Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Súil Uí Dhúda le árd na ríogh.</title><author><persName>Ua Ruaidhrí, Seaghán</persName></author><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG13-10792</note>
		 <note type="L">355</note>
		 <note type="B">1903</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Iúl, 1903</date><idno>IG13-10792</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">13</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ua Ruaidhrí, Seaghán</author><title>Súil Uí Dhúda le árd na ríogh.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Súil Uí Dhúda le árd na ríogh.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Iúl, 1903</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>"SÚIL UÍ DHÚDA LE ÁRD NA RÍOGH".</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>Seo sean-fhocal do bíodh 'ghá rádh le mo</span>
<lb n="3"/><span>linn-sa i measg na ndaoinidh fad ó i</span>
<lb n="4"/><span>dtuaith-Chonnacht le aon duine do bheadh ag</span>
<lb n="5"/><span>súil le rud ar bith míodhoicheamhail, do réir</span>
<lb n="6"/><span>cáil.  Ba mhinic adubhradh liom fhéin é go</span>
<lb n="7"/><span>deimhin, acht fágamuid sin mar atá sé.</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>An sgéal seo thíos mar ádhbhar leis do</span>
<lb n="10"/><span>chualas ó chailín óg nuair do bhí mé 'mo</span>
<lb n="11"/><span>ghasúr, is tugam doíbh é mar d'innis sí dham</span>
<lb n="12"/><span>é.</span></p>
<lb n="13"/>
<lb n="14"/><p><span>Fad ó ba le muinntir Dhúda dúithche Thír</span>
<lb n="15"/><span>Amhalghaidh is bhíodar 'n-a gcomhnuidhe i nÁrd</span>
<lb n="16"/><span>na Ríogh ar bhruach na Muaidhe cois na</span>
<lb n="17"/><span>fairrge leis na cianta faoi chliú agus</span>
<lb n="18"/><span>onóir.  Thárlaidh tra, go mba fear óg an</span>
<lb n="19"/><span>tighearna do bhí os a gcionn agus ba fear</span>
<lb n="20"/><span>breagh cródha geanamhail é acht ní raibh sé</span>
<lb n="21"/><span>pósta, cí go mb'fhurus dó a rogha de mhnaoi</span>
<lb n="22"/><span>fhagháil i measg uaisle na hÉireann.  Bhí a</span>
<lb n="23"/><span>mhuinntir a' síor-ghabháil do chleamhnais do</span>
<lb n="24"/><span>dhéanamh dhó, acht ní raibh deifir ar bith air</span>
<lb n="25"/><span>féin, b'fhearr leis bheith ag fiadhach 's ag</span>
<lb n="26"/><span>iasgaireacht leis fhéin cois na trágha nó</span>
<lb n="27"/><span>a bheith ag éisteacht leó.</span></p>
<lb n="28"/>
<lb n="29"/><p><span>Lá dá raibh sé ag dul amach mar seo le</span>
<lb n="30"/><span>n'adharc 's a ghadhar le n-a chois lean a</span>
<lb n="31"/><span>chomhdhalta é go bhfeicfeadh sé cad do bhí ar</span>
<lb n="32"/><span>cois aige, mar go raibh imnidhe air dá thaobh.</span>
<lb n="33"/><span>Chualaidh sé adharc Uí Dhúda Óig dá séideadh</span>
<lb n="34"/><span>gan mhoill ar an tráigh is dhruid sé suas</span>
<lb n="35"/><span>leis i gan fhios dó faoi sgáth na carraicne,</span>
<lb n="36"/><span>is cad do chífeadh sé acht maighdean mara</span>
