Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Seanchas - A' dtéidheann ag dadaidh ar an gcinneamhaint?</title><author><persName>Ua Ruaidhrí, Seaghán</persName></author><editor><name type="main">Laoide, Seosamh (Lloyd, Joseph H.)</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG10-11149</note>
		 <note type="L">609</note>
		 <note type="B">1900</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Samhain, 1900</date><idno>IG10-11149</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">10</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ua Ruaidhrí, Seaghán</author><title>Seanchas - A' dtéidheann ag dadaidh ar an gcinneamhaint?</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Seanchas - A' dtéidheann ag dadaidh ar an gcinneamhaint?</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Samhain, 1900</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>A' DTÉIDHEANN AG DADAIDH AR AN</span>
<lb n="1"/><span>GCINNEAMHAINT?</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Ann-san tsean-aimsir fad</span>
<lb n="4"/><span>ó do mhair lánamhain</span>
<lb n="5"/><span>fhiúntach nach rabh aon</span>
<lb n="6"/><span>chlann aca go rabhadar </span>
<lb n="7"/><span>pósta seacht mbliadhna</span>
<lb n="8"/><span>agus budh mhór do ghoill an</span>
<lb n="9"/><span>uireasbhaidh seo ortha le chéile.  Ní rabh </span>
<lb n="10"/><span>easbhaidh ar bith eile ortha mar go rabhadar</span>
<lb n="11"/><span>saidhbhir sáthach ann gach uile mhaoin saoghalta,</span>
<lb n="12"/><span>agus budh fial farsaing do bhíodar d'á thaobh </span>
<lb n="13"/><span>leis na bochtáin.</span></p>
<lb n="14"/>
<lb n="15"/><p><span>Seacht mbliadhna ó oidhche a phósta bhí an </span>
<lb n="16"/><span>fear amuigh ag cúl an tighe ag tuitim na</span>
<lb n="17"/><span>hoidhche agus tuagh i n-a láimh leis, nuair do </span>
<lb n="18"/><span>tharla chuige sgoláire bocht do bhí ag gabháil</span>
<lb n="19"/><span>na slighe is d'iarr sé dídean go lá air.</span></p>
<lb n="20"/>
<lb n="21"/><p><span>“Maiseadh,” ars' an fear cóir, “is doiligh</span>
<lb n="22"/><span>liom do dhiúltughadh — rud nach ndearnas </span>
<lb n="23"/><span>ariamh — acht tá teinneas cloinne ar an </span>
<lb n="24"/><span>mhnaoi agus tá faitchíos orm nach mbeitheá acht</span>
<lb n="25"/><span>go mí-chomhgarach linn, acht má budh áil leat</span>
<lb n="26"/><span>fanamhaint tamall b'fhéidir go bhféadfainn</span>
<lb n="27"/><span>biadh is leabaidh ar foghnamh do thabhairt </span>
<lb n="28"/><span>duit.”</span></p>
<lb n="29"/>
<lb n="30"/><p><span>“Fanfad agus fáilte,” ars' an sgoláire, “agus,</span>
<lb n="31"/><span>mar go bhfuilim-se beagán eolgach i bhfogh-</span>
<lb n="32"/><span>luim na réaltán, má fhaghaim fios ar uair </span>
<lb n="33"/><span>bhreithe an leinbh is féidir liom a léigheadh </span>
<lb n="34"/><span>ionnta an chinneamhaint atá i ndán dó.”</span></p>
<lb n="35"/>
<lb n="36"/><p><span>“Bíodh mar sin,” ars' an fear.</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>Fhad 's bhíodar ag fuireach le sgéal ó'n </span>
<lb n="39"/><span>tigh thoisigheadar ag comhrádh is d'fiafhruigh</span>
<lb n="40"/><span>an sgoláire dhe cad do bhí le déanadh aige</span>
<lb n="41"/><span>leis an tuaigh.</span>
<lb n="42"/></p>
</div>
<pb n="610"/>
<div><lb n="43"/><p><span>“Atá,” ar fear a' tighe, “an sean-tor úd</span>
<lb n="44"/><span>thall do ghearradh is brosna do dhéanadh dhe</span>
<lb n="45"/><span>i n-aghaidh na hoidhche.”</span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>Chuaidh an sgoláire thart thimcheall an</span>
