leabhar sa féin, sé chruthuigh go maith.</span></p>
<lb n="308"/>
<lb n="309"/><p><span>'Ara! mo chuimhne an bhfaca duine ar bith "An Mac Mall-</span>
<lb n="310"/><span>achtain" i n-áit ar bith an lá sin; ná cá rabh sé ó shoin?  Sin rud </span>
<lb n="311"/><span>a bhí ón "Yank".  Acht níor facas é an lá sin, ná ó shoin, ná ní </span>
<lb n="312"/><span>féadfadh duine ar bith a rádh cá rabh sé.  D'imthigh seachtmhain</span>
<lb n="313"/><span>eile thart acht ní rabh sé le feiceáil.  D'imthigh coighcís acht sgéal </span></p>
</div>
<pb n="584"/>
<div><lb n="314"/><p><span>na sguan ní rabh faoi.  Bhuail mí an bealach céadna acht de </span>
<lb n="315"/><span>dheamhan amharc bhí le fagháil ar mo bhuachaill báire.  Acht maidin </span>
<lb n="316"/><span>amháin - seachtmhain ina dhiaidh sin tháinic buachaill an phosta chuig</span>
<lb n="317"/><span>teach a mháthar.  Bhí litir chuige agus uirthi bhí comhartha dubh agus </span>
<lb n="318"/><span>na focla "New York" i gcló air.</span></p>
<lb n="319"/>
<lb n="320"/><p><span>Rith sise anonn chuig teach an mháighistir go léighfeadh sé dhi é.</span>
<lb n="321"/><span>Rinne seisean amhlaidh.  Seo í, focal ar fhocal díreach, mar bhí sí.</span></p>
<lb n="322"/>
<lb n="323"/><p><span>"88 Sráid na nÉireannach,</span>
<lb n="324"/><span>Nuadh Eabhrac,</span>
<lb n="325"/><span>15/7/18-.</span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p><span>"A Mháthair, a Stór,</span></p>
<lb n="328"/>
<lb n="329"/><p><span>"Cé'n chaoi bhfuil tú chor ar bith?  Tá súil agam go bhfuil </span>
<lb n="330"/><span>tí go maith agus i ndeágh-shláinte.  Is dóighche go rabh imnidhe </span>
<lb n="331"/><span>ort fúm-sa le mí anuas.  Iarraim maitheamhnas ort mar gheall</span>
<lb n="332"/><span>ar an mbuaibhreadh chroidhe chuireas ort acht dheamhan a rabh neart</span>
<lb n="333"/><span>agam air.  Seo é an chaoi bhí an sgéal.  Nuair a bhí an Tighearna</span>
<lb n="334"/><span>Árd-Oileán ag dul tharm an lá sin fuaireas faill ar é a bhualadh </span>
<lb n="335"/><span>agus bhuaileas.  Shín mé é.  Tá súil agam nach bhfuair sé bás!</span>
<lb n="336"/><span>Bhí faitchios orm dhá dtéighinn a-bhaile go bhfuigheadh na consáblaí</span>
<lb n="337"/><span>greim orm agus go gcuirfidís sa gcarcair é.  D'éaluigheas ar </span>
<lb n="338"/><span>chaoi ar bith go Gaillimh.  Bhí long ar tí dul go Meiriocá.</span>
<lb n="339"/><span>Theastuigh beirt fhear ó lucht na luinge le gual a chongbháil ar na </span>
<lb n="340"/><span>teintibh.  Tráthamhail go leór d'éirigh liom féin a bheith ar dhuine </span>
<lb n="341"/><span>aca agus sin é an bealach ar thuit sé amach go bhfuilim annseo.</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>"Cé'n caoi bhfuil Partholán Breathnach agus Seaghán Ó Máille</span>
<lb n="344"/><span>agus an "Yank"?  A dtagann siad ar cuairt chor ar bith</span>