<lb n="37"/><span>ag tigheacht ar bharr an uisge 's ag siubhal</span>
<lb n="38"/><span>isteach chuig an tighearna óig.  Chuir seisean</span>
<lb n="39"/><span>fáilte go caoin roimpi, is b'fhurus do'n</span>
<lb n="40"/><span>ghiolla aithneachtáil go mba mór an grádh</span>
<lb n="41"/><span>do bhí aca ar a chéile.</span></p>
<lb n="42"/>
<lb n="43"/><p><span>Bhí falluinn dearg ar a brághaid is</span>
<lb n="44"/><span>cochuilín glas-uaithne ar a ceann ar dhath</span>
<lb n="45"/><span>dhoimhneacht na fairrge, 's an cúl gruaige</span>
<lb n="46"/><span>ba bhreaghdha dá bhfacaidh sé ariamh a' tuitim</span>
<lb n="47"/><span>síos taobh thiar dhí.  Thug sí barr ar mhná</span>
<lb n="48"/><span>saoghalta an domhain, le sgéimhacht is áil-</span>
<lb n="49"/><span>neacht, acht amháin go mba léur do'n comh-</span>
<lb n="50"/><span>dalta go raibh a dá shúil ar dhath chéadna na</span>
<lb n="51"/><span>fairrge do bhí i gcochuilín a cinn.  D'fhan-</span>
<lb n="52"/><span>adar ag comhrádh le chéile ar feadh tamaill</span>
<lb n="53"/><span>fada, acht faoi dheireadh sgaradar ó chéile,</span>
<lb n="54"/><span>is chuaidh an mhaighdean mara amach ar an</span>
<lb n="55"/><span>sáile as a radharc, is thiompuigh Ua Dúda</span>
<lb n="56"/><span>ar a chois le dul abhaile.  Chonnaic sé an</span>
<lb n="57"/><span>giolla air chúl na carraice, 's ba mhór </span>
<lb n="58"/><span>an fhearg do bhí air leis ar é leanamhaint.</span>
<lb n="59"/><span>Acht má bhí thug seision musán 's comhairle</span>
<lb n="60"/><span>dhó, nár chóir nó ceart dho fhear dá shliocht</span>
<lb n="61"/><span>agus dá chreideamh caidreamh ar bith do</span>
<lb n="62"/><span>bheith aige le bean draoidheachta; acht ní</span>
<lb n="63"/><span>raibh mórán maitheas dó ann.  D'iarr sé</span>
<lb n="64"/><span>air comhairle do ghlacan ó shean-draoi do</span>
<lb n="65"/><span>bhí 'n-a chomhnuidhe leis féin i mbothach i</span>
<lb n="66"/><span>lár coille i n-aice leó, mar dubhradh go</span>
<lb n="67"/><span>raibh fios aige.  (1).</span>
<lb n="68"/></p>
</div>
<pb n="356"/>
<div><lb n="69"/><p><span>Rinne Ua Dúda ann, 's ba hé comhairle</span>
<lb n="70"/><span>an draoi an cochuilín fhagháil uaithi ar chaoi</span>
<lb n="71"/><span>éigin, is gan é a leigean as a radharc, ó is</span>
<lb n="72"/><span>ann do bhí an draoidheacht, is go mbéadh sí</span>
<lb n="73"/><span>toilteanach maireachtáil ar thalamh ó shin</span>
<lb n="74"/><span>amach, gan tnúgh dul ar a hais dá tír fhéin</span>
<lb n="75"/><span>choidhche, acht gan é dhóghadh mar go mba</span>
<lb n="76"/><span>baoghalach gur bh'ionann saoghal di fhéin is</span>
<lb n="77"/><span>do'n bhairéidín.</span></p>
<lb n="78"/>
<lb n="79"/><p><span>Gheall Ua Dúda gach nídh de sin do</span>
<lb n="80"/><span>chóimhlíonadh, is lá ar n-a bhárach nuair do</span>
<lb n="81"/><span>tháinic siad le chéile ar an tráigh, d'iarr sé</span>
<lb n="82"/><span>uirthi an cochuilín do thoisbeint dó.  Thug sí</span>
<lb n="83"/><span>dhó é i n-a láimh is chuir sé i n-a phóca é.</span>
