Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main"/><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">An_Branar_6_19</note>
                         <note type="L">59</note>
                         <note type="B">1919</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>An_Branar_6_19</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title/></analytic><monogr>
					<title level="j">An Branar</title><imprint><publisher>Muinntir an Bhranair</publisher><date>1919</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Eoghan Ruadh agus an Aisling.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>AN AISLING.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Is minic a chuirim orm féin an cheist seo: Cionnus a tháinig an Aisling</span>
<lb n="6"/><span>sa Ghaedhilg? An Aisling par excellence fé mar gheibhmíd í ag Seón</span>
<lb n="7"/><span>Lloyd, agus ag Eoghan Ruadh Ó Súilliobháin agus ag Liam Dall Ó hIfearnáin,</span>
<lb n="8"/><span>isé sin an Aisling atá i gceist agam. Tá's againn go raibh litríocht aislinge</span>
<lb n="9"/><span>ann i gcomhnuí. Aislingí iseadh Cúirt an Mheadhánoidhche, agus An Craos-</span>
<lb n="10"/><span>deamhan, agus Eachtra Ghiolla an Amaráin agus Eachtra Mhic na Míchomh-</span>
<lb n="11"/><span>airle. Agus aisling iseadh Táin Bó Cuailnge féin, mar nár bh'é "an marbh</span>
<lb n="12"/><span>d'innis don bheó" é. Acht saghas fé leith iseadh ár nAislingna. Ní gádh</span>
<lb n="13"/><span>dham cur síos air annso, mar an té a chuireann suim i litríocht na Gaedhilge</span>
<lb n="14"/><span>is eol dó é; agus an té atá i n-ainbhios air gheóbha sé samhlaidí go leór in</span>
<lb n="15"/><span>Amhráin Eoghain Ruaidh. Ní bhfaighmíd sa Ghaedhilg é go dtí tuairim 's</span>
<lb n="16"/><span>an cheathramha dheiridh den ochtú aois déag.</span></p>
<lb n="17"/>
<lb n="18"/><p><span>A THOSACH AG AODHGÁN.</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>Deinimís a lorg siar máiseadh. Chomh fada agus a théigheann m'eolussa,</span>
<lb n="21"/><span>is ag Aodhagan Ó Rathaille a gheibhmíd a thosach. I Mac an Cheannaighe</span>
<lb n="22"/><span>tagann Éire i bhfuirm mná sídhe ag triall ar an bhfile chun a innsint dó go</span>
<lb n="23"/><span>raibh Rí na Spáinne, ba chara dhi, tar éis bháis fhagháil. Agus i nGile na</span>
<lb n="24"/><span>Gile tugann leannán sídhe cuaird air. Meallann sí léi é go dtí sídhbhrog</span>
<lb n="25"/><span>Luachra, mar a bhfuilngíonn sé céasadh, nó go nglacann sise truagh dhe agus</span>
<lb n="26"/><span>go gcuireann sí giolla leis dá thionnlac a-bhaile.</span></p>
<lb n="27"/>
<lb n="28"/><p><span>SEÁN CLÁRACH.</span></p>
<lb n="29"/>
<lb n="30"/><p><span>Na dhiaidh san gheibhmíd lorg na haislinge ag Séan Clárach. San</span>
<lb n="31"/><span>amhrán úd Ar thulaigh is me am aonar castar Themis air, agus deineann sé</span>
<lb n="32"/><span>tairngreacht dó i dtaobh casadh na nGéadhna Fiaidhne. Agus in Oidhche</span>
<lb n="33"/><span>bhíos im luighe im shuan tagann an bhean sidhe chuige go taobh na leapthan.</span>
<lb n="34"/><span>Meallann sí léi chun siubhail é. Tugann sé cúrsa mórlios na hÉireann n-a</span>
<lb n="35"/><span>diaigh. Thánadar go dtí Craig Liath, ionad comhnuithe Aoibhil, agus</span>
<lb n="36"/><span>is annsan do ghearáin sí a cás leis. Acht nuair a theastuigh ón bhfile fios</span>
<lb n="37"/><span>d'fhagháil ar dháta na bliadhna n-a gcuirfí an ruaig ar Ghallaibh do dhún sí</span>
<lb n="38"/><span>a béal, agus d'imthigh sí uaidh do phreib.</span>
<lb n="39"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="40"/><p><span>Gheibhmíd ag Seán Clárach a bheag nó a mhór do thuairisc ar phearsain</span>
<lb n="41"/><span>na mná. Agus bíonn teachtaireacht ar iomchur aici, nó tairngreacht le</span>
<lb n="42"/><span>déanamh. Mar sin is comhgaraí d'ár nAisling-na, ar shlightibh a shaothar-</span>
<lb n="43"/><span>san 'ná mar atá saothar Aodhagáin. Chímíd aca araon an leannán sídhe-</span>
<lb n="44"/><span>iarsma ó phágántacht na hÉireann- arna mheascadh le dé-mhná págánta</span>
<lb n="45"/><span>na Rómha agus na Gréige, agus an meascadh san ag eirghe coitchianta i lit-</span>
<lb n="46"/><span>ríocht na Gaedhilge. B'in tosach agus fuinnse na hAislinge.</span></p>
<lb n="47"/>
<lb n="48"/><p><span>AN DARA SRUTH.</span></p>
<lb n="49"/>
<lb n="50"/><p><span>Do bhí sruth eile agus do chabhruigh sé chun crot do chur ar an Aisling.</span>
<lb n="51"/><span>Camadhlighthe Shasana i gcoinnibh na nGaedheal fé ndeara an sruth san.</span>
<lb n="52"/><span>Nuair a tosnuigheadh ar na camadhlighthe sin, níor bh'fhéidir amhráin</span>
<lb n="53"/><span>náisiúnta a ghabháil go hoscailte. Mar sin do ceapadh amhráin "fhol-</span>
<lb n="54"/><span>nighthe" do "Róisín Dubh," agns do "Ghráinne Mhaol." Agus isé an</span>
<lb n="55"/><span>teagasc a bhíodh ionnta-san a gheibhmíd i "múine" na hAislinge i gcomhnní:</span>
<lb n="56"/><span>an ruaig ar uaisle Gaedheal- creachadh agus céasadh na ndaoine- congnamh</span>
<lb n="57"/><span>iasachta- agns, briseadh ar ghallaibh. Is chun an mhúine sin a chur n-a</span>
<lb n="58"/><span>luighe orainn do mheabhruigh an file Éire n-a "spéirbhean" áluinn ag</span>
<lb n="59"/><span>déanamh "tuar is tairngreacht."</span></p>
<lb n="60"/>
<lb n="61"/><p><span>MEASCADH AN DÁ SHROTH.</span></p>
<lb n="62"/>
<lb n="63"/><p><span>I gcomhrac abhann an dá shroth san iseadh thagann Eoghan Ruadh</span>
<lb n="64"/><span>agus Seón Lloyd agus filí Bhaile Mhúirine. Do chuireadar-san mar fheabhas</span>
<lb n="65"/><span>ar an aisling, (a) tuairisc mhion ar chló agus ar scéimh na mná, agns (b) an</span>
<lb n="66"/><span>file do fhiafraí dhi ciaca an bean tsaoghalta nó dé-bhean í; (c) ise d'innsint</span>
<lb n="67"/><span>dó gurab í Éire í, agus (d) í a rádh go bhfuigheadh sí congnamh agus, go seól-</span>
<lb n="68"/><span>faidhe na Goill thar sáile. Chun an scéil sin a chur i n-umhail iseadh ceapadh</span>
<lb n="69"/><span>an Aisling. Níor bh'é áilleacht na mná fé ndeara é, ná a bhrónaighe a bhíodh</span>
<lb n="70"/><span>an file. Tá bunrúta na hAislinge i bpolaitíocht na haimsire.</span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>BALCADH.</span></p>
<lb n="73"/>
<lb n="74"/><p><span>Acht an Stíobhart agus filleadh na nGéadhna Fiaidhne, cad do bheir</span>
<lb n="75"/><span>dosna filíbh bheith ag súil leó-san abhfad tar éis gur cuireadh suas de gach</span>
<lb n="76"/><span>aon dóchus n-a dtaobh? Is amhlaidh a leanadar na filí don nós a bhí ann</span>
<lb n="77"/><span>rómpa, agus níor chuimhnigheadar ar a mhalairt. Dá n-athruighdís nós</span>
<lb n="78"/><span>cadé an mhalairt a fhéadfaidís a tharraing chuca in' ionad? Tar a éis a chítear</span>
<lb n="79"/><span>gach beart. Is fuirist locht d'fhagháil acht dá mbeimísna ann lena linn</span>
<lb n="80"/><span>súd ca bhfios an ndéanfaimís gníomh ní b'fhearr? Bhí áise polaitíochta ann</span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="81"/><p><span>agus do leanadar-san de. Do shrois sé bárr a mhaitheasa fé láimh Eoghain</span>
<lb n="82"/><span>Ruaidh agus lucht a chomhaimsire. Acht an dream a tháinig n-a ndiaidh</span>
<lb n="83"/><span>sin do shaothruigheadar an gort i n-anntráth, agus do bhalc sé. Do stad</span>
<lb n="84"/><span>ar an bhfás, i n-indeoin dícheall na héigse. Is mairg a mbalcann an ithir</span>
<lb n="85"/><span>air - i ndomhan na polaitíochta go háirithe!</span></p>
<lb n="86"/>
<lb n="87"/><p><span>Scoil Shliabh Luachra.</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>Inniseann an tAthair Pádraig Ua Duinnín cionnus mar a bhíodh scoil</span>
<lb n="90"/><span>Laidne ar siubhal i Sliabh Luachra. Agus nuair a chuimhnighmíd ar a liacht</span>
<lb n="91"/><span>filí a rugadh is a tógadh ann, ó aimsir Aodhagáin anuas go dtí an lá indiu féin,</span>
<lb n="92"/><span>ní miste dhúinn a mheas go mbíodh "scoil" ann leis. Gheibhmíd a rian</span>
<lb n="93"/><span>san Arrachtach Sean. An áit a leagtar an crann is ann gheibhtar na slis-</span>
<lb n="94"/><span>neacha. Bhí an oiread san filí san áit nach fuláir nó mhaireadh béaloideas</span>
<lb n="95"/><span>na héigse ó ghlúin go glúin n-a measc. Bhíodh dúil sa bhfilíocht ag na</span>
<lb n="96"/><span>daoinibh agus do dheintí taithighe dhi. Má's rud é go bhfuigmíd tosach na</span>
<lb n="97"/><span>hAislinge ag Aodhagán, agus go n-admhuíotar coitchianta gur bh'é Eoghan</span>
<lb n="98"/><span>Ruadh a fuair an chraobh ann, ní hag dul thar fóir é a rádh gur bh'é "Scoil"</span>
<lb n="99"/><span>Shliabh Luchra a thug an Aisling do litríocht na Gaedhilge. Agus ní hé sin</span>
<lb n="100"/><span>amháin, acht tháinig scoileanna eile na Mumhan chomh mór san fé anáil</span>
<lb n="101"/><span>na haislinge ná faghadh duine gairm fhile in aoncheann aca go dtí go gceapfadh</span>
<lb n="102"/><span>sé aisling agus í fhágaint fé bhreitheamhnas na scoile. Dá mbeadh an aisling</span>
<lb n="103"/><span>i gceart do leogfaí isteach sa scoil é. Ní haon iongnadh, mar sin, go</span>
<lb n="104"/><span>mbíodh aislingí coitchianta.</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>ÁILLEACHT TUAITHE.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>Tá maise fé leith, dar liomsa, ar aislingí Eoghain Ruaidh; deineann sé</span>
<lb n="109"/><span>cur síos ionnta ar áilleacht tuaithe- a bheag nó a mhór de. Is greannmhair</span>
<lb n="110"/><span>é tuairisc ar áilleacht tuaithe do lorg i n-amhránaibh polaitíochta, acht níor</span>
<lb n="111"/><span>dhuine mar chách Eoghan Ruadh. Na filí a tháinig roimis sin do taibhrítí</span>
<lb n="112"/><span>dhóibh do ghnáth nuair a bhídís sa leabaidh n-a gcodladh. Tá ocht gcinn</span>
<lb n="113"/><span>déag d'aislingí i leabhar Eoghain Ruaidh, agus ní bhfaghaim acht cheithre</span>
<lb n="114"/><span>cinn aca-san go bhféadfaí a rádh n-a dtaobh gur thaibhrimh sa leabaidh iad.</span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>COIS ABHANN.</span></p>
<lb n="117"/>
<lb n="118"/><p><span>Ba ghnáth le hEoghan a mhachtnamh a dhéanamh cois abhann. Seo</span>
<lb n="119"/><span>mar a thosnuigheann Gráinne Mhaol:</span></p>
<lb n="120"/>
<lb n="121"/><p><span>Cois na Siúre maidin drúchta is me támhach lag faon.</span>
<lb n="122"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="123"/><p><span>In Aisling an Wallet deir sé:</span></p>
<lb n="124"/>
<lb n="125"/><p><span>Cois abhann indé is me ag taisteal i gcéin,</span>
<lb n="126"/><span>Go hatuirseach faon gan suairceas.</span></p>
<lb n="127"/>
<lb n="128"/><p><span>Agus san Aisling ar Sheán Bhuidhe, ag taisteal na sléibhte dho sealad</span>
<lb n="129"/><span>in' aonar, deir sé:</span></p>
<lb n="130"/>
<lb n="131"/><p><span>Cois abhann i gcaoldoire stadassa tréimhse</span>
<lb n="132"/><span>Dom reathannaibh géara d'fhúig támhach sinn,</span>
<lb n="133"/><span>Lán d'aiteas ag éisteacht le cantain na n-éanlaith</span>
<lb n="134"/><span>Dá spreagadh ar na géagaibh go sárbhinn.</span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>AN GAORTHADH IS AN CHOILL.</span></p>
<lb n="137"/>
<lb n="138"/><p><span>Acht ní cois abhann a leigeadh sé srian lena Phegasus i gcomhnuidhe.</span>
<lb n="139"/><span>Sa Bhínsín Luachra deir sé:</span></p>
<lb n="140"/>
<lb n="141"/><p><span>Im aonar seal ag siubhal bhíos</span>
<lb n="142"/><span>I dtúis oidhche i ngaorthadh ceoidh.</span></p>
<lb n="143"/>
<lb n="144"/><p><span>Tráchtann sé ar "ghaorthadh coille" i n-aisling eile:</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>Sealad dom shaoghal go haerach iongantach</span>
<lb n="147"/><span>Ag déanamh tuirse is ag riaradh an bhróin.</span>
<lb n="148"/><span>Go ceasnaltheach céasta créachtach cunnailbhocht,</span>
<lb n="149"/><span>I ngaorthaibh coille 's gan aon im chomhair.</span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>I gcoill na gcnó a tánathas chuige i Ragairne an tSaighdiúra:</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>Ceó druíochta i gcoim oidhche do sheól me</span>
<lb n="154"/><span>Tré thíorthaibh mar óinmhid ar strae,</span>
<lb n="155"/><span>Gan phríomhcharaid díoghraise im chomhgar,</span>
<lb n="156"/><span>'S me i gcríochaibh thar m'eólas i gcéin,</span>
<lb n="157"/><span>Do shíneas go fíorthuirseach deórach</span>
<lb n="158"/><span>I gcoill chluthair chnómhair liom féin,</span>
<lb n="159"/><span>Ag guíochtain chun Ríogh ghil na glóire,</span>
<lb n="160"/><span>'S gan ní ar bith acht trócaire im béal.</span></p>
<lb n="161"/>
<lb n="162"/><p><span>Bhí líonruith im chroidhese gan ghó ar bith</span>
<lb n="163"/><span>Sa choill seo, 's gan ghlór dhuine im ghaor,</span>
<lb n="164"/><span>Gan aoibhneas acht binnghuth na smólach</span>
<lb n="165"/><span>Ag síorchantain ceól ar gach géig.</span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>I gCaitilín Triall ba dhoire cois abhann a mhuscail an "tionfhaithe"</span>
<lb n="168"/><span>dhó:</span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p><span>I gcaoldoire chraobhchluthar néamhdhuilleach bhíos</span>
<lb n="171"/><span>Im aonar, gan suim i n-aiteas ná i gceol,</span>
<lb n="172"/><span>Go féithshingil tréithtuirseach faonmhisnigh tinn,</span>
<lb n="173"/><span>Gan chaomhnas ó aon cois abhann ar neoin;</span>
<lb n="174"/><span>Taobh linne fé bhile ghnéghluise tigheann</span>
<lb n="175"/><span>Spéirbhruinneal shaoroinigh chéibhchruthach chaoin...</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>Agus seo mar thosnuigheann aisling eile:</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>Tráth indé is me tnáite i bpéin,</span>
<lb n="180"/><span>Ar fán i gcéin gan duine im ghoire,</span>
<lb n="181"/><span>Thárla tréimhse i ndoire coille</span>
<lb n="182"/><span>Im fhaonluighe ar neóin...</span>
<lb n="183"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="184"/><p><span>IARRACHT FHÓNTA.</span></p>
<lb n="185"/>
<lb n="186"/><p><span>San amhrán deiridh i leabhar an Athar Pádraig, má'sé Eoghan Ruadh</span>
<lb n="187"/><span>a cheap é, gheibhmíd cur síos fónta ar áilleacht tuaithe, do réir mar do mheabh-</span>
<lb n="188"/><span>ruigh an file tréna aisling é. Is amhlaidh a bhí sé n-a luighe ar fleasc a</span>
<lb n="189"/><span>dhroma, agus tréna chodladh dar leis, shiubhail sé i gcéin ar bhruach abhann</span>
<lb n="190"/><span>a bhí ag rith fan ghleanntáin aoibhinn. Chonnaic sé na héisc san abhainn;</span>
<lb n="191"/><span>eala agus na lachain ar an uisce; fiadha agus girrfhithe ag rith timcheall;</span>
<lb n="192"/><span>an mada ruadh agus an tóir n-a dhiaidh; grian an tráthnóna ag dathú barraí</span>
<lb n="193"/><span>na gcrann ar scáil an óir; beacha go saothrach ag cnuasach meala, agus</span>
<lb n="194"/><span>éiníní ag cantaireacht. Do chonnaic sé "paintir" agus "leomhain" ann</span>
<lb n="195"/><span>leis; acht murab amhla dh'áirimh sé iadsan ar scáth na méidreachta, ní</span>
<lb n="196"/><span>fuláir nó bhí Calliope nó pearsa éigin eile dhen Naonbhur ag imirt cleas air.</span>
<lb n="197"/><span>Ar aonchuma ní nádúrtha a fhéachaid ainmhithe allta i radharc den tsórd</span>
<lb n="198"/><span>san. Acht ní healadha dhúinn bheith ag súil le bárr nádúrthacht i n-aisling.</span>
<lb n="199"/><span>Seo mar adeir sé é:</span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>Rinneadh aisling bheag aerach gan bhréag i bhfís dam</span>
<lb n="202"/><span>'S me faonlag sínte tráth ar neoin.</span>
<lb n="203"/><span>Gur casadh i gcein me ag déanamh smaointe</span>
<lb n="204"/><span>I ngleanntán aoibhinn gan aon im chomhair,</span>
<lb n="205"/><span>Mar a raibh cantain na n-éan ar ghéagaibh crainn ghlais,</span>
<lb n="206"/><span>Lachain is éisc ag scéitheadh ón dtaoide,</span>
<lb n="207"/><span>An eala go glé ag téacht ar tuinn ann,</span>
<lb n="208"/><span>'S an péarla i n-íochtar trá os a comhair.</span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>Do bhí beannaphuic mhéithe le gréin don tír ann,</span>
<lb n="211"/><span>Paintir, míolta bánta, is leomhain,</span>
<lb n="212"/><span>Sionnaigh ar saothar, laochra is ríoghchoin</span>
<lb n="213"/><span>Ag téacht fé choilltibh breághtha ar neóin;</span>
<lb n="214"/><span>Dob aithnid do Phoebus an ghéag dob aoirde</span>
<lb n="215"/><span>Is néamh n-a clí mar scáil an óir;</span>
<lb n="216"/><span>Beacha agus éin ag scéitheadh im thimcheall,</span>
<lb n="217"/><span>Gan bhréag dob aoibhinn gáir is geoin.</span></p>
<lb n="218"/>
<lb n="219"/><p><span>A N-EOCHAIR.</span></p>
<lb n="220"/>
<lb n="221"/><p><span>Ceapaimse féin go bhfuil againn san aisling úd I Sacsaibh na Séad,</span>
<lb n="222"/><span>eochair a scaoilfidh dhúinn an chuid is mó do cheastaibh na n-abhann is na</span>
<lb n="223"/><span>gcoillte is na ngaorthadh d'aislingíodh Eoghan Ruadh. I mbaile puirt</span>
<lb n="224"/><span>éigin i Sasana a bhí sé nuair a chum sé an t-amhrán san. Mar adeir sé féin é;</span></p>
<lb n="225"/>
<lb n="226"/><p><span>I Sacsaibh na séad i gcéin óm dhúthchas,</span>
<lb n="227"/><span>Fé bharra na gcraobh cois céidh na stiúrbharc.</span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>Do chuir sé an t-amhrán san abhaile go dtí duine muinteartha dhó ar</span>
<lb n="230"/><span>a dtugann sé Seaghán "d'fhuil Eachaidh," sé sin Seaghán Ó Súilliobháin.</span>
<lb n="231"/><span>Bhí Seaghán so n-a chomhnuidhe "cois abhann an tSléibhe" .i. abha Shliabh</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="232"/><p><span>Luachra; agus is dócha gurab é abha é sin ná Abhainn Uí Chriadh. An </span>
<lb n="233"/><span>t-uaigneas a bhí air i dtír iasachta abhfad ó bhaile, do chuir sé ag cuimh- </span>
<lb n="234"/><span>neamh ar a sheanabhaile dhúthchais é, agus do sprioc chun amhráin a cheapadh </span>
<lb n="235"/><span>é. Ní miste dhúinn a mheas nár bh'é sin an t-aon uair amháin nur ghoill </span>
<lb n="236"/><span>an t-uaigneas air agus nur cheap sé amhrán le grádh éagmuise don bhall n-a </span>
<lb n="237"/><span>rugadh agus n-ar tógadh é.</span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>DUALGUS AN DEORUIDHE.</span></p>
<lb n="240"/>
<lb n="241"/><p><span>Fear siubhail agus seachráin do b'eadh Eoghan Ruadh. Ba mhinic é</span>
<lb n="242"/><span>"ar fán i gcéin" óna bhaile dhúthchais. Agus, ní nach iongnadh, do leanadh</span>
<lb n="243"/><span>dualgus an deoruidhe é .i. uaigneas croidhe. Pé áit i mbíodh a thaisteal</span>
<lb n="244"/><span>níor dhearmhaid sé riamh na Mínteóga ná Eanach ná Abhainn Uí Chriadh, </span>
<lb n="245"/><span>ná gaorthaidhe agus coillte Shliabh Luachra ó Chnoc an Charrfhiadh go dtí</span>
<lb n="246"/><span>Lios na gCeann agus as san síos cois Fleisce isteach go Cill Áirne. Ní dhéan- </span>
<lb n="247"/><span>fam iongnadh dhe, mar sin, a mhinicí agus a thagrann sé don cheanntar san,</span>
<lb n="248"/><span>agus dosna comrádaithibh a bhíodh aige ann le linn a óige. Agus nuair</span>
<lb n="249"/><span>d'oireadh dhó cur síos ar áilleacht tuaithe tréna aisling cadé an áilleacht ba</span>
<lb n="250"/><span>thúisce a thiocfadh dó ná áilleacht na dúithche sin. Isé ba nádúrtha dhó;</span>
<lb n="251"/><span>agus isé is dóichí le fagháil againn n-a chuid saothair. </span>
<lb n="252"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="253"/><p><span>An Lampa</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>(Sgéal ó Thír na bhFinn.)</span></p>
<lb n="256"/>
<lb n="257"/><p><span>Nuair a cheannaigh m'athair an lampa, no tamal beag roime sin, dubh-</span>
<lb n="258"/><span>airt sé lem mháthair:- "Feach, a mháthair- nár cheart dúinn</span>
<lb n="259"/><span>lampa a cheannach?" </span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>"Lampa? Cén saghas lampa?" </span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>"Airiú! ná feadraís go bhfuil lampaí ag fear an tsiopa sa bhaile mhór,</span>
<lb n="264"/><span>lampaí a thug sé leis ó St. Petersburg, agus gur mó an solas a thugan ceann</span>
<lb n="265"/><span>acu uaidh ná deich cinn do sgoilb? Tá lampa don tsaghas san acu, cheana</span>
<lb n="266"/><span>féin, i dtigh an mhinistir."</span></p>
<lb n="267"/>
<lb n="268"/><p><span>"Ó seadh! Ceann do sna rudaí sin a chuirfá i lár an tseomra agus go</span>
<lb n="269"/><span>bhféadfá léigheamh is gachaon chúinne don tseomra leis, mar a dhéanfá i</span>
<lb n="270"/><span>lár an lae?" </span></p>
<lb n="271"/>
<lb n="272"/><p><span>"Sin é díreach é. Tá sórt íle a dhóghan ann, agus níl agat ach é 'lasa</span>
<lb n="273"/><span>tráthnóna agus agus dóghfa sé leis gan múcha go maidin."</span></p>
<lb n="274"/>
<lb n="275"/><p><span>"Ach conas a dhóghfadh an íle fhliuch?"</span></p>
<lb n="276"/>
<lb n="277"/><p><span>"Ca' na thaobh ná deirean tú- conas a dhóghfadh brannda?"</span></p>
<lb n="278"/>
<lb n="279"/><p><span>"Ach bé' go gcuirfeadh sé an áit go léir fé theine. Nuair a thosnuighean</span>
<lb n="280"/><span>brannda ar bheith ag dógh ní féidir é 'mhúcha agus uisge féin a chaitheamh</span>
<lb n="281"/><span>air." </span></p>
<lb n="282"/>
<lb n="283"/><p><span>"Conas a chuirfeadh sé an áit fé theine nuair atá an íle, agus an teine</span>
<lb n="284"/><span>chomh maith, istig i ngloine?" </span></p>
<lb n="285"/>
<lb n="286"/><p><span>"Istig i ngloine? Conas a bheadh teine istig i ngloine- ná pléasgfadh</span>
<lb n="287"/><span>sí?"</span></p>
<lb n="288"/>
<lb n="289"/><p><span>"Cad a phléasgfadh?"</span></p>
<lb n="290"/>
<lb n="291"/><p><span>"An ghloine." </span></p>
<lb n="292"/>
<lb n="293"/><p><span>"Pléasga! Ní dhéanfadh mhais' ná pléasga. Admhuighim go mbé' </span>
<lb n="294"/><span>go bpléasgfadh sí dá n-árdófá an teine ró-mhór innte, ach ní gá' dhuit san a</span>
<lb n="295"/><span>dhéanamh." </span></p>
<lb n="296"/>
<lb n="297"/><p><span>"Dá n-árdófá an teine ró-mhór? Uch! tán tú ag maga anois- conas</span>
<lb n="298"/><span>a dh'árdófá teine mar sin?"</span></p>
<lb n="299"/>
<lb n="300"/><p><span>"Eist liom anois! nuair a chasan tú an sgriú chun na láimhe deise, </span>
<lb n="301"/><span>árduighean san an fháileóg- mar tá fáileóg i lampa, bíodh 'fhios agat, mar</span>
<lb n="302"/><span>atá in aon choinnil- agus lasair chomh maith, ach nuair a chasan tú an sgriú</span>
<lb n="303"/><span>chun na láimhe cléithe, teidhean an lasair i luighead, agus má shéidean tú</span>
<lb n="304"/><span>ansan uirthe, múchfair í." </span></p>
<lb n="305"/>
<lb n="306"/><p><span>"Múchfair í! Gan dabhat! Ach ní thuigim fós é, dá mhéid míniú atá</span>
<lb n="307"/><span>déanta agat air- fearas nua éigin do sna daoine uaisle iseadh é is dócha." </span>
<lb n="308"/></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="309"/><p><span>"Tuigfir go maith é ach go mbeidh sé ceannaithe agam."</span></p>
<lb n="310"/>
<lb n="311"/><p><span>"Cad a chosnóidh sé?"</span></p>
<lb n="312"/>
<lb n="313"/><p><span>"Seacht marc go leith, agus marc an cana ar an íle."</span></p>
<lb n="314"/>
<lb n="315"/><p><span>"Seacht marc go leith, agus an íle chomh maith! Nách mó sgolb a</span>
<lb n="316"/><span>cheannódh an méid sin duit- isé sin, gan amhras, dá gcaithfá airgead ar a</span>
<lb n="317"/><span>leithéid in éanchor, mar nuair a sgoiltean Peadar iad ní bhímíd pingin caillte</span>
<lb n="318"/><span>leo."</span></p>
<lb n="319"/>
<lb n="320"/><p><span>"Ná ní bheir éinní caillte leis an lampa! Cosnuighean adhmad airgead</span>
<lb n="321"/><span>leis, agus ní bhfaghaimíd is gachaon áit ar an dtalamh anois é mar a gheibh-</span>
<lb n="322"/><span>mís. Ní mór cead chun dul á chuardach anois, agus ansan caithfir é 'tharac</span>
<lb n="323"/><span>leat ós gachaon áit is iargúlta ná a chéile- ní áirmhim-se gan aon bhuancas</span>
<lb n="324"/><span>a bheith ann mar adhmad."</span></p>
<lb n="325"/>
<lb n="326"/><p><span>Bhí 'fhios agem mháthair ná raibh a oiread san duaidh ag baint le</span>
<lb n="327"/><span>hadhmad sgolb, mar ná dubharthas éinní 'na thaobh go dtí san,- ná raibh</span>