<lb n="345"/><span>chuig teach Bhrighid Ní Fhathaigh anois?  Fairíor nach rabh mé ag Feis </span>
<lb n="346"/><span>na Gaillimhe i mbliadhna go bhfeicfinn Pádhraic Ó Dorcaigh ag </span>
<lb n="347"/><span>damhsadh!  Abair leis an máighistir go rabh mé ag cur a </span>
<lb n="348"/><span>thuairisge, is beag nach ndearnaidh mé dearmad ar an gCléireach</span>
<lb n="349"/><span>agus Pádraic Mac Aodha agus Seaghán Ó Catháin.  Is gearr go </span>
<lb n="350"/><span>rabh litir eile agat uaim agus beagán airgid innte.  Bíodh </span>
<lb n="351"/><span>misneach agat, b'féidir le Dia go mbeimís go compóirteamhail</span>
<lb n="352"/><span>le chéile go fóill.</span></p>
<lb n="353"/>
<lb n="354"/><p><span>"Le grádh mo chroidhe,</span></p>
<lb n="355"/>
<lb n="356"/><p><span>"Is mise, do mhac,</span></p>
<lb n="357"/>
<lb n="358"/><p><span>"SÉAMUS."</span>
<lb n="359"/></p>
</div>
<pb n="585"/>
<div><lb n="360"/><p><span>Bhí a mháthair ag cuimilt a súl le n-a práisgín.  "Mo mhaicín</span>
<lb n="361"/><span>múirneach!" ar sise.  "Glóir do Dhia go bhfuil sé slán sábhalta</span>
<lb n="362"/><span>ar chaoi ar bith.  Ní rabh ciall riamh aige, ní rabh sin.</span></p>
<lb n="363"/>
<lb n="364"/><p><span>"Féacha sin anois"! ars' an máighistir.  "Agus an chaoi ar </span>
<lb n="365"/><span>chuir sé mo thuairisg-sa, dheamhan a rabh sé ró-fhiadháin chor ar bith.</span>
<lb n="366"/><span>Bhí croidhe breágh óg aige i gcomhnuidhe, agus bhí sé i n-ann </span>
<lb n="367"/><span>seasamh ar a shon féin, deirim-se leat-sa.  Ní dhéanainn iongan-</span>
<lb n="368"/><span>tas dhá n-ionntuigheadh sé amach ina fhear mhór amach annseo,"</span>
<lb n="369"/><span>ar seisean.  Agus d'ionntuigh.</span></p>
<lb n="370"/>
<lb n="371"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="372"/>
<lb n="373"/><p><span>Cúig bliadhna ina dhiaidh sin.  Bhí Partholán agus Seán Ó </span>
<lb n="374"/><span>Máille agus an "Yank", agus daoine nach h-iad ar cuairt tígh</span>
<lb n="375"/><span>Bhríghid Ní Fhathaigh.  Bhíodar ag cur an tsaoghail thrí'n a chéile,</span>
<lb n="376"/><span>gach duine agus a phort féin aige.  Labhair duine eicínt fá'n lá </span>
<lb n="377"/><span>ar síneadh an Tighearna Árd-Oileán ar shlatrachaibh a dhroma ar </span>
<lb n="378"/><span>shráid Uachtair Áird.</span></p>
<lb n="379"/>
<lb n="380"/><p><span>"Mo choinsias!  Is maith a chruthuigh "An Mac Mallachtain"</span>
<lb n="381"/><span>an lá sin," arsa Partholán Breathnach, "agus cé'n dochar acht an </span>
<lb n="382"/><span>méid consáblaí bhí mar ghárda air."</span></p>
<lb n="383"/>
<lb n="384"/><p><span>"D'fhéadfá a rádh," ars' an "Yank".  "Acht bhí an buachaill</span>
<lb n="385"/><span>céadna i n-ann rud ar bith a dhéanamh."</span></p>
<lb n="386"/>
<lb n="387"/><p><span>"Bhí," arsa Seaghán Ó Máille.  "Bhí sé i n-ann uibheacha a </span>