<lb n="48"/><span>tuir agus dubhairt sé,</span></p>
<lb n="49"/>
<lb n="50"/><p><span>“Is cor-sgeachach atá innti siúd, is ní </span>
<lb n="51"/><span>cóir a gearradh, acht cuartuigh go maith faoi </span>
<lb n="52"/><span>n-a bun, mar is minic cisde faoi bhun na </span>
<lb n="53"/><span>cor-sgeachaighe.”</span></p>
<lb n="54"/>
<lb n="55"/><p><span>Thug an fear ramhan leis agus bhain se poll</span>
<lb n="56"/><span>ag á bun, agus budh fíor an sgéal — níor bh'fhada</span>
<lb n="57"/><span>go dtainic sé ar bhuatais mhóir do bhí líonta </span>
<lb n="58"/><span>lé ór 's lé airgead.  Thóig sé amach é agus ar</span>
<lb n="59"/><span>an mball thainic fuagradh aca gur rugadh </span>
<lb n="60"/><span>inghean do fhear a' tighe, agus chuaidh se isteach </span>
<lb n="61"/><span>ag rádh leis fhéin go rabh an sonas air anocht</span>
<lb n="62"/><span>go cinnte.</span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>Budh mhór an t-áthas agus an sult do bhí aca </span>
<lb n="65"/><span>ann-san teach an oidhche sin — mar budh </span>
<lb n="66"/><span>dual — agus go h-áiridhe 'nuair d'innis an fear </span>
<lb n="67"/><span>a sgéal is dhóirt sé an t-airgead as an </span>
<lb n="68"/><span>sean-bhuatais amach ar bórd.  Bhíodar ag </span>
<lb n="69"/><span>comhaireadh is ag láimhsiughadh na bpíosaidhe </span>
<lb n="70"/><span>gur casadh ceann ortha d'a rabh sgríbhinn air</span>
<lb n="71"/><span>nár fhéad leó a léigheadh.  Chuimhnigh an fear </span>
<lb n="72"/><span>ar an sgoláire bhocht agus tugadh isteach é gur </span>
<lb n="73"/><span>léigh sé dhóibh é.</span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>“Ní feárr an taobh so ioná an taobh eile.”</span>
<lb n="76"/><span>do bhí ann-sna litreacha, agus d'fhiafruigheadar</span>
<lb n="77"/><span>dhe,</span></p>
<lb n="78"/>
<lb n="79"/><p><span>“Cad do mheasair is ciall dó súd?”</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>“Atá,” ar seisean, “go mbudh cheart an </span>
<lb n="82"/><span>taobh eile de'n sgeachaigh do chuartughadh.”</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>Ní dhearnadar mórán faillighe ag dul </span>
<lb n="85"/><span>amach arís, is níor bh'fhada go dtainiceadar</span>
<lb n="86"/><span>thar n-ais agus buatais eile leó líonta mar a'</span>
<lb n="87"/><span>gcéadna, agus ní mór a rádh gur chuir sé méad-</span>
<lb n="88"/><span>ughadh ar a' ngáirdeachas aca.</span></p>
<lb n="89"/>
<lb n="90"/><p><span>Lá ar n-a bhárach thug an sgoláire litir do</span>
<lb n="91"/><span>fhear a' tighe nach rabh lé n' fhosgailt go </span>
<lb n="92"/><span>rabh an páiste fiche bliadhain d'aois.</span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>Ar sé, “Tá a cinneamhaint sgríobhtha ann </span>
<lb n="95"/><span>agus is mór an léan agus an mí-ádh do bhéarfadh</span>
<lb n="96"/><span>sé uirthi fios d'fhághail air níos luaithe.”</span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>Gheall an t-athair dó sin do chóimhlíonadh agus </span>
<lb n="99"/><span>thairg sé an t-airgead do fuaradar do </span>
<lb n="100"/><span>roinnt leis act ní ghlacfadh sé pighinn de,</span>
<lb n="101"/><span>ag rádh nár theastuigh sé uaidh-san, acht a </span>
<lb n="102"/><span>thabhairt do'n inghin an lá céadna do bhris-</span>
<lb n="103"/><span>feadh sé séala na litreach, agus go mbudh dóigh </span>
<lb n="104"/><span>leis go ndéanfadh sí úsáid mhaith dhe.  Ghluais </span>
<lb n="105"/><span>sé leis annsin agus níor chualas sgéal air ní</span>