<lb n="328"/><span>ann ach leath-sgéal chun dul agus an lampa san a cheannach. Ach d'eist</span>
<lb n="329"/><span>sí a béal, mar thuig sí dá gcuirfí fearg ar m'athair go mbeadh an lampa agus</span>
<lb n="330"/><span>ar bhain leis gan ceannach gan feisgint. No béidir go bhfaghadh feirmeóir</span>
<lb n="331"/><span>eile lampa dá thig romhainn agus go mbeadh an paróiste go léir ag caint i</span>
<lb n="332"/><span>dtaobh an chéad tigh feirmeach, i ndiaidh tigh an mhinistir, go raibh lampa</span>
<lb n="333"/><span>ar lasa. Do dhin mo mháthair machnamh ar an sgéal, mar sin, agus dubhairt</span>
<lb n="334"/><span>sí lem athair:</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>"Ceannaig é, más maith leat, is cuma liom-sa pe'ca sgolb no íle a dóghfar</span>
<lb n="337"/><span>ach go dtabharfa sé solus dom chun snímh. Cathain a bheir á cheannach?" </span></p>
<lb n="338"/>
<lb n="339"/><p><span>"Bhíos ag cuimhneamh ar dhul ag trial air amáireach- tá cúpla cúram</span>
<lb n="340"/><span>eile agam d'fhear an tsiopa 'na theannta san." </span></p>
<lb n="341"/>
<lb n="342"/><p><span>Dob é lár na seachtaine é, agus bhí 'fhios agem mháthair go maith go</span>
<lb n="343"/><span>bhfanfadh na cúraimí eile go Satharn; ní dubhairt sí focal, ámhthach, ach</span>
<lb n="344"/><span>do cheap sí 'na haigne dá luathacht a gheobhfaí é gurbh eadh ab fhearr.</span></p>
<lb n="345"/>
<lb n="346"/><p><span>An tráthnóna céadna san do thug m'athair isteach ón sgioból cófra mór</span>
<lb n="347"/><span>bóthair 'nar thug mo shean-athair a lón bídh leis nuair a tháinig sé ó Uleaborg,</span>
<lb n="348"/><span>agus dubhairt lem mháthair é 'líona d'fhéar tirim agus beagán cadáis a chur</span>
<lb n="349"/><span>'na lár istig. D'fhiafraigheamair, na leanbhaí, ca'na thaobh ná rabhdar ag</span>
<lb n="350"/><span>cur éinní sa bhosga ach féar agus beagán cadáis 'na lár, ach dubhairt sí linn </span>
<lb n="351"/><span>ár mbéal d'eisteacht, sinn uile go léir. Ní raibh m'athair chomh ciotarúnta</span>
<lb n="352"/><span>agus d'innis sé dhúinn go raibh sé chun lampa a thúirt leis ó fhear an tsiopa,</span>
<lb n="353"/><span>lampa déanta do ghloine, agus gur bhaolach go mbrisfí é dá mbainfí bara-</span>
<lb n="354"/><span>thuisle as an gcapal no dá suathfaí an sleamhnán ró-mhór.</span></p>
<lb n="355"/>
<lb n="356"/><p><span>An tráthnóna san d' fhanamair 'nár ndúiseacht ar feadh abhfad ag cuimh-</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="357"/><p><span>neamh ar an lampa nua; ach do thosnuig seana-Pheadar, an fear a sgoilteadh</span>
<lb n="358"/><span>na sguilb go leír, do thosnuigh sé ar bheith ag sranntarnaig chomh luath in </span>
<lb n="359"/><span>Éirinn agus múchadh an sgolb deirineach. Agus níor fhiafraigh sé riamh</span>
<lb n="360"/><span>cadé an saghas ruda é lampa, ar a shon gur dhineamair mórán cainnte 'na</span>
<lb n="361"/><span>thaobh.</span></p>
<lb n="362"/>
<lb n="363"/><p><span>Do thóg an turus an lá ar fad óm athair, agus b'fhada linn go léir é mar </span>
<lb n="364"/><span>lá. Ní bhfuaireamair aon bhlas ar ár gcuid bídh an lá san, cé go raibh an-</span>
<lb n="365"/><span>bhruith leamhnachta againn chun dínnéir. Ach d'ith agus d'alp seana-</span>
<lb n="366"/><span>Pheadar dóthain na coda eile againn go léir le chéile, agus do thug an lá ag</span>
<lb n="367"/><span>sgolta sgolb no go raibh seomra an adhmaid lán ó chúil froigh aige. Ní mór</span>
<lb n="368"/><span>an líon do shnímh mo mháthair an lá san ach oiread, mar bhí gachaon turus</span>
<lb n="369"/><span>aice chun na finneóige ag féachaint amach dom athair do dhruim na leacoidh-</span>
<lb n="370"/><span>reach. Deireadh sí le Peadar, ó am go ham, go mbéidir ná beadh aon ghnó</span>
<lb n="371"/><span>againn do sna sguilb sin go léir feasta, ach ní mór an tora 'thug Peadar uirthe</span>
<lb n="372"/><span>d'réir deallraimh, mar níor fhiafraigh sé oiread is ca'na thaobh dí. Bhí sé</span>
<lb n="373"/><span>'na aimsir suipéir sara gcualamair cluig na gcapal amuich sa chlós.</span></p>
<lb n="374"/>
<lb n="375"/><p><span>Do ritheamair amach agus an greim aráin 'nár mbéal againn, ach do </span>
<lb n="376"/><span>chomáin m' athair isteach arís sinn agus do ghaoidh ar sheana-Pheadar</span>
<lb n="377"/><span>teacht ag cabhra leis leis an gcófra. Bhí Peadar t'réis a bheith ag grúntáil</span>
<lb n="378"/><span>cholata ar an bhfuarma cois an tsoirn, agus do bhí 'on donas air an cófra a</span>
<lb n="379"/><span>bhuala ar an dtairsinn agus é 'á thúirt isteach 'on tseomra i dteannta m'athar.</span>
<lb n="380"/><span>Do gheobhadh sé deabhasáil mhaith óm athair dá mbeadh sé ní b'óige, ach</span>
<lb n="381"/><span>seanduine ab eadh anois é, agus níor bhuail m'athair riamh fear ba chríona</span>
<lb n="382"/><span>ná é féin.</span></p>
<lb n="383"/>
<lb n="384"/><p><span>Pe'ca san é, do chloisfeadh Peadar rud no dhó óm athair dá mba mbrisfí</span>
<lb n="385"/><span>an lampa, ach ar ámharaí an tsael ní raibh aon díobháil déanta.</span></p>
<lb n="386"/>
<lb n="387"/><p><span>"Suas leat ar an sorn, a chábóig!" do bhúirth m'athair agus d'imig</span>
<lb n="388"/><span>Peadar bocht suas go maolchluasach.</span></p>
<lb n="389"/>
<lb n="390"/><p><span>Do thóg m'athair an lampa amach as an gcófra, agus bhí sé anois 'na</span>
<lb n="391"/><span>láimh aige, ar sile:- </span></p>
<lb n="392"/>
<lb n="393"/><p><span>"Féach! siné anois é! Conas is dó' libh a dh'fhéachan sé? Cuirean </span>
<lb n="394"/><span>tú an íle isteach 'on ghloine seo, agus an stúmpa ribín sin ansan istig, siní </span>
<lb n="395"/><span>an fháileog- coinnibh an sgolb san siar uam, an ndéanfair!"</span></p>
<lb n="396"/>
<lb n="397"/><p><span>"An lasfam é?" arsa mo mháthair ag tarac siar.</span></p>
<lb n="398"/>
<lb n="399"/><p><span>"An as do mheabhair a thaoi'n tú? Conas a lasfaí é gan aon íle ann?"</span></p>
<lb n="400"/>
<lb n="401"/><p><span>"Braon íle a chur isteach ann mar sin."</span></p>
<lb n="402"/>
<lb n="403"/><p><span>"Braon íle a chur isteach? Is deas atá sé agat im baist! Siné díreach</span>
<lb n="404"/><span>mar a bhíon daoine nuair ná tuigean siad na rudaí seo; ach duairt fear an</span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="405"/><p><span>tsiopa liom, arís agus arís eile, gan aon íle a chur go deo ann le solas na teine</span>
<lb n="406"/><span>ar eagla go dtógfadh an íle teine agus go loisgfeadh sé an tig go léir orainn."</span></p>
<lb n="407"/>
<lb n="408"/><p><span>"Cathain a chuirfir an íle ann mar sin?"</span></p>
<lb n="409"/>
<lb n="410"/><p><span>"Ar maidin- ar maidin a' gcloisean tú? Nách féidir leat fanacht go</span>
<lb n="411"/><span>maidin? Ní héinní chomh hiongantach san ar fad é."</span></p>
<lb n="412"/>
<lb n="413"/><p><span>"Chonaicís lasta mar sin é?"</span></p>
<lb n="414"/>
<lb n="415"/><p><span>"Do chonac gan dabhat. A leithéid do cheist! Do chonac lasta</span>
<lb n="416"/><span>go minic é i dtig an mhinistir agus an ceann so fém nuair a thástálamair sa</span>
<lb n="417"/><span>tsiopa é."</span></p>
<lb n="418"/>
<lb n="419"/><p><span>"Agus do las sé?"</span></p>
<lb n="420"/>
<lb n="421"/><p><span>"Lasa? Do dhin gan dabhat agus nuair do chuireamair na comhlaí</span>
<lb n="422"/><span>ar na finneóga do chíofá snáthad ar an úrlár. Féach anso! An bhfeicean</span>
<lb n="423"/><span>tú an pláitín sin? Nuair a bheidh an solas ar lasa insa ghloine seo ní fhéadfa</span>
<lb n="424"/><span>sé teacht aníos anso ar barra, in áit ná fuil aon gnó dho, ach leathfa sé amach</span>
<lb n="425"/><span>agus síos i dtreó is go bhfeicfá snáthad ar an úrlár."</span></p>
<lb n="426"/>
<lb n="427"/><p><span>Anois ba bhreá lenár gcroidhe go léir féachaint an bhféadfaimís snáthad</span>
<lb n="428"/><span>a dh'fháil ar an úrlár, ach do chroch m'athair an lampa anáirde ar na frathacha</span>
<lb n="429"/><span>agus do tharaig a shuipéar chuige.</span></p>
<lb n="430"/>
<lb n="431"/><p><span>"Caithfimíd bheith sásta le sgolb arís anocht," arsa m'athair agus é ag</span>
<lb n="432"/><span>ithe, "ach lasfar an lampa ist oidhche amáireach sa tigh seo."</span></p>
<lb n="433"/>
<lb n="434"/><p><span>"Féach, a athair! Bhí Peadar ag sgolta sgolb ar feadh an lae, agus tá</span>
<lb n="435"/><span>seomra an adhmaid lán acu."</span></p>
<lb n="436"/>
<lb n="437"/><p><span>"Is cuma san. Tá adhbhar teine againn ach go háirithe, oiread is</span>
<lb n="438"/><span>dhéanfaidh sinn go deire an gheimhridh, mar ní bheidh aon ghnó eile againn</span>
<lb n="439"/><span>díobh."</span></p>
<lb n="440"/>
<lb n="441"/><p><span>"Ach cad mar gheall ar an dtigh nigheacháin agus ar na stáblaí?"</span>
<lb n="442"/><span>arsa mo mháthair.</span></p>
<lb n="443"/>
<lb n="444"/><p><span>"Beidh an lampa againn sa tigh nigheacháin," arsa m'athair.</span></p>
<lb n="445"/>
<lb n="446"/><p><span>An oidhche sin, níor chodluigheas an oiread fém is a chodluigheas an</span>
<lb n="447"/><span>oidhche roime sin, agus nuair a dhúisigheas ar maidin d'fhéadfainn gol, ach</span>
<lb n="448"/><span>ná leigfeadh an náire dhom é, nuair a chuimhnigheas air ná lasfaí an lampa</span>
<lb n="449"/><span>go tráthnóna. Taidhbhrigheadh dom, agus me in chola, gur chuir m'athair</span>
<lb n="450"/><span>íle sa lampa agus las sé ar feadh an lae ar fad.</span></p>
<lb n="451"/>
<lb n="452"/><p><span>Le breaca an lae, chuaidh m'athair ag tóch sa chófra mór bóthair</span>
<lb n="453"/><span>agus do tharaig sé aníos as buidéal mór, agus do dhoirt stuif éigin as an</span>
<lb n="454"/><span>mbuidéal mór isteach i mbuidéal beag. B'ana-mhaith go léir linn a fhiafraí</span>
<lb n="455"/><span>cad a bhí sa bhuidéal so, ach ní leomhfaimís é, mar bhí m'athair chomh solam-</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="456"/><p><span>anta san tímpal air gur sgannraigh sé sinn. Ach nuair a tharaig sé an lampa</span>
<lb n="457"/><span>anuas beagán ó sna frathacha, agus thosnaig ar bheith ag útamáil leis 'á</span>
<lb n="458"/><span>sgaoile, do bhris ar an bhfoidhne agem' mháthair agus d'fhiafraigh sí dho</span>
<lb n="459"/><span>cad a bhí sé a dhéanamh.</span></p>
<lb n="460"/>
<lb n="461"/><p><span>"Táim ag cur íle sa lampa."</span></p>
<lb n="462"/>
<lb n="463"/><p><span>"Seadh, ach tán tú 'á bhaint as a chéile! Conas a chuirfir gach éinní</span>
<lb n="464"/><span>atá bainte anuas agat isteach in' inead féin arís?"</span></p>
<lb n="465"/>
<lb n="466"/><p><span>Ní fheadair mo mháthair, ná éinne againn, cad ba cheart a thúirt ar an</span>
<lb n="467"/><span>rud a thóg m'athair amach as an ngloine. Ní duairt m'athair éinní, ach</span>
<lb n="468"/><span>a rá linn fanacht níosa shia amach uaidh. Ansan do líon sé an ghloine nách</span>
<lb n="469"/><span>mór as an mbuidéal bheag, agus do dhineamair amach anois gurab íle a bhi</span>
<lb n="470"/><span>sa bhuidéal mhór leis.</span></p>
<lb n="471"/>
<lb n="472"/><p><span>"Ná lasfair anois é?" arsa mo mháthair nuair a bhí na maingisiní go</span>
<lb n="473"/><span>léir isteach 'na n-inead féin thar nais agus m'athair ag tarac an lampa anáirde</span>
<lb n="474"/><span>ar na frathacha arís.</span></p>
<lb n="475"/>
<lb n="476"/><p><span>"É 'lasa anois! i lár an lae?"</span></p>
<lb n="477"/>
<lb n="478"/><p><span>"Seadh'- d'fhéadfaimís é 'thriail darnó' féachaint conas a dh'oibreóidh</span>
<lb n="479"/><span>sé."</span></p>
<lb n="480"/>
<lb n="481"/><p><span>"Oibreóidh sé ceart go leor. Ná bíodh aon cheist ort ach fan go</span>
<lb n="482"/><span>tráthnóna."</span></p>
<lb n="483"/>
<lb n="484"/><p><span>T'réis an dínnéir, do thug seana-Pheadar bloc mór d'adhmad reóite isteach</span>
<lb n="485"/><span>leis chun é 'sgolta, agus do chaith sé dá ghuailne é le tuairt do chuir an</span>
<lb n="486"/><span>seomra go léir ag crith agus an íle ag rinnce sa lampa.</span></p>
<lb n="487"/>
<lb n="488"/><p><span>"Go réidh!" arsa m'athair, "cad ab áil leat den ngleó go léir?"</span></p>
<lb n="489"/>
<lb n="490"/><p><span>"Do thugas an bloc so isteach chun é 'leaga ábhar, - níl éinní eile dho- </span>
<lb n="491"/><span>tá sé 'na leacoidhir ar fad."</span></p>
<lb n="492"/>
<lb n="493"/><p><span>"Ní gá dhuit é, mhuis'," arsa m'athair, agus do shméid sé a shúil orainn.</span></p>
<lb n="494"/>
<lb n="495"/><p><span>"Seadh, ach ní lasfa sé mara ndéanfad."</span></p>
<lb n="496"/>
<lb n="497"/><p><span>"Ní gá dhuit é, adeirim leat."</span></p>
<lb n="498"/>
<lb n="499"/><p><span>"Ní sgoiltfe mé a thuille sgolb mar sin?"</span></p>
<lb n="500"/>
<lb n="501"/><p><span>"Seadh, dá ndéarfainn leat gan a thuille sgolb a sgolta?"</span></p>
<lb n="502"/>
<lb n="503"/><p><span>"Ó! is cuma dhomhsa má fhéadan tú déanamh dá gceal."</span></p>
<lb n="504"/>
<lb n="505"/><p><span>"Ná feicean tu, a Pheadair, an rud atá ar crocha ansan as na frathacha?"</span>
<lb n="506"/><span>Nuair aduairt m'athair an méid sin d'fhéach sé suas ar an lampa le mórtas</span>
<lb n="507"/><span>agus síos ar Pheadar le trua. D'imig Peadar agus do leag sé an bloc uaidh</span>
<lb n="508"/><span>sa chúinne agus ansan, t'réis an méid sin a dhéanamh do, d'fhéach sé i dtreo</span>
<lb n="509"/><span>an lampa.</span></p>
<lb n="510"/>
<lb n="511"/><p><span>"Lampa iseadh é," arsa m'athair, "agus nuair a lasfar é ní bheidh a</span>
<lb n="512"/><span>thuille gnótha dho sguilb."</span>
<lb n="513"/></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="514"/><p><span>"Ó!" arsa Peadar, agus gan focal eile a rá d'imigh sé leis 'dtaobh thiar</span>
<lb n="515"/><span>don stábla, agus do thug an lá mar aon lá eile, agus a aoirde féin do bhrainnse</span>
<lb n="516"/><span>adhmaid aige 'á ghearra 'na sguilb bheaga; ach an chuid eile againn, ní mór</span>
<lb n="517"/><span>gur fhéadamair ár n-aigne a chur le héinní. Do shocraig mo mháthair í</span>
<lb n="518"/><span>féin chun bheith ag sníomh, ach ní raibh leath an lín snímhte aice nuair a</span>
<lb n="519"/><span>chaith sí an fhearsad uaithe agus d'imig amach. D'oibrig m'athair leis i</span>
<lb n="520"/><span>dtosach, ag déanamh sámhthaigh dá thuaigh, ach ní fuláir no ní raibh an</span>
<lb n="521"/><span>obair chun a thoile mar d'fhág sé ansan é leath-déanta. T'réis dom' mhá-</span>
<lb n="522"/><span>thair imeacht d'imig m'athair amach leis, ach pe'ca chuaidh sé 'on tsráid-</span>
<lb n="523"/><span>bhaile no nár chuaidh ní fheadar. Do choisg sé orainne dul amach ar aon</span>
<lb n="524"/><span>tslí, agus do gheall sé greada maith dhúinn dá ndéanfaimís oiread is barra</span>
<lb n="525"/><span>méire a leaga ar an lampa. Darnó is túisge a chuimhneóimís ar éide órdha</span>
<lb n="526"/><span>an tsagairt a mhéaráil ná ar a leithéid a dhéanamh. Ní raibh d'eagla orainn</span>
<lb n="527"/><span>ach go mbrisfeadh an córda a bhí ag coinneáilt an iongantais go léir anáirde</span>
<lb n="528"/><span>agus go gcuirfí a mhilleán orainne.</span></p>
<lb n="529"/>
<lb n="530"/><p><span>Ach b'fhada linn mar bhí an aimsir ag imeacht sa phárlús, agus ó nár</span>
<lb n="531"/><span>fhéadamair cuimhneamh ar éinní eile, do dhineamair suas eadrainn go ragh-</span>
<lb n="532"/><span>aimís go léir ag sleamhnú ar an gcnoc. Bhí saghas casáin ag imeacht ón</span>
<lb n="533"/><span>sráid-bhaile go dtí an abhainn chun dul ag tarac uisge, agus age ceann an</span>
<lb n="534"/><span>chasáin seo bhí cnoc maith go rithfeadh an sleamhnán go deas le fánaig, agus</span>
<lb n="535"/><span>suas ansan an taobh eile fean na leacoidhreach.</span></p>
<lb n="536"/>
<lb n="537"/><p><span>"Seo chughainn leanaí Chnuic an Lampa," arsa leanaí na sráide nuair</span>
<lb n="538"/><span>a chonaiceadar chútha sinn. </span></p>
<lb n="539"/>
<lb n="540"/><p><span>Do thuigeamair go maith cad a bhí ar bun acu, ach níor fhiafraighmair</span>
<lb n="541"/><span>díobh cadé an Cnoc an Lampa go rabhdar ag tagairt do, ar a shon nár tugadh</span>
<lb n="542"/><span>Cnoc an Lampa riamh ar an bhfeirm againne.</span></p>
<lb n="543"/>
<lb n="544"/><p><span>"Á! Á! Tá's againn! Tán sibh t'réis ceann dosna lampaí sin a chean-</span>
<lb n="545"/><span>nach. Chualamair mar gheall air."</span></p>
<lb n="546"/>
<lb n="547"/><p><span>"Conas a chualabhair mar gheall air?"</span></p>
<lb n="548"/>
<lb n="549"/><p><span>"Do mháthair aduairt lem mháthair-se é agus í ag gabháil trí nár n-áit-</span>
<lb n="550"/><span>na. Duairt sí go raibh t'athair t'réis ceann dosna lampaí sin a cheannach</span>
<lb n="551"/><span>ó fhear an tsiopa, ceann dosna rudaí sin a thugan oiread solais uatha go</span>
<lb n="552"/><span>bhfeicfá snáthad ar an úrlár,- siné aduairt cailín aimsire an ghiúistís ach go</span>
<lb n="553"/><span>háirithe."</span></p>
<lb n="554"/>
<lb n="555"/><p><span>"An saghas céadna lampa atá i bpárlús an tsagairt aduairt t'athair</span>
<lb n="556"/><span>linn ó chiainibh, do chuala lem chluasa féin é 'á rá," arsa garsún an tábhairne.</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>"Tá lampa agaibh mar sin gan aon bhréag?" arsa na leanaí go léir in</span>
<lb n="559"/><span>aonacht.</span>
<lb n="560"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="561"/><p><span>"Tá, gan dabhat; ní héinní le féachaint air is ló é, ach raghaimíd go</span>
<lb n="562"/><span>léir suas tráthnóna."</span></p>
<lb n="563"/>
<lb n="564"/><p><span>Agus do leanamair orainn ag sleamhnú síos suas an cnoc go titimín na</span>
<lb n="565"/><span>hoidhche, agus gachaon uair a tharaigighmís na sleamhnáin aníos go barra</span>
<lb n="566"/><span>an chnuic do thráchtaimís ar an lampa le leanaí na sráide. D'imig an aimsir</span>
<lb n="567"/><span>ar an gcuma so ní ba thúisge ná cheapamair, agus nuair a bhíomair sleamh-</span>
<lb n="568"/><span>naithe le fánaig mar an uair dheirineach, do phreabamair uile go léir fé dhéin</span>
<lb n="569"/><span>an bhaile.</span></p>
<lb n="570"/>
<lb n="571"/><p><span>Bhí Peadar 'na sheasamh le cois an adhmaid ghearrtha, ach níor dhin</span>
<lb n="572"/><span>sé oiread is féachaint i leith orainn ar a shon gur ghlaomair air d'aon ghuth</span>
<lb n="573"/><span>téanachtaint ag féachaint conas a lasfaí an lampa. Do bhrúchtamair isteach</span>
<lb n="574"/><span>'on tseomra in aon sgata amháin. Ach do stadamair suas go hoban ag an</span>
<lb n="575"/><span>ndoras. Bhí an lampa ar lasa cheana ansúd fé sna frathacha, agus é chomh</span>
<lb n="576"/><span>lán-tsoillseach san nár fhéadamair fhéachaint air gan sgáth-shúilí a chur</span>
<lb n="577"/><span>orainn féin.</span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>"Dúnaig an doras san; tá an dial air le fuaire," arsa m'athair ón dtaobh</span>
<lb n="580"/><span>thiar don mbórd.</span></p>
<lb n="581"/>
<lb n="582"/><p><span>"Sgiúrdaighean siad tímpal ar chuma na gcearc lá gaoithe," arsa mo</span>
<lb n="583"/><span>mháthair go gearánach ó chúinne na teine.</span></p>
<lb n="584"/>
<lb n="585"/><p><span>"Ní haon iongna na rudaí beaga bheith dallta aige, nuair ná féadan</span>
<lb n="586"/><span>seanabhean mar mise féachaint air," arsa máthair chríona fhir an tábhairne.</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>"Ní stadfaidh an cailín aimsire againne do bheith ag trácht air go deo,"</span>
<lb n="589"/><span>arsa leas-inghean an ghiúistís.</span></p>
<lb n="590"/>
<lb n="591"/><p><span>Nuair a chuaidh ár súile beagán i dtaithí an tsolais, do chonaiceamair</span>
<lb n="592"/><span>go raibh an seomra leath-lán do chomharsain.</span></p>
<lb n="593"/>
<lb n="594"/><p><span>"Dridig i leith, a leanaí, go bhfeicfe sibh sa cheart é," arsa m'athair</span>
<lb n="595"/><span>do ghlór mhín chneasta.</span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>"Bainig an sneachta d'úr gcosa agus tagaig i leith anso chun na teine,</span>
<lb n="598"/><span>féachan sé go háluinn as so," arsa mo mháthair ansan.</span></p>
<lb n="599"/>
<lb n="600"/><p><span>D'imigheamair suas chun mo mháthar, agus gachaon phocléim againn,</span>
<lb n="601"/><span>agus do shuidheamair go léir ar an suidheachán lena hais. Ní bhfuaireamair</span>
<lb n="602"/><span>ionainn féin sgrúdú ceart a dhéanamh ar an lampa no go rabhmair slán sábh-</span>
<lb n="603"/><span>álta féna sgiatháin. Níor mheasamair riamh go lasfadh sé ar an gcuma</span>
<lb n="604"/><span>san, ach nuair a chuimhnigheamair air dubhramair linn féin gur mar sin</span>
<lb n="605"/><span>díreach ba cheart a lasfadh sé. Agus t'réis dúinn cúpla strac-fhéacaint eile</span>
<lb n="606"/><span>a thúirt air, do samhluigheadh dúinn gur mar sin a cheapamair a bheadh</span>
<lb n="607"/><span>sé fean na haimsire. Ach isé rud a chuaidh dínn a thuisgint ná conas a cuireadh</span>
<lb n="608"/><span>an teine isteach 'na leithéid sin do ghloine. D'fhiafraighmair dom' mháthair</span>
<lb n="609"/><span>é, ach duairt sí linn go bhfeicfimís ar ball conas a dineadh é.</span>
<lb n="610"/></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="611"/><p><span>Do sháruig muintir an bhaile a chéile ag mola an lampa, so agus súd</span>
<lb n="612"/><span>acu 'á rá mar gheall air. Do dhin máthair chríona fhir an tábhairne amach go</span>
<lb n="613"/><span>raibh sé chomh daingean agus chomh soillseach le réilthíní na bhflathas.</span>
<lb n="614"/><span>Bhí droch-shúile ag an ngiúistís agus dob é a thuairim go raibh sé go diail</span>
<lb n="615"/><span>toisg gan aon deatach a bheith as, agus go bhféadfaí é 'chur i lár an halla</span>
<lb n="616"/><span>gan na fallaí a dhubhachtaint. Duairt m'athair leis gurbh fhíor do, gur</span>
<lb n="617"/><span>don halla a ceapadh é, ach go ndéanfadh sé aon tseomra eile chomh maith,</span>
<lb n="618"/><span>agus nár ghanntar do dhuine bheith ag imeacht sall is anall le sguilb mar</span>
<lb n="619"/><span>go ndéanfadh an t-aon tsolas amháin gach éinne anois dá líonmhaire iad.</span></p>
<lb n="620"/>
<lb n="621"/><p><span>Nuair aduairt mo mháthair ná tabharfadh an coinnleoir beag sa teampal</span>
<lb n="622"/><span>solus ní b'fhearr uaidh, duairt m'athair liom mo leabhar A. B. C. d'aimsiú</span>
<lb n="623"/><span>agus é 'bhreith liom go dtí an ndoras féachaint an léighfinn ann é. Do dhineas</span>
<lb n="624"/><span>agus do thosnaigheas ar bheith ag léigheamh- Ar n-Athair. Ach dubhradar</span>
<lb n="625"/><span>go léir, "Tá san do ghlan-mheabhair ag an ngarsún." Do thug mo mháthair</span>
<lb n="626"/><span>leabhar iomna isteach im láimh dom ansan agus do thosnaigheas arís:- Le</span>
<lb n="627"/><span>cois uisge na Babalóine. "Dar fia! iongantas ceart iseadh é!" arsa muintir</span>
<lb n="628"/><span>na sráide go léir d'aon ghuth.</span></p>
<lb n="629"/>
<lb n="630"/><p><span>Duairt m'athair ansan, "Má tá snáthad ag éinne agaibh anois, caitheadh</span>
<lb n="631"/><span>sé ar an úrlár í agus chífe sibh go bhfaghfar láithreach í."</span></p>
<lb n="632"/>
<lb n="633"/><p><span>Bhí snáthad ag leas-inghean an ghiúistís 'na brollach, ach nuair a chaith</span>
<lb n="634"/><span>sí ar an úrlár í d'imigh sí isteach i sgoilt, agus níor fhéadamair í dh'fháil in</span>
<lb n="635"/><span>éan-chor- bhí sí chomh beag san.</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>Nuair a bhí muintir na sráide go léir imithe abhaile seadh tháinig seana-</span>
<lb n="638"/><span>Pheadar isteach. Do chuir an gealas nea-choitianta sgáth-shúilí ar dtúis</span>
<lb n="639"/><span>air, ach gan a thuille ceann a thógaint do, do thosnaigh sé ar a chasóig agus</span>
<lb n="640"/><span>ar a bhróga ceirteacha a bhaint do.</span></p>
<lb n="641"/>
<lb n="642"/><p><span>"Cé' rud é sin anáirde ansan atá ag saighneáil i rachtaibh tu 'dhalla?"</span>
<lb n="643"/><span>ar seisean ar deire nuair a bhí a stocaí crochta ar na frathacha aige.</span></p>
<lb n="644"/>
<lb n="645"/><p><span>"Seo anois, tabhair do thuairim," arsa m'athair, agus do shméid sé a</span>
<lb n="646"/><span>shúil orainn.</span></p>
<lb n="647"/>