<lb n="388"/><span>thabhairt leis."</span></p>
<lb n="389"/>
<lb n="390"/><p><span>"Agus buidéal poitín a fhuadach," ars' an "Yank".</span></p>
<lb n="391"/>
<lb n="392"/><p><span>"Agus mil an mháighistir," arsa Partholán.</span></p>
<lb n="393"/>
<lb n="394"/><p><span>"Agus coin-"</span></p>
<lb n="395"/>
<lb n="396"/><p><span>Níor críochnuigheadh an rádh.  Buaileadh an doras.  D'fhosgail </span>
<lb n="397"/><span>Brighid; bhain sí maide Éamuinn uaidh, agus cé bhuail isteach</span>
<lb n="398"/><span>acht an máighistir.</span></p>
<lb n="399"/>
<lb n="400"/><p><span>"Muise! do chéad míle fáilte, a mháighistir chroidhe," arsa </span>
<lb n="401"/><span>Brighid.  "Is fadó ó chonncamar cheana thú," ag tabhairt </span>
<lb n="402"/><span>cathaoireach dhó.</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>"T'fháilte, t'fháilte, a mháighistir," dubhairt lucht na cuairte.</span></p>
<lb n="405"/>
<lb n="406"/><p><span>"Go rabh maith agat, a bhean chóir, agus go rabh maith agaibh-se</span>
<lb n="407"/><span>freisin," adubhairt an máighistir go múinte.  "Séard a thug </span>
<lb n="408"/><span>annseo mé.  Fuaras beart páipéar ó Mheiriocá indiu, agus tá </span>
<lb n="409"/><span>sgéal breágh ionnta fá dhuine áithrid a bhfuil aithne mhaith againn</span></p>
</div>
<pb n="586"/>
<div><lb n="410"/><p><span>ar fad air.  Mar tá a fhios agaibh tá cogadh ar bun amuigh ann-</span>
<lb n="411"/><span>sin le bliadhain anuas.  Tá go leór faoi sna nuaidheachtaibh gach lá.</span>
<lb n="412"/><span>Acht ní bhacfad fá'n sgéal ar fad a mhíniughadh acht innseacht dhíbh </span>
<lb n="413"/><span>fá na gníomharthaibh tréana gaisgeamhla rinne an té seo ar a </span>
<lb n="414"/><span>bhfuilim ag cainnt.  Tá fir mhaithe i gConamara go fóill, acht </span>
<lb n="415"/><span>sáruigheann sé seo gach a rabh ann riamh.</span></p>
<lb n="416"/>
<lb n="417"/><p><span>"Mhuis, ar son Dé agur sgaoil chugainn é," ars' an "Yank".</span></p>
<lb n="418"/>
<lb n="419"/><p><span>"Oifigeach mór é anois," ars' an máighistir.</span></p>
<lb n="420"/>
<lb n="421"/><p><span>"Oifigeach"! arsa Brighid.  "Ara! cé hé ón áit seo atá i</span>
<lb n="422"/><span>n-oifigeach ann"?</span></p>
<lb n="423"/>
<lb n="424"/><p><span>"Léighfidh mé dhuit anois é, focal ar fhocal díreach mar tá sé </span>
<lb n="425"/><span>annseo."</span></p>
<lb n="426"/>
<lb n="427"/><p><span>"Sul a bheas mé réidh leis beidh a fhios agat cé hé féin, agus </span>
<lb n="428"/><span>béidh iongnadh ort!"</span></p>
<lb n="429"/>
<lb n="430"/><p><span>Tharraing an máighistir a chathaoir i n-aice an tsoluis.  Chuir</span>
<lb n="431"/><span>a dhruim le balla; chuarthuigh a chuid spéacláirí agus chroch ar a </span>
<lb n="432"/><span>shróin iad.  Annsin d'fhosgail sé na páipéir agus léigh sé amach</span>