<lb n="84"/><span>Ar an bhall bhreathnuigh sé gur thiompuigh</span>
<lb n="85"/><span>dath a súile ó'n ghlas-uaithne a bhí ionnta go</span>
<lb n="86"/><span>dath nádúrtha, mar shúile dhuine shaoghalta.</span>
<lb n="87"/><span>Thug sé leis í 'un an eaglais annsin agus</span>
<lb n="88"/><span>baisteadh í, is 'réis tamall pósadh iad agus</span>
<lb n="89"/><span>mhaireadar le chéile faoi shéan is aoibhneas</span>
<lb n="90"/><span>ar feadh roinnt mhaith do bhliadhanta.  Ní rabh</span>
<lb n="91"/><span>de chloinn aca acht aon mhac amháin, a rabh</span>
<lb n="92"/><span>stró mór aca as, acht choinnigh an t-athair</span>
<lb n="93"/><span>an cochuilín draoidheachta i bhfalach uatha go</span>
<lb n="94"/><span>cúramach faoi ghlas i gcófra iarainn i n-a</span>
<lb n="95"/><span>sheomra fhéin.</span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>Nuair do bhí an mac seacht nó ocht</span>
<lb n="98"/><span>mbliadhanta d'aois thárlaidh lá go rabh</span>
<lb n="99"/><span>muinntir Dhúda le sealg mór a dhéanamh, agus</span>
<lb n="100"/><span>ar imtheacht amach do'n tighearna theastuigh</span>
<lb n="101"/><span>earra éigin uaidh as an gcófra.  D'fhosgail</span>
<lb n="102"/><span>sé é is thóig sé leis an rud a rabh sé 'na</span>
<lb n="103"/><span>dhiaidh, acht d'fhág sé an eochair sáithte ins</span>
<lb n="104"/><span>in bpoll 'na dhiaidh leis an mhéid deifreach</span>
<lb n="105"/><span>do bhí air.</span></p>
<lb n="106"/>
<lb n="107"/><p><span>Bhí sé tamall maith ó'n dún nuair do</span>
<lb n="108"/><span>chuimhnigh sé ar an dearmad do rinne sé, is</span>
<lb n="109"/><span>chogruigh sé leis an gcomhdhalta a leith-</span>
<lb n="110"/><span>sgeul do ghlacan le muinntir na sealgan</span>
<lb n="111"/><span>mar b'éigin dó fhéin filleadh ar ais.  Thiom-</span>
<lb n="112"/><span>puigh sé ar an ball is thiomáin sé a bhaile le </span>
<lb n="113"/><span>luas reatha a chapaill.  Nuair do thúirling</span>
<lb n="114"/><span>sé ag a thigh ruith sé isteach, is d'iarr sé</span>
<lb n="115"/><span>de'n mhalrac: "A mhic mo chroidhe, cá</span>
<lb n="116"/><span>bhfuil do mháthair"?</span></p>
<lb n="117"/>
<lb n="118"/><p><span>"Bhí sí ag an gcófra dubh tá tamhaill ó</span>
<lb n="119"/><span>shin," ar san páiste, "agus fuair sí bar-</span>
<lb n="120"/><span>éidín glas-uaithne deas ann, acht chomh luath</span>
<lb n="121"/><span>is chuir sí ar a ceann é ruith sí amach go</span>
<lb n="122"/><span>tapaidh gan labhairt liom."</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>"Teanam liom-sa 'na diaidh," ag breith</span>
<lb n="125"/><span>greim láimhe ar an malrach.  Chuadar síos 'un</span>
<lb n="126"/><span>na trágha go dtí an cuan 'nar chasadh leis í</span>
<lb n="127"/><span>ar túis.  Ní rabhadar abhfad ann go dtáinic</span>
<lb n="128"/><span>sí 'aca os cionn an uisge is d'iarr a fear</span>
<lb n="129"/><span>uirthi teacht a bhaile leis.  "Ní rachad," ar</span>
<lb n="130"/><span>sise, acht tarraigh thusa liom-sa 'dho mo thír</span>