<lb n="648"/><p><span>"Níl aon tuairim agam," arsa Peadar ag teacht i leith chun an lampa</span>
<lb n="649"/><span>dho.</span></p>
<lb n="650"/>
<lb n="651"/><p><span>"Bé' gurab é coinnleoir an teampail é, b'é?" aisa m'athair ag maga fé.</span></p>
<lb n="652"/>
<lb n="653"/><p><span>"Béidir é," arsa Peadar; ach bhí sé fiosrach anois dáiríribh agus do</span>
<lb n="654"/><span>chimil sé a órdóg don lampa.</span></p>
<lb n="655"/>
<lb n="656"/><p><span>"Ní gá dhuit é 'mhéaráil," arsa m'athair; "féach air, ach ná bain leis."</span></p>
<lb n="657"/>
<lb n="658"/><p><span>"Tá go maith, tá go maith! ní theastaighean uam aon chuir-isteach</span>
<lb n="659"/><span>a chuir air!" arsa Peadar agus tormas air, agus do dhrid sé siar go dtí an</span>
<lb n="660"/><span>suidheachán cois an fhalla ag an ndoras.</span>
<lb n="661"/></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="662"/><p><span>Do cheap mo mháthair, ní fuláir, gur mhór an peaca bheith mar sin le</span>
<lb n="663"/><span>Peadar bocht, mar do chrom sí ar a mhíniú dho nárbh aon choinnleoir team-</span>
<lb n="664"/><span>pail é, ach rud go nglaotar lampa air, agus gur le híle a lasadh é, agus gurbh</span>
<lb n="665"/><span>é fé ndeara gan aon ghnó a bheith age daoine feasta do sguilb. Níor chuaidh</span>
<lb n="666"/><span>an míniú 'na luighe ar Pheadar puinn, d'réir deallraimh, mar do tharaig sé</span>
<lb n="667"/><span>chuige láithreach an bloc mór adhmaid a thug sé isteach 'on tseomra iné</span>
<lb n="668"/><span>roime sin, agus do chrom ar bheith 'á sgolta. Duairt m'athair leis ansan</span>
<lb n="669"/><span>go raibh sé ráite cheana aige nár ghá dho a thuille sgolb a sgolta.</span></p>
<lb n="670"/>
<lb n="671"/><p><span>"Ó! níor chuimhnigheas air," arsa Peadar, "ach fanadh sé ansan</span>
<lb n="672"/><span>mara bhfuil a thuille gnótha dho," agus le linn an méid sin a rá dho, do sháidh</span>
<lb n="673"/><span>sé a sgian mhór sa bhfalla.</span></p>
<lb n="674"/>
<lb n="675"/><p><span>"Fanadh sé ansan ar a shuaimhneas," arsa m'athair, ach aon fhocal</span>
<lb n="676"/><span>eile níor labhair Peadar.</span></p>
<lb n="677"/>
<lb n="678"/><p><span>I gcionn tamail, ba mhaith leis a bhróga a phaisteáil. D'eirigh sé ar a</span>
<lb n="679"/><span>bhairicíní agus do shín sgolb anuas ósna frathacha, las é, do sháidh i mblúire</span>
<lb n="680"/><span>adhmaid é, agus do shuidh ar a stóilín le hais an tsoirn. Do chonaiceamair-</span>
<lb n="681"/><span>na, na leanaí, an méid sin sara bhfeacaidh m'athair é, mar bhí a chúl le Peadar</span>
<lb n="682"/><span>agus é ag plánáil sámhthaig a thuagha fén lampa. Ní dubhramair éinní,</span>
<lb n="683"/><span>ámhthach, ach do gháireamair agus do dhineamair cogarnach le chéile,</span>
<lb n="684"/><span>"Má chíon m'athair é, cad déarfa sé n'fheadar?" Agus nuair a chonaic</span>
<lb n="685"/><span>sé ar deire é, do tháinig sé agus do sheasaimh os a choinne amach agus a dhá</span>
<lb n="686"/><span>láimh ar a dhá chromán aige, agus d'fhiafraig do, go mailíseach, cadé an obair</span>
<lb n="687"/><span>speisialta a bhí sé a dhéanamh ansan nárbh fhuláir solus fé leith a bheith</span>
<lb n="688"/><span>aige dho féin féin?</span></p>
<lb n="689"/>
<lb n="690"/><p><span>"Nílim ach ag paisteáil mo bhróg," arsa Peadar leis.</span></p>
<lb n="691"/>
<lb n="692"/><p><span>"B'eadh mhuis'! Ag paisteáil do bhróg? Mara bhféadfair an méid</span>
<lb n="693"/><span>sin a dhéanamh leis an solus a dhinean an gnó dhomhsa, well, féadfair imeacht,</span>
<lb n="694"/><span>tu féin is do sgolb, go dtí an dtigh nigheacháin, no laistair do má sé is fearr</span>
<lb n="695"/><span>leat." </span></p>
<lb n="696"/>
<lb n="697"/><p><span>Agus d'imig Peadar. Do chuir sé a bhróga chuige fé pholl a osgail,</span>
<lb n="698"/><span>do thóg a stóilín i láimh leis agus an sgolb sa láimh eile, agus d'imig amach.</span>
<lb n="699"/><span>D'éalaigh sé tríd an ndoras isteach 'on halla, agus as an halla amach 'on chlós.</span>
<lb n="700"/><span>Do bhladhm an sgolb suas amuich sa ghaoith, agus do chaith solus dearg, ar</span>
<lb n="701"/><span>feadh nóimintín, thar sgioból agus iothlainn agus stábla. Do chonaiceamair-</span>
<lb n="702"/><span>na an solus tríd an bhfinneoig agus b'ana-dheas go léir linn é. Ach nuair</span>
<lb n="703"/><span>a chrom Peadar, ag dul isteach doras an tighe nigheacháin do, do thit an</span>
<lb n="704"/><span>doircheacht ar an gclós arís, agus in inead an sguilb dob é chonaiceamair</span>
<lb n="705"/><span>ná sgáth an lampa ar ghloine dhorcha na finneoige.</span>
<lb n="706"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="707"/><p><span>As san amach níor lasadh sgolb sa tseomra mhór arís. Do shoillsig</span>
<lb n="708"/><span>an lampa go buadhach ósna frathacha, agus tráthnóintí Domhnaig do thagadh</span>
<lb n="709"/><span>muintir na sráide ag féachaint air agus 'á mhola. Bhí sé ar fuaid an pharóiste</span>
<lb n="710"/><span>gurbh é ár dtig-na an chéad tig t'réis tighe an mhinistir, gur lasadh lampa.</span>
<lb n="711"/><span>T'réis sinne a thúirt an tsompla dhóibh do cheannaig an giúistís lampa dho</span>
<lb n="712"/><span>shaghas ár lampa-na, ach ó nár fhoghluim sé riamh conas é 'lasa ba ghearraid</span>
<lb n="713"/><span>Dia leis é 'dhíol le fear an tábhairne agus tá sé aige-sean fós. Níor fhéad</span>
<lb n="714"/><span>muintir bhocht na tuatha lampaí a sholáthar dóibh féin, ámhthach, agus</span>
<lb n="715"/><span>anois féin is le solus sguilb a dhinid a gcuid oibre oidhcheanta fada an</span>
<lb n="716"/><span>gheimhridh.</span></p>
<lb n="717"/>
<lb n="718"/><p><span>T'réis an lampa bheith tamal againn do tháinig m'athair agus do phlánáil</span>
<lb n="719"/><span>sé fallaí an tseomra no go rabhdar go geal, sleamhain agus níor dhubhdar</span>
<lb n="720"/><span>riamh arís go mórmhór nuair a leagadh an seanashorn a bhíodh lán do dhea-</span>
<lb n="721"/><span>tach agus a cuireadh suas ceann nua go raibh cochal air agus a sgaoilfeadh an</span>
<lb n="722"/><span>deatach uaidh ón dtaobh amuich.</span></p>
<lb n="723"/>
<lb n="724"/><p><span>Do thóg Peadar teinteán nua sa tig nigheacháin do chlocha an tseana-</span>
<lb n="725"/><span>shoirn agus d'imig na criocair i dteannta na gcloch - ar aon tslí níor cualathas</span>
<lb n="726"/><span>ag glórthaoil feasta sa tseomra iad. Ba chuma lem athair é ach do mhoth-</span>
<lb n="727"/><span>aighmís-na anois is arís isna hoidhcheanta fada geimhridh uaigneas éigin</span>
<lb n="728"/><span>i ndiaidh na sean-aimsire, agus dá bhrí sin is minic a thugadh ár gcosa sinn</span>
<lb n="729"/><span>síos go dtí an dtigh nigheacháin chun bheith ag éisteacht leis na criocair</span>
<lb n="730"/><span>agus is ann a bhíodh seana-Pheadar ag caitheamh na dtráthnóintí fada le</span>
<lb n="731"/><span>solus a sguilb.</span>
<lb n="732"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="733"/><p><span>Longa Aeir.</span></p>
<lb n="734"/>
<lb n="735"/><p><span>Léightear sna sean-sgéalta ar Aonach gCarman a bheith ar bun uair</span>
<lb n="736"/><span>gur facthas long aeir ag eiteall os cionn an aonaigh, gur thuirling, gur</span>
<lb n="737"/><span>caitheadh amach ancoire, gur ghreamuigh an t-ancoire sa talamh, agus go</span>
<lb n="738"/><span>dtáinic triúr fear amach as an luing gur shiubhladar thríd an aonach, gur</span>
<lb n="739"/><span>bhaineadar lán a súl as gach a raibh ann agus gur eitealladar leo tar éis sin.</span></p>
<lb n="740"/>
<lb n="741"/><p><span>Cruthú é sin nach rud an-iongantach ag Gaedheala long aeir 'fheiceál,</span>
<lb n="742"/><span>gi go ndeacha sí i ndearmad ar ghlúna áiride. Ní fios dom an Gaedhil nó</span>
<lb n="743"/><span>Gaill a bhí i lucht na luinge úd, agus is dócha go bhfuil sé níos mó ná dhá</span>
<lb n="744"/><span>mhíle bliain ó conncas í, ar a laghad.</span></p>
<lb n="745"/>
<lb n="746"/><p><span>Ó'n lá sin anuas bhíothas ann agus bu é dúil a gcroidhe agus a n-anama</span>
<lb n="747"/><span>long a bheith aca i gcruth is go ndéanfaoi aithris ar an triúr réamh-ráidhte</span>
<lb n="748"/><span>agus go bhféadfaoi turais fhada a dhéana in achar gearr. Ní shin le rádh</span>
<lb n="749"/><span>nach rabhthar ann a bhí i ndon dul de choiscéim thar chnoc is ghleann agus</span>
<lb n="750"/><span>Éire a thimcheallú in aon lá amháin, ach gur le draoíocht agus geintlíocht</span>
<lb n="751"/><span>ghnítí e, ar ndó'! Níorbh iad na filí féin ar mhian leo a bheith in a bhfaoil-</span>
<lb n="752"/><span>leáin i gcruth is go sroichfidís a ngrádh geal, go ndéantaoi fuasgailt ar mhiana</span>
<lb n="753"/><span>agus ar dhúil a gcroidhe i.e. go dtéightí thar shléibhtí is fhairrgí d'aon tsiota</span>
<lb n="754"/><span>amháin is go sáróchaí gníomhartha gaile agus gaisge a sean. Nach hiomdha</span>
<lb n="755"/><span>sin fear bóthair is bealaighe thug a sheacht mallacht do bhun-bhuala, do</span>
<lb n="756"/><span>léasracha agus do sgalladh ar a dhul de shiubhal cos thar chasáin chorracha</span>
<lb n="757"/><span>agus árdáin aimhréidheacha ag cur a aisdir dhe? Nach minic mhianfadh sé</span>
<lb n="758"/><span>bheith ina iolar nó ina ghé fhiadháin lena sgiatháin mhóra leathna ag im-</span>
<lb n="759"/><span>theacht ar luas ainle sa spéir ghil-ghuirm! Minic dhó ag curis ag cúiteamh</span>
<lb n="760"/><span>ina intinn féin go cé'n chaoi a mbfhéidir leis an bóthar a ghiorrú thar mar</span>
<lb n="761"/><span>ghiorruigheadh an Goban Saor in allód é. D'fhoghluim sé le snámh, óir</span>
<lb n="762"/><span>d'eirigh leis fios 'fhághail go mbu co-thruimeacht a chorp agus uisge beag-</span>
<lb n="763"/><span>nach, ach níorbh shin é a fhearacht nuair chuir sé roimhe eiteall a dhéana</span>
<lb n="764"/><span>óir bhí a chorp abfhad Éireann níos truime ná an t-aer. Ach cheana, níor</span>
<lb n="765"/><span>chaill fear an mhisnigh ariamh é, nó níor dhearmad sé go mb'fhearr stuaim</span>
<lb n="766"/><span>ná neart go minic agus bhí sé leis ariamh ariamh go bfhuair sé an ceann is</span>
<lb n="767"/><span>fearr ar an sgéal, gur ionann cnoc is gleann do anois agus go bhfuil an domhan</span>
<lb n="768"/><span>uile ina chlár chothrom cho-réidh aige.</span></p>
<lb n="769"/>
<lb n="770"/><p><span>Adeirtear gur sháruigh an fhoighid an chinneamhaint, agus sin é a</span>
<lb n="771"/><span>fhearacht ag an duine é. Bhí lá de'n tsaoghal agus ní raibh teine ná téagar</span>
<lb n="772"/><span>aige: anois atá gual is aibhléis aige le é féin a théith'. Ní raibh fata ná</span>
<lb n="773"/><span>meacan aige tráth: chuir sé, lánuigh sé agus d'fheistigh sé go raibh biadh</span>
<lb n="774"/><span>so-chaithe so-leáighte aige. Bhí tráth ann agus b'éigean dó a ghath is a</span>
<lb n="775"/><span>bhogha a bheith leis le torc nó fiadh a mharbhú dhá dteastuigheadh uaidh:</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="776"/><p><span>níl call dó sin a dhéana anois. Fágtar an grísgín glan-ullmhuithe ar a mhéis</span>
<lb n="777"/><span>aige le n-ithe má sé a mhian é.</span></p>
<lb n="778"/>
<lb n="779"/><p><span>Ar a fhoighid féin, agus ar a stuaim, a bhuidheachas sin. Bhí sé go</span>
<lb n="780"/><span>síorruidhe ag ól as tobar an fheasa agus ag cur ina cheann, i riocht is go bhfuil</span>
<lb n="781"/><span>bláth agus slacht ar a shaothar agus an sean-saoghal in éad leis. Mo chuach</span>
<lb n="782"/><span>é! Fásfa síolta an bhlátha sin go fóill agus is iomdha sin duine a gcuirfe</span>
<lb n="783"/><span>a gcumhracht aoibhneas air.</span></p>
<lb n="784"/>
<lb n="785"/><p><span>Sean-fhocal é gur fearr an troid ná an t-uaigneas. Troid is bruighean</span>
<lb n="786"/><span>a ghein a lán de ghléasa athchumaireacha a mbaineann an cine daonna an-</span>
<lb n="787"/><span>leas agus rí-shoighlíos asta. Ná ceaptar gur mian linn go mbéadh an saoghal</span>
<lb n="788"/><span>ina choga dhearg i gcomhnuí, óir bu geal linn máthair an ghuir 'fheiceál fá'n</span>
<lb n="789"/><span>bhfód. Ach sí ghein uirlís chogaidh agus chuir ar liagha agus ar dhochtúirí</span>
<lb n="790"/><span>leigheasanna ar leith a dhéana le haghaidh cneadhacha agus aicídeacha ar</span>
<lb n="791"/><span>leith i gcruth is gur iongantach mar atá ealadhain leighis ag tiacht chun</span>
<lb n="792"/><span>cinn.</span></p>
<lb n="793"/>
<lb n="794"/><p><span>'Réir mar thigeas rud nua ar an saoghal déantar iongantas mór dhe go</span>
<lb n="795"/><span>mbaineann a chleachta dhínn é, ach is fada an lá fós go maoluightear ár</span>
<lb n="796"/><span>n-iongantas fá longa aeir, de bhrí nach bhfuilid ach "i dtús a n-óige agus</span>
<lb n="797"/><span>a maitheasa."</span></p>
<lb n="798"/>
<lb n="799"/><p><span>Marach an coga mór ní eireóch' leis an long aeir a bheith cho so-thiom-</span>
<lb n="800"/><span>áinte so-láimhsithe is atá fá láthair. Sé an coga a chuir náisiúin agus tíortha</span>
<lb n="801"/><span>ag coimhlinnt le chéile, agus a shaothruigh inchinn agus intinn an duine cho</span>
<lb n="802"/><span>maith sin gur ghéaruigheadar sa tsiubhal ag iarraidh a chéile a sgotha agus</span>
<lb n="803"/><span>cinn níos fearr ná a chéile a bheith aca.</span></p>
<lb n="804"/>
<lb n="805"/><p><span>Leis na cianta bhíothas ag beartú is ag cumadh is ag féachaint le eiteall</span>
<lb n="806"/><span>thríd an aer gur eirigh le beirt Phunncán darbh ainm Wright- cá bhfios dúinn</span>
<lb n="807"/><span>nach dhe bhunadh Gaedhealach iad agus go mbu dual dóibh a bheith in a</span>
<lb n="808"/><span>Saoir, sgiatháin a dhéana a choinnigh san aer iad, agus a inneal a chur i dtoll</span>
<lb n="809"/><span>a chéile sáthach éadtrom ach sáthach láidir le'n a long a thiomáint. Ar an</span>
<lb n="810"/><span>17adh lá déag dhe mhí na Nodlag, 1903- is gearr an t-achar ó shoin é- seadh</span>
<lb n="811"/><span>thógadar a seolta ar dtús, agus tháinic leo fanacht os cionn talmhan dhá ala</span>
<lb n="812"/><span>déag. Taoibh istigh dhe bhliain chuireadar caoi is feisteas níos fearr uirri</span>
<lb n="813"/><span>i gcruth is go rabhadar i ndon fanacht níos fuide ná sin arís agus í a chasadh,</span>
<lb n="814"/><span>agus i gceann bliana eile bhíodar i ndon leath uair a chluig a chaitheamh ag</span>
<lb n="815"/><span>eiteall ar a sáimhín sógha dhóibh féin.</span></p>
<lb n="816"/>
<lb n="817"/><p><span>Is iomdha sin múnlú atá ar dhéanamh na long ó shoin; gi go bhfuilid</span>
<lb n="818"/><span>thríd is thríd ar an déanamh céadna- ar nós fáinleóige agus atáid chó mór</span>
<lb n="819"/><span>sin go n-iomcruighid 30 fear is tuille maille le gunnaí is púdar.</span>
<lb n="820"/></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="821"/><p><span>Bu sa gcoga idir na hEadáiligh agus na Turcaigh i 1911 rinneadh úsáid</span>
<lb n="822"/><span>díobh ag troid ar dtús. Siad na hEadáiligh a bhain an soighlíos sin asta agus</span>
<lb n="823"/><span>bu mhór an chongnamh thugadar dhóibh, agus ar a fheiceál sin do na réigiúin</span>
<lb n="824"/><span>thosuigheadar féin ag déana aithris orra agus ghá ndéanamh.</span></p>
<lb n="825"/>
<lb n="826"/><p><span>Bhí 66,000 fear ag Sasanaigh ina n-éadan aimsear an chogaidh agus</span>
<lb n="827"/><span>bhí an méid sin i ndon 41,000 a dhéana in aghaidh na bliana. Thógfadh sé</span>
<lb n="828"/><span>4,000 uair ceann de na longa sin d'fheicimís le cúpla bliain ag dul thart a</span>
<lb n="829"/><span>dhéana, ionann's a rádh 80 fear ag obair 50 uair in aghaidh na seachtaine.</span></p>
<lb n="830"/>
<lb n="831"/><p><span>Dhá bhliain ó shoin chuir Seanad an Oileáin Úir 690,000,000 dalur i leath-</span>
<lb n="832"/><span>taoibh le longa aeir a dhéana agus ní fios cé mhéad chaith Gearmánaigh,</span>
<lb n="833"/><span>Franncaigh agus náisiúin eile orra le blianta anuas.</span></p>
<lb n="834"/>
<lb n="835"/><p><span>Déantar an conablach dhe thais-chruadhach nó dhe ghiúmhsaigh agus</span>
<lb n="836"/><span>atá an meadhchan céadna dhe ghiúmhsaigh trí h-uaire níos láidre ná an</span>
<lb n="837"/><span>cruadhach. Dhe lín-éadach déantar na sgiatháin, agus is fearr abhfad é</span>
<lb n="838"/><span>ná cadás ná síoda, ach é dhathú le ola líomhtha.</span></p>
<lb n="839"/>
<lb n="840"/><p><span>Le linn an chogaidh bhí cheithre cineál long-aeir ann (I) long fhaire,</span>
<lb n="841"/><span>(2) long sgaoilte sliogán, (3) long le bheith san áirdeall ar ghunnaí móra,</span>
<lb n="842"/><span>(4) long throda.</span></p>
<lb n="843"/>
<lb n="844"/><p><span>Ní mór don luing fhaire a bheith i ndon turais fhada a dhéana agus iad</span>
<lb n="845"/><span>a dhéana ar luathas ina cheann sin. Iomchruighid a lán ola, gléas leis an</span>
<lb n="846"/><span>námha a ghrianghrafadh, gunnaí le iad féin a chosaint agus leis an námha</span>
<lb n="847"/><span>a chlaoidheadh, agus gléas chun aer-theachtaireacht a éisteacht agus a</span>
<lb n="848"/><span>fhreagairt. Na sgiatháin a bhíos orra-siod, 43 troigh' ar leithead a bhíos</span>
<lb n="849"/><span>ionnta agus ó 80 go 150 neart-chapall sna hinnill a thiomáineas iad.</span></p>
<lb n="850"/>
<lb n="851"/><p><span>Na longa chun sliogán a chaitheamh atá orra a bheith trom láidir ach</span>
<lb n="852"/><span>ní gábhadh dhóibh a bheith chó sgiobtha leis na longa faire. San oidhche</span>
<lb n="853"/><span>is mó bhíos siad-san ag eiteall agus bíonn cinn bheaga mheara ghá dtíodh-</span>
<lb n="854"/><span>lacan le'n a gcosaint. Bíonn ualaighe móra sliogán leo agus atá neart 200</span>
<lb n="855"/><span>capall ina gcuid-sean inneall. Ní féidir leo talamh a bhualadh go bhfalmh-</span>
<lb n="856"/><span>uightear gach a bhfuil de shliogáin ionnta; óir dhá mbuailidís talamh leo,</span>
<lb n="857"/><span>phléasgfadh feidhm na teangmhachtála iad agus déanfaoi míle píosaí dhe</span>
<lb n="858"/><span>na longa.</span></p>
<lb n="859"/>
<lb n="860"/><p><span>Na cinn fhaireas na gunnaí móra tugaid fá deara cá dtuiteann na sliogáin</span>
<lb n="861"/><span>sgaoiltear ó ghunnaí móra a n-airm féin. Caithfe siad-san a bheith an-</span>
<lb n="862"/><span>éadtrom agus an-seasta i riocht is go dtig leo árdú go poinnte ar bith is mian</span>
<lb n="863"/><span>leis an eiteallóir, 30 troigh atá ar leithead a sgiathan-san agus an-chumhacht</span>
<lb n="864"/><span>ina gcuid inneall. Ní fuláir do na longa troda a bheith éadtrom aerach sa</span>
<lb n="865"/><span>gcaoi go dtig leis an tiomáinidhe árdú is ísliú gan stróbh nuair cuirtear air,</span>
<lb n="866"/><span>óir muna bhfuighe seisean deis a námha a aimsiú, aimseocha' a námha eisean.</span></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="867"/><p><span>Is cuimhneach le lucht léighte leabhar gur sgríobh Tennyson fá lá níos</span>
<lb n="868"/><span>fuide anonn ná indiu nuair bhéadh an spéar breac ballach le cabhlaigh aeir</span>
<lb n="869"/><span>ag timcheallú an domhain lena lochta, idir dhaoiní is earraí-</span></p>
<lb n="870"/>
<lb n="871"/><p><span>"Saw the heavens fill with commerce, argosies of magic sails,</span>
<lb n="872"/><span>Pilots of the purple twilight, dropping down with costly bales."</span></p>
<lb n="873"/>
<lb n="874"/><p><span>Atá an saoghal sin amach romhainn. Ní bheidh an domhan ina chíor-</span>
<lb n="875"/><span>thuaifeal i gcomhnuí. Ní bheidh sé ina choga i dólámh, agus beidh ar lucht</span>
<lb n="876"/><span>eitill déana as a ngustal féin. Cuirfear ceardchain mhóra ar bun i ngach</span>
<lb n="877"/><span>tír sa domhan agus beidh siad sin ag coimhlinnt le chéile ag iarraidh iad féin</span>
<lb n="878"/><span>a shárú le go mbeidh na longa is mó agus is seasta agus is sgiobtha aca. Níl</span>
<lb n="879"/><span>sé mí ó shoin ó adubhairt innleoir darbh ainm Mac Lochlainn, atá ina chomhnuí</span>
<lb n="880"/><span>i Nua Eabhroc gur gearr go ndéana sé féin ceann a iomchróchas 1,000 duine</span>
<lb n="881"/><span>ón Oileán Úr go dtí an tír seo taoibh istigh dhe dhá lá. Beidh a long-san 800</span>
<lb n="882"/><span>troigh ar fad agus 200 troigh ar leithead. Beidh foirne lapán le'na bhfoirne</span>
<lb n="883"/><span>inneall ann agus má bhriseann lapán féin ní misde an long sin, mar cuirfear</span>
<lb n="884"/><span>chun cinn í le cumhacht na gcodach eile. Dhe'n mhianach ar a dtugtar</span>
<lb n="885"/><span>aluminium 'seadh déanfar na lapáin sin agus daingneochar taoibh istigh iad</span>
<lb n="886"/><span>ar mhodh is dá ndéantaoi criathar féin díobh le urchair nach ndéanfaoi dochar</span>
<lb n="887"/><span>ná díobháil fiú trácht air don luing. Beidh 40 aca i luing 800 troigh, agus</span>
<lb n="888"/><span>an oiread eile inneall. Beidh áit chodlata agus sgíthe aca seo a bhéas ar</span>
<lb n="889"/><span>bord, má's inchreidte a sgéal-san.</span></p>
<lb n="890"/>
<lb n="891"/><p><span>Dar leis an Lochlannach go gcuirfe an long seo aige deire go deo le coga</span>
<lb n="892"/><span>is ár. Dhá mbéadh deich gcinn aca ann agus cúig chéad de na gunnaí prea-</span>
<lb n="893"/><span>bacha úd i ngach aon cheann aca gheobhfaí an ceann is fearr ar arm ar bith</span>
<lb n="894"/><span>dhá mhíle buidheachas. Cuir i gcás go mbéadh 100,000 fear san arm sin</span>
<lb n="895"/><span>maodhmfaoí orra i gceann cúig móiméad, agus ní shin amháin ach d'fhéad-</span>
<lb n="896"/><span>faoi dul ar a chúlaí agus a chuid lóin cogaidh agus a lucht chonganta a mhil-</span>
<lb n="897"/><span>leadh agus a bhasgadh, gan trácht ar an mbriseadh-theastas déanfaoi ar</span>
<lb n="898"/><span>bhóithrí iarainn agus ar bhóithrí nach hiad. Maidir le oll-longa fhairige níor</span>
<lb n="899"/><span>bhfiú a leitheidí a bheith ann feasta; óir fearfaoi ceathanna sliogán orra agus</span>
<lb n="900"/><span>déanfaoi cipíní díobh ar an dá luathas.</span></p>
<lb n="901"/>
<lb n="902"/><p><span>Ach ní le fán is seachrán a chur ar dhaoiní déanfar na longa móra meaidhte</span>
<lb n="903"/><span>seo; ach le muinntir na Cruinne a chur in aithne dhá chéile agus earraí agus</span>
<lb n="904"/><span>déantúis 'iomchar agus a mhalartú abhfus is thall.</span></p>
<lb n="905"/>
<lb n="906"/><p><span>Adeirtear gur "ar sgáth a chéile mhaireann na daoine." Cébí cé bhéas</span>
<lb n="907"/><span>beo go ceann fiche bliain eile chífe sé athruithe móra ar an saoghal. Beidh</span>
<lb n="908"/><span>fuadar annseo in Éirinn. Fearacht tighe leath bealaigh beidh tarraingt is</span></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="909"/><p><span>glaodhach ann. Beidh aghaidh na Cruinne orainn, óir iad seo a bhéas ag</span>
<lb n="910"/><span>eiteall ó thaoibh taoibh an domhain, beidh orra sgíth a leigean. Annseo</span>
<lb n="911"/><span>caithfear an sgíth sin a dhéana. Beidh díol is ceannacht eatorra agus chuile</span>
<lb n="912"/><span>dhuine- bíodh sé Gaedhealach nó gallda,- ag iarraidh déanamh as chó maith</span>
<lb n="913"/><span>agus is féidir leis. Beidh a shliocht ar Éirinn, beidh sí dubh le daoiní. Beidh</span>
<lb n="914"/><span>uirrí na daoiní sin a chothu. Beidh orainn-ne an bheatha sin a sholáthar.</span>
<lb n="915"/><span>Teastocha' biadh, deoch, éadach, bróga, hataí, gluaisteáin, rothair, longa</span>
<lb n="916"/><span>aeir, longa fhairrge, páipéir nuaíochta, taidhbhdhearc, ceol, rinnce, pictiúirí,</span>
<lb n="917"/><span>tighthe, trosgáin, dligheadóirí, dochtúirí, innleoirí, táilliúirí, gréasaithe,</span>
<lb n="918"/><span>fiaclóirí agus rudaí agus daoiní nach hiad uatha siúd agus uainn féin. Atá</span>
<lb n="919"/><span>saoghal maith, saoghal iongantach, soaghal na bfhuigheall amach romhainn,</span>
<lb n="920"/><span>agus níl ann ach cladhaire adéarfadh a mhalairt.</span></p>
<lb n="921"/>
<lb n="922"/><p><span>PÁRAIC Ó DOMHNALLÁIN.</span></p>
<lb n="923"/>
<lb n="924"/><p><span>Venerunt, Viderunt, vicerunt.</span></p>
<lb n="925"/>
<lb n="926"/><p><span>Ó Riain 's Ó Duinn 's an Breatnach</span>
<lb n="927"/><span>A tháinig san talamh, so Fáil,</span>
<lb n="928"/><span>Nára dhóibh badh chúrsa in' aistear-</span>
<lb n="929"/><span>Agus Amen, O a Athair na ngrás.</span></p>
<lb n="930"/>