<lb n="433"/><span>dhá lucht éisteachta an cunntas seo leanas as páipéar a rabh </span>
<lb n="434"/><span>mar ainm air, "Guth an Domhain."</span></p>
<lb n="435"/>
<lb n="436"/><p><span>"I gcampa na Stát,</span>
<lb n="437"/><span>"15adh de Mhí na Nodlag, 1-.</span></p>
<lb n="438"/>
<lb n="439"/><p><span>"Mar dubhramar annseo cheana tá an baile ar a dtugtar </span>
<lb n="440"/><span>Árd Uachtardo fá smacht ag seadairibh na Stát le ráithche mhór </span>
<lb n="441"/><span>fhada anuas.  Áit an-fheileamhnach is eadh é mar tá sé i gceart-</span>
<lb n="442"/><span>lár na sliabh agus tag linn bualadh amach as ar gach ceárd agus </span>
<lb n="443"/><span>fogha a thabhairt d'ár náimhdibh.  Tá sé ag briseadh a gcroidhthe go </span>
<lb n="444"/><span>bhfuilmid ann agus d'fhéachadar go mion minic an ruag a chur</span>
<lb n="445"/><span>orrain as, acht níor éirigh leobhtha.  Aréir bhí na faireadóirí amuigh</span>
<lb n="446"/><span>ceathair nó cúig de mhíltibh agus thugadar fá deara go rabh an </span>
<lb n="447"/><span>námha ag bailiughad an-lear troidhthe agus go rabh faoi sinn-ne a</span>
<lb n="448"/><span>ruagadh agus a threasgairt amach as Árd Uachtardo.   Chualadar</span>
<lb n="449"/><span>go rabh orra fanacht sgathamh, áit a rabh cuimse gunnaí móra ag </span>
<lb n="450"/><span>tidheacht de chabhair agus de chongnamh chuca.  Bhíomar i gcruadh-</span>
<lb n="451"/><span>chás annseo mar cuireadh 2,000 fear go Baile na gCailleach</span>
<lb n="452"/><span>seachtmhain ó soin, agus dhá gcuireamuist fios féin orra ní </span>
<lb n="453"/><span>bhéidís ar ais i n-am le fóirthín a dhéanamh orrain.  Bhí na taois-</span>
<lb n="454"/><span>eacha thrí'n a chéile.  Ní rabh a fhios aca céard a b'fhearr a</span>
<lb n="455"/><span>dhéanamh.  Ní rabh éan chaoi as acht éan chaoi amháin - dhá bhféadfaidhe </span></p>
</div>
<pb n="587"/>
<div><lb n="456"/><p><span>na gunnaí móra agus lucht a dtiodhlacan a chur i n-aimréidh</span>
<lb n="457"/><span>agus brusgar a dhéanamh dhíobhta!  Acht ní rabh acht 2,500 fear </span>
<lb n="458"/><span>againn.  Ní fhéadfaidís an baile mór d'fhágáil bán agus bhí</span>
<lb n="459"/><span>5,000 de lucht leanamhna na námhad ag fuireacht orra dhá gcuir-</span>
<lb n="460"/><span>fidís a srón amach.  Seadh!  Bhí sé chomh maith dhóibh fanacht mar </span>
<lb n="461"/><span>bhíodar agus an troid a bhualadh san áit a rabhadar.  Dhá </span>
<lb n="462"/><span>bhfuighidís bás féin, ní bás náireach bhéadh ann.</span></p>
<lb n="463"/>
<lb n="464"/><p><span>Tháinic fear chuig an Árd-taoiseach le contráth na hoidhche</span>
<lb n="465"/><span>d'iarr sé cead cainnte air.  Thug an ceannaire sin dhó.  Bhíodar</span>
<lb n="466"/><span>ag cainnt ar feadh abhfad; seadh agus bhí rúin eicínt eatorra.</span>
<lb n="467"/><span>Bhéadh fhios agad sin air chomh híseal agus chom aireach is bhíodar </span>