<lb n="106"/><span>budh mhó.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>Anois bhí an fear 's a bhean go séanmhar</span>
<lb n="109"/><span>sásta.  Thóigeadar an inghean go cúramach</span>
<lb n="110"/><span>lé oideas agus múnadh ar a bhfeabhas agus go </span>
<lb n="111"/><span>deimhin budh mhaith an díol uirthi é.  D'fhás sí </span>
<lb n="112"/><span>suas 'na cailín breagh gléigeal geanamhail, </span>
<lb n="113"/><span>is budh ionann áilneacht is maitheas di nuair </span>
<lb n="114"/><span>do chuaidh sí i méid, is bhí sí faoi mheas agus </span>
<lb n="115"/><span>grádh ag na comharsnaibh, ní hé amháin ag a </span>
<lb n="116"/><span>hathair 's a máthair.</span></p>
<lb n="117"/>
<lb n="118"/><p><span>An lá do bhí sí fiche bliadhain tugadh an </span>
<lb n="119"/><span>t-airgead di a d'fhág an sgoláire bocht</span>
<lb n="120"/><span>aici, agus do h-innsigheadh a sgéal di.  Agus </span>
<lb n="121"/><span>thar a éis sin fosgluigheadh agus léigheadh an </span>
<lb n="122"/><span>litir, acht 'sé do bhí ann go rabh sí lé n-a </span>
<lb n="123"/><span>marbhadh sul má dtí ceann bliadhna agus nár</span>
<lb n="124"/><span>mhór di úsáid mhaith do dhéanadh d'á </span>
<lb n="125"/><span>haimsir.</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>Is do-labhartha an t-amhgar agus an buaidh-</span>
<lb n="128"/><span>readh do chuir an chinneamhaint chruaidh seo</span>
<lb n="129"/><span>ar an tsean-mhuintir acht ghlac sí fhéin leis </span>
<lb n="130"/><span>go sáimh socair meisneamhlach.  Gibé ar bith,</span>
<lb n="131"/><span>bhí a sáith le déanadh aici lé sólás do </span>
<lb n="132"/><span>thabhairt dóibh agus foighid do chur ionnta acht</span>
<lb n="133"/><span>chuaidh aici ortha faoi dheireadh le mórán </span>
<lb n="134"/><span>dochair, agus shocruigheadar síos go buaidheartha.</span>
<lb n="135"/><span>Níor leigeadar a rún le neach agus, mar go </span>
<lb n="136"/><span>rabh an cailín óg í féin chomh fáilteach subháil-</span>
<lb n="137"/><span>ceach is bhí sí ariamh, ní rabh buaidhreadh 'ná</span>
<lb n="138"/><span>imnidhe le n' aithneacht uirthi.</span>
<lb n="139"/></p>
</div>
<pb n="611"/>
<div><lb n="140"/><p><span>Chuaidh an bhliadhain tharsta go mall roighin</span>
<lb n="141"/><span>gan anachain ar bith do tharlaigeadh di go </span>
<lb n="142"/><span>dtainic an lá déidheanach agus dob' é Domhnach</span>
<lb n="143"/><span>é.  Chuaidh sí chum an chéad aifrinn agus, ar </span>
<lb n="144"/><span>fhilleadh dhi, chuaidh an bheirt eile chum an </span>
<lb n="145"/><span>dara aifrinn, cidh go mbudh olc leó í fhágáil </span>
<lb n="146"/><span>léi fhéin, acht ní leigfeadh sí do cheachtar</span>
<lb n="147"/><span>aca fanamhaint aici.  'Réis imtheact dóibh,</span>
<lb n="148"/><span>bhí sí go gnoitheach ar fud an tighe, d'á</span>
<lb n="149"/><span>dheasughadh agus ag fághail an dínnéir réidh i </span>
<lb n="150"/><span>n-aghaidh iad do theacht a bhaile.</span></p>
<lb n="151"/>
<lb n="152"/><p><span>Sul má rabhadar i bhfad imthighthe, seo</span>
<lb n="153"/><span>chuici isteach oll-phéist uathbhásach mhór ghráin-</span>
<lb n="154"/><span>eamhail is ceithre crúba ísle faoi agus béal </span>
<lb n="155"/><span>cíocrach fada air.</span></p>
<lb n="156"/>
<lb n="157"/><p><span>“Is dearbhtha,” ar sise léi fhéin, ”gur'b é</span>
<lb n="158"/><span>seo mo chinneamhaint.”</span></p>
<lb n="159"/>
<lb n="160"/><p><span>Thainic an rud gránda aníos go dtí an </span>
<lb n="161"/><span>teallach agus shín é fhéin trasna air i n-éadan </span>
<lb n="162"/><span>na teineadh agus dubhairt sé léi deoch the do </span>