<lb n="931"/><p><span>Ó Riain 's Ó Duinn 's an Breatnach</span>
<lb n="932"/><span>Do chonnaic ag gallaibh ár mbrúdh;</span>
<lb n="933"/><span>Fuinneamh n-a dtagra, misneach n-a gcroidhe-</span>
<lb n="934"/><span>Agus Amen, a Rí na ndúl.</span></p>
<lb n="935"/>
<lb n="936"/><p><span>Ó Riain 's Ó Duinn 's an Breatnach</span>
<lb n="937"/><span>Do bhuaidh ár dtaitneamh-na uainn;</span>
<lb n="938"/><span>Aiseag a cirt ar Inis na bhfian-</span>
<lb n="939"/><span>Is Amen, a Dhia na mbuadh.</span></p>
<lb n="940"/>
<lb n="941"/><p><span>Torna.</span>
<lb n="942"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="943"/><p><span>Ar an mbóthar Uisce.</span></p>
<lb n="944"/>
<lb n="945"/><p><span>"Cá rabhais le déidheanaí?" arsa mise lem charaid Seosamh Ó Máille,</span>
<lb n="946"/><span>nuair do casadh orm i Sráid Grafton an lá fé dheire é. "Bhí an</span>
<lb n="947"/><span>Brianach ag cur do thuaraisce sa ranng indiu"- san ranng chéadna san Oll-</span>
<lb n="948"/><span>scoil don bheirt againn- " agus do cheap a lán againn gurbh'é an Flu a bhí</span>
<lb n="949"/><span>ort."</span></p>
<lb n="950"/>
<lb n="951"/><p><span>"Ní hamhlaidh a bhí," ar seisean, "ach do bhí eachtra agam ó chonnac</span>
<lb n="952"/><span>tu gur deacair dom féin é 'chreideamhaint cé go bhfeaca lem shúilibh cinn</span>
<lb n="953"/><span>féin é gan trácht ar dhaoinibh eile."</span></p>
<lb n="954"/>
<lb n="955"/><p><span>"Well, tá leath-uair an chluig saor againn, agus tá sé chomh maith agat</span>
<lb n="956"/><span>teacht isteach i bhFaithche Stiabhna anso, agus é 'innsint dom. Tá's agat</span>
<lb n="957"/><span>ná beidh sos ná suaimhneas agat go dtí go mbead-sa páirteach sa scéal, pé</span>
<lb n="958"/><span>rud é."</span></p>
<lb n="959"/>
<lb n="960"/><p><span>Do shiubhlamair isteach sa pháirc agus seo an scéal d'innis mo chara</span>
<lb n="961"/><span>dhom an lá úd agus sinn 'nár suidhe ar dhá chathaoir iarainn ar bhruach an</span>
<lb n="962"/><span>locha mar a raibh na lachain ag troid eatortha féin i dtaobh an bhrúscair</span>
<lb n="963"/><span>aráin a bhí scata gearchailí a chaitheamh chúcha.</span></p>
<lb n="964"/>
<lb n="965"/><p><span>"Bhí lá saoire againn Dé Luain, mar is eol duit," ar seisean, "agus do</span>
<lb n="966"/><span>cheapas nárbh' fhearr rud a dhéanfainn ná imtheacht as an gcathair ar fad</span>
<lb n="967"/><span>ar feadh an deire seachtmhaine. Bhíos beagáinín cortha tar éis na hoibre</span>
<lb n="968"/><span>cruadha a bhí á dhéanamh agam le tamall,"- tá an scrúdú chughainn. "Ní</span>
<lb n="969"/><span>raibh a fhios agam cá raghainn, ámh, nuair casadh orm seanduine 'om dhú-</span>
<lb n="970"/><span>thaig féin atá ag obair ar an mbóthar uisce. D'fhiafraigh sé dhíom an rabhas</span>
<lb n="971"/><span>riamh ar éin-cheann des na bádaibh úd. Ní rabhas, agus ba mhór an t-áthas</span>
<lb n="972"/><span>a bhí orm nuair thug sé cuire dhom turus beag a thabhairt 'na theanta deire</span>
<lb n="973"/><span>na seachtmhaine. Dubhairt sé liom bheith 'na choinnibh ag Droichead na</span>
<lb n="974"/><span>Crossguns timcheall a dó a chlog Dé Sathairn, agus do gheall sé dhom go</span>
<lb n="975"/><span>mbeinn thar nais sa chathair in am i gcóir leictiúra an Bhrianaig ar maidin</span>
<lb n="976"/><span>indiu.</span></p>
<lb n="977"/>
<lb n="978"/><p><span>Níl baoghal ná go rabhas ag an Droichead in am-tráth Dé Sathairn,</span>
<lb n="979"/><span>ach bhí sé beagnách a trí a chlog nuair a chonnac an bád ag teacht fén droi-</span>
<lb n="980"/><span>chead agus mo sheana-chara á stiúrú. Do chonnac í ag dul síos síos do réir</span>
<lb n="981"/><span>mar a bhí an t-uisce á dhisciú fúithe, agus í ag teacht aníos arís nuair a bhí</span>
<lb n="982"/><span>sí idir na geataí déidheanacha. Bhí na leanbhaí ag rith treasna uirthe ón</span>
<lb n="983"/><span>bport den bhóthar uisge ar a rabhas im sheasamh go 'dtí an port eile, agus</span>
<lb n="984"/><span>do bhain sé a dhícheal de sheana-Phádraig an ruaig do chur ortha sar a</span>
<lb n="985"/><span>ndeaghaidh an bád trí sna geataí déidheanacha. Bhíos féin ar bórd ansan,</span>
<lb n="986"/><span>agus tar éis siubhail dom ó cheann ceann an bháid do shuidheas ar bhosca</span>
<lb n="987"/><span>agus d'fhéachas im thimcheall. Ní mór a bhí le feicsint, ámh. Ar mo</span>
<lb n="988"/><span>láimh chlé bhí an bóthar iarainn, agus ar an láimh dheis, do bhí fallaí idir</span></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="989"/><p><span>sinn agus pé áilneacht a bhí ar an dúthaigh. Nuair a bhí stad na traenach</span>
<lb n="990"/><span>ag Liffey Junction taobh thiar dinn, do tháinig athrú ar an scéal. D'imthigh</span>
<lb n="991"/><span>na scamaill a bhí ar an spéir go dtí san agus do tháinig an ghrian amach. Bhí</span>
<lb n="992"/><span>an t-uisce chomh lonnrach san ná féadfá féachaint air acht ar feadh tam-</span>
<lb n="993"/><span>aillín ghairid, agus do bhí mar a bheadh púicín, no ceo teasa, idir sinn agus</span>
<lb n="994"/><span>an domhan, i dtreo is go raibh gach aon rud idir cnuic agus crainn agus</span>
<lb n="995"/><span>tighte ag bogadh agus ag luascadh os comhair ár súl. Ní raibh puth gaoithe</span>
<lb n="996"/><span>ann, agus bhí na ba ins na páircibh ar gach taobh dínn ar nós beithíoch</span>
<lb n="997"/><span>marbh. Bhí an féar go húr-ghlas san áit ná raibh an caisearbhán ná an nóinín</span>
<lb n="998"/><span>á ghealú, agus do bhí bláth na sceiche mar shneachta ar na fálaibh.</span></p>
<lb n="999"/>
<lb n="1000"/><p><span>Ní raibh fuaim le cloisint ó fhágamair stad na traenach 'nár ndiaidh</span>
<lb n="1001"/><span>ach cronán beiche no dhó os ar gcionn, no fo-scread faoileán ó am go ham.</span>
<lb n="1002"/><span>Uair amháin, sar a rabhamair chomh fada le Baile na Fuinnseoige, agus</span>
<lb n="1003"/><span>nuair a bhíomair ag dul trí gheataí a hocht do léim franncach mór amach</span>
<lb n="1004"/><span>as poll sa phort, agus is ar éigin ná deaghaidh an gadhairín beag a bhí ar bord</span>
<lb n="1005"/><span>againn as a mheabhair nuair nár leigeadh do dul 'na dhiaidh. D'fhan sé</span>
<lb n="1006"/><span>ag glamaíl agus ag sceamhaíl ar feadh i bfhad, go dtí go bhfuair sé blúirc de</span>
<lb n="1007"/><span>sheana-bhróig 'sa bhád. Do leig sé air gurabh'é an franncach do bhí aige,</span>
<lb n="1008"/><span>agus isé do bhí ar a shástacht. Do bhí éad agam leis agus an fuinneamh</span>
<lb n="1009"/><span>a bhí ann, an fhaid is bhíos leath-mharbh ag an mbrothal mór. Ní ró-fhada</span>
<lb n="1010"/><span>na dhiaidh sin, ámh, gur tháinig leoithne an tráthnóna, agus d'imthigheamair</span>
<lb n="1011"/><span>níos mire feasta mar do luigh an teas ar an gcapall chomh maith is do luigh</span>
<lb n="1012"/><span>orainn féin.</span></p>
<lb n="1013"/>
<lb n="1014"/><p><span>Nuair do shroiseamair Cluain Saileach, dubhairt seana-Phádraig gurab</span>
<lb n="1015"/><span>ann do chaithfimís an oidhche. Do cheanglamair an bád agus d'imthigh-</span>
<lb n="1016"/><span>eamair linn fé dhéin tighe áirithe mar a raibh aithne mhaith ar Phádraig.</span>
<lb n="1017"/><span>Bhí sé cuibhsach garbh ach ba ró-chuma liom san, mar ní túisce a bhí mo</span>
<lb n="1018"/><span>cheann ar an adhairt ná bhíos im shámh-chodladh. Bhíos cortha tar éis</span>
<lb n="1019"/><span>bheith chomh fada son amuigh fén spéir, agus níor bhraitheas éan-rud go</span>
<lb n="1020"/><span>raibh seana-Phádraig ag glaodhach orm ar maidin 'á rádh liom nárbh fhuláir</span>
<lb n="1021"/><span>dom eirighe dá mb 'áil liom an t-Aifreann d'éisteacht sar a mbeimís ag</span>
<lb n="1022"/><span>gluaiseacht aris. Dubhairt sé liom an lá roimis sin ná raibh sé de nós aca</span>
<lb n="1023"/><span>an Domhnach do chaitheamh ar an uisce, ach go raibh fáth éigin áirithe leis</span>
<lb n="1024"/><span>an taca son. Ní ró-mhaith is cuimhin liom anois cad ba bhun leis, an Domh-</span>
<lb n="1025"/><span>nach son, mar is nuair a bhí sé 'á rádh liom a bhí an gadhairín d'iarraidh é</span>
<lb n="1026"/><span>é féin do chaitheamh san uisce agus do sluigfí trí sna geataí é dá n-eirigheadh</span>
<lb n="1027"/><span>leis sleamhnú uaim isteach.</span></p>
<lb n="1028"/>
<lb n="1029"/><p><span>"Seadh, do ghluaiseamair linn arís tar éis an Aifrinn, agus dá chiúineacht</span>
<lb n="1030"/><span>agus dá bhrothallaí an lá roimis sin ba mheasa go mór an Domhnach. Anois</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="1031"/><p><span>is arís do chímís buachaill agus cailín ag siubhal i dteanta 'chéile ar phort</span>
<lb n="1032"/><span>an uisce agus eadach an Domhnaigh ortha,- agus dá mbeadh lámh an bhua-</span>
<lb n="1033"/><span>challa timcheall ar a ghrádh geal, "cad é sin don té sin ná baineann san leo?"</span>
<lb n="1034"/><span>Anois is arís, leis, do chloisimís binn-ghuth cluig ag glaodhach na ndaoine</span>
<lb n="1035"/><span>chun Easpairte no ag cur Fáilte an Aingil i gcuimhne dhóibh, ach lasmuich</span>
<lb n="1036"/><span>dhe sin bhí an domhan 'na thost nách mór.</span></p>
<lb n="1037"/>
<lb n="1038"/><p><span>"Bhí an oidhche ag tuitim nuair chuamair trí Chill Coca, mar is bog</span>
<lb n="1039"/><span>mall a thógamair é i rith an lae mar gheall ar an mbrothal. Rud eile dhe,</span>
<lb n="1040"/><span>ní bhíon coinne ag lucht coimeádta na ngeataí le bád a bheith ag dul tríotha</span>
<lb n="1041"/><span>Dé Domhnaigh agus do chuireadh san ana-mhoill orainn go minic. Bhí an</span>
<lb n="1042"/><span>scéal go dona againn ag geata Fearna, mar bhí an fear imthithe ar rinnce</span>
<lb n="1043"/><span>agus ní raibh éinne timcheall a fhéadfadh congnamh a thabhairt dúinn.</span>
<lb n="1044"/><span>Bhíomair tríd sa deire, ámhthach, agus amuigh ar phaiste fada uisce ná raibh</span>
<lb n="1045"/><span>rian duine ná daonnaí le feiscint uaidh, muna mbeadh an saghas ceo deataighe</span>
<lb n="1046"/><span>i bhfad taobh thiar mar a raibh teinteacha na cathrach ag sailiú na spéire.</span>
<lb n="1047"/><span>Thugas fé ndeara an t-imnidhe ag teacht ar sheana-Phádraig. Do bhíodh</span>
<lb n="1048"/><span>sé ag síor-ghlaodhach ar an gcapall 'á bhrostú, agus cé gur chuireas cúpla</span>
<lb n="1049"/><span>ceist chuige níor thug sé freagra orm, agus ní raibh éin-deallramh air gur</span>
<lb n="1050"/><span>chuala sé me. An buachaill óg a bhíodh ag treorú an chapaill ag dul trí</span>
<lb n="1051"/><span>sna geataí dhúinn do b'fhuiriste a fheicsint go raibh rud éigin ag déanamh</span>
<lb n="1052"/><span>buadhartha dho súd leis. Bé an buachaill ba leisceamhla dá bhfeaca riamh é,</span>
<lb n="1053"/><span>cheapas go dtí san, mar do chaitheadh sé gach nóimeat ab fhéidir leis 'na</span>
<lb n="1054"/><span>luighe ar chúpla seana-mhála agus é 'na leath-chodladh go dtí go nglaodhadh</span>
<lb n="1055"/><span>seana-Phádraig air chun breith ar shrian an chapaill. Bhí sé amuich ar an</span>
<lb n="1056"/><span>bport anois, ag feáchaint 'na thimcheall go faiteach, cheapfá, greim aige ar</span>
<lb n="1057"/><span>an srian agus an fhuip dá cur in úsáid aige go maith.</span></p>
<lb n="1058"/>
<lb n="1059"/><p><span>"'Ná cuirfá an slabhra thar do shlinneáin féin agus an bád do tharraingt</span>
<lb n="1060"/><span>i dteannta an chapaill," arsa mise leis, "má thá an deabha go léir ort." Níor</span>
<lb n="1061"/><span>fhreagair sé focal ach do thug sé strac-fhéachaint greanmhar orm a tháinig</span>
<lb n="1062"/><span>isteach im aigne ní ba dhéidheanaí. Um an dtaca so do bhíomair i ngior-</span>
<lb n="1063"/><span>racht do gheata eile agus do thosnuig seana-Phádraig agus an buachaill ag</span>
<lb n="1064"/><span>glaodhach amach in árd a gcinn agus a ngutha d'fhonn is go dtiocfadh fear</span>
<lb n="1065"/><span>an gheata amach gan mhoill. Tháinig leis, agus do cheapas nár mhó an</span>
<lb n="1066"/><span>fonn a bhí orainne dul trí sna geataí ná mar a bhí air-sean sinn a scaoi-</span>
<lb n="1067"/><span>leadh tríotha, agus imtheacht leis isteach 'na thigín féin arís. Do labhair</span>
<lb n="1068"/><span>sé féin agus Pádraig le chéile de ghuth íseal ach do chuala roinntín bheag dá</span>
<lb n="1069"/><span>ndubhradar. "Ar a shon son is uile," arsa fear an gheata, "is dána na daoine</span>
<lb n="1070"/><span>sibh, agus bheith ag cuimhneamh ar dhul tríd..." do chailleas cúpla</span>
<lb n="1071"/><span>focal anso- "ist oidhche Dé Domhnaigh agus an ghealach nua sa spéir." Níor</span></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="1072"/><p><span>chuala freagra sheana-Phádraig. D'fhéachas suas agus chonnac go raibh</span>
<lb n="1073"/><span>corán gealaighe díreach ag teacht amach ón áit 'na raibh sí i bhfolach fé</span>
<lb n="1074"/><span>scamallaibh na hoidhche. Níor thuigeas, ámh, cad é an díobháil a fhéadfadh</span>
<lb n="1075"/><span>an ghealach a dhéanamh dúinn. Cheapfainn féin dá mhéid d'á solus a bhéadh</span>
<lb n="1076"/><span>againn gurbh' amhlaidh do b'fhearr é, agus an obair a bhí lámhaibh againn.</span></p>
<lb n="1077"/>
<lb n="1078"/><p><span>"Bhíomair ar an dtaobh thall des na geataíbh nuair a bhí an smaoi-</span>
<lb n="1079"/><span>neamh san ag rith trím' aigne, agus bhíos chum ceiste do chur ar sheana-</span>
<lb n="1080"/><span>Phádraig nuair do chuala an liúireach ag teacht fé nár ndéin. San am</span>
<lb n="1081"/><span>chéadna do thosnuigh an gadhairín ar ghlamaíl go truaighmhéileach, agus</span>
<lb n="1082"/><span>nuair d'fhéachas air do chonnac go raibh an fionna 'na choilg-sheasamh ar</span>
<lb n="1083"/><span>a mhuineál, agus go raibh gach órlach de ag crith. Do labhras leis go muin-</span>
<lb n="1084"/><span>teardha agus do tháinig sé im' aice, agus do ligh sé mo lámh' lena theangain,</span>
<lb n="1085"/><span>ach níor baineadh an scannradh dhe. Anson do thugas fé ndeara ná raibh</span>
<lb n="1086"/><span>éan-ghluaiseacht fén mbád. D'fhéachas ar an gcapall. Bhí seisean ag</span>
<lb n="1087"/><span>crith leis, a cheann san aer aige, na polláirí ag oscailt agus ag dúnadh, agus</span>
<lb n="1088"/><span>sceón 'na shúilibh agus é ag féachaint sa treo 'na raibh ag neartú ar an liúirigh.</span>
<lb n="1089"/><span>Bhí seana-Phádraig ar a dhá ghlúin, a phaidrín 'na láimh aige, agus é ag</span>
<lb n="1090"/><span>guidhe ar a dhícheal. Ní raibh éin-rian ar an mbuachaill ach tá fhios agam</span>
<lb n="1091"/><span>ó shoin gur léim sé isteach ar chúl an bháid chomh luath agus tháinig sé trí</span>
<lb n="1092"/><span>sna geataíbh, agus go ndeaghaidh sé i bhfolach fé sheana-bhrat leathair a</span>
<lb n="1093"/><span>bhí ar an mbád.</span></p>
<lb n="1094"/>
<lb n="1095"/><p><span>"Anson, do chonnac an dá bhád ag teacht fé nár ndéin. Bhí ceann</span>
<lb n="1096"/><span>díobh i ngiorracht cúpla céad slat dúinn nuair chonnac í ar dtúis-tá lúb</span>
<lb n="1097"/><span>ar an mbóthar uisce san áit sin- agus bhí an ceann eile gá leanúint. Ón</span>
<lb n="1098"/><span>tarna bád a bhí an bhéiceach go léir ag teacht agus do cheapas ar dtúis</span>
<lb n="1099"/><span>gurab é rud a bhí ann ná cuid dár bpríosúnaigh ag éalódh agus na píléirí 'na</span>
<lb n="1100"/><span>ndiaidh. Bhíodar suas linn i gceann nóimide, ámh, mar bhí an lucht rámh-</span>
<lb n="1101"/><span>aidheachta ag obair go dian, agus do chonnac gur fear óg dathúil agus bean</span>
<lb n="1102"/><span>óg áluinn a bhí sa chéad bhád agus iad gléasta ar nós ná feictear anois ach</span>
<lb n="1103"/><span>i bpictiúiribh. Bhí fear mór meadhon-aosta 'na sheasamh sa tarna bád</span>
<lb n="1104"/><span>peirbhic dubh air agus éadach dubh, agus a chlaidheamh nochtaithe 'na</span>
<lb n="1105"/><span>láimh aige. "Céad giní óir daoibh," ar seisean, "má bheireann sibh ar an</span>
<lb n="1106"/><span>mbád son," agus do chuir na rámhaithe an oiread fuinnimh san obair gur</span>
<lb n="1107"/><span>tháinig an dá bhád bórd ar bórd nuair bhíodar os ár gcomhair amach. Do léim</span>
<lb n="1108"/><span>an fear dubh ar an gcéad bhád, agus do thug sé fén bhfear óg. Do chaith</span>
<lb n="1109"/><span>an cailín í féin eatortha, ach má chaith ní maitheas a dhein sí ach díobháil,</span>
<lb n="1110"/><span>mar do thárla nár fhéad an fear óg a chlaidheamh féin a tharraingt gan</span>
<lb n="1111"/><span>baoghal di siúd, agus níor mhór an mhoill ar an bhfear dubh í 'chaithéamh</span>
<lb n="1112"/><span>as an slí agus a chlaidheamh do sháith go dornchur i gcroidhe an fhir óig.</span>
<lb n="1113"/></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="1114"/><p><span>"Nuair do chonnaic an cailín an fear óg ag tuitim, do thug sí aon bhéic</span>
<lb n="1115"/><span>uathbhásach amháin- nár leigidh Dia go gcloisead a leithéid choidhche</span>
<lb n="1116"/><span>arís!- agus do léim sí isteach san uisce. Bhí an sruth ag rith go mear fé</span>
<lb n="1117"/><span>dhéin na ngeataí taobh thiar dínn, agus sar a raibh sé i gcumas lucht na mbád</span>
<lb n="1118"/><span>rud do dhéanamh, bhí sí imthithe síos le fánaidh. Dob' uathbhásach an</span>
<lb n="1119"/><span>drioch a tháinig ar an bhfear ndubh. Do léim sé isteach 'na bhád féin agus</span>
<lb n="1120"/><span>do rug sé ar mhaide rámha. Anson do thuig sé nárbh fhéidir í 'leanúint</span>
<lb n="1121"/><span>agus do tháinig an bhuile cheart air. Bhí an claidheamh 'na láimh aige</span>
<lb n="1122"/><span>fós, agus an fhuil ag sileadh dhe, fé mar do tharraíng sé amach as chorp an</span>
<lb n="1123"/><span>fhir óig é. Do bheartaigh sé cúpla uair é, agus anson, sar ar thuig éinne</span>
<lb n="1124"/><span>cad a bhí ceaptha aige, do chas sé isteach 'na chroidhe féin é. Do thuit sé</span>
<lb n="1125"/><span>marbh, agus leis sin, d'imthigh gach éan-rud as mo radharc, idir báid agus</span>
<lb n="1126"/><span>daoine, agus ní raibh le feicsint ar an mbóthar uisce ach ár mbád féin, agus</span>
<lb n="1127"/><span>solas na gealaighe ag taithneamh uirthe.</span></p>
<lb n="1128"/>
<lb n="1129"/><p><span>"Bhí sí ag gluaiseacht léi arís, agus nuair fheachas ar an gcapall agus ar</span>
<lb n="1130"/><span>an ngadhairín ní fheaca éin-rian den scannradh a bhí ortha ó chianaibhín.</span>
<lb n="1131"/><span>Ní raibh fhios agam an ag taidhbhreamh a bhíos, agus níor mhaith liom ceist</span>
<lb n="1132"/><span>do chur chun seana-Phádraig ar eagla gur ag magadh fúm a bheadh sé.</span>
<lb n="1133"/><span>É féin do mhínigh dom é.</span></p>
<lb n="1134"/>
<lb n="1135"/><p><span>"An bhfeacaís éan-rud ó chianaibh? ar seisean nuair bhí turas leath-</span>
<lb n="1136"/><span>uair an chluig idir sinn agus áit an chomhraic.</span></p>
<lb n="1137"/>
<lb n="1138"/><p><span>""Do chonnac," arsa mise, "ach ní thuigim é."</span></p>
<lb n="1139"/>
<lb n="1140"/><p><span>"D'innis sé an scéal dom anson- go raibh cailín óg 'na comhnuí i gcais-</span>
<lb n="1141"/><span>leán áirthe in aice na háite úd fadó- ní bhíon na dátaí ró-chruinn ag seana-</span>
<lb n="1142"/><span>Phádraig choidche- ná raibh athair ná máthair aici ach í fé chúram carad</span>
<lb n="1143"/><span>dá hathair. Gur thug sí féin agus fear óg grádh dá chéile ach ná tabharfaí</span>
<lb n="1144"/><span>cead di é 'phósadh. Gur éaluigheadar le chéile sa deire, gur lean an bhárda</span>
<lb n="1145"/><span>iad agus gur thuit gach aon rud amach fé mar chonnac é an oidhche sin. Nuair</span>
<lb n="1146"/><span>bhíodar go léir marbh, do fuarthas go raíbh gach pingin don spré mhór a bhí</span>
<lb n="1147"/><span>ag an gcailín caillte ag an bhárda agus do tuigeadh anson cad na thaobh nár</span>
<lb n="1148"/><span>mhaith leis maireachtain 'na diaidh. Deireann seana-Phádraig go ndeintear an</span>
<lb n="1149"/><span>dráma, díreach fé mar a chonnacamair é, gach oidche Dhomhnaigh go mbíon</span>
<lb n="1150"/><span>gealach nua sa spéir agus deinean na bádóirí go léir an áit do sheachaint an</span>
<lb n="1151"/><span>t-am son."</span></p>
<lb n="1152"/>
<lb n="1153"/><p><span>D'féach sé orm fé mar bheadh sé ag súil le tuairim éigin uaim, ach ní</span>
<lb n="1154"/><span>dubhart focal.</span></p>
<lb n="1155"/>
<lb n="1156"/><p><span>"Tá sé in am againn dul fé dhéin an leictiúra úd," ar seisean, agus</span>
<lb n="1157"/><span>d'imthigheamair.</span></p>
<lb n="1158"/>
<lb n="1159"/><p><span>MÁIRE NÍ CHINNÉIDE.</span>
<lb n="1160"/></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="1161"/><p><span>Na pictiúirí i sráid Chille Dara.</span></p>
<lb n="1162"/>
<lb n="1163"/><p><span>Má's fear, no bean, nua-phósta thu, mo chomhairle dhuit agus téighir</span>
<lb n="1164"/><span>agus ceannuig leabhar leighis duit féin, 'sé sin leabhar a 'neosaidh</span>
<lb n="1165"/><span>duit conas na taomanna beaga tinnis a thagann ar leanbhaibh do leigheas,</span>
<lb n="1166"/><span>agus gan bheith ag tarraingt an dochtúra ort gan gádh. Agus comhairle</span>
<lb n="1167"/><span>eile uaim duit,- faid atáir sa siopa, ceannuig leabhar eile, leabhar a 'neosaidh</span>
<lb n="1168"/><span>duit conas pictiúirí d'fhéachaint agus do mheas. Mar, ní dóichíde leanbhaí</span>
<lb n="1169"/><span>agat leis an aimsir ná pictiúirí i gcóir na bhfallaí uait láithreach, agus níor</span>
<lb n="1170"/><span>mhiste thu tuisgint bheag éigin agat ionnta fé raghair 'ghá gceannach.</span></p>
<lb n="1171"/>
<lb n="1172"/><p><span>An taisbeánadh pictiúirí atá in árus na seód i Sráid Chille Dara an aimsir</span>
<lb n="1173"/><span>seo, chuirfeadh sé ag machtnamh thu. Adéarfaí leat go bhfuil Éire go mór</span>
<lb n="1174"/><span>chun deiridh in ealadhain na bpictiúirí do dhealbhadh, agus ní móide ná fuil.</span>
<lb n="1175"/><span>Ní hé pictiúirí do dhealbhadh do bhí ag déanamh cúraim do mhuintir na</span>
<lb n="1176"/><span>hÉireann le tamall, agus ní hé atá ag déanamh cúraim dóibh fós féin. "Cíos</span>
<lb n="1177"/><span>don tighearna" do bhí mar phort acu agus níorbh é "maise don tigh," agus</span>
<lb n="1178"/><span>níor múineadh a mhalairt dóibh ins na sgoileannaibh. "B'fhearra dhuit</span>
<lb n="1179"/><span>práta,"- ars an cailín leis an ógánach a bhí 'gá tabhairt amach agus ag tais-</span>
<lb n="1180"/><span>beáint di na radharcanna breágha síos an Abha Mhór, agus- "Dar fiadh!</span>
<lb n="1181"/><span>go raibh an ceart aici,"- arsa athair an ógánaig nuair airigh sé an sgéal,-</span>
<lb n="1182"/><span>"Sin í an bhean do!"</span></p>
<lb n="1183"/>
<lb n="1184"/><p><span>Adéarfaí rud eile leat,- ná raibh aon dúil ag muintir na hÉireann riamh</span>
<lb n="1185"/><span>i bpictiúríbh, ná aon tuisgint acu ionnta. An lá is mó bhí cáil orra i dtaobh</span>
<lb n="1186"/><span>ealadhan, níor dheineadar i bhfuirm pictiúirí ach na láimh-sgríbhinní agus</span>
<lb n="1187"/><span>na hoibreacha cloiche. Níor dhein, mar níor dhein aon dream eile i dtuais-</span>
<lb n="1188"/><span>geart na hEoróipe ach oiread an aimsir sin, agus do bhí cúis leis. Ar na</span>
<lb n="1189"/><span>fallaí is mó deintí pictiúrí do dhealbhadh fadó, agus níor oir, ná ní oireann,</span>
<lb n="1190"/><span>úras aimsire mar atá ins na tíorthaibh seo don obair sin. Ná bíodh eagla</span>
<lb n="1191"/><span>orainn, do thuig na Gaedhil cad is pictiúir ann, agus cad is áilneacht tíre agus</span>
<lb n="1192"/><span>pearsan ann. Ní beag de chomhartha gur thuig, na hainmeacha do bhaist-</span>
<lb n="1193"/><span>eadar ar na háiteannaibh 'na dtimpeall. Doirín na Gréine, An Réidh-</span>
<lb n="1194"/><span>bhuidhe, An Scairt; An Scalp, Magh nEalta,- cá bhfuil an dall ná feicfeadh</span>
<lb n="1195"/><span>iad, ní áirimhim artist?</span></p>
<lb n="1196"/>
<lb n="1197"/><p><span>Ach mo dhearmhad! Táimíd istig in Árus na Seód i Sráid Chille Dara.</span>
<lb n="1198"/><span>Ná bac leis an gclár san agat go fóill: siubhailimís thimpeall agus féachaimís.</span>
<lb n="1199"/><span>Pictiúirí daoine iseadh an chuid is mó acu, ach cé hiad iad? Ní fheadar</span>
<lb n="1200"/><span>tú an eadh? Ní fheadar, ná mise. Saighdiúiri iad go léir, geall leis; - ba</span>
<lb n="1201"/><span>dhóigh leat ná beadh am ag aon saighdiúir suidhe síos chun a phictiúir do</span>