<lb n="468"/><span>ag cainnt le'n a chéile.  Éireannach óg bheadh an fear seo.  Tá sé </span>
<lb n="469"/><span>annseo san arm ó thosuigh an cogadh.  Ag iarraidh céad marcach </span>
<lb n="470"/><span>seadh bí sé ar an gceannaire.  Bhí faoi gníomh áithrid a dhéanamh.</span>
<lb n="471"/><span>Thug an ceannaire sin dhó agus séard dubhairt sé leis.  "Tá </span>
<lb n="472"/><span>faithchíos orm nach bhfuil éan-mhaith dhuit ann.  Bí san áirdeall</span>
<lb n="473"/><span>orra, agus ná cur do chuid fear i gcontabhairt mara gceapfaidh </span>
<lb n="474"/><span>tú go n-éireochaidh leat."</span></p>
<lb n="475"/>
<lb n="476"/><p><span>Tréis an deich a chlog aréir bhuail an tÉireannach óg agus a </span>
<lb n="477"/><span>chuid laoch bóthar.  Ní rabh a fhios ag duine ar bith sa marcshluagh </span>
<lb n="478"/><span>sin é acht éan fhear amháin .i. an tÉireannach.  Bhí an oidhche chomh </span>
<lb n="479"/><span>dubh dorcha sin nár léir dhuit do lámh.  Bhaineadar amach sna </span>
<lb n="480"/><span>seala-babhtaibh.  Bhí treóraidhe maith aca.  Bhí eolas cruinn aige </span>
<lb n="481"/><span>ar chuile chor agus chas den bhealach.  Ní rabh cnoc ná cnocán,</span>
<lb n="482"/><span>sruth, na sruthán tóchar, ná coill, na sgrath-ghlugair, na casán i</span>
<lb n="483"/><span>bhfoisgeacht fiche míle don bhaile mór nach rabh a fhios aige, chomh </span>
<lb n="484"/><span>maith is go rabh méar air, cá rabhadar.  Ag brughadh i n-aice </span>
<lb n="485"/><span>trághnamara dóibh chuadar thar mhnaoi bhoicht ar an mbóthar.</span>
<lb n="486"/><span>D'orduigh an tÉireannach dhá mharcachaibh cosg a chur lenna sodar.</span></p>
<lb n="487"/>
<lb n="488"/><p><span>"An bhfaca tú rud ar bith," ar seisesan, leis an té ba ghiorra dhó.</span></p>
<lb n="489"/>
<lb n="490"/><p><span>"Chonnaiceas bean ar an mbóthar," d'fhreagair seisean.</span></p>
<lb n="491"/>
<lb n="492"/><p><span>"Tabhair annseo í," ar's an tÉireannach.</span></p>
<lb n="493"/>
<lb n="494"/><p><span>Tugadh.  Bhuail an Gaedheal bleid cainnte uirthi.  Chuala sé </span>
<lb n="495"/><span>rud uaithe chuir glionndar ar a chroidhe.</span></p>
<lb n="496"/>
<lb n="497"/><p><span>"Tá linn a dhearbhráthaireacha," ar seisean, "déanfaidhear</span>
<lb n="498"/><span>gníomh anocht nach ndéanfaidhear dearmad air go bráth."</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>Agus b'fhíor dhó.</span></p>
<lb n="501"/>
<lb n="502"/><p><span>Timcheall a trí a chlog ar maidin indiu shroicheadar an Ros. </span></p>
</div>
<pb n="588"/>
<div><lb n="503"/><p><span>I ngleann beag i gcom an tsléibhe chonncadar fuireann fear </span>
<lb n="504"/><span>agus iad ina gcodladh.  Bhí radharc iongantach os comhair a súl.</span>
<lb n="505"/><span>Bhí chomh maith le fiche gunnaí móra i bhfoisgeacht leith-chéad slat </span>