<lb n="163"/><span>thabhairt dó mar go rabh sé ar chun crithe lé </span>
<lb n="164"/><span>fuacht.  Chuir sí deoch anbhruith the amach ar </span>
<lb n="165"/><span>mhéis agus chongbhuigh sí é lé n-a shoc chraosach </span>
<lb n="166"/><span>gur ól sé é.</span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>“Anois,” ar sé, “cumail mo thaobh atá</span>
<lb n="169"/><span>leis an tinidh go bhfuighidh mé támh chodlata </span>
<lb n="170"/><span>agus déan mo thochas go ndúisighim arís.”</span></p>
<lb n="171"/>
<lb n="172"/><p><span>Rinne sí siúd cidh go mbudh gráin léi, 's</span>
<lb n="173"/><span>a chroiceann foluighthe le slám is salchar.</span>
<lb n="174"/><span>Níor bh'fhada gur dhúisigh sé agus dubhairt sé</span>
<lb n="175"/><span>léi.</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>“Téirigh amach ar an mbóthar agus fiafhruigh</span>
<lb n="178"/><span>de'n chéad duine ghabhas tharat a' dtéidheann</span>
<lb n="179"/><span>ag dadaidh ar an gcinneamhaint.”</span></p>
<lb n="180"/>
<lb n="181"/><p><span>“Rachad,” ar sise.</span></p>
<lb n="182"/>
<lb n="183"/><p><span>Chuaidh sí amach agus níor bh'fhada gur casadh</span>
<lb n="184"/><span>neach uirthi is chuir sí an cheist air.</span></p>
<lb n="185"/>
<lb n="186"/><p><span>“Téidheann ag an bhfoighid,” ar sé, is</span>
<lb n="187"/><span>chuaidh sí isteach is d'innis sí do'n bheithidheach</span>
<lb n="188"/><span>an fhreagairt do fuair sí.</span></p>
<lb n="189"/>
<lb n="190"/><p><span>“Is cinnte gur fíor dhó sin,” ar seisean,</span>
<lb n="191"/><span>agus d'imthigh sé 'na thoit deataigh suas an</span>
<lb n="192"/><span>tsimiléir.</span></p>
<lb n="193"/>
<lb n="194"/><p><span>Budh goirid 'na dhiaidh seo go dtainic a</span>
<lb n="195"/><span>hathair 's a máthair a bhaile ó'n aifreann agus ní </span>
<lb n="196"/><span>móide go rabhadar go buidheach lúthgháireach</span>
<lb n="197"/><span>nuair do chualadar uaithi gach ar éirigh dhi ó</span>
<lb n="198"/><span>d'imthigheadar.  Ar thrácht d'á hathair i </span>
<lb n="199"/><span>dtaobh airgid an sgoláire bhoicht, chrom sí a </span>
<lb n="200"/><span>ceann go náireach is dubhairt sí go ndearna</span>
<lb n="201"/><span>sí úsáid de i gcaitheamh na bliadhna.</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p><span>“Ní acht tráthnóna indé do thugas an chros </span>
<lb n="204"/><span>deiridh dhe do mhnaoi bhoicht lé folach do chur</span>
<lb n="205"/><span>ar a páistíbh,” ar sí.</span></p>
<lb n="206"/>
<lb n="207"/><p><span>Do chuir so iongnadh ortha acht dubhairt an </span>
<lb n="208"/><span>t-athair go rabh tuilleadh go fóil aige agus thug</span>
<lb n="209"/><span>sé an tsean-bhuatais eile leis is d'fhosgail</span>
<lb n="210"/><span>sé cófhra na h-inghine le n-a chur isteach ann,</span>
<lb n="211"/><span>acht do fuaradar an bhuatais eile annsin os </span>
<lb n="212"/><span>a gcoinne agus i n-áit dó bheith folamh bhí sé</span>
<lb n="213"/><span>líonta go bárr mar do bhí ó thúis.  Bhíodar </span>
<lb n="214"/><span>saoghlach séanmhar sásta ó shoin amach gan</span>
<lb n="215"/><span>lioma, gan léan, gan leathtrom, agus go mbudh</span>
<lb n="216"/><span>hamhlaidh dhúinne.</span></p>
<lb n="217"/>
<lb n="218"/><p><span>SEAGHÁN UA RUAIDHRÍ.</span></p>
<lb n="219"/>
<lb n="220"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Seanchas - A' dtéidheann ag dadaidh ar an gcinneamhaint?

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Seanchas - A' dtéidheann ag dadaidh ar an gcinneamhaint?

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