<lb n="1202"/><span>dhealbhadh le déidheannaí. Ach fan! Cé hí eo? Eibhlís ní Mhaol-</span>
<lb n="1203"/><span>agáin mara bhfuil dearmhad orm; agus Caitlín ní Fhloinn lena hais! Maith</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="1204"/><p><span>an áit a raibh an duine do dhealbhuig iad, agus is maith a dhein sé a chuid</span>
<lb n="1205"/><span>oibre. 'Seadh! seo ceann eile, sagart. D'airigh mé an t-Athair Mícheál</span>
<lb n="1206"/><span>a bheith anso, ach ní féidir gurab é seo é. Má sé, do tógadh óg é sarar tháinig</span>
<lb n="1207"/><span>an sult ins na súilibh aige, ná an greann 'na bhéal. Cadé sin adeirir? Go</span>
<lb n="1208"/><span>mba chóir an pictiúir sin do bheith ins gach tigh in Éirinn le hais pictiúra</span>
<lb n="1209"/><span>an Phápa? Bhainis as mo bhéal é. Isé chuireann buile orm féin, daoine</span>
<lb n="1210"/><span>gur cuma le haoinneach ach a muintir féin ann no as iad, a bpictiúirí croch-</span>
<lb n="1211"/><span>adh in áiteannaíbh mar seo, agus Laochra Éireann i dtúrtaoibh le cártaibh</span>
<lb n="1212"/><span>puist ins na fuinneógaibh chun a gcuimhne chimeád in aigne an phobail.</span>
<lb n="1213"/><span>"Cathain a bheídh bhur ndeire anoir?"- ars an sagart le hEoghan Ruadh</span>
<lb n="1214"/><span>nuair chonnaic sé muintir an oirthir ag teacht go dtí an Aifreann agus iad</span>
<lb n="1215"/><span>déidheannach. "Nuair bheidh ár naghaidh soir, a athair!"- arsa Eoghan,</span>
<lb n="1216"/><span>agus siné deirim-se le muintir Sheana-Shasana in Éirinn -nára fada go bhfeic-</span>
<lb n="1217"/><span>eam a naghaidh soir!</span></p>
<lb n="1218"/>
<lb n="1219"/><p><span>An bhfuil aoinneach eile ann a mbeadh aithne ag Gaedheal orra? Tá,</span>
<lb n="1220"/><span>Muiris Ó Mórdha agus bean Mhic Uaithne, gura fada beo iad. Agus féach</span>
<lb n="1221"/><span>na háiteanna go léir;- is dócha gur mó áit díobh a rabhmair dá bhfuighmís</span>
<lb n="1222"/><span>iad d'aithint. Sin locht ar an té dhealbhuig, arsa tusa, ná fuighmíd iad</span>
<lb n="1223"/><span>d'aithint, ach ní fheadar tú. Béidir nach ón dtaobh céadna leat-sa ná liom-sa</span>
<lb n="1224"/><span>d'fhéachfadh artist ar áit, agus siné é. Cuirimís i gcás an pictiúir seo sa</span>
<lb n="1225"/><span>chúinne, cuirim geall leat gurab é Gleann-dá-Loch é, cé nár fhéach sé mar</span>
<lb n="1226"/><span>sin duit riamh cheana. Feicimís an clár. 'Seadh, cad dubhairt mé leat?</span>
<lb n="1227"/><span>Tá eolas a chéirde ag an artist, má's artist é, agus bíonn a rúin féin aige leis.</span>
<lb n="1228"/><span>Ní chun áit ná chun duine do chur i gcuimhne dhuit dheineann sé pictiúir</span>
<lb n="1229"/><span>den áit ná den duine i gcomhnuidhe, ach chun a innsint duit, agus domh-sa</span>
<lb n="1230"/><span>cad dubhairt an áit, no an duine, leis agus é 'ghá ndealbhadh. An dtuigeann</span>
<lb n="1231"/><span>tú? Bíonn caint ag an shabh, agus ag an bpáirc, agus ag na mbóthar garbh</span>
<lb n="1232"/><span>coireacach chomh maith, ní headh ach níos fearr ná mar bhíonn ag an duine,</span>
<lb n="1233"/><span>an té thuigfeadh. Gnó an artist an chaint sin d'fhoghluim agus do thuisgint,</span>
<lb n="1234"/><span>agus í 'mhúineadh, no í 'chur 'na gcluasaibh don choitiantacht.</span></p>
<lb n="1235"/>
<lb n="1236"/><p><span>Tá tú bodhar agam, an eadh? Tá go maith. Buail timpeall duit</span>
<lb n="1237"/><span>féin agus beir leat a mbeirir. Bí ag eisteacht leis na h-artists ag caint leat,</span>
<lb n="1238"/><span>siné an rud.</span></p>
<lb n="1239"/>
<lb n="1240"/><p><span>DEAGLÁN.</span>
<lb n="1241"/></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="1242"/><p><span>Tuigtear gur deoruithe fáin Pádraig agus Mícheál atá eirighthe a crua-</span>
<lb n="1243"/><span>obair na sgábhuíochta chun slí bheatha a bhaint amach le cleasuíocht is le</span>
<lb n="1244"/><span>lúbaireacht. Ní 'á moladh a bhead, ach ag cur a n-eachtraí síos mar</span>
<lb n="1245"/><span>chúrsaí suilt do léitheóirí na Gaedhilge. Féach an fógra atá breacaithe acu</span>
<lb n="1246"/><span>ar chomhlainn doruis na hoifige atá acu i lár cathrach Liverpool:</span></p>
<lb n="1247"/>
<lb n="1248"/><p><span>Ní beag san de mhíniú ar chúrsaí gnótha na beirte. F.F.</span></p>
<lb n="1249"/>
<lb n="1250"/><p><span>Leigheas don ghrá.</span></p>
<lb n="1251"/>
<lb n="1252"/><p><span>Do buaileadh ar an ndoras. Do leag Pádraig páipéar anuas ar an</span>
<lb n="1253"/><span>"leabhar úrnaighthe" le deithneas agus le discréid, agus do fáiltigh-</span>
<lb n="1254"/><span>eadh roimis an nduine a tháinig isteach. Strac-fhéachaint ó Mhíceál ar an</span>
<lb n="1255"/><span>úrlár 'na bhfeaca sé an cíonádh triuth ag gáirí suas lena bhéal, ach do bhuail</span>
<lb n="1256"/><span>sé a chos air le deithneas agus le discréid, óir nárbh é gairm ghnótha na beirte</span>
<lb n="1257"/><span>deithneas agus discréid a bheithin uachtar ins gachaon rud a dhéanfaidís.</span></p>
<lb n="1258"/>
<lb n="1259"/><p><span>Fear gairid ramhar an fiosruitheóir. Comharthaí saidhbhris air. Cló</span>
<lb n="1260"/><span>na "caereach" air, ach tuigtear gurbh é ba "chaora" ann i bhfriotal na</span>
<lb n="1261"/><span>beirte, ná duine go mbeadh lomra óir air nár dheacair a lomairt. Do thug</span>
<lb n="1262"/><span>an fear cárta dhóibh ar a raibh a ainm agus a sheoladh. Ba ghairid dóibh</span>
<lb n="1263"/><span>ag beannú dá chéile agus do tosnuigheadh ar chúis na fiosrachta, le deithneas</span>
<lb n="1264"/><span>agus le discréid gan amhras.</span></p>
<lb n="1265"/>
<lb n="1266"/><p><span>" Tá rud éigin am buaireamh go dian," arsan fear, " agus ní fheadar go</span>
<lb n="1267"/><span>cruinn an dtiocfadh sé isteach le nbhur ngnóthaí mo chúis a réiteach dom?"</span>
<lb n="1268"/><span>"Tiocfaidh," arsa Mícheál, "siné go díreach a chleachtaimíd anso, an</span>
<lb n="1269"/><span>bhuairt a sgaipeadh, an cam a dhéanamh díreach, an brón a ruaigeadh, na</span>
<lb n="1270"/><span>gáirí a chur ar bhéal na n-ologón, agus na nithe sin a dhéanamh le deithneas</span>
<lb n="1271"/><span>agus le discréid."</span></p>
<lb n="1272"/>
<lb n="1273"/><p><span>" Well," arsan fear, "is sibh atá uaim. Is amhlaidh atá inghean agam</span>
<lb n="1274"/><span>sa bhaile gur mó de cheanndánacht atá aice ná de chéill. An toice! Tá</span>
<lb n="1275"/><span>fonn pósta uirthe, ach pósadh le réice fir gan tréith, gan mhaith, gan bhéas,</span>
<lb n="1276"/><span>gan chreideamh, seadh... an óinseach!... agus é gan mhaoin,</span>
<lb n="1277"/><span>gan airgead, ach amháin suarachas de chúig céad sa mbliain no mar sin.</span>
<lb n="1278"/></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="1279"/><p><span>An cleamhnas a bhriseadh, siné atá uaim. Ní haon mhaith dhomhsa bheith</span>
<lb n="1280"/><span>léi, óir níor thúisge dhom ag cainnt léi, mar mhaithe léi féin, ná siúd chun</span>
<lb n="1281"/><span>na haltórach an bheirt agus iad fé chuing an phósta ar mo theinteán féin am</span>
<lb n="1282"/><span>lom deirig ainneona. Oró a dhaoine chroidhe, réitighidh an cás so dhom</span>
<lb n="1283"/><span>má's féidir in aon chor é."</span></p>
<lb n="1284"/>
<lb n="1285"/><p><span>"Fág fúinne é." arsa Mícheál. "Tá seana-thaithí againn ar an saghas</span>
<lb n="1286"/><span>san oibre. Gnáth-obair lae dhúinn iseadh cleamhnaistí a bhriseadh, agus,</span>
<lb n="1287"/><span>i gcead duit a dhuine uasail, iad a dhéanamh nuair is gá é. Mo chara anso</span>
<lb n="1288"/><span>láimh liom a stiúraighean gnó cleamhnaistí a dhéanamh, ach tagan do ghnó-</span>
<lb n="1289"/><span>sa isteach lem chuid féin den obair. Cad is fiú leat é do ghnó a theacht chun</span>
<lb n="1290"/><span>deigh-chríche?"</span></p>
<lb n="1291"/>
<lb n="1292"/><p><span>"Is fiú liom an dá chéad é," arsan chaora le gach osnadh bróin is buartha,</span>
<lb n="1293"/><span>"ach m'uainín geal bán d'fhanúint slán fé dhia'n tighe agam go fóilín. Seo</span>
<lb n="1294"/><span>dhuit an chéad chéad mar chuid den tuarasdal."</span></p>
<lb n="1295"/>
<lb n="1296"/><p><span>Do bhailigh Mícheál na nótaí chuige féin le linn do Phádraig an admháil</span>
<lb n="1297"/><span>a sgrí.' Ba dhóigh leat ortha gur ghnáth-obair lae dhóibh na céadta do</span>
<lb n="1298"/><span>theacht isteach chútha ar an gcuma so, agus tar éis tamaill, nuair a stealladh</span>
<lb n="1299"/><span>amach na cártaí arís agus nótaí in inead na leath-phinginí 'á gcur ar iompódh</span>
<lb n="1300"/><span>na n-aontaí, ní gan gáire adubhairt Pádraig nár dhóigh leis go sárófaí go</span>
<lb n="1301"/><span>deo an sean-fhocal adeir go mbíon gachaon tosnú lag. Ach revenons nous</span>
<lb n="1302"/><span>á nos moutons, casaimís ar obair na caereach a lomairt. Mícheál do labhair:</span></p>
<lb n="1303"/>
<lb n="1304"/><p><span>"Ní mór dom," ar seisean. "roinnt eolais a bheith agam i dtaobh an</span>
<lb n="1305"/><span>chailín. Bhfuil aon obair lae aice? Mura bhfuil, an nglacfadh sí post ar</span>
<lb n="1306"/><span>thuarasdal maith, ach an post a bheith oirúnach di? Agus cad a oiriúnochadh</span>
<lb n="1307"/><span>dí? Bhfuil aon fhogluim no taithí nea-choitianta aice, abair teanga éigin</span>
<lb n="1308"/><span>a sgrí 'ná fuil ag mórán daoine?"</span></p>
<lb n="1309"/>
<lb n="1310"/><p><span>"Fan," arsan fear. "Chím go bhfuil plean agat don chás. Níl aon</span>
<lb n="1311"/><span>ghnó aice ach caitheamh aimsire, agus mí-chiall a chnuasacht. Ach do</span>
<lb n="1312"/><span>ghlacfadh sí post ar thuarasdal maith... Saoirse na mban tá's agat..</span>
<lb n="1313"/><span>agus ar ádhmharaí an tsaoghail tá teanga an Phórtuingéil go líomhtha aice</span>
<lb n="1314"/><span>idir chainnt agus sgri'... agus cad eile?"</span></p>
<lb n="1315"/>
<lb n="1316"/><p><span>"Well," arsa Mícheál go bog réidh, "chífidh sibh fógra ar an bpáipéar</span>
<lb n="1317"/><span>anocht ag tairisgint phuist do mhnaoi óig go bhfuil teanga an Phórtuingéil</span>
<lb n="1318"/><span>aice. Chúig púint sa tseachtain ar obair ar feadh cheithre uair a chluig sa</span>
<lb n="1319"/><span>ló, agus lá saor gachaon tseachtain. Dein-se pé tathant is féidir leat uirthe</span>
<lb n="1320"/><span>chun go nglacfa sí an post. Tagadh sí anso amáireach. Tosnóchaidh sí</span>
<lb n="1321"/><span>ar an obair an lá 'na dhiadh san, agus beidh deire leis an gcleamhnas i gcionn</span>
<lb n="1322"/><span>seachtaine."</span>
<lb n="1323"/></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="1324"/><p><span>D'imthigh an fear leis abhaile tar éis na míle maith do ghuidhe dhóibh,</span>
<lb n="1325"/><span>agus má bhí sé sásta ní haon áidhbhéil a rádh nách ró-mhí-shásta bhí mo</span>
<lb n="1326"/><span>bheirt.</span></p>
<lb n="1327"/>
<lb n="1328"/><p><span>Tháinig an sprioc-lá, agus ar a deich a chlog bhí an cailín ag obair go</span>
<lb n="1329"/><span>dícheallach in oiflg na beirte ar aistriúchán go teanga an Phórtuingéil. Bhí</span>
<lb n="1330"/><span>na comh-pháirtithe amuich in áit éigin ag cur eagair ar a raibh d'eolas fachta</span>
<lb n="1331"/><span>acu i dtaobh an réice, Edwin Beauchamp Cholmondeley, agus má chuireadar</span>
<lb n="1332"/><span>rainnt éigin leis an bhfírinne sa tuairisg a bhí 'á riaradh acu, cuimhnightear</span>
<lb n="1333"/><span>gur ar mhaithe leis an gcailín é agus lena daid ró-chéasta, agus mar mhaithe</span>
<lb n="1334"/><span>le pocaí folmha na mbocht agus na ndearóil, i.e. Pádraig Ó Hairt agus</span>
<lb n="1335"/><span>Micheál Ó Briain, gníomhaithe iolchoitianta, lucht réitithe gach cúis le</span>
<lb n="1336"/><span>deithneas agus le discreid.</span></p>
<lb n="1337"/>
<lb n="1338"/><p><span>Tháinig an bheirt isteach san oifig. Bhíodar ag cur agus ag cúiteamh,</span>
<lb n="1339"/><span>ag cainnt agus ag díospóireacht, agus gach re seadh acu 'á thabhairt dá</span>
<lb n="1340"/><span>chéile.</span></p>
<lb n="1341"/>
<lb n="1342"/><p><span>"Do chonnac indé é," arsa Mícheál. "Financier mar dheadh! Mála</span>
<lb n="1343"/><span>'na láimh aige. A ainm breacaithe ar an mála ar chuma go n-aithneóchadh</span>
<lb n="1344"/><span>gach éinne ach an dall é. Edwin Beauchamp Cholmondeley. É ag rith</span>
<lb n="1345"/><span>ag dtí an stáisiúin chun traen d'fháil go hAintree i gcóir na ráiseanna.</span>
<lb n="1346"/><span>Financier an eadh! Cuir uait é. Fear geall a chur agus a thógaint ar</span>
<lb n="1347"/><span>chapall, ach... creid uaim-se é... fear a thógfaidh an</span>
<lb n="1348"/><span>bhuachtain ach fear ná díolfaidh an chailliúint. Ní ionntaoibh é, adeirim</span>
<lb n="1349"/><span>leat." Agus a thuille ar an gcuma san.</span></p>
<lb n="1350"/>
<lb n="1351"/><p><span>Agus an cailín úd a bhí ag aistriú ar a dícheall, tháinig crith 'na láimh,</span>
<lb n="1352"/><span>d'imthigh teanga an Phórtuingéil as a ceann, agus do chuir sí cluas uirthe.</span>
<lb n="1353"/><span>Pioc ní dubhairt sí, ach í ag éisteacht le Mícheál ag cáineadh an fhir óig, ag</span>
<lb n="1354"/><span>tromuíocht air go dian agus go nimhneach, agus le Pádraig ag gabháil gach</span>
<lb n="1355"/><span>leath-sgéil ar a shon. "Ní haon mhaitheas duit bheith ró-chruaidh air,"</span>
<lb n="1356"/><span>arsa Pádraig. "Airighim go bhfuil sé luaidhte le cailín éigin go bhfuil carn</span>
<lb n="1357"/><span>airgid agá hathair. Duine deas lághach macánta é Edwin a dhíolfaidh gach</span>
<lb n="1358"/><span>fiacha chomh luath is bheidh sé pósta. Má's amadán é, an grá fé ndear é,</span>
<lb n="1359"/><span>agus ar ndóin do bhíomair féin óg tráth." Agus mar sin de.</span></p>
<lb n="1360"/>
<lb n="1361"/><p><span>Ach ní éistfeadh Mícheál leis. Do mhéadaigh ar a fheirg in aghaidh an</span>
<lb n="1362"/><span>nóimeid. Fé dheire do bhuail sé amach 'á rádh go raibh briste ar an bhfoidhne</span>
<lb n="1363"/><span>aige toisg a chomh-pháirtí bheith chomh baoth, amadántúil is a rádh go mbeadh</span>
<lb n="1364"/><span>sé ag cabhrú le leibide sleamhnánaí de shaghas Edwin Beauchamp Chol-</span>
<lb n="1365"/><span>mondelay, an financier magaidh, an réice gan mhaith ná féadfadh a fhiacha</span>
<lb n="1366"/><span>a dhíol gan spré chailín an mhí-adha!</span>
<lb n="1367"/></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="1368"/><p><span>Nuair a bhí sé imthighthe do chuir Pádraig ceist chun an chailín i dtaobh</span>
<lb n="1369"/><span>an aistriúcháin. Ní bhfuair sé freagra. Níor fhéad an bhé oiread agus</span>
<lb n="1370"/><span>focal a rádh. Do thuit deor óna súil anuas ar an bpáipéar, deor eile 'na</span>
<lb n="1371"/><span>dhiaidh... ach cé chuirfeadh síos ar bhrón agus ar chumha croidhe</span>
<lb n="1372"/><span>cailín óig, agus dia-íomháigh an ghrá briste 'na mhíle blodha os a comhair</span>
<lb n="1373"/><span>amach! Leor dom' peann-sa gur chaith sé tréimhse maith ag gol agus ag</span>
<lb n="1374"/><span>caoineadh, agus ag caoineadh agus ag gol ar ucht Phádraig, an fear deas</span>
<lb n="1375"/><span>séimh cineálta a sheasaimh an fód i gcoinnibh fir na bhfocal gcruadha ar son</span>
<lb n="1376"/><span>... ar son... a hógánaigh... no ar son an té gur ghairid</span>
<lb n="1377"/><span>di... seadh gur dhóbair di pósadh... ach gur osgluigheadh</span>
<lb n="1378"/><span>a súile, a cluasa ba chóra dhí a rádh, ámhthach.</span></p>
<lb n="1379"/>
<lb n="1380"/><p><span>Nuair d'imthigh Pádraig amach as an oifig tar éis tamaill, bhí an bhé</span>
<lb n="1381"/><span>len' ais amhal is dá mba cháirde na mblian bhfada iad, agus má bhí lá saor</span>
<lb n="1382"/><span>aice la'r na bhárach, ní gan comrádaí a chaith sí é, ach i bhfochair Phádraig</span>
<lb n="1383"/><span>na galántachta. Ait an mac an saoghal!</span></p>
<lb n="1384"/>
<lb n="1385"/><p><span>La'r na bhárach ní raibh ach Mícheál san oifig go dtí gur thárla don</span>
<lb n="1386"/><span>chaoire teacht isteach. Áthas an domhain air. An gealgháire in inead na</span>
<lb n="1387"/><span>gruama air le linn do a sgéal d'innsint do Mhícheál.</span></p>
<lb n="1388"/>
<lb n="1389"/><p><span>"Molaim sibh," ar seisean. "Tá an cás réitithe agaibh. Do tháinig</span>
<lb n="1390"/><span>sí chugham aréir, agus tar éis póg no dhó a thabhairt dom, d'innis sí dhom</span>
<lb n="1391"/><span>ná grádhan sí an bodach úd a thuille toisg ar airigh sí anso. Is baoghal liom</span>
<lb n="1392"/><span>go bhfuil libel déanta agaibh, ach ní baoghal díbh óir ní labharfa sí leis an</span>
<lb n="1393"/><span>bhfear óg 'na thaobh, go mórmhór ós rud é gur fíor cuid den tuairisg. Tá</span>
<lb n="1394"/><span>an cleamhnas briste, go raibh míle maith agaibhse. Seo dhuit an céad eile,</span>
<lb n="1395"/><span>a dhuine uasail."</span></p>
<lb n="1396"/>
<lb n="1397"/><p><span>Do thóg Mícheál na nótaí agus do sgríobh admháil. D'fhág an chaora</span>
<lb n="1398"/><span>slán aige go buidheach beannachtach. Ach ní dheaghaidh sé thar doras.</span>
<lb n="1399"/><span>Rud éigin do chonnaic sé do ghreamuigh den talamh é. B'é rud é sin ná a</span>
<lb n="1400"/><span>inghean féin ag teacht isteach chuige i dteannta Phádraig, lámh gach duine acu</span>
<lb n="1401"/><span>i láimh an duine eile agus iad ag gáirí agus ag cogarnaigh le chéile mar a</span>
<lb n="1402"/><span>bheadh beirt ag suiríocht. Nuair a tháinig achainnt chuige d'fhiafraigh an</span>
<lb n="1403"/><span>t-athair de fios fátha na ngeaitsí seo, agus ní méileach chaereach a dhein sé</span>
<lb n="1404"/><span>ach búirth thairibh. Do chuir an cailín a dhá láimh thar muineál a hathar</span>
<lb n="1405"/><span>agus dubhairt:</span></p>
<lb n="1406"/>
<lb n="1407"/><p><span>"Ná bíodh fearg ort, a dhaid," ar sí, "ach ós rud é go bhfuil deire lem</span>
<lb n="1408"/><span>chleamhnas le hEdwin, níor náire dhom mo ghrá do thabhairt don óig-fhear</span>
<lb n="1409"/><span>so. Do bheannacht atá uainn, a dhaid," ar sise.</span></p>
<lb n="1410"/>
<lb n="1411"/><p><span>Féach mo dhuine truagha 'na sheasamh ansan agus é 'á thachtadh féin</span></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="1412"/><p><span>leis na focalaibh borba ná tagadh thar beola uaidh. Dá labhradh sé ní fios</span>
<lb n="1413"/><span>cad déarfadh sé, ach dob é "deithneas agus discréid" na beirte do bhuaidh</span>
<lb n="1414"/><span>sa deire. Do chuir Mícheál cogar i gcluais an athar:</span></p>
<lb n="1415"/>
<lb n="1416"/><p><span>"Cleamhnas eile le briseadh," ar seisean, "ar aon chéad púnt amháin!"</span></p>
<lb n="1417"/>
<lb n="1418"/><p><span>Cad d'fhéadfadh mo dhuine bocht a dhéanamh? An amhlaidh a náir-</span>
<lb n="1419"/><span>eochadh sé é féin os comhair a inghine? Ní leogfadh sé dho féin focal a</span>
<lb n="1420"/><span>rádh. D'imthigh sé amach an doras agus d'fhan amuich tamaillín. Nuair</span>
<lb n="1421"/><span>a tháinig sé isteach arís, do thug sé seic le céad púnt do Mhícheál agus nóta</span>
<lb n="1422"/><span>beag ar a raibh na focail seo: "Blackmail é seo, ach bíodh agat a chladhaire!"</span></p>
<lb n="1423"/>
<lb n="1424"/><p><span>Do léigh Mícheál an nóta agus do labhair os árd, "A Phádraig," ar seisean,</span>
<lb n="1425"/><span>"a rógaire díomhaoin, a dhuine gan bhéas, gan deigh-thréith, gan ghrásta,</span>
<lb n="1426"/><span>gan airgead! An amhlaidh atá tú ag tosnú ar na seana-gheáitsí arís, na</span>
<lb n="1427"/><span>mná oga a mhealladh le bladar is le bréig tar éis a bhfuil déanta agat cheana</span>
<lb n="1428"/><span>anso agus in áiteanna eile. Ó seadh, a dhuine gan náire! sgéithfead-sa ar</span>
<lb n="1429"/><span>gach rún do chléibhe mura ndéarfair léi sin ar áit na mbonn nách féidir leat</span>
<lb n="1430"/><span>í 'phósadh. Anois, a rascail! agus ná dein moill ar é 'rádh."</span></p>
<lb n="1431"/>
<lb n="1432"/><p><span>Ach dob í an cailín bocht do labhair. "Abair liom, a ghrá," ar sí,</span>
<lb n="1433"/><span>"nách fíor a chuid bréag súd. Abair liom gan mhoill é."</span></p>
<lb n="1434"/>
<lb n="1435"/><p><span>"Go bhfóiridh Dia orm!" d'fhreagair Pádraig,"is fíor, ach..."</span>
<lb n="1436"/><span>Níor ghá dho a thuille a rádh. Do thuit an cailín i laige ar ucht a hathar,</span>
<lb n="1437"/><span>agus níorbh fhada go raibh an fear agus a inghean ag gluaiseacht abhaile</span>
<lb n="1438"/><span>leo ar mhótar a bhí ag fanúint leis an bhfear.</span></p>
<lb n="1439"/>
<lb n="1440"/><p><span>Do shuidh an bheirt síos. Do tugadh na cártaí amach arís. Do hiom-</span>
<lb n="1441"/><span>puigheadh na haonta agus na cíonádhacha agus na cártaí eile chun an dá</span>
<lb n="1442"/><span>chéad a roinnt eatartha.</span></p>
<lb n="1443"/>
<lb n="1444"/><p><span>"Cogar, a Phádraig," arsa Mícheál, "ní sháruighean aon rud an sean-</span>
<lb n="1445"/><span>fhocal ach sean-fhocal eile. Tosnú maith leath na hoibre, a mhic."</span></p>
<lb n="1446"/>
<lb n="1447"/><p><span>"Fíor 'uit," arsa Pádraig agus d'iompuigh sé an t-aon hart agus do</span>
<lb n="1448"/><span>bhailigh chuige cuid den tuarasdal a bhí gnóthuithe aige.</span></p>
<lb n="1449"/>
<lb n="1450"/><p><span>AN FÁINNEACH FÁIN.</span></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="1451"/><p><span>Inse Geimhleach.</span></p>
<lb n="1452"/>
<lb n="1453"/><p><span>A fhir a théidheann siar,</span>
<lb n="1454"/><span>Téidheann mo chroidhe siar leat</span>
<lb n="1455"/><span>Go hInse gorm Geimhleach,</span>
<lb n="1456"/><span>'S an mín-loch le n'ais.</span></p>
<lb n="1457"/>
<lb n="1458"/><p><span>Fraoch corcra cumhra ann,</span>
<lb n="1459"/><span>Eidhneán úr ar fhéar:</span>
<lb n="1460"/><span>Mar sheod ar scailp na gcarraig</span>
<lb n="1461"/><span>Ar crathadh bíonn braon.</span></p>
<lb n="1462"/>
<lb n="1463"/><p><span>Féach cois an locha ann</span>
<lb n="1464"/><span>Ar leath-chrobh bíonn corr:</span>
<lb n="1465"/><span>'S an girrfhiadh cuthail 's a hál bog</span>
<lb n="1466"/><span>Ar fán measc na gcnoc.</span></p>
<lb n="1467"/>
<lb n="1468"/><p><span>Bíonn i gcúm sléibhe ann</span>
<lb n="1469"/><span>Tighthe aoldha tuighe,</span>
<lb n="1470"/><span>An garrdha glas go doras- </span>
<lb n="1471"/><span>Nách ortha bhíonn síoth!</span></p>
<lb n="1472"/>
<lb n="1473"/><p><span>Nuair chím 'na luidhe fúm</span>
<lb n="1474"/><span>Cnuasacht crann is tig,</span>
<lb n="1475"/><span>An deatach gorm ag éirighe,</span>
<lb n="1476"/><span>Léimeann mo chroidhe, a fhir.</span></p>
<lb n="1477"/>
<lb n="1478"/><p><span>A Inse cian Geimhleach</span>
<lb n="1479"/><span>Míle beannacht ort;</span>
<lb n="1480"/><span>An té nár luigh a shúil ort,</span>
<lb n="1481"/><span>Mo thruagh! sé atá bocht.</span></p>
<lb n="1482"/>
<lb n="1483"/><p><span>Séamus Ó hAodha.</span>
<lb n="1484"/></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="1485"/><p><span>An Chasóg Dhearg.</span></p>
<lb n="1486"/>
<lb n="1487"/><p><span>"Bail ó Dhia orraibh anso."</span></p>
<lb n="1488"/>
<lb n="1489"/><p><span>D'fhéach an bhean suas agus chonnaic sí fear 'na sheasamh sa dhoras.</span></p>
<lb n="1490"/>
<lb n="1491"/><p><span>"Tusa bean Phádraig Uí Bhrian?" arsan fear. "Is mé," arsan bhean,</span>
<lb n="1492"/><span>mise Cáit Ní Bhriain."</span></p>
<lb n="1493"/>
<lb n="1494"/><p><span>"Ag lorg Phádraig atáim," arsan stróinséar. "Bhfuil sé anso?"</span></p>
<lb n="1495"/>
<lb n="1496"/><p><span>"Níl," ars' an bhean. "Níl sé sa chathair in aon chor fé láthair. Má</span>
<lb n="1497"/><span>tá aithne mhaith agat air ba cheart go mbeadh fhios agat ná fuighfeá anso</span>
<lb n="1498"/><span>é. Ní fheadar cad tá tagaithe air le déanaighe. Pé tuirse a bhíon air tar</span>
<lb n="1499"/><span>éís oibre an lae ní fhanann sé istigh aon oidhche, ach imtheacht nuair a bhíon</span>
<lb n="1500"/><span>blúirín ithte aige. Ag ól no ag imirt cártaí a bhíon sé is dócha."</span></p>
<lb n="1501"/>
<lb n="1502"/><p><span>"Caithfidh sé bheith anso ist oidhche amáireach, pé'r domhan é," arsan</span>
<lb n="1503"/><span>fear. "Tiocfad arís mar tá gnó ana-thábhachtach agam de. Ná dein</span>