<lb n="506"/><span>do na fearaibh.  D'éaluigheadar anuas ciúin socar go leór go </span>
<lb n="507"/><span>rabhadar ag casadh coirnéil an ghleanna.  Labhair fear annsin go </span>
<lb n="508"/><span>borb dána leobhtha.</span></p>
<lb n="509"/>
<lb n="510"/><p><span>"Cé sin?"</span></p>
<lb n="511"/>
<lb n="512"/><p><span>"Do cháirde féin," ars' an tÉireannach tréan.</span></p>
<lb n="513"/>
<lb n="514"/><p><span>"An comhartha?" ars' an fear eile.</span></p>
<lb n="515"/>
<lb n="516"/><p><span>"Béidh cogadh dearg sa tír seo go fóill," d'fhreagair an </span>
<lb n="517"/><span>tÉireannach.</span></p>
<lb n="518"/>
<lb n="519"/><p><span>"Buail libh, a cháir -" acht níor chríochnuigh an fear sin a rádh </span>
<lb n="520"/><span>go deo, mar sgoilt an Gaedheal mullach a chinn le buille </span>
<lb n="521"/><span>dhá chlaidheamh.</span></p>
<lb n="522"/>
<lb n="523"/><p><span>"Anois, a bhuachaillí," ar seisean lena chuid gaisgidheach, "ná </span>
<lb n="524"/><span>fágaidh mac máthar dhíobhtha beó.  Leag orra.  Isteach leis an </span>
<lb n="525"/><span>marcshluagh d'aon bunnóig amháin ar shaighdiúiribh na ngunnaí </span>
<lb n="526"/><span>móra.  Réabadar agus bhuaileadar agus sháitheadar rómpa.  Ba </span>
<lb n="527"/><span>mhillteach an t-amharc é.  Fir ag sgreadach agus ag luadh</span>
<lb n="528"/><span>na mionn.  Fir ag iarraidh trócaire agus gan é le fagháil.  Fir </span>
<lb n="529"/><span>ag éirghe as a gcodladh le dearcadh ar an gclaidheamh dhá sháthadh</span>
<lb n="530"/><span>thrí n-a gcroidhe.  Fiadhántas agus sgeón agus sgannradh ar </span>
<lb n="531"/><span>dhaoinibh.  An féar glas dearg le fuil.  Éagcaoineadh an bháis.</span>
<lb n="532"/><span>Na héin bhíodh go croidheamhail gach maidin eile gan gíog asta.</span>
<lb n="533"/><span>Ná srutháin bhí ag dul le fánaidh na gcnocán agus glugar ina </span>
<lb n="534"/><span>nglórthaibh.  Agus thréise sin fir go bródamhail, go ríméadach, go </span>
<lb n="535"/><span>práinneach asta féin go ndearnadar an slad agus an sgrios sin.</span></p>
<lb n="536"/>
<lb n="537"/><p><span>Níor fágadh fear aca beó.  D'orduigh an treóraidhe na </span>
<lb n="538"/><span>gunnaí a thabhairt le chéile agus púdar a chur fútha.  Rinneadh</span>
<lb n="539"/><span>amhlaidh.  Annsin thug sé teine dhó agus an torann rinneadh</span>
<lb n="540"/><span>nuair phléasgasdar cloiseadh deich míle uatha é.  A leithéide níor</span>
<lb n="541"/><span>facas le linn an chogaidh.  Bhí an spéir dearg thart timcheall na </span>
<lb n="542"/><span>tíre.  Bhí deatach chomh tiugh le oidhche mhóir cheodhaigh.  Bhí boladh </span>
<lb n="543"/><span>bréan ag tidheacht as an miotal.  As na caiplibh bhí dhá ndóghadh</span>
<lb n="544"/><span>agus as na nidhthibh eile bhí ag an námhaid.  Níl léigheadh ná </span>
<lb n="545"/><span>innseacht sgéil ar an ngníomh sin, agus ní fhéadfadh peann </span>