<lb n="131"/><span>fhéin is ní thiocfaidh aois nó meath ort fhad is</span>
<lb n="132"/><span>bhéas uisge ins an fhairrge mhóir.  Chuir sí</span>
<lb n="133"/><span>i n-umhail dó an t-aoibhneas is an t-áthas do</span>
<lb n="134"/><span>bhéadh aca ann.</span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>"Leat-sa ní rachad," ar seisean, "mar</span>
<lb n="137"/><span>go mb'fhearr liom-sa aon lá amháin i dTír</span>
<lb n="138"/><span>Amhalghaidh, is oidhche i nÁrd na Ríogh nó</span>
<lb n="139"/><span>bliadhain is fiche i dtír eile, dá mhéid a</span>
<lb n="140"/><span>áilneacht is e aoibhneas."</span></p>
<lb n="141"/>
<lb n="142"/><p><span>"Muna dtiocfaidh tú fhéin leig mo mhac</span>
<lb n="143"/><span>liom," ar sí.</span></p>
<lb n="144"/>
<lb n="145"/><p><span>"Ní leigfead," ar sé, "mar nach bhfuil</span>
<lb n="146"/><span>agam de oighre acht é le fágáil 'mo dhiaidh</span>
<lb n="147"/><span>os cionn muinntir Dhúda nuair rachas mise</span>
<lb n="148"/><span>faoi an gcré."</span></p>
<lb n="149"/>
<lb n="150"/><p><span>"Dá mhéid bhur ngean ar Árd na Ríogh,"</span>
<lb n="151"/><span>ar sí, "geallaim-se anois duit go gcaithfidh </span>
<lb n="152"/><span>do shliocht a thréigean is a fhágáil faoi réim</span>
<lb n="153"/><span>na gcoimhthigheacht is na nGall; is cuirim</span>
<lb n="154"/><span>mar gheasa ortha nach mbéidh duine aca nach</span>
<lb n="155"/><span>mbeidh súil aige ar ais leis, gan a fhagháil </span>
<lb n="156"/><span>choidhche go dtiocfadh mise ar ais."</span></p>
<lb n="157"/>
<lb n="158"/><p><span>D'imthigh sí léi ar bharr an uisge ag</span>
<lb n="159"/><span>caoineadh ós árd a cinn go ndeachaidh sí as</span>
<lb n="160"/><span>a n-amharc agus ní facas ó shin í.</span>
<lb n="161"/></p>
</div>
<pb n="357"/>
<div><lb n="162"/><p><span>D'fhill Ua Dúda is a mhac abhaile go</span>
<lb n="163"/><span>buartha, agus ní innistear sgéal air fhéin</span>
<lb n="164"/><span>nó ar a shliocht, gur cuireadh as a ndúithche (2)</span>
<lb n="165"/><span>iad i n-aimsir na ndlighthe pianamhla, agus</span>
<lb n="166"/><span>ba mhinic do chualas féin nach raibh duine aca</span>
<lb n="167"/><span>ó shoin gan dóthchas go bhfuigheadh sé áit a</span>
<lb n="168"/><span>ndúthchais ar ais arís.  Agus ba hé sin an</span>
<lb n="169"/><span>fáth atá leis an sean-rádh - "'Sé súil Uí</span>
<lb n="170"/><span>Dhúda é le Árd na Ríogh".</span></p>
<lb n="171"/>
<lb n="172"/><p><span>Ní mhór dham a rádh gur iomdha innsint</span>
<lb n="173"/><span>eile ar an sgéal seo do chonnacas i bpái-</span>
<lb n="174"/><span>péaraibh Béarla ar feadh mo shaoghail acht is</span>
<lb n="175"/><span>mar seo do chualas é sul má rabhas i riocht</span>
<lb n="176"/><span>mórán Bhéarla do léigheadh.</span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p><span>SEAGHÁN UA RUAIDHRÍ.</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Súil Uí Dhúda le árd na ríogh.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Súil Uí Dhúda le árd na ríogh.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