<lb n="1504"/><span>dearmhad air anois. Bíodh Pádraig anso agat ist oidhche amáireach."</span></p>
<lb n="1505"/>
<lb n="1506"/><p><span>Ansan d'imthigh sé.</span></p>
<lb n="1507"/>
<lb n="1508"/><p><span>Bhí Cáit 'na suidhe ar stól cois na teine nuair a bhuail an stróinséar isteach</span>
<lb n="1509"/><span>sa bhotháinín. I lána ar an dtaobh thuaidh de Chorcaigh a bhí an bothán.</span>
<lb n="1510"/><span>Ní raibh ann ach cistin agus seomra codlata. Bhí dréimre sa chistin ag</span>
<lb n="1511"/><span>dul suas go dtí lochta os a cionn. Bhí leanbh 'na bacalainn aici. Tráthnóna</span>
<lb n="1512"/><span>samhraidh ab eadh é. Ar imtheacht don duine úd do thosnuigh sí ag macht-</span>
<lb n="1513"/><span>namh. Chrom sí ar chaint leis an leanbh, naoidhneán ná raibh ábalta ar</span>
<lb n="1514"/><span>aon fhocal do thuisgint.</span></p>
<lb n="1515"/>
<lb n="1516"/><p><span>"Is breagh an saoghal againn é, a Sheáinín," ar sise. "An bheirt</span>
<lb n="1517"/><span>againn anso 'nár n-aonar, gan fhios againn cá bhfuighfimíd an chéad bhéile</span>
<lb n="1518"/><span>eile agus Pádraig ag saighdiúireacht do féin i gCionn tSáile. Saoghal breagh</span>
<lb n="1519"/><span>aige-sean gach samhradh agus orm-sa an bheirt againn do chothú. Caithfidh</span>
<lb n="1520"/><span>mé scilling a thuilleamh in áit éigin amáireach no beidh do chúm gan lón, a</span>
<lb n="1521"/><span>laogh. Dubhairt an Stróinséar go gcaithfeadh Pádraig bheith anso ist oidhche </span>
<lb n="1522"/><span>amáireach; go raibh gnó ana-thábhachtach aige dhe. Ar chualaidh aoinne </span>
<lb n="1523"/><span>riamh a leithéid? Gnó tábhachtach idir lámhaibh ag m'fhear-sa. Ní féidir</span>
<lb n="1524"/><span>leis bheith anso ach go háirithe agus an greim daingean atá ag lucht an </span>
<lb n="1525"/><span>"mhileesha" air."</span></p>
<lb n="1526"/>
<lb n="1527"/><p><span>Do dhíbir sí an Stróinséar as a ceann ansan. Ní raibh Cáit abhfad 'na </span>
<lb n="1528"/><span>codla an oidhche sin nuair a dhúisigh sí. Ní raibh fhios aici cad a dhúisigh</span>
<lb n="1529"/><span>í, ach bhí rud éígin ar a h-aigne. Cad é an rud é in aon chór? 'Seadh bhí</span>
<lb n="1530"/><span>sé aici- teachtaireacht an stróinséara. Gnó tábhachtach adubhairt sé. Ní </span>
<lb n="1531"/><span>raibh aon leigheas air, ní fhéadfadh a fear bheith i gCorcaigh ist oidhche</span></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="1532"/><p><span>amáireach. B'in deire an scéil. Do thriail sé an codla 'mhealladh arís ach</span>
<lb n="1533"/><span>theip uirthe cuaird an fhir do chur uaithi. Níor thuit aon néal eile uirthe.</span></p>
<lb n="1534"/>
<lb n="1535"/><p><span>Le breacadh an lae d'eirigh Cáit. Bhí fuadar éigin fúithe. Go moch</span>
<lb n="1536"/><span>ar maidin do ghaibh sí treasna na cathrach; an leanbh 'na bacalainn aici.</span>
<lb n="1537"/><span>D'fhéach pé fir oibre a bhí amuigh uirthe agus í ag gabháil thórsa. Ar</span>
<lb n="1538"/><span>shroisint teora na cathrach di do lean sí an bóthar bán, fada a bhí roimpe</span>
<lb n="1539"/><span>amach. Chonnaic sí an cnoc árd abhfad uaithe. Do bhain sí bárr an</span>
<lb n="1540"/><span>chnuic amach. Bhí an chathair sa ghleann laistiar di. Do thug sí aghaidh</span>
<lb n="1541"/><span>ar an sráidín a bhí ag bun an chnuic. Deoraidhe i dtír iasachta b'eadh Cáit.</span>
<lb n="1542"/><span>Ní raibh sí riamh sa áit seo. Tháinig uaigneas an domhain uirthe. Ba</span>
<lb n="1543"/><span>ghnáthach gleo na sráideanna 'na cluasaibh. Níor thuig sí áilneacht is</span>
<lb n="1544"/><span>ciúineas na tuaithe. Do chuir ceileabhar na n-éan iongradh uirthe. Dar</span>
<lb n="1545"/><span>léi bhí na mílte dhíobh in gach áit. Do chuir géimreach na mbó uathbhás</span>
<lb n="1546"/><span>uirthe.</span></p>
<lb n="1547"/>
<lb n="1548"/><p><span>Ar shroisint an tsráidín di do chonnaic sí crosaire. Níorbh fhois di</span>
<lb n="1549"/><span>ceoca bóthar a gheobhadh sí. Chuaidh sí fé dhéin fir a bhí ag obair i bpáirc.</span></p>
<lb n="1550"/>
<lb n="1551"/><p><span>"Ceoca acu so an bóthar go Cionn tSáile" ar sise leis. "Siúd ó dheas</span>
<lb n="1552"/><span>é, a bhean chóir" ars eisean. "Ach," do lean sé, ag féachaint uirthe, "tá sé</span>
<lb n="1553"/><span>deich míle ón áit seo."</span></p>
<lb n="1554"/>
<lb n="1555"/><p><span>"An fada ón áit seo go Corcaigh?" arsa Cáit. </span></p>
<lb n="1556"/>
<lb n="1557"/><p><span>"Cúig mile," ars' eisean. </span></p>
<lb n="1558"/>
<lb n="1559"/><p><span>Ba dhóbair don mhisneach imtheacht ón gcailín bhocht ar chlos san di.</span>
<lb n="1560"/><span>Nárbh fhada an turus é ón gcathair go dtí an tsráid seo agus gan curtha dhi</span>
<lb n="1561"/><span>aici ach cúig míle? Bhí a dhá oiread san le déanamh aice fós. Ach bean</span>
<lb n="1562"/><span>óg, láidir ab eadh í, agus siúd chun siubhail léi arís.</span></p>
<lb n="1563"/>
<lb n="1564"/><p><span>Do chuaidh an lá i mbrothalaighe agus b'fhada, cruaidh le Cáit an bóthar.</span>
<lb n="1565"/><span>Fé dheire thiar, thall do shrois sí an baile cois na fairrge. Fuair sí an</span>
<lb n="1566"/><span>barraic amach. Ag druidiúint leis an ngeata dhí do chonnaic sí saighdiúir</span>
<lb n="1567"/><span>ag gabháil anonn 's anall agus guna ar a ghualainn aige. Bhí eagla uirthe</span>
<lb n="1568"/><span>dul chuige. Tar éis tamaill do chuaidh.</span></p>
<lb n="1569"/>
<lb n="1570"/><p><span>"Bhfuil fear darbh ainm Pádraig Ó Briain anso agaibh?" ar sise.</span></p>
<lb n="1571"/>
<lb n="1572"/><p><span>"Tá," ars eisean."</span></p>
<lb n="1573"/>
<lb n="1574"/><p><span>"An bhféadfá 'innsint dom cá bhfeicfinn é?" "Fan nóimeat," ars</span>
<lb n="1575"/><span>an saighdiúir, agus do ghlaoidh sé ar shaighdiúir eile a bhí ag gabáil thar</span>
<lb n="1576"/><span>brághaid. "Faigh Pádraig Ó Briain don mhnaoi seo," ars eisean. Tar</span>
<lb n="1577"/><span>éis tamaillin do chonnaic sí an fear chuiche agus an chasóg dhearg air. Pádraíg</span>
<lb n="1578"/><span>a bhí ann.</span></p>
<lb n="1579"/>
<lb n="1580"/><p><span>"In ainm Dé," ars eisean, "cad a thug anso thu? Conas a bhainis an</span></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="1581"/><p><span>aít seo amach?". Iongnadh is mó a bhí air. Ní raibh aon fhearg 'na</span>
<lb n="1582"/><span>ghlór. Do thug Cáit san fé ndeara.</span></p>
<lb n="1583"/>
<lb n="1584"/><p><span>"De shiubhal mo chos a thánag," ar sise, "agus má eisteann tú liom</span>
<lb n="1585"/><span>inneosad duit an rud a thug anso mé."</span></p>
<lb n="1586"/>
<lb n="1587"/><p><span>Tar éis a scéil do chlos do chaith sé seal ag machtnamh. </span></p>
<lb n="1588"/>
<lb n="1589"/><p><span>"Do dheinis an rud ceart," ars eisean. "Ní foláir no tá ocras agus</span>
<lb n="1590"/><span>tuirse ort anois. Faigh rud éigin le n-ithe dhuit féin agus ansan buail amach</span>
<lb n="1591"/><span>as an mbaile agus fan liom tamall amach ar an mbóthar."</span></p>
<lb n="1592"/>
<lb n="1593"/><p><span>Do dhein sí rud air agus i gcionn uaire an chluig, no mar sin, do tháinig</span>
<lb n="1594"/><span>saighdiúir árd, díreach 'na treo.</span></p>
<lb n="1595"/>
<lb n="1596"/><p><span>"Bhfuilir ullamh?" ars eisean ag teacht suas léi. "Tá bóthar fada</span>
<lb n="1597"/><span>romhainn."</span></p>
<lb n="1598"/>
<lb n="1599"/><p><span>"'Bhfuarais cead teacht?" ar sise.</span></p>
<lb n="1600"/>
<lb n="1601"/><p><span>Níor leig Pádraig air gur chuala sé í.</span></p>
<lb n="1602"/>
<lb n="1603"/><p><span>"Muna bhfuarais," arsa Cait, "béarfar ort agus cuirfear i bpríosún tu."</span></p>
<lb n="1604"/>
<lb n="1605"/><p><span>"Ná deineadh san aon bhuairt duit," arsa Padraig. "Tá sé chomh</span>
<lb n="1606"/><span>maith againn bheith ag bogadh. Téanam, a chailín."</span></p>
<lb n="1607"/>
<lb n="1608"/><p><span>Do thóg sé an leanbh uaithe agus abhaile leis an mbeirt aca.</span></p>
<lb n="1609"/>
<lb n="1610"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1611"/>
<lb n="1612"/><p><span>Bhí doircheacht na hoidhche ann nuair a bhaineadar an chathair amach.</span>
<lb n="1613"/><span>Bhí sé ag déanamh ar an dó-dhéag nuair a chuadar isteach sa bhotháinín.</span>
<lb n="1614"/><span>Níor leig sé dhi dul a chodla</span></p>
<lb n="1615"/>
<lb n="1616"/><p><span>"Téire anonn go tigh Dhiarmuda Bháin." ars eisean, "agus abair leis</span>
<lb n="1617"/><span>go bhfuil an Stróinséar ag teacht chugham anocht agus gur mhaith liom go</span>
<lb n="1618"/><span>bhfuightheá bheith istigh uaidh. Tuigfidh Diarmuid."</span></p>
<lb n="1619"/>
<lb n="1620"/><p><span>Bhí tigh Dhiarmuda os comhair tíghe Phádraig amach ar an dtaobh eile</span>
<lb n="1621"/><span>den lána. Do chuir Diarmuid fáilte roimpe. Chuaidh sí síos sa tseomra</span>
<lb n="1622"/><span>codlata agus d'fhan fear an tighe cois na teine.</span></p>
<lb n="1623"/>
<lb n="1624"/><p><span>Ní fada a bhí Cáit 'na luighe nuair d'airígh sí fead ghreannmhar. D'á</span>
<lb n="1625"/><span>mhéid tuirse a bhí uirthe d'éirigh sí agus d'fhéach sí amach tré fhuinneóig</span>
<lb n="1626"/><span>an tseomra 'na raibh sí. Chonnaic sí stráice caol de sholas ag teacht amach</span>
<lb n="1627"/><span>trí na dorus féin. Bhí ceann Phádraig i slighe an tsolais. Do leig sé fead as.</span>
<lb n="1628"/><span>Mar a chéile í agus an chéad cheann. Do dhún sé an doras arís. Do chuala</span>
<lb n="1629"/><span>sí coiscéim aníos an lána. Do stad sé os comhair a dorais féin. Do buaileadh</span>
<lb n="1630"/><span>ar an ndoras. Buille greannmhar, leis. Do hoscladh don bhuailteóir agus</span>
<lb n="1631"/><span>chuaidh sé isteach. Tar éis tamaill do chualaidh Cáit fead eile. D'fhreagair</span>
<lb n="1632"/><span>Pádraig arís í. Do dhruid beirt leis an ndoras. Buaileadh sa tslighe chéadna</span></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="1633"/><p><span>air. Leigeadh isteach iad. D'fhan sí 'na seasamh ag an bhfuinneóig.</span>
<lb n="1634"/><span>Nách fiosarach a bhí sí um an dtaca só! Tar éis roinnt bheag aimsire do</span>
<lb n="1635"/><span>hoscladh an doras arís. Thug Pádraig strac-fhéachaint síos, suas an lána.</span>
<lb n="1636"/><span>Ansan do labhair sé go híseal le duine éigin istigh.</span></p>
<lb n="1637"/>
<lb n="1638"/><p><span>"Brostuighidh," ars eisean. "Tá gach aon rud go ciúin."</span></p>
<lb n="1639"/>
<lb n="1640"/><p><span>Do shleamhnuigh beirt fhear amach as an gcistin. Bhí beart fé na</span>
<lb n="1641"/><span>ascail ag gach duine aca, rudaí ana-fhada a bhí ins na beartaibh. Ní fheac-</span>
<lb n="1642"/><span>aidh Cáit aon rud mar iad sa tigh riamh. Tháinig Pádraig agus an fear eile</span>
<lb n="1643"/><span>amach 'na dhiaidh sin; beart ag gach duine aca leis. Ní rabhadar chomh</span>
<lb n="1644"/><span>fada leis na beartaibh eile.</span></p>
<lb n="1645"/>
<lb n="1646"/><p><span>D'fhan sí tamall fada mar a raibh sí ach níor fhilleadar na fir. Bhí</span>
<lb n="1647"/><span>sí 'na luighe ar feadh na hoidhche ach níor chodail sí. Ag smaoineadh a bhí</span>
<lb n="1648"/><span>sí. B'in é an gnó tábhachtach do réir deallraimh. Gnó a dheineadar fé</span>
<lb n="1649"/><span>chiúineas na hoidhche agus fé cheilt. Ní foláir no ba dhroch-obair éigin é,</span>
<lb n="1650"/><span>agus é 'dhéanamh mar sin aca. Bhí eagla éigin ortha. Ach ní fearr bheith</span>
<lb n="1651"/><span>ag machtnamh. B'fhéidir go n-inneosadh Pádraig dí ar ball mar gheall</span>
<lb n="1652"/><span>air.</span></p>
<lb n="1653"/>
<lb n="1654"/><p><span>Tímpal a sé a chlog ar maidin do tháinig Pádraig isteach sa tseomra.</span></p>
<lb n="1655"/>
<lb n="1656"/><p><span>"Ní foláir dom bheith ag filleadh go dtí an barraic anois, a Cháit?"</span>
<lb n="1657"/><span>ars eisean.</span></p>
<lb n="1658"/>
<lb n="1659"/><p><span>Do phóg sé an leanbh agus d'fhág slán agá mhnaoi. Níor thrácht sé</span>
<lb n="1660"/><span>ar obair na hoidhche. Níor leig Cáit uirthe go bhfeaca sí aon phioc de.</span></p>
<lb n="1661"/>
<lb n="1662"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1663"/>
<lb n="1664"/><p><span>Nuair a bhí a thréimhse sa "mhileesha" caithte, d'fhill sé abhaile. Do</span>
<lb n="1665"/><span>lean sé dá ghnáth-shaoghal. Ag obair ar na calathaibh a bhíodh sé. Fear</span>
<lb n="1666"/><span>iompair ghuail a bhí ann. Ba chruaidh an obair é, ach bhí págh mór le fáil</span>
<lb n="1667"/><span>nuair a bhíodh an obair ann. Is minic ná beadh aon long ann in aon chor,</span>
<lb n="1668"/><span>agus is mó seachtmhain a chaitheadh Pádraig dearg-dhíomhaoin. Ansan</span>
<lb n="1669"/><span>do bhíodh ar Cháit a cion féin a dhéanamh. Is mó rud a dheineadh sí chun</span>
<lb n="1670"/><span>cúpla scilling a thuilleamh. Uaireannta do dhíoladh sí iasc mór dtimpal na</span>
<lb n="1671"/><span>cathrach; ag dul ó dhoras go doras, ciseán mór ar a drom aici. Uaireannta do</span>
<lb n="1672"/><span>bhíodh sí ag obair ar feadh an lae i dtigh dhuine eile ní ba shaidhbhre ná í</span>
<lb n="1673"/><span>féin. Mar sin do b'fhéidir tigh a choimead os a gcionn agus an t-ocras a</span>
<lb n="1674"/><span>choimeád amach uatha. Bhí Cáit sásta go maith lena saoghal, ach bhí</span>
<lb n="1675"/><span>aon rud amháin ag cur trioblóide uirthe,- Pádraig agus a chuid siubhal-</span>
<lb n="1676"/><span>oidhche.</span></p>
<lb n="1677"/>
<lb n="1678"/><p><span>Tháinig an dubhluachair. Is mó oidhche fhuar, fhliuch a tháinig, ach</span></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="1679"/><p><span>pe'ca ag obair no díomhaoin bhíodh Pádraig, bhíodh sé amuigh ist oidche.</span>
<lb n="1680"/><span>Is mó sgala do thug Cáit do, ach níorbh aon mhaith é í bheith leis. Do</span>
<lb n="1681"/><span>bheadh sé chomh déanach an chéad oidhche eile. Oidhche i mí na Márta</span>
<lb n="1682"/><span>bhí sé as baile chomh déanach san go ndeaghaidh sí a chodhla sar a tháinig</span>
<lb n="1683"/><span>sé isteach. Ar dhúiseacht di ar maidin ní raibh tásc ná tuairisc air. Bhí</span>
<lb n="1684"/><span>Cáit bhocht buadhartha go mór. Níor fhill sé i rith an lae. Ní raibh a</span>
<lb n="1685"/><span>fhios aici cad a dhéanfadh sí.</span></p>
<lb n="1686"/>
<lb n="1687"/><p><span>Dhá lá 'na dhiaidh sin bhí sí 'na suidhe ar an dteinteán ag gol go fuigh-</span>
<lb n="1688"/><span>each. Níor chodail sí ó fhág a fear an tigh. Theip uirthe a súile a choimeád</span>
<lb n="1689"/><span>ar oscailt an oidhche seo. Thuit a codla uirthe. Níor bhfios di an fada a</span>
<lb n="1690"/><span>bhí sí mar sin, ach nuair a mhúscail sí cé bheadh 'na shuidhe i gcathaoir cois</span>
<lb n="1691"/><span>an bhúird ach Pádraig. Bhí a dhá láimh sínte amach aige agus a cheann 'na</span>
<lb n="1692"/><span>luighe anuas ortha. Bhí sé 'na throm-chodla. D'fhág Cáit mar sin é.</span>
<lb n="1693"/><span>Bhí am mhairbh na hoidhche ann nuair a dhúisigh sé. Ar dhúíseacht dó</span>
<lb n="1694"/><span>do bhain sé searradli as féin. Bhí sé ar crith. Do dhruid sé anonn go dtí</span>
<lb n="1695"/><span>an teine.</span></p>
<lb n="1696"/>
<lb n="1697"/><p><span>"In ainm an Tighearna! cá rabhais le trí lá? " arsa a bhean.</span></p>
<lb n="1698"/>
<lb n="1699"/><p><span>"Bhíos fén dtuaith, a Cháit," ars eisean.</span></p>
<lb n="1700"/>
<lb n="1701"/><p><span>"Cad a thug ann tu? Cad a bhí agat 'ghá dhéanamh ann. Tá'n tú</span>
<lb n="1702"/><span>salach ó bhun go baitheas, fliuch go croiceann."</span></p>
<lb n="1703"/>
<lb n="1704"/><p><span>"Obair a bhí ann romham, ach níor eirigh leis go ró-mhaith agus bhí</span>
<lb n="1705"/><span>orm filleadh arís." Do thuig a bhean ón gcaint sin nár mhian leis a thuille</span>
<lb n="1706"/><span>eolais a thabhaiit di. Do mhothuigh Pádraig gur thuig sí amhlaidh. Chuir</span>
<lb n="1707"/><span>sé a lámh ar a gualainn.</span></p>
<lb n="1708"/>
<lb n="1709"/><p><span>"A Cháit," ars eisean, "ná tóg orm é, ná bíodh fearg oit. Ba mhór</span>
<lb n="1710"/><span>an obair é. Tá deire leis anois. Tá deire lem' chuid siubhal-oidhche."</span></p>
<lb n="1711"/>
<lb n="1712"/><p><span>Ansan do chroith sé a cheann go mall, brónach. Bhí sé ag machtnamh.</span>
<lb n="1713"/><span>D'fhéach sé ar an leanbh sa chliabhán. Bhí coisin leis árduighthe san aer.</span>
<lb n="1714"/><span>Do rug an t-athair ar an gcoisín. Do gháir an leanbh. Bhí áthas air a</span>
<lb n="1715"/><span>chomrádaí 'fheisgint arís.</span></p>
<lb n="1716"/>
<lb n="1717"/><p><span>"Ní thuigean tusa an scéal fós, a Sheáin," ars eisean, "ach beidh lá eile</span>
<lb n="1718"/><span>ag an bPaorach, le congnamh Dé.</span></p>
<lb n="1719"/>
<lb n="1720"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1721"/>
<lb n="1722"/><p><span>"Ní sheasochaidh abhfad anois," ars 'an dochtúir le seana-mhnaoi a</span>
<lb n="1723"/><span>bhí cois na leapthan. Ag tagairt do shean-fhear sínte a bhí sé.</span></p>
<lb n="1724"/>
<lb n="1725"/><p><span>Bhí fear eile sa tseomra; fear meadhon-aosta, a bhí ag féachaint tríd</span>
<lb n="1726"/><span>an bhfuinneóig ar gháirdín dheas. Bhí gach rud ar áilneacht ann. Bhí</span></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="1727"/><p><span>bláthanna an Earraigh ag fás ann. Bhí na crainn ag cur na nduilleog amach.</span>
<lb n="1728"/><span>Bhí beatha nua roim gach aon luibh is crann ann. Bhí beatha nua roimis</span>
<lb n="1729"/><span>an sean-fhear ar an leabaidh leis- beatha na síoruíochta.</span></p>
<lb n="1730"/>
<lb n="1731"/><p><span>Do dhruid an dochtúir amach ón leabaidh. Chuaidh sé fé dhéin na</span>
<lb n="1732"/><span>fuinneóige. Do labhair sé leis an bhfear; mac don sean-duire é.</span></p>
<lb n="1733"/>
<lb n="1734"/><p><span>"Droch-scéal é sin ó Bhaile-Átha-Chath," ars' eisean.</span></p>
<lb n="1735"/>
<lb n="1736"/><p><span>"An t-Eirghe Amach, an eadh?" ársan fear.</span></p>
<lb n="1737"/>
<lb n="1738"/><p><span>"'Seadh," ars an dochtúir "Bhí breall ortha dul i gcomhrac le muintir</span>
<lb n="1739"/><span>Shasana. Teipfidh ortha."</span></p>
<lb n="1740"/>
<lb n="1741"/><p><span>Ansan do chonnacadar rud a leath a súile ortha. Bhí an sean-fhear</span>
<lb n="1742"/><span>'ghá árdú féin sa leabaidh. Bhí teine ar lasadh 'na sheana-shúilibh.</span></p>
<lb n="1743"/>
<lb n="1744"/><p><span>"Éirghe amach! Teipidh orainn! Cé labhran mar sin?" ars eisean.</span>
<lb n="1745"/><span>Bhí fearg 'na ghlór. Do ghlaoidh sé ar a mhac.</span></p>
<lb n="1746"/>
<lb n="1747"/><p><span>"Suas an dréimre sa chistin leat, a Sheáin. Na gunnaí agus na pící</span>
<lb n="1748"/><span>fén úrlár sa lochta. Faigh iad. Brostuigh Caifhfimid... Caith-</span>
<lb n="1749"/><span>fimíd..."</span></p>
<lb n="1750"/>
<lb n="1751"/><p><span>Thuit sé siar arís. Ní raibh cor as.</span></p>
<lb n="1752"/>
<lb n="1753"/><p><span>Bhí an triúr sa tseomra ag féachaint air. Bhí ciúineas an bháis ann.</span>
<lb n="1754"/><span>Ansan d'airigheadar an crónán ón leabaidh. D'aithnigheadar an ceol agus</span>
<lb n="1755"/><span>bhí fhios aca gurbh iad na focail a bhí in aigne an amhránuidhe ná,</span></p>
<lb n="1756"/>
<lb n="1757"/><p><span>"A's na pící bheith le chéile</span>
<lb n="1758"/><span>Le glan-eirghe na gealaighe."</span></p>
<lb n="1759"/>
<lb n="1760"/><p><span>Bhí an crónán ag dul i laighead is i laighead. Ansan do stad sé. Bhí</span>
<lb n="1761"/><span>sé ar shlighe na fírinne.</span></p>
<lb n="1762"/>
<lb n="1763"/><p><span>DÁITHÍ DIOLÚIN.</span>
<lb n="1764"/></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="1765"/><p><span>Intinn Leanbh.</span></p>
<lb n="1766"/>
<lb n="1767"/><p><span>Ní fheadar an bhfuil éinní le feiscint in Éirinn is taithneamhaí i súilibh</span>
<lb n="1768"/><span>Gaodhal ná lín-tighe Gaodhalach. Ní dóigh liom go bhfuil; agus ní dóigh</span>
<lb n="1769"/><span>liom go bhfuil seód ar bith sa tír is deacra 'aimsiu ná lín-tighe fíor-Ghaodh-</span>
<lb n="1770"/><span>alach. Buidheachas le Dia, agus molaim go hárd iad, tá teaghlaig Ghaodh-</span>
<lb n="1771"/><span>alacha fós againn; ach cá bhfuil an ceann aca atá gan lochd, gan luige</span>
<lb n="1772"/><span>éigin? Nách minic a chímíd nuair a bhíonn fear a' tighe 'na Ghaodhal gan</span>
<lb n="1773"/><span>cháim nách mar sin dá mhnaoi,- gur trí chumann dá fear, trí urraim do,</span>
<lb n="1774"/><span>no trí umhluíocht do a bhíonn sí ag cleachtadh nósa Gaodhal. Is furaiste</span>
<lb n="1775"/><span>aithint uirthe dá mba ag fear eile a bheadh sí pósda ná beadh sí 'na Gaodhal</span>
<lb n="1776"/><span>in ao'chor. Is minic leis nuair a thárluigheann don athair agus don mháthair</span>
<lb n="1777"/><span>an Ghaodhluinn a bheith go líomtha aca ná bíonn ag a gcuid cloinne ach</span>
<lb n="1778"/><span>Gaodhluinn bhriste: ní bhíonn an mianach ins na túismhightheoirí, ní bhíonn</span>
<lb n="1779"/><span>an fhaghairt ionnta, ní bhíonn an comhacht aca do stampálfadh a dtréithe</span>
<lb n="1780"/><span>dúthchais féin ar a sliocht. Ní chomh mall san do chómhachtaíbh eile, do</span>
<lb n="1781"/><span>chomhachtaíbh iasachta,- an scoil no droch-shampla na gcomhursan,- </span>
<lb n="1782"/><span>preabaid siad san isteach, agus stampálaid siad leis an stampa bréagach an</span>
<lb n="1783"/><span>sliocht úd, agus deighlid siad ó Érinn go bráth iad.</span></p>
<lb n="1784"/>
<lb n="1785"/><p><span>Ní mar seo a bhí ins na ceanntaraibh Gaodhalacha fiche blian ó shoin.</span>
<lb n="1786"/><span>Bhí brigh ins na daoinibh, agus bhí na leanbhaí mar ba dhual dóibh bheith.</span>
<lb n="1787"/><span>Dob fhuraiste teaghlach fíor-Ghaodhalach d'fháil an uair sin.</span></p>
<lb n="1788"/>
<lb n="1789"/><p><span>Tímpal an méid sin blianta ó shoin do thárla dhom bheith i mbaile mór</span>
<lb n="1790"/><span>lá aonaig. Bhí feirmeóir ón iarthar, fear óg córach, ann; do chuir lucht</span>
<lb n="1791"/><span>na dlighe droch-ghníomh éigin a deineadh ar an sráid 'na leith. Raghadh</span>
<lb n="1792"/><span>an [chuis docht go leor air mar a mbeadh go raibh sé ar mo chumas fírinne</span>
<lb n="1793"/><span>an sgéil do nochtadh dhóibh, agus a dheimhniú go raibh fear na tuatha nea'-</span>
<lb n="1794"/><span>chíontach. Do leogadh saor é agus bhí a bhuidheachas ormsa aige. Do</span>
<lb n="1795"/><span>mheas sé go raibh sé fé chomaoine mhór agam, agus ná tiocfadh leis an</span>
<lb n="1796"/><span>mhaitheas a dheineas do do chúitiú go deo liom. Do chaitheas a innsint</span>
<lb n="1797"/><span>do cérbh é mé agus cá raibh comhnuí orm. Tadhg a dubhairt sé dob ainm</span>
<lb n="1798"/><span>do féin, agus do chomhnuigh sé i nDoirín na gClas. Faid bhí sé ag caint</span>
<lb n="1799"/><span>bhí greim dlúth ceana aige ar chába mo chasóige, agus ní bhogfadh sé den</span>
<lb n="1800"/><span>ghreim sin gur chuas leis chun aithne a chur ar a mhnaoi, Máire, a bhí i dtig</span>
<lb n="1801"/><span>duine mhuinteardha sa cheann eile den tsráid. B'é críoch an sgéil é gur</span>
<lb n="1802"/><span>chaitheas an tráthnóna 'na dteannta, agus nár leogadar uatha me gur thugas</span>
<lb n="1803"/><span>geallúint dóibh go raghainn dá bhfeicsint go Doirín na gClas an Satharn</span>
<lb n="1804"/><span>bhí chughainn. Sin mar a thosnuigh coidreamh agus caradas eadrainn a</span>
<lb n="1805"/><span>lean an fhaid is fhanas sa cheanntar san.</span></p>
<lb n="1806"/>
<lb n="1807"/><p><span>Mar a dubhart, fear mór teagartha dob eadh Tadhg agus ceann reamhar</span></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="1808"/><p><span>feola air. Bhí tuiscint mhaith aige i mbuaibh, i gcapallaibh, i gcuireadóir-</span>
<lb n="1809"/><span>eacht agus ins gach uile ní a bhain lena shlighe bheatha. Ach sin a raibh.</span>
<lb n="1810"/><span>Blúire tuisgiona ní raibh aige in éinní lasmuigh dhe sin. I gcúrsaíbh creidimh</span>
<lb n="1811"/><span>ná politíochta ní raibh ann ach mar a bheadh leanbh. Cé gur dheacair é</span>
<lb n="1812"/><span>'bhogadh, ná é 'chur trí chéile bhí éinní amháin a chorruigheadh go mear</span>
<lb n="1813"/><span>é: dá bhfeiceadh sé leathtrom no leathchumaig a dhéanamh ar dhuine</span>