<lb n="546"/><span>chur síos ar an an-bhás fuair go leór ar an ngiodán sin.</span>
<lb n="547"/><span>Ní fhéadfá rud ar bith a chur i gcomórtas leis acht ifreann.</span>
<lb n="548"/></p>
</div>
<pb n="589"/>
<div><lb n="549"/><p><span>Cualathas an ráig sin - an pléasgadh i gcampa an 5,000.</span>
<lb n="550"/><span>Thuigeadar gur thuit rud eicínt uathbhásach amach.  Cuireadh 500</span>
<lb n="551"/><span>aca chun bealaigh go dtí an áit a dtáinic an fuam millteach as.</span>
<lb n="552"/><span>Bhí a fhios aca go rabh a gcomráidí ag tidheacht de chabhair orra.</span>
<lb n="553"/><span>Bhí a fhios aca go rabh orra sgíth a ghlacadh ar an mbealach sul </span>
<lb n="554"/><span>bhuailfidís treasna na gcnoc.  Sé an faitchíos bhí orra gur éirigh</span>
<lb n="555"/><span>timpiste eicínt dhóibh.</span></p>
<lb n="556"/>
<lb n="557"/><p><span>Acht ní bhfuair an chúig céad greim ar sheadairibh na Stát.  Ní </span>
<lb n="558"/><span>rabh baoghal go bhfuigheadh.  Ní rabh baoghal ar an taoiseach óg</span>
<lb n="559"/><span>a leag amach an turas go siubhlfadh sé isteach chuca.  Bhí sé chomh </span>
<lb n="560"/><span>glic géarchúiseach aireach ag filleadh dhó is bhí sé nuair bhí sé </span>
<lb n="561"/><span>ag tidheacht.  Threoruigh sé a chuid ghaisgidheach - chuile 'fhear</span>
<lb n="562"/><span>dhíobhtha ar ais go slán, sábhálta. </span></p>
<lb n="563"/>
<lb n="564"/><p><span>Bhí fearadh na fíor-chaoin fáilte rómpa.  Bhí bratacha go </span>
<lb n="565"/><span>glórmhar ag follamhain le gaoith.  Taobh amuigh den bhaile mhór -</span>
<lb n="566"/><span>ar feadh míle bhí muinntir na háite ag fanacht orra.  Bhí </span>
<lb n="567"/><span>an tUachtarán ann.  Ceannairí an airm agus airchinneacha na </span>
<lb n="568"/><span>gCoisdí mar an gcéadna.  Gach móiméad phléasgadh urchar as na </span>
<lb n="569"/><span>gunnaibh móra bhí leis an mbaile a chosaint - ag déanamh chomh-</span>
<lb n="570"/><span>gháirdeachais mar gheall ar na laochraibh.</span></p>
<lb n="571"/>
<lb n="572"/><p><span>"Seo iad iad," arsa guth, "agus an Caiptín Séamus Ó</span>
<lb n="573"/><span>Domhnaill, an seadaire is cródha agus is cliste i n-arm na Stát </span>
<lb n="574"/><span>dhá dtreorughadh.  Goirm go deo iad."  A leitheide de luthgháir</span>
<lb n="575"/><span>agus d'fháilte is bhí roimhe féin agus a mharcsluagh, níor facas</span>
<lb n="576"/><span>ariamh i n-aon áit.</span></p>
<lb n="577"/>
<lb n="578"/><p><span>"Séamus Ó Domhnaill! Séamus Ó Domhnaill"! arsa Seaghán</span>
<lb n="579"/><span>Ó Máille.  "Ní féidir gurab é "An Mac Mallachtain" bhí ann."</span>
<lb n="580"/><span>Dhá mbudh é saidhbhreas Ríogh Sheoirse bhí sé th'réis d'fhághail ní </span>
<lb n="581"/><span>bhéadh an oiread riméid air.</span></p>
<lb n="582"/>
<lb n="583"/><p><span>"Is iongantach an gaisgidheach é," arsa Partholán Breathnach.</span>