<lb n="1814"/><span>bhocht, no droch-úsáid ghá thabhairt do bheithíoch, ba dheacair é 'chosc,</span>
<lb n="1815"/><span>ó choimheascar. Gaodhal den tsean-aimsir dob eadh é,- Gaodhal ina chaint,</span>
<lb n="1816"/><span>ina mheon, ina bhéasaibh. Níor thuig sé cad is Galldachas ann. Níor</span>
<lb n="1817"/><span>mhachtnuigh sé riamh air. Ní raibh fonn air bheith 'na Ghall,- ní raibh</span>
<lb n="1818"/><span>dúíl ná iarraig aige ar bheith 'na Ghall,- cuir i gcás, ach chomh beag is bheadh</span>
<lb n="1819"/><span>ag ceann dá bhuaibh bheith 'na capall.</span></p>
<lb n="1820"/>
<lb n="1821"/><p><span>Ní raibh deáramh ar bith agá mhnaoi, Máire leis. Bean dhathúil, faid-</span>
<lb n="1822"/><span>leicneach, súile móra glasa aici, agus a cneas chomh geal le sneachta. Do</span>
<lb n="1823"/><span>léigheadh sí páipéir, do léigheadh sí leabhair; bhí eolas maith ar stair a</span>
<lb n="1824"/><span>tíre aici. Bhí a fhios aici go raibh Galldachas ann; gur thubaisteach an</span>
<lb n="1825"/><span>namhaid dúinn é; go raibh sé ag brúgh isteach orainn; agus bhí sí de shíor</span>
<lb n="1826"/><span>ar a seachaint féin d'iarraig a cuid leanbh do choimeád uaidh.</span></p>
<lb n="1827"/>
<lb n="1828"/><p><span>Bhí ceathrar cloinne aca, beirt chailiní agus beirt bhuachaillí, Nóra</span>
<lb n="1829"/><span>an té ba shine aca. Cailín áluinn, áid-aigeantach, a máthair 'na dei-bheath-</span>
<lb n="1830"/><span>aidh. Bhí sí dosaon blian. Bhí Neillí, an té dob óige, ocht mbliana.</span>
<lb n="1831"/><span>Leanbh fionn feolmhar a bhí ag dul len a hathair. Eatorra san bhí Tomáisín</span>
<lb n="1832"/><span>agus Tádhg óg,- beirt gharsún a bhí teann sláintiúil, agus cuid de thréthibh</span>
<lb n="1833"/><span>a n-athar agus cuid de thréitibh a máthar ins gach éinne aca.</span></p>
<lb n="1834"/>
<lb n="1835"/><p><span>Ba mhór an t-áthas agus an t-aiteas do dhuine bheith ag spórt agus ag</span>
<lb n="1836"/><span>caint leis an gceathrar leanbh san. Bhíodar chomh cliste, chomh mear,</span>
<lb n="1837"/><span>chomh tapaidh sa Ghaodhluinn is dá mbeidís céad blian d'aois. Seo freagra,</span>
<lb n="1838"/><span>focal ar fhocal a thug Tomáisín orm oidhche Shathairin nuair d'fhiafruigheas</span>
<lb n="1839"/><span>de ar chuir gála an lae roime sin eagla air agus é ag teacht ón sgoil. Bhí</span>
<lb n="1840"/><span>gála trom ann.</span></p>
<lb n="1841"/>
<lb n="1842"/><p><span>"Eagla! a Ghruagaig. Ní raibh a leithéid de spórt riamh againn."</span></p>
<lb n="1843"/>
<lb n="1844"/><p><span>"Cad é an spórt a bhí agaibh?"</span></p>
<lb n="1845"/>
<lb n="1846"/><p><span>"Bhíomair ag féachaint ar na crannaibh i gcoill an Tighearna ag troid.</span>
<lb n="1847"/><span>Dob ionnan is athaig iad ag gabháil stealladh ar a chéile."</span></p>
<lb n="1848"/>
<lb n="1849"/><p><span>Ní hiongna gur mhinic ag scoraidheacht i dtig Thaidhg me. Ní raibh</span>
<lb n="1850"/><span>faill agam ar dhul ann ach gach Satharn; agus toisg Doirín na gClas a bheith</span>
<lb n="1851"/><span>deich no dosaon míle uaim ní shroichinn an áit go dtí déis na hoidhche</span>
<lb n="1852"/><span>'thuitim. 'Na thaobh san ní fheacaidh na leanbhaí riamh me ach san oidhche;</span></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="1853"/><p><span>agus ós rud é ná raibh aithne san áit sin orm, agus go raibh ainm shuathantais</span>
<lb n="1854"/><span>orm, do shíleadar gur duine greanúr me, agus bhí sórd sgáth ar dtúis ortha</span>
<lb n="1855"/><span>romham. Leis an aimsir, ar a shon san, d'imthig an chúlbhántacht, agus</span>
<lb n="1856"/><span>bhíomair a gcúigear go mór lena chéile, agus go mór agá chéile. Níl oidhche</span>
<lb n="1857"/><span>ná go mbíodh sgéalta no clis ar siubhal againn. Sa deire do thagadh am</span>
<lb n="1858"/><span>dul a chodladh dhóibh, agus ansan do chaitheadh Tadhg agus Máire agus me</span>
<lb n="1859"/><span>féin, agus go minic duine no dhó des na comhursain an chuid is mó den oidhche</span>
<lb n="1860"/><span>tímpal na teine ag seanachuíocht.</span></p>
<lb n="1861"/>
<lb n="1862"/><p><span>Do lean éinní amháin ag déanamh buadhartha don cheathrar, ámh.</span>
<lb n="1863"/><span>Sé sin cadé an bhrigh a bhí lem' ainm, agus go mór-mhór an "tobar." Is</span>
<lb n="1864"/><span>fíor go raibh ainmneacha mar í ina n-áit féin, ach do thuigidís an bhrigh a</span>
<lb n="1865"/><span>bhí leo. Do bhí Seán Rátha ann, Diarmuid an Ghaorthaidh, Tadhg an</span>
<lb n="1866"/><span>Droma, agus a leithéidí. Do bhí aithne ar an Ráth, ar an nGaorthadh agus</span>
<lb n="1867"/><span>agus ar an nDrom aca, ach ní raibh fhios aca cá raibh an Tobar. Chun an</span>
<lb n="1868"/><span>sgéil a dhéanamh ní ba chruadha ortha isé freagra a thugadh a n-athair</span>
<lb n="1869"/><span>ortha Satharn éigin ná tagainn chucha, "go raibh sé i bhfeidhil an tobair,"</span>
<lb n="1870"/><span>no "gur bádhadh sa tobar é." Is 'mó ceist a chuiridís orm i dtaobh an</span>
<lb n="1871"/><span>tobair sin:</span></p>
<lb n="1872"/>
<lb n="1873"/><p><span>"Ca na thaobh go mbinn 'na fheidhil?"</span></p>
<lb n="1874"/>
<lb n="1875"/><p><span>"Cá raghadh sé, no cad imtheochadh air dá dteithinn uaidh?"</span></p>
<lb n="1876"/>
<lb n="1877"/><p><span>"An mar phionós orm a chaithinn é fheidhil?"</span></p>
<lb n="1878"/>
<lb n="1879"/><p><span>"Cad í an choir a dheineas?"</span></p>
<lb n="1880"/>
<lb n="1881"/><p><span>"A' mbinn ceangaílte 'na aice?"</span></p>
<lb n="1882"/>
<lb n="1883"/><p><span>"Cad a bhí ann,- uisge beannuighthe,- fíon,- bainne?"</span></p>
<lb n="1884"/>
<lb n="1885"/><p><span>Do bhíodh "sgéal thairis" i gcomhnuí agam dóibh, agus do dheininn</span>
<lb n="1886"/><span>iad do bhréagadh le cleas no le peictiúir chun go dtéigheadh cuimhne an</span>
<lb n="1887"/><span>tobair as a gceann. Ach tháinig an lá, no an oídhche, sa deire gur theip glan</span>
<lb n="1888"/><span>ar an rógaireacht agam. Chomh luath is do shuidheas cois na teine do</span>
<lb n="1889"/><span>bhailigheadar tímpal orm agus stailc ionnta. Ní raibh meas ar bhréagánaibh</span>
<lb n="1890"/><span>anois; caithfí sa teine iad. Ní tabharfí cluas d'éan sgéal eile ach do sgéal</span>
<lb n="1891"/><span>an tobair. Do chaitheas géilleadh dhóibh. Mar do chuaidh an sgéal chun</span>
<lb n="1892"/><span>cinn 'na dhiadh san is iad féin a bhí ghá innsint, agus mise bhí ag éisteacht.</span>
<lb n="1893"/><span>Níor éisteas le sgéal riamh a thaithn ní b'fhearr liom. Thá súil agam nách</span>
<lb n="1894"/><span>scoirn le leightheóirí an Bhranair sgéalta na leanbh mbocht so do léigheadh;</span>
<lb n="1895"/><span>agus do chomairleóchainn do gach léightheóir go bhfuil páisdí aige féin, no</span>
<lb n="1896"/><span>aici féin, gan bheith sásta go mbeidh Gaodhluinn aca chomh líomhtha is do</span>
<lb n="1897"/><span>bhí ag páisdibh Thaidhg i nDoirín na gClas.</span>
<lb n="1898"/></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="1899"/><p><span>Tomáisín.- Cuir uait do chuid "trics," a Ghruagaig. Ní héan chabhair</span>
<lb n="1900"/><span>duit bheith linn. Ní himreófar cleas, ná ní neosfar sgéal anso anocht</span>
<lb n="1901"/><span>go gcloiseam sgéal an tobair. Thá sé geallta seacht n-uaire dhúinn agat.</span></p>
<lb n="1902"/>
<lb n="1903"/><p><span>Nóra.- B'fhéidir ná fuil cead aige é 'ínnsint dúinn, a Thomáisín. B'fhéidir</span>
<lb n="1904"/><span>gur leis an saoghal eile a bhaineann an tobar céadna. Marab eadh, cá</span>
<lb n="1905"/><span>bhfuíl sé? An bhfeacaidh éinne riamh é? Cad tá ann? Ca na thaobh</span>
<lb n="1906"/><span>go dteastuigheann aire uaidh? Ca na thaobh gur san oidhche bhíonn</span>
<lb n="1907"/><span>an Gruagach amuich? An bhfeacaidh éinne riamh sa ló é?</span></p>
<lb n="1908"/>
<lb n="1909"/><p><span>Gruagach.- Cad is dóigh libh féin?</span></p>
<lb n="1910"/>
<lb n="1911"/><p><span>Tomáisín.- Is dóigh liomsa gur teine atá ann.</span></p>
<lb n="1912"/>
<lb n="1913"/><p><span>Tadhg Óg.- Is dóigh líomsa gur piastaí atá ann.</span></p>
<lb n="1914"/>
<lb n="1915"/><p><span>Neillí.- Féach air sin! A' bhfeacaidh éinne tobar teine ná tobar piastaí</span>
<lb n="1916"/><span>riamh?</span></p>
<lb n="1917"/>
<lb n="1918"/><p><span>Gruagach.- Cad a chuir ag machtnamh mar sin sibh?</span></p>
<lb n="1919"/>
<lb n="1920"/><p><span>Nóra.- Bhíomair ag caint mar seo an oidhche eile sul ar chuamair a choladh.</span>
<lb n="1921"/><span>Is dócha gur dhein sé buairt dúinn, mar bhíomair go léir ag taidhreamh</span>
<lb n="1922"/><span>ort an oidhche sin.</span></p>
<lb n="1923"/>
<lb n="1924"/><p><span>Tadhg Óg - B'in í an oidhche a thug mo mháthair an peictiúir nua chun</span>
<lb n="1925"/><span>Thomáisín.</span></p>
<lb n="1926"/>
<lb n="1927"/><p><span>Gruagach.- Cad é an peictiúir a thug sí chuige?</span></p>
<lb n="1928"/>
<lb n="1929"/><p><span>Tomáisín.-Ó, chonnaicís cheana é: Naomh Pádruig ag díbirt na bpiastaí.</span></p>
<lb n="1930"/>
<lb n="1931"/><p><span>Tadhg Óg.- Tromluighe tháinig ormsa, agus dhúisigheas an chuid eile lem'</span>
<lb n="1932"/><span>sgréachaig.</span></p>
<lb n="1933"/>
<lb n="1934"/><p><span>Nóra.- Taidhreamh breágh a deineadh dómhsa.</span>
<lb n="1935"/><span>Neillí.- 'Seadh agus dómhsa.</span></p>
<lb n="1936"/>
<lb n="1937"/><p><span>Tomáisín.- 'Seadh agus dómhsa leis.</span>
<lb n="1938"/><span>Gruagach.- Mar gheall ar an dtobar?</span></p>
<lb n="1939"/>
<lb n="1940"/><p><span>Iad Uile.- Mar gheall ar an dtobar agus ortsa.</span></p>
<lb n="1941"/>
<lb n="1942"/><p><span>Gruagach.- Innsidh bhúr dtaidhrimhthe dhom ar dtúis, agus mar a bhfuil</span>
<lb n="1943"/><span>siad fíor tabharfad féin cúntas díbh ansan air. Tosnuigse a Thaidhg</span>
<lb n="1944"/><span>Óig.</span></p>
<lb n="1945"/>
<lb n="1946"/><p>
<lb n="1947"/><span>Tadhg Óg.- Do shamhluigheas go raibh an tobar i bhfad ó bhaile; go raibh</span>
<lb n="1948"/><span>sé in áit uaigneach; ná raibh bóthar ná casán ag teacht chuige ná uaidh.</span>
<lb n="1949"/><span>Do shamhluigheas go raibh cnuic árda ag eirighe suas san aer ar gach</span>
<lb n="1950"/><span>taobh de; agus ná raibh coill ná fraoch ná féar ag fás ortha. Bhí an</span>
<lb n="1951"/><span>tobar 'na pholl dhoimhin idir na cnocaibh, agus pé ní bhí ann ní uísge é.</span>
<lb n="1952"/><span>Bhí balaithe gránda aníos as, agus piastaí fada ag fás thíos ann.</span></p>
<lb n="1953"/>
<lb n="1954"/><p><span>Neillí.- Ó, sin é an peictiúr. Sé an peictiúir a chuir id cheann é.</span>
<lb n="1955"/></p>
</div>
<pb n="103"/>
<div><lb n="1956"/><p><span>Tadhg Óg.- Ní fheadar; b'fhéidir gur b'é. Bhí an Gruagach ceangailte, ar</span>
<lb n="1957"/><span>fhaill ar bhruach an phoill, agus dá dtuiteadh codladh air ar feadh éan</span>
<lb n="1958"/><span>nóimit amháin, bheadh sé ar bhior a chinn ameasg na bpiastaí.</span></p>
<lb n="1959"/>
<lb n="1960"/><p><span>Tomáisín.- Níl éan chiall led' thromluighe, a bhuachaill. Dá mbeadh an</span>
<lb n="1961"/><span>Gruagach ceangailte, mar a deireann tú, ar bhruach an tobair, conus</span>
<lb n="1962"/><span>a bheadh sé anso anois againn?</span></p>
<lb n="1963"/>
<lb n="1964"/><p><span>Tadhg Óg.- Fan go fóil is dóigh. Tá aingeal ar neamh, agus tá truagh don</span>
<lb n="1965"/><span>Ghruagach aige. Bhí an t-aingeal 'na leanbh ar an saoghal so fadó,</span>
<lb n="1966"/><span>agus do dhein an Gruagach maitheas éigin do. Dá dhruim sin tagann</span>
<lb n="1967"/><span>an t-aingeal go minic agus cuireann sé ceangal an Ghruagaig air féín;</span>
<lb n="1968"/><span>leogann sé ar siubhal an Gruagach, agus fanann sé os cionn an tobair</span>
<lb n="1969"/><span>go dtagann an Gruagach thar n-ais.</span></p>
<lb n="1970"/>
<lb n="1971"/><p><span>Neillí.- Agus cad tá sa méid sin chun tú 'chur ag sgréachaig? Ná cloisfí</span>
<lb n="1972"/><span>thíos ag bun an bhaile an bhéiceach a bhí agat?</span></p>
<lb n="1973"/>
<lb n="1974"/><p><span>Tadhg Óg.- Nuair a bhéiceas bhí an t-aingeal i bhfad gan teacht ag uaníocht</span>
<lb n="1975"/><span>ar an nGruaghach. Ní fheadar ca na thaobh. B'fhéidir gur dhein</span>
<lb n="1976"/><span>an Gruagach rud éigin as an slighe a chuir amuigh leis é; no b'fhéidir</span>
<lb n="1977"/><span>ná fuair sé cao ar theacht, no b'fheidir nár leogadh amach é chun teacht.</span>
<lb n="1978"/><span>Pé rud a chimeád é níor tháinig sé, agus bhí an Gruagach ag míogarnaig</span>
<lb n="1979"/><span>ar an bhfaill, agus na piastaí gránda ag snámh agus ag snámh sa pholl,</span>
<lb n="1980"/><span>agus an balaithe gránda ag teacht aníos as.</span></p>
<lb n="1981"/>
<lb n="1982"/><p><span>Neillí.- Agus cad a bhí sa pholl? Níor innsis é sin fós dúinn. Deireann tú</span>
<lb n="1983"/><span>nách uisge bhí ann.</span></p>
<lb n="1984"/>
<lb n="1985"/><p><span>Tadhg Óg.- Ní fheadar i gceart cad a bhí ann, b'fhéidir gur praiseach éigin</span>
<lb n="1986"/><span>bhuidhe-dhearg a bhí ann. B'fhéidir gur piastaí go léir a bhí ann, ag</span>
<lb n="1987"/><span>casadh agus ag casadh ar a chéile mar a bhíonn iasg sa bhfarraige,- </span>
<lb n="1988"/><span>piastaí granda, salacha, buidhe-dhearga.</span>
<lb n="1989"/><span>Pé sgéal é bhí an Gruagach ag míogarnaig thuas ar an bhfaill, agus</span>
<lb n="1990"/><span>bhí truagh mo chroidhe agam do. Sa deire do chorruig na piastaí</span>
<lb n="1991"/><span>níosa mhó, do thuit an Gruagnach anuas ar bhior a chinn chúcha, agus</span>
<lb n="1992"/><span>siúd 'na thár iad chun é 'stolladh as a chéile. Ansan do bhéiceas agus</span>
<lb n="1993"/><span>do dhúísígheas sibhse.</span></p>
<lb n="1994"/>
<lb n="1995"/><p><span>Tomáisín.- Agus do loitis mo thaidhreamh breagh ormsa.</span></p>
<lb n="1996"/>
<lb n="1997"/><p><span>Gruagach.- Cadé an taidhreamh a loit sé ort?</span></p>
<lb n="1998"/>
<lb n="1999"/><p><span>Tomáisín.- Fan go n-innsead duit ar dtúis cad do chuir im cheann é: An</span>
<lb n="2000"/><span>lá roimis an dtaidhreamh do thug mo dhaid sa trucail leis go dtí an</span>
<lb n="2001"/><span>Crosbhóthar me, agus do chuamair isteach go ceártain an ghabha. Ní</span>
<lb n="2002"/><span>fheaca gabha ná ceárta gabha riamh roime sin. Sé rud a chonnac ann ná</span></p>
</div>
<pb n="104"/>
<div><lb n="2003"/><p><span>tobar teine agus gasra fear 'na seasamh tímpall air. Bhíodar ag gáirí, agus</span>
<lb n="2004"/><span>ag caint mar gheall ar an sean-aimsir, agus gunaí agus pící ar siubhal</span>
<lb n="2005"/><span>aca. Níor chuireas éan tsuim ionnta, mar bhíos ag faire ar an ngabha,</span>
<lb n="2006"/><span>chomh maith is d'fhéadas é idir chosa na bhfear. Bhí bruain leathair</span>
<lb n="2007"/><span>air, agus bior fada iarainn ina láimh agus é ag corrú na teine sa tobar</span>
<lb n="2008"/><span>leis. Uaireanta eile do théidheadh ag déanamh gnótha éigin sa cheár-</span>
<lb n="2009"/><span>tain, ach ba gheárr go bhfilleadh sé ar an dtobar arís. Sa deire do rith</span>
<lb n="2010"/><span>sé chun na teine agus ursal fhada aige. Do sháidh sé síos sa tobar í,</span>
<lb n="2011"/><span>agus do tharraig sé amach,- Cad is dóigh libh? sleán nua agus é ar dhath</span>
<lb n="2012"/><span>an óir! Is dócha go dtáinig eagla ar na fearaibh, mar do dhruideadar</span>
<lb n="2013"/><span>go léir ar gcúl go tapaidh, ach im thaobh féin nuair a chonnac an mhíor-</span>
<lb n="2014"/><span>bhúilt sin, do theitheas lem' anam ar fad.</span></p>
<lb n="2015"/>
<lb n="2016"/><p><span>Nuair a bhíomair ag teacht abhaile um thráthnóna d'innseas dom'</span>
<lb n="2017"/><span>athair é, ach is amhlaidh a gháir sé, agus do chuir sé a lámh i gcliabhán</span>
<lb n="2018"/><span>a bhí sa trucail againn, agus do tharraig sé amach as sleán nua a bhí ar</span>
<lb n="2019"/><span>dhath an airgid.</span></p>
<lb n="2020"/>
<lb n="2021"/><p><span>"Sin é an sleán céadna, a Thomáisín," ar sé, "agus bainfead-sa an</span>
<lb n="2022"/><span>mhóin leis."</span></p>
<lb n="2023"/>
<lb n="2024"/><p><span>Dob fhíor do, do bhain sé an mhóin leis, agus bead-sa gus an</span>
<lb n="2025"/><span>t-asal óg- </span></p>
<lb n="2026"/>
<lb n="2027"/><p><span>Gruagach.- Tá'n tú ag dearmhad an taidhrimh.</span></p>
<lb n="2028"/>
<lb n="2029"/><p><span>Tadhg Óg.- Táim ag teacht chuige díreach. An oidhche chéadna 'seadh</span>
<lb n="2030"/><span>deineadh an taidhreamh dom. Bhí an tobar ann mar a bhí tobar</span>
<lb n="2031"/><span>an ghabha, ach bhí sé céad uair níos mó. Bhí an Gruagach ann</span>
<lb n="2032"/><span>ag tabhairt aire dho, agus bruam leathair air mar a bhí ar an ngabha;</span>
<lb n="2033"/><span>agus gual agus salachar go dtí an dá chluais air mar a bhí ar an ngabha;</span>
<lb n="2034"/><span>agus bior iarainn ina láimh mar a bhí 'gen ngabha ach go raibh bior an</span>
<lb n="2035"/><span>Ghruagaíg chomh fada le slat iasgaig.</span></p>
<lb n="2036"/>
<lb n="2037"/><p><span>Bhí sluagh fear idir me agus bruach an tobair nuair a thosnuig an</span>
<lb n="2038"/><span>Gruagach ar na rudaí breághtha do tharrac as. Thógadh na fir uaidh</span>
<lb n="2039"/><span>iad, agus rithidís chun na coille leo. Bhíos ag druidim le béal an tobair</span>
<lb n="2040"/><span>i gcomhnuí, agus ba ghearr go bhfaghainn ceann, ach mar ba mhí-</span>
<lb n="2041"/><span>ádhmharaí ar domhan é, do sgread Tomáisín ar an nóimeat san. Do</span>
<lb n="2042"/><span>dhúisigheas, agus do chailleas mo rud breágh go bráth.</span></p>
<lb n="2043"/>
<lb n="2044"/><p><span>Neillí.- Agus cad a chaillis?</span></p>
<lb n="2045"/>
<lb n="2046"/><p><span>Tadhg Óg.- Ní fheadar i gceart, ach is dóigh liom gur sleagh agus sgiath</span>
<lb n="2047"/><span>óir mar a bhí ag Cú Chulainn ag cosaint an Átha.</span></p>
<lb n="2048"/>
<lb n="2049"/><p><span>Neillí.- Nár bh'é an chreach é! Níor chailleas-sa éinní mar sin. Do shamh-</span></p>
</div>
<pb n="105"/>
<div><lb n="2050"/><p><span>luigheas ná raibh sa tobar ach tobar,- tobar mar Lochán na nGéana, ach</span>
<lb n="2051"/><span>go raibh uisge glan ann. Uisge salach atá i Lochán na nGéana, agus</span>
<lb n="2052"/><span>bíonn sé tirim uaireanta. Bíonn Tadhg Óg agus mise ag iascach go</span>
<lb n="2053"/><span>minic ann, ach níor rugamair ar bhreac riamh ann, mar níl na bric ann</span>
<lb n="2054"/><span>chuige. Do shamhluigheas go raibh tobar an Ghruagaig lán de bhreac-</span>
<lb n="2055"/><span>aibh, agus go raibh saoghal breágh aige ann ag breith ortha. Bhí sé</span>
<lb n="2056"/><span>ag iascach ann nuair a chonnac é; ach nuair a léim ceann tiom geal</span>
<lb n="2057"/><span>as an uisge chun breith ar an ndubhán, do sgread Tadhg Óg, agus do</span>
<lb n="2058"/><span>dhúisigheas. A Ghruagaig, caithfir mise do thabhairt leat chun an</span>
<lb n="2059"/><span>tobair lá éigin go bhfeicead ag iasgach arís tu, agus caithfir dhá bhreac</span>
<lb n="2060"/><span>gheala do thabhairt dom,- ceann dom fhéin, agus ceann le tabhairt do</span>
<lb n="2061"/><span>Thadhg Óg.</span></p>
<lb n="2062"/>
<lb n="2063"/><p><span>Gruagach.- Thá go maith a Neillí. Cailín ciallmhar is eadh tusa. Anois,</span>
<lb n="2064"/><span>a Nóra, cá bhfuil do thaidhreamh-sa?</span></p>
<lb n="2065"/>
<lb n="2066"/><p><span>Nóra.- Thá eagla orm ná féadfad é 'innsint go maith; agus bhí sé chomh</span>
<lb n="2067"/><span>háluinn sin gur mór an truagh é 'lot.</span></p>
<lb n="2068"/>
<lb n="2069"/><p><span>Uisge, mar a shamhluig Neillí, is eadh do shamhluigheas a bhí sa</span>
<lb n="2070"/><span>tobar,- uisge breágh glan. Ach bhí sé chomh leathan le loch, agus</span>
<lb n="2071"/><span>bhí an ghrian ag taithneamh air. Ar uairibh do thagadh scáil na sgamall</span>
<lb n="2072"/><span>os a chionn, ach ba ghearr go nglanadh an spéir arís. Bhí coirníní</span>
<lb n="2073"/><span>geala lil an uisge anso agus ansúd air, agus bhí bláthana ar a bhruach,</span>
<lb n="2074"/><span>agus coill chluthar ina thímpal. Ní fheaca breac ná iasg ann. 'Sé rud a</span>
<lb n="2075"/><span>bhí 'na n-ionad ann ná lán an locha d'éininibh óga ag snámh anonn is</span>
<lb n="2076"/><span>anall. Ní fheacathas gearrcach éin riamh ná raibh ann. Níl ar an</span>
<lb n="2077"/><span>saoghal rudaí ba dheise ná iad, rudaí ba laige ná iad, rudaí gur mhó</span>
<lb n="2078"/><span>go mbeadh truagh ag duine dhóibh ná iad. Bhí an Gruagach ag síor-</span>
<lb n="2079"/><span>shiubhal tímpal an locha, agus árus de bhiadh dos na gearrcachaibh aige.</span>
<lb n="2080"/><span>Bhí cuid aca fiadhain, agus ní thagaidís chuige; bhí tuille 'ca ceann-</span>
<lb n="2081"/><span>dána, agus ní ghlacaidís an biadh uaidh. Dob fhearr leo bás den ocras</span>
<lb n="2082"/><span>d'fháil ar an uisge, agus is minic d'fhaghdís. An chuid ís mó aca ámh,</span>
<lb n="2083"/><span>do shnámhdís 'na choinnibh agus do phiocaidís an biadh as a láimh.</span>
<lb n="2084"/><span>Do tháinig tormad agam leis,- formad mo chroidhe. Do shíleas ná</span>
<lb n="2085"/><span>raibh sa domhan obair dob fhearr liom ná bheith ag tabhairt bídh dos</span>
<lb n="2086"/><span>na héanaibh beaga gleóite úd.</span></p>
<lb n="2087"/>
<lb n="2088"/><p><span>Do leath scáil an sgamaill, mar a mheasas, os cionn an locha arís.</span>
<lb n="2089"/><span>D'fhéachas suas, agus do chonnac nách sgamall a bhí ann, ach go raibh</span>
<lb n="2090"/><span>an spéir lán d'éanaibh móra gránda, agus crúcaí cama géara ortha.</span>
<lb n="2091"/><span>D'fhéachas fé dhéin an Ghruagaig, mar bhí súil agam go raibh gunna</span></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="2092"/><p><span>aige, agus go gcuirfeadh sé an ruagairt ar na droch-éanaibh: ach ís</span>
<lb n="2093"/><span>amhlaidh a bhí an Gruagach ag féachaint taobh thiar de ar chrann bhreágh</span>
<lb n="2094"/><span>a bhí sa choill. Níor chuir sé éan tsuim ins na fealltóiribh thuas. Leis</span>
<lb n="2095"/><span>sin do sgeinn ceann aca anuas, agus do sguab sé leis éinín bocht ina</span>
<lb n="2096"/><span>chrúcaibh géara. Do sgreadas go hairthinneach ar an nGruagach, ach</span>
<lb n="2097"/><span>níor thug sé éan toradh orm. Níor chuala sé in ao' chor me. Do</span>
<lb n="2098"/><span>sgeinn éan eile anuas, agus do sguab sé gearrcach eile leis. Ceann eile,- </span>
<lb n="2099"/><span>do dhein sé an cleas céadna. Do bhí mo chroidhe ghá bhriseadh, ach</span>
<lb n="2100"/><span>díreach ar an nóimeat san d'iompuig an Gruagach ar an uisge, agus na</span>
<lb n="2101"/><span>droch-éin, do ghlanadar leo.</span></p>
<lb n="2102"/>
<lb n="2103"/><p><span>As san amach níor thógas mo shúile de'n Ghruagach, ar eagla go</span>
<lb n="2104"/><span>dtabharfadh sé a chúl len a chuid gnótha arís, agus go mbeadh tuille</span>
<lb n="2105"/><span>des na gearrcachaibh caillte. Ba gheárr go dtugas fé ndeara ná raibh</span>
<lb n="2106"/><span>an Gruagach ina aonar. Bhí sgáil, no samhail fir, taobh thiar de i</span>
<lb n="2107"/><span>gcomhnuí, agus é mar a bheadh sé ag magadh fé. Ní dóigh liom go</span>
<lb n="2108"/><span>bhfeacaidh an Gruagach é, ná go raibh fhios aige é bheith ann. Ó am</span>
<lb n="2109"/><span>go h-am do phriocadh sé sa drom an Gruagach, agus ansan d'iompuigh-</span>
<lb n="2110"/><span>eadh an Gruagach ar a chúl, fé mar bheadh sé ag féachaint ar chrann</span>
<lb n="2111"/><span>no ar bhláth. Is minic ar na huairibh sin do sgeínneadh na droch-éin</span>
<lb n="2112"/><span>thar nais, agus do sgiobaidís leo cuid des na gearrcachaibh. Ansan</span>
<lb n="2113"/><span>iseadh is mó bhíodh deáramh an mhagaidh ar an samhail ag cúl an</span>
<lb n="2114"/><span>Ghruagaig.</span></p>
<lb n="2115"/>
<lb n="2116"/><p><span>Bhí mo chroidhe buartha brúighte, agus ní fheadar cad ba cheart</span>
<lb n="2117"/><span>dom a dhéanamh. Ar an noimeat san do gheal an spéir mórthímpal</span>
<lb n="2118"/><span>orm le gile ná feaca riamh; do gheal an loch agus an choill: do chiúnuig</span>
<lb n="2119"/><span>agus do gheal mo chroidhe, mar do thúirling ar an bhféar nglas im aice</span>
<lb n="2120"/><span>aingeal anuas ó neamh. Ní fheacaidh an Gruagach é chomh beag is</span>
<lb n="2121"/><span>do chonnaic sé an tsamhail mhagúil a bhí laistiar de; ach is cinnte ná</span>
<lb n="2122"/><span>raibh an tsamhail féin mar sin, óir ar theacht an aingil, do sgrios</span>
<lb n="2123"/><span>sé leis, agus ni bhfuaras radharc eile air. Bhí an Gruagach go cúramach</span>
<lb n="2124"/><span>ag tabhairt aire don tobar, agus ag riaradh bídh ar na héinínibh.</span></p>
<lb n="2125"/>
<lb n="2126"/><p><span>"Ó, a aingil," arsa mise, "ná labharfá leis an nGruagach?"</span></p>
<lb n="2127"/>
<lb n="2128"/><p><span>"Cad déarfainn leis?" ars an t-aingeal.</span></p>
<lb n="2129"/>
<lb n="2130"/><p><span>"Innis do go bhfuil an tsamhail ghránda úd ag magadh fé, ag déan-</span>
<lb n="2131"/><span>amh amadáin de, agus abair leis é 'chur uaidh."</span></p>
<lb n="2132"/>
<lb n="2133"/><p><span>"Ní chreidfeadh sé me, a Nóra; ní chreidfeadh sé go bhféadfadh</span>
<lb n="2134"/><span>éinne amadán a dhéanamh de; agus ní chreidfeadh sé go bhfuil an</span>
<lb n="2135"/><span>tsamhail ann, mar ní fheaca sé riamh é."</span>
<lb n="2136"/></p>
</div>
<pb n="107"/>
<div><lb n="2137"/><p><span>"Nách mór an truagh é," arsa mise, agus do leogas osnadh asam.</span></p>
<lb n="2138"/>
<lb n="2139"/><p><span>"Tar ar mo bhaclainn chugham," ars an t-aingeal.</span></p>
<lb n="2140"/>
<lb n="2141"/><p><span>Do thánag, mar ní raibh pioc eagla orm roimis. D'eirigh sé san</span>
<lb n="2142"/><span>aer liom,- os cionn na coille,- os cionn na gcnoc,- suas sa spéir-uachtaír</span>
<lb n="2143"/><span>chun go raibh radharc ar an saoghal go léir agam.</span></p>
<lb n="2144"/>
<lb n="2145"/><p><span>"Féach thart," ar sé.</span></p>
<lb n="2146"/>
<lb n="2147"/><p><span>D'fhéachas, agus sé rud a chonnac ná na mílte toibreacha mar thobar</span>
<lb n="2148"/><span>an Ghruagaig agus gruagaig eile ina bhfeidhil. Bhí na gruagaig,- cuid</span>
<lb n="2149"/><span>aca ag tabhairt aire dá ngnó, agus cuid aca nea-shuimúil go leor ann,</span>
<lb n="2150"/><span>agus an tsamhail ghránda mhagaidh le cúl gach éinne 'ca. Bhí gearr-</span>
<lb n="2151"/><span>caig bheaga ghá bhfuadach go tiugh ar gach taobh díom. Tháinig</span>
<lb n="2152"/><span>brón agus áthas orm i dteannta chéile.</span></p>
<lb n="2153"/>
<lb n="2154"/><p><span>"Nách breágh an radharc é, agus nách mór an truagh é!" arsa mise.</span></p>
<lb n="2155"/>
<lb n="2156"/><p><span>"Níl leigheas air," ars an t-aingeal.</span></p>
<lb n="2157"/>
<lb n="2158"/><p><span>"Ach an tsamhail mhalluithe sin," arsa mise, "ná féadfá é 'chur</span>
<lb n="2159"/><span>uatha?"</span></p>
<lb n="2160"/>
<lb n="2161"/><p><span>"Siné cúram an tsaoghail a Nóra," ars an t-aingeal. "Thá a</span>
<lb n="2162"/><span>shamhail féin le cúl gach éinne: thá daoine an domhain meallta aige.</span>
<lb n="2163"/><span>Ar mhaith leat cúrarn tobair a bheith ort féin? Dubhraís ó chianaibh</span>
<lb n="2164"/><span>go raibh formad agat leis an nGruagach."</span></p>
<lb n="2165"/>
<lb n="2166"/><p><span>"Ní leogfadh eagla dhom é, agus an tsamhail taobh thiar díom,"</span>
<lb n="2167"/><span>arsa mise.</span></p>
<lb n="2168"/>
<lb n="2169"/><p><span>"Féach ar an dtaobh eile den chnoc," ar sé.</span></p>
<lb n="2170"/>
<lb n="2171"/><p><span>D'fhéachas, agus do chonnac ann toibreacha eile agus gruagaig</span>
<lb n="2172"/><span>ag tabhairt aire dhóibh. Bhí róbaí fada ortha, cuid aca dubh agus</span>
<lb n="2173"/><span>cuid aca bán, agus ní raibh an tsamhail ghránda ina ndiaidh in</span>
<lb n="2174"/><span>ao'chor. Do gheal mo chroidhe dhóibh féin agus dá gcuid oibre. Bhí</span>
<lb n="2175"/><span>na héin ghránda os a gcionn leis, ach is anamh a thigeadh leo díobháil</span>
<lb n="2176"/><span>a dhéanamh.</span></p>
<lb n="2177"/>
<lb n="2178"/><p><span>"Ó, tabhair tobar anso dhómhsa," arsa mise, "agus ní iarrfad dul</span>
<lb n="2179"/><span>abhaile go deo."</span></p>
<lb n="2180"/>
<lb n="2181"/><p><span>"Do chaithfá sgarúint leis an samhail úd ar dtúis," ars an t-aingeal.</span></p>
<lb n="2182"/>
<lb n="2183"/><p><span>"An deacair sgarúint leis?" arsa mise.</span></p>
<lb n="2184"/>
<lb n="2185"/><p><span>"Ana-dheacair," ars an t-aingeal.</span></p>
<lb n="2186"/>
<lb n="2187"/><p><span>"A leanann mórán teinnis é " arsa mise.</span></p>
<lb n="2188"/>
<lb n="2189"/><p><span>"Mórán," ars an t-aingeal.</span></p>
<lb n="2190"/>
<lb n="2191"/><p><span>"Bhfuil sé chomh holc le teinneas fiacal?"</span></p>
<lb n="2192"/>
<lb n="2193"/><p><span>"Níos measa."</span>
<lb n="2194"/></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="2195"/><p><span>"Bhfuil se chomh holc le fiacal do stracadh?"</span></p>
<lb n="2196"/>
<lb n="2197"/><p><span>"Níos measa ná fiche ceann aca 'stracadh."</span></p>
<lb n="2198"/>
<lb n="2199"/><p><span>"A' marbhóchadh sé duine?"</span></p>
<lb n="2200"/>
<lb n="2201"/><p><span>"Ní dóigh liom go ndéinfeadh."</span></p>
<lb n="2202"/>
<lb n="2203"/><p><span>"An bhféadfá-sa é 'sgarúint liom?"</span></p>
<lb n="2204"/>
<lb n="2205"/><p><span>"Tá's agam cá ndéintear é."</span></p>
<lb n="2206"/>
<lb n="2207"/><p><span>"Tabhair ann me," arsa mise.</span></p>
<lb n="2208"/>
<lb n="2209"/><p><span>"Bhfuil tú dáríribh?" ars an t-aingeal.</span></p>
<lb n="2210"/>
<lb n="2211"/><p><span>"Táim go deimhin," arsa mise.</span></p>
<lb n="2212"/>
<lb n="2213"/><p><span>"Neillí agus na buachaillí?" ars an t-aingeal.</span></p>
<lb n="2214"/>
<lb n="2215"/><p><span>"Thá mo Mham aca," arsa mise.</span></p>
<lb n="2216"/>
<lb n="2217"/><p><span>"T'athair?" ars an t-aingeal.</span></p>
<lb n="2218"/>
<lb n="2219"/><p><span>"Maithfidh sé dhom é," arsa mise.</span></p>
<lb n="2220"/>
<lb n="2221"/><p><span>"Do mháthair?" ars an t-aingeal. </span></p>
<lb n="2222"/>
<lb n="2223"/><p><span>"Ní fheaca riamh í gan truagh don ghearrcach. Beidh a cead</span>
<lb n="2224"/><span>agam," arsa mise.</span></p>
<lb n="2225"/>
<lb n="2226"/><p><span>"Beir barróg dhaingean orm," ars an t-aingeal.["]</span>
<lb n="2227"/><span>Ar an nóimeat san do sgread Tadhg Óg, agus do dhúisigheas, agus</span>
<lb n="2228"/><span>do chailleas an tobar agus an t-aingeal in éanfhacht.</span></p>
<lb n="2229"/>
<lb n="2230"/><p><span>Gruagach.- Fuairis cúntas cruinn ar an dtobar tríd' chodladh, a Nóra.</span></p>
<lb n="2231"/>
<lb n="2232"/><p><span>Nóra.- Cadé an mhaith dhom san, agus é caillte go deo anois agam?</span></p>
<lb n="2233"/>
<lb n="2234"/><p><span>Gruagach.- B'fhéidir ná fuil, a Nóra. Cad deireann tusa, a bhean an tighe?</span></p>
<lb n="2235"/>
<lb n="2236"/><p><span>Ach is amhlaidh a bhí bean an tighe ag sileadh deor go breágh bog,</span>
<lb n="2237"/><span>agus Neillí ina codladh ar a baclainn.</span></p>
<lb n="2238"/>
<lb n="2239"/><p><span>GRUAGACH AN TOBAIR.</span>
<lb n="2240"/></p>
</div>
<pb n="109"/>
<div><lb n="2241"/><p><span>Rudaí Reatha.</span></p>
<lb n="2242"/>
<lb n="2243"/><p><span>Na Teachtaí ó Americe.</span></p>
<lb n="2244"/>
<lb n="2245"/><p><span>I mí Feabhra so 'imig tharainn do tháinig comhdháíl le chéile i gcathair</span>
<lb n="2246"/><span>Philadelphia in Americe fé cheannas an Chairdionail Mac Giobúin.</span>
<lb n="2247"/><span>Bhí os cionn 5,000 duine láithreach, daoine a toghadh agus a cuireadh ann</span>
<lb n="2248"/><span>ós gachaon pháirt d'Americe, ó Chanada agus ó Thír an Airgid. Do toghadh</span>
<lb n="2249"/><span>ag an gcomhdháil sin triúr fear, Próinsias Breathnach, Éamon Ó Duinn agus</span>
<lb n="2250"/><span>Mícheál Ó Riain, agus do cuireadh anall go dtí Páras na Frainnce iad chun</span>
<lb n="2251"/><span>cabhrú le cúis Phobaltacht na hÉireann ann. Do shroicheadar Páras ar</span>
<lb n="2252"/><span>an 11 adh lá don Abrán, agus d'iaradar cead saor a thúirt do De Valera, don</span>
<lb n="2253"/><span>bPluinncéadach agus d'Art ó Gríobhtha dul go Páras chun bheith láithreach</span>
<lb n="2254"/><span>ag Comhdháíl na Síochána ar son Phobaltacht nua na hÉireann.</span></p>
<lb n="2255"/>
<lb n="2256"/><p><span>Duarthas leo go dtabharfaí an cead san dóibh, ach sara ndéanfaí éinní,</span>
<lb n="2257"/><span>gur mhaith le Lloyd George iad féin d'fheisgint, agus ceapadh lá chun iad</span>
<lb n="2258"/><span>do bhuala lena chéile. Tháinig an lá ach níor tháinig Lloyd George. Is</span>
<lb n="2259"/><span>amhlaidh bhí sé ró-bhruidiúíl, aduairt sé, agus ná féadfadh sé iad d'fheisgint</span>
<lb n="2260"/><span>go ceann seachtaine no mar sin. Ní gnáthach le muintir Ameríce leigeant</span>
<lb n="2261"/><span>don bhféar fás féna gcosa. D'imigheadar gan mhoill agus loirgigheadar</span>
<lb n="2262"/><span>cead teacht go hÉirinn ar chuire ón Uachtarán De Valera. Bhí an cead acu</span>
<lb n="2263"/><span>laistig do dhá uair a chluig.</span></p>
<lb n="2264"/>
<lb n="2265"/><p><span>Thánadar i dtír in Éirinn Dé Sathairn an 3 adh lá de Bhealltaine. Bhí</span>
<lb n="2266"/><span>cuid de mhuintir Dháil Éireann ann rompa chun fáiltiú rompa go hÉirinn,</span>
<lb n="2267"/><span>agus do tugadh go dtí tigh an Ard-Mhéire iad agus as san go dtí 5 Fitzwilliam</span>
<lb n="2268"/><span>Square mar ar chomhnuighdar an fhaid a dh'fhanadar i mBaile Árha Clíath.</span>
<lb n="2269"/><span>Ag cainnt do i dtaobh a misiúin anall ó Americe, duairt an Breathnach go</span>
<lb n="2270"/><span>dtánadar go hÉirinn chun dul i gcomhairle leis an Uachtarán De Valera, ar</span>
<lb n="2271"/><span>a chuire féin, i dtaobh cad ab fhearr a dhéanamh chun go n-admhófaí Pobal-</span>
<lb n="2272"/><span>tacht na hÉireann i gComhdháil na Síochána, agus chun staid na tíreach</span>
<lb n="2273"/><span>d'fheisgint dóibh féin. Ní raibh aon sgáth air roimis na focail sín "Uach-</span>
<lb n="2274"/><span>tarán" agus "Pobaltacht," agus gachaon uair a labhair sé go poiblí, agus</span>
<lb n="2275"/><span>an bheirt eile chomh maith, níorbh é a dhearmhad gan tagairt éigin a dhéanamh</span>
<lb n="2276"/><span>don bPobaltach agus dá hUachtarán.</span></p>
<lb n="2277"/>
<lb n="2278"/><p><span>Do thug na teachtaí naoi lá in Éirinn, ag imeacht tímpal na dúthaí, ag</span>
<lb n="2279"/><span>cur aithne ar dhaoine, ag labhairt go poiblí agus ag feisgint dóibh féín conas</span>
<lb n="2280"/><span>mar atá an sgéal ann agus an saghas rialtais atá á dhéanamh ar an dtír. Sidé</span>
<lb n="2281"/><span>mar a chaitheadar an aimsir:- </span></p>
<lb n="2282"/>
<lb n="2283"/><p><span>Dé Sathairn.- Thánadar i dtír agus do fáiltigheadh rompa. Chuadar ag</span>
<lb n="2284"/><span>feisgint an Árd-Mhéire.</span>
<lb n="2285"/></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="2286"/><p><span>Dé Domhnaig.- Thugadar turus go Gleann Dá Loch. D'imig an Breathnach</span>
<lb n="2287"/><span>tharnais go Sasana tímpal gnótha éigin leis féin.</span></p>
<lb n="2288"/>
<lb n="2289"/><p><span>Dé Luain.- Chuadar ó thuaidh go Béalfeirste ar chomhairle Lloyd George.</span>
<lb n="2290"/><span>Do chuir an t-Árd-Mhéire, J. C. White, agus cuid dosna daoine is mó</span>
<lb n="2291"/><span>tábhacht sa chathair suas do iad fheisgint. D'fhanadar i dteannta an</span>
<lb n="2292"/><span>Easbuig Mac Ruaidhrí an oidhche sin.</span></p>
<lb n="2293"/>
<lb n="2294"/><p><span>Dé Máirt.- Turus go Magh Nuadhat.</span></p>
<lb n="2295"/>
<lb n="2296"/><p><span>Dé Céadaoin.- Turus go Corcaigh mar ar cuireadh na fáilte geala rompa.</span></p>
<lb n="2297"/>
<lb n="2298"/><p><span>Déardaoin. - Cathair Luimnighe. - Tháinig an Breathnach tharnais ó Shasana</span>
<lb n="2299"/><span>agus bhí sé láithreach nuair a bronnadh saoirse na cathrach ortha.</span></p>
<lb n="2300"/>
<lb n="2301"/><p><span>Dé hAoine.- Bhíodar i láthair ag cruinniú de Dháil Éireann i dtigh an Árd-</span>
<lb n="2302"/><span>Mhéire i mBaile Átha Cliath. Chuadar 'na dhiaidh sin go dtí an Oll-</span>
<lb n="2303"/><span>sgoil Náisiúnta, agus an fhaid a bhíodar ann do tháinig na saighdiúrí</span>
<lb n="2304"/><span>agus meaisín-ghunnaí acu agus do thógadar seilbh tighe an Árd-Mhéire.</span>
<lb n="2305"/><span>Ar fhille dosna teachtaí ón Ollsgoil do stopadh iad ag ceann Shráid</span>
<lb n="2306"/><span>Dawson. Nuair d'fhíafruighdar ca na thaobh, duarthas leo go leigfí</span>
<lb n="2307"/><span>iad féin isteach ach ná leigfí De Valera, agus isé leath-sgéal a bhí acu</span>
<lb n="2308"/><span>ná go rabhdar ag cuardach an tighe do dhaoine éigin a bhí ag teiche ón</span>
<lb n="2309"/><span>"ndlighe." Duairt an Breathnach ná raghaidís féin gan De Valera</span>
<lb n="2310"/><span>a leigeant lena gcois, ach ní leigfí. Do cimeádadh ansan iad ar feadh</span>
<lb n="2311"/><span>leath uair a chluig no mar sin, nuair a tháinig órdú ag glaodhach ar na</span>
<lb n="2312"/><span>saighdiúirí tharnais. Do bhí cruinniú mór 'na dhiaidh sin i dtigh an</span>
<lb n="2313"/><span>Árd-Mhéire in onóir dóibh.</span></p>
<lb n="2314"/>
<lb n="2315"/><p><span>Dé Sathairn.- Dul go Halla na Cathrach ar chuire ó Bhárdas Bhaile Átha</span>
<lb n="2316"/><span>Cliath, agus dul ag feisgint phríosúin Mountjoy. Thugadar cuaird ar</span>
<lb n="2317"/><span>an Árd-Easbog. Duairt sé leo a bhaochas a chur in úil don Chairdional</span>
<lb n="2318"/><span>Mac Giobúin, agus do dhin tagairt don dtaisbeána a thug lucht an airm</span>
<lb n="2319"/><span>dóibh an oidhche roime sin 'á rá leo gurbh 'in sompla maith leis an saghas</span>
<lb n="2320"/><span>rialtais atá i réim in Éirinn. D'fhágadar an chathair ist oidhche chun</span>
<lb n="2321"/><span>dul go Gaillimh agus tímpal an Iarthair. Le linn dóibh imeacht duarthas</span>
<lb n="2322"/><span>leo ná faighdís dul go Cathair na Mart toisg an áit sin a bheith 'na</span>
<lb n="2323"/><span>mhilitary area.</span></p>
<lb n="2324"/>
<lb n="2325"/><p><span>Dé Domhnaig.- Sa Ghaillimh agus ar fuaid Chonnacht. Do stopadh ar an</span>
<lb n="2326"/><span>dtaobh amuich de Chathair na Mart iad agus b'éigean dóibh fille.</span></p>
<lb n="2327"/>
<lb n="2328"/><p><span>Dé Luain.- Thánadar tharnais go Baile Átha Cliath. Chuaidh an Breath-</span>
<lb n="2329"/><span>nach agus De Valera go Dún Dealgain chun buala leis an gCairdional</span>
<lb n="2330"/><span>ann. D'fhág an bheirt eile Éire an oidhche sin.</span>
<lb n="2331"/></p>
</div>
<pb n="111"/>
<div><lb n="2332"/><p><span>Do tháinig na teachtaí anso chun staid na hÉireann d'fheisgint lena</span>
<lb n="2333"/><span>súile féin, agus do chonaiceadar. Dá mba d'aon ghnó déanfaí é ní fhéadfaí</span>
<lb n="2334"/><span>somplaí ní b'fhearr de ríaltas airm a thúirt dóibh ná mar dineadh. An fháilte</span>
<lb n="2335"/><span>mhór a cuireadh rompa ins gach áit dár ghabhadar, do chuir sé in úil dóibh</span>
<lb n="2336"/><span>go soiléir an taobh politíochta atá ag furmhor mhuintir na hÉireann. An</span>
<lb n="2337"/><span>fhaid a bhíodar anso níor chuaidh aon lag ar pháipéir nuachta Shasana, ná</span>
<lb n="2338"/><span>ar pháipéir nuachta le Sasana sa tír seo, ach ag sgreadaig go hárd 'na gcoinne</span>
<lb n="2339"/><span>agus ag túirt fé Lloyd George i dtaobh iad a leigeant anall, agus i dtaobh a</span>
<lb n="2340"/><span>gheallúint go raghadh sé chun cainnte leo. Do tháinig as gur eitig Lloyd</span>
<lb n="2341"/><span>George iad d'fheisgint, ach mar aduairt an Breathnach 'na thaobh, dob é</span>
<lb n="2342"/><span>Lloyd George féin gur theastaig uaidh dul chun cainnte leo an chéad uair.</span>
<lb n="2343"/><span>Tá an tarna eiteachas fachta anois acu. Ní tabharfar pas do theachtaí</span>
<lb n="2344"/><span>Phobaltacht na hÉireann chun dul go Páras na Frainnce. Duairt na pún-</span>
<lb n="2345"/><span>cáin féin nuair a bhíodar anso gan aon droch-mhisneach a theacht ar mhuintir</span>
<lb n="2346"/><span>na Éireann dá mba ná tabharfaí cluas dóibh i gComhdháil na Síochána, ach</span>
<lb n="2347"/><span>leanúint don obair agus ionntaoibh a bheith acu asta féin agus go dtiocfadh</span>
<lb n="2348"/><span>an sgéal 'na cheart ach gan cailliúint ar a ndóchas. Ní tabharfar cluas</span>
<lb n="2349"/><span>dóibh i gComhdháil na Síochána d'réir deallraimh, ach ní hé deire an sgéil</span>
<lb n="2350"/><span>fós é.</span></p>
<lb n="2351"/>
<lb n="2352"/><p><span>Téarmaí na Síochána.</span></p>
<lb n="2353"/>
<lb n="2354"/><p><span>Na téarmaí síochána atáthar d'iaraidh ar an nGearmáin a shaighneáil,</span>
<lb n="2355"/><span>ní síocháin atá ionnta ach adhbhar cogaidh eile. Tá siad chomh bun os</span>
<lb n="2356"/><span>cionn le Cheithre Poinntí Déag Wilson gur dhó' le duine ná raibh aon lámh</span>
<lb n="2357"/><span>ag Americe in éan-chor 'na dtarac suas. Téarmaí Shasana agus na Frainnce</span>
<lb n="2358"/><span>isiad iad. Níl macántacht, fírinne ná síocháin ionnta. Taisbeánan na</span>
<lb n="2359"/><span>téarmaí tímpal talmhan an méid sin. Tá an Saar Valley le túirt don</span>
<lb n="2360"/><span>bhFrainnc, agus stráicí móra talmhan sa Phrúis Thoir agus Thiar agus i</span>
<lb n="2361"/><span>Silesia le túirt don bPólann. Ní fiafrófar de lucht áitreibh na n-áiteann san,</span>
<lb n="2362"/><span>Gearmánaig uile, ceaca olc maith leo iad a sgarúint amach ón nGearmáin.</span>
<lb n="2363"/><span>Agus ní lughaide an éagóir, d'ainneoin a ndeirtear, nách d'aon namhaid amháin</span>
<lb n="2364"/><span>a tabharfar iad, ach do sgata namhad a ghlaodhan Connradh na Náisiún</span>
<lb n="2365"/><span>ortha féin. Ní bheidh aon bhaint ag Connradh na Náisiún le rialtas an</span>
<lb n="2366"/><span>tSaar Valley; beidh na mianaig i seilbh na Frainnce amháin agus gabhan</span>
<lb n="2367"/><span>na daoine leis na mianaig. 'Sé an sgéal ceadna ag Dantzic é. Glaodhfar</span>
<lb n="2368"/><span>"Saor-chathair fén gConnradh" uirthe, ach is ag an bPólann a bheidh riara</span>
<lb n="2369"/><span>a custuim a bóithre iarainn agus a tráchtála, agus isé an Pólann, leis, a shoc-</span></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="2370"/><p><span>róidh a connbharsáid le tíortha eile. An pasáiste talmhan, ansan, ón bPólann</span>
<lb n="2371"/><span>go Dantzic, Gearmánaig ar fad a lucht áitreibh agus gearrfa sé an Phrúis</span>
<lb n="2372"/><span>Thoir amach ón gcuid eile den nGearmáin. Dá mba d'iaraidh cogadh eile</span>
<lb n="2373"/><span>a tharac a bheadh Sasana agus an Fhrainnc ba dheacair dóibh plean ab</span>
<lb n="2374"/><span>fhearr a cheapachuige.</span></p>
<lb n="2375"/>
<lb n="2376"/><p><span>I dteannta an méid sin talmhan a bhaint den nGearmáin féin, caillfe</span>
<lb n="2377"/><span>sí a raibh de thalamh aice thar lear. Ní cuirfear an talamh so fé Chronn-</span>
<lb n="2378"/><span>radh na Náísiún ach é thúirt díreach dosna Comhachta Móra, agus coisgfear</span>
<lb n="2379"/><span>ar an nGearmáin aon trádáil a dhéanamh le haon tír thar lear. Tá a hárthaí</span>
<lb n="2380"/><span>trádála bainte dhi cheana. Fágfaidh san an Ghearmáin gan aon tarac aice</span>
<lb n="2381"/><span>ar stuif chun déantúis, agus gan aon mharga aice dá hearraí féín, i dteannta</span>
<lb n="2382"/><span>an chuid is mó d'iarrann, de ghual agus de lucht oibre a dúthaí féín a chail-</span>
<lb n="2383"/><span>liúint. 'Na éaghmais sin ís uile, cuirfear fíneáil chúig míle milliún púnt</span>
<lb n="2384"/><span>uirthe, agus é go léir a dhíol 'na ór.</span></p>
<lb n="2385"/>
<lb n="2386"/><p><span>Siné an saghas "síochána" a theastuighean ósna Comhachta Móra</span>
<lb n="2387"/><span>a dhéanamh leis an nGearmáin,- siné tora an chogaidh mhóir a buaileadh</span>
<lb n="2388"/><span>ar aon Críostuíochta, Síbhialtachta agus Ceart na Náisiún Beaga. Mara</span>
<lb n="2389"/><span>ngéillfidh an Ghearmáin dosna téarmaí, déanfar a cathracha agus a bailte</span>
<lb n="2390"/><span>móra a shéide agus fáisgfear an bhlocáid uirthe no go gcuirfidh an ghorta</span>
<lb n="2391"/><span>d'íachaibh uirthe stríoca. Tá an ghorta ag siúl ar na bailte cheana féin;</span>
<lb n="2392"/><span>níl aon obair 'á dhéanamh, agus níl aon mhaith ín airgead mar nách féidir</span>
<lb n="2393"/><span>éinní a cheannach leis. Tá na daoine gan dóchas, mar isé a dtuairim go</span>
<lb n="2394"/><span>bhfuil socair ag Sasana agus ag an bhFrainnc ar iad a sgriosa ar fad ar fad,</span>
<lb n="2395"/><span>agus má caithtear géille dho théarmaí na síochána titfidh an Rialtas. An</span>
<lb n="2396"/><span>t-aon dóchas amháin sa sgéal isé go mbéidir go gcuirfeadh Lucht Oibre Idir-</span>
<lb n="2397"/><span>Náisiúnta cosg éigin leis an éirleach. Bhí cruinniú acu in Amsterdam i</span>
<lb n="2398"/><span>ndeire an mhí seo 'imig tharainn, agus do dhiúltuighdar de ghlaca leis an</span>
<lb n="2399"/><span>síocháin mara ndéanfaí boga éigin uirthe. Bhí Lucht Oibre na Frainnce</span>
<lb n="2400"/><span>féin ana-láidir 'na thaobh. Níl muintir Americe ró-shásta leo mar théarmaí</span>
<lb n="2401"/><span>síochána, leis. D'eirig naonbhar acu béal na gclár as an gComhdháil nuair</span>
<lb n="2402"/><span>a fuaireadar amach an saghas síochána a bhíodar a chabhra chun a dhéanamh.</span>
<lb n="2403"/><span>Ach do chuir an Censor a chomhacht i bhfeidhm, d'réir deallraimh, mar níl</span>
<lb n="2404"/><span>aon chúntas isna páipéir ó shin i dtaobh cad a thit amach. Ní fios cadé an</span>
<lb n="2405"/><span>deire a bheidh air mar sgéal, ach ní haon deire cogaidh é go háirithe.</span>
<lb n="2406"/></p>
</div>
<pb n="113"/>
<div><lb n="2407"/><p><span>AN RUIS.</span></p>
<lb n="2408"/>
<lb n="2409"/><p><span>l gcaitheamh an mhí seo 'imig tharainn do tháinig breis ghuimh ag an</span>
<lb n="2410"/><span>Entente chun na mBolsévicí; tá siad i bhfabhar dul 'na gcoinne sa Rúis</span>
<lb n="2411"/><span>anois. Is deacair teacht ar an bhfírinne imeasg na gcama-chúntaisí go léir,</span>
<lb n="2412"/><span>ach is furaiste a dhéanamh amach go bhfuil naimhde na mBolsévicí i bPáras</span>
<lb n="2413"/><span>ag déanamh a ndíchil chun an Ceathrar Mór a chur ag obair 'na gcoinne.</span>
<lb n="2414"/><span>Tá páipéir nuachta Shasana ag ullmhú na ndaoine chun sgéal mór éigin a</span>
<lb n="2415"/><span>a leigeant chútha. Do hadmhuigheadh Rialtas Koltchak, - fear leis an</span>
<lb n="2416"/><span>seana-réim go bhfuil rialtas beag curtha suas aige i gcoinne na mBolsévicí- </span>
<lb n="2417"/><span>agus tá saighdiúirí Sasanacha 'á chur i dtír go tiugh in Archangel. Do chuir</span>
<lb n="2418"/><span>an Entente Pobaltacht bheag suas i gcoinne na mBolsévicí, leis, i dTír na</span>
<lb n="2419"/><span>bhFinn, agus tá siad ag ullmhú chun túirt fé Phetrograd le cabhair Shasana.</span>
<lb n="2420"/><span>Tá Flít Shasana ag oibriú insa Bhaltic, ag súngcáil árthaí na Rúise agus ag</span>
<lb n="2421"/><span>déanamh bombárduíochta ar na bailte puirt, agus tá an Bhlocáid 'á chur</span>
<lb n="2422"/><span>bhfeidhm ar an dtír ar lán an bhata. I dtuaisgeart na Rúise agus i Siberia</span>
<lb n="2423"/><span>tá bia, púdar agus lón cogaidh 'á chur i dtír go tiugh ag sna Sasanaig, agus</span>
<lb n="2424"/><span>tá dul chun cinn éigin déanta ag Koltchak san Oirthear le cabhair na n-earraí</span>
<lb n="2425"/><span>sin. Tá sé de chuma ar an sgéal gurab é atá ón Entente ná Koltchak a chur</span>
<lb n="2426"/><span>i réim, isé sin, an Impireacht a chur ar a bonnaibh arís agus na tiarnaí talmhan,</span>
<lb n="2427"/><span>na póilíní agus an lucht airm a leanan í. San am chéadna, tá neart slógh an</span>
<lb n="2428"/><span>Entente 'á chruinniú i gCzecho-Slovakia, sa Phólann agus sa Rúmáin mar</span>
<lb n="2429"/><span>chlaidhe cosanta i gcoinne Bolséveachais, agus d'fhonn gan na Gearmánaig</span>
<lb n="2430"/><span>a leigeant isteach 'on Rúis. Déanfaidh so an Ghearmáin a ghearra amach</span>
<lb n="2431"/><span>ón t-aon mharga amháin atá fanta aice dá hearraí, d'fhearaistí curadóireachta</span>
<lb n="2432"/><span>go mórmhór, agus 'na theannta san méadófar ar ghorta na Rúise.</span>
<lb n="2433"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Eoghan Ruadh agus an Aisling

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Eoghan Ruadh agus an Aisling

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