<lb n="584"/><span>Mh'anam péin féin go rabh a fhios agam go rabh an mianach ann</span>
<lb n="585"/><span>'chuile lá ariamh, go rabh sin.</span></p>
<lb n="586"/>
<lb n="587"/><p><span>"Mo choinsias go bhfuil árd-mheas agam féin air," ars' an </span>
<lb n="588"/><span>"Yank".  "Chruthuigh sé go háidhbhéil.  Cá bhfios dúinn nach</span>
<lb n="589"/><span>Bónapart eile atá againn ann.  Cá bhfios sin," ar seisean.</span></p>
<lb n="590"/>
<lb n="591"/><p><span>"Á! deamhan lá ariamh nach rabh fir mhaithe i gConamra,"</span>
<lb n="592"/><span>arsa Brighid.  "Agus cá rabh bualadh muinntir Dhomhnaill le </span>
<lb n="593"/><span>fághail.  Goirm go deo mo bhuachaill bán."</span>
<lb n="594"/></p>
</div>
<pb n="590"/>
<div><lb n="595"/><p><span>"Níor léigheas féin a leitheide ariamh agus léigheas cuid</span>
<lb n="596"/><span>mhaith," ars' an mháighistir, "acht ceann eile mar e."</span></p>
<lb n="597"/>
<lb n="598"/><p><span>"Agus cé'n ceann é sin, a mháighistir," ceistnigh Brighid.</span></p>
<lb n="599"/>
<lb n="600"/><p><span>"Gníomh an tSáirsealaigh ag Baile an Fhaoitigh fadó," ars' an </span>
<lb n="601"/><span>máighistir.  "Fuair an duine bocht bás i gcéin agus é i lár an </span>
<lb n="602"/><span>áir agus "go ce'n dochar," ar seisean, "dhá mbudh ar son na </span>
<lb n="603"/><span>hÉireann thuiteas"."</span></p>
<lb n="604"/>
<lb n="605"/><p><span>"Ara! mh'anam gur fíor dhuit é," arsa Brighid.  "Nach minic </span>
<lb n="606"/><span>bhíodh mo mháthair - go dtugaidh Dia soillse na bhflaitheas di, ag </span>
<lb n="607"/><span>cur síos ar Phádhraic Sáirséal agus an Ogánach, agus na "Geadhna </span>
<lb n="608"/><span>Fiadhanta," agus an chaoi a bhfuair an Sáirséalach groidhe bás ag </span>
<lb n="609"/><span>treasgairt na námhad.  Nach hé an truagh saoghaltach nach</span>
<lb n="610"/><span>bhfághann na Gaedhil faill mar sin sa mbaile, le teinidh a chur le </span>
<lb n="611"/><span>gunnaí móra na Sasanach agus an claidheamh a chur go feirc</span>
<lb n="612"/><span>ionnta mar rinne ar "Mac Mallachtain".  Saoghal fada le </span>
<lb n="613"/><span>séan go rabh aige."</span></p>
<lb n="614"/>
<lb n="615"/><p><span>"Seadh!" ars' an máighistir.  "Sé an feall críochnuighthe nach</span>
<lb n="616"/><span>bhfaghann.  Acht tiocfaidh an lá féin fós agus, le congnamh Dé,</span>
<lb n="617"/><span>déanfaidhear gníomha chomh hiongantach is rinne ar "Mac</span>
<lb n="618"/><span>Mallachtain"."</span></p>
<lb n="619"/>
<lb n="620"/><p><span>Go dtugaidh Dia go ndéanfaidhear.</span></p>
<lb n="621"/>
<lb n="622"/><p><span>(CRÍOCH).</span></p>
<lb n="623"/>
<lb n="624"/><p>
<lb n="625"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An Mac Mallachtain.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An Mac Mallachtain.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
