Brollach a an tairtheanguidhe b.

Trath bhias ag sgriobhadh na stuadha c so sios d'fheidhm
lucht mo thíre; facas damh, muna mínighinn na briathra dar
chóir a chur san eidirbhearlughadh, go ccailfeadh go leor
mílte don cheithre mhiollún a labhras an teanga ghaoidh-
eilge, agus na ceuda míle don da mhiollún a chleachtas í
amháin, móran do tharbha is do shochar na hoibrese lathair.
Da bhrighsin do chaithios nios mó aimsire na shílios air
ttús, a ballaghadh 'sa toghadh, le mór ghriongall ar meam-
ruim, is ó shaothair eile, na mílte focal coimhbhrioghmhar is
oircheasach don tsaothar so, mur aoibhle d sgriobhtha fufa
shíos, leis na briathra is na nidhthe shuas a ghluasughadh 'sa
mhíniughadh go soiléir. Na measg so fuaras focla nua
a bhfeidhm 'sa ghnás ag sgriobhnóiribh sacsanach, a m'fei-
dir dorcha no dothuicse do chuid don dream dar ndearnas
an obairse .i. críchfhiach e, billidh-righchisde f,
frithchiste g, cimthíre h, eingchís i, cearbmhaoin k,
spairriana l, gailiul m, galchúl n, barclochorr o,
seacuan p, gualglus q agus go leor eile.

a Arlabhairt, dionbhrollach, foragall, forchaint, forlabhairt,
uragall.
b Drosad, eiridbhearlóir, eidirmhínightheoir, iontaightheoir.
c Taobh no leathaobh duilleoige.
d Airdean, anair, boil, breathughadh, comharthacht, cronaghadh,
cron, sleacht.
e Airgead iasacht a glacadh air uainchim an aimsir an choguidhe,
dheighionuidhe.
f Billecisd, bille-inmhusa no intliomha.
g Airgead a curthar ó am go h'am air iasacht a mbegshimibh.
h Saidhbhrios no ór-thaisce caithreach no rioghachta.
i Duais, luach, taille, rúth no dioluightheacht bhliodhuineamhuil.
k Cimchisde, dluthacar, ionmhus.
l Raon, ród, slighe, dull no bealach a rithean carbaid air sparruibh
iaroinn no meatail.
m Aiste, angras, gleus, innil, tiosgnamh.
n Teocharr, teachairt, gailfhen.
o Biorraon, birian, bualchorr, cana, cainneal, dobharód, gilshlighe.
p Seacaladh, seargchuan.
q Breosholas, breoshorcha, brannsholas, goirnleos, grísinnlis,
gualadhan, gualchaoir, teineghlin.

Ceud bliadhan ó shoin, chuir O Cléiridhe obuir a cclodh san

Teannsuim a chum briathra dorcha b na saothar, bhi a ngnás roimh
is déis Pháise c ar Slánuightheora d, a shoileuradh. Acht but the
copies are cho tearcsan anois, 'sgur m'eigin do lán a
samhuil aithsgriobhadh ó shoin: ata mac-leabhair e aca fós a Gcolaiste f
na Trionóide, ceann eile a leabharlán g Ocsford h, is ceann
a N'domh-alga i Atha-cliath k; aga bhfuil leor cludh is fírmheas
air a chomhlucht l; fa na ccaomhna m is sair mheisnigh,
ag ceannach meamruim ghaodhalacha is deaghshaothair eile;
is fa na Murollamhuin n fhairsniughadh sa dheaghmhaisiughadh.
Ata súil agam go spreagfuithear na Huaisle, ann a near-
tughadh, ion go ccuirfidhe na saothair ghaodhalacha ata aca a
cclodh, no air a luighead, roghaineacha o as a mór eigseach p.
Se mo bharramhuil nach raibh roinn da bhfuil aca, a Stomh,
trath chuir Duithche Bhucangham q oibreacha ro oirdhear-
ca lathair na puibhlightheachta; cho fíorathruidhthe ó
theanga na Halga go laittin; leis an bhfithir, feasach, foghlumtha,
O Connchobhair: acht is mairg go bhfuilid cho daor is cho do-
fhághla ag an bpuiblightheacht, tre na mór luach is gainne.

a Oirp 'sda bhfuil nasga dhi dona rannuibh eile.
b Arsuidhe, dichleachtach, oisfheidhmeach, sean.
c Bruid, fulaing, fulann, iomchar, peanuid, pian, rubha.
d Iosa Chriost, a dfulaing air son na bheacach.
e Dealbh, foirm, foirscribhin, sompla, ughdaras.
f Ardscoil, boithleighin, domh no gudhbh, tighleighin.
g Cuairsgchiste, longlann, seathar, tighleabhar.
h Bla, anna bhfuil lios easbuig is priomhghuidbh Shacsanaith.
i Eigseach, gudhbh, murollamhuin, tighiuil, roslann.
k Duibhlinn .i. priomhchathuir na Herionn.
l Comhlán, comhlantas, cuideachta, coimhtheonoll.
m Cosaint, caomhan, didean, foir, tomhra.
n Teach stuidéir, eagna, eoluis, feabha, grithe no sanuis.
o Forgla, inniochas, toghadh, tuchdughadh.
p Feuch shuas ag Domh-alga, .i. áit grithe.
q Lios comhnuidhe Dhuithche Bhucanghaim.

Chím go bhfuil an Chomhlucht Ghaodhalach ata air bun a
Mbéilfeirste, a ceannach leabhra gaoidheilge is meamruim, le na
ttogha a chur a cclodh: ata fhios agam gur cheannuigheadar leabhra
clodhbhuailte a ngaoidheilge, ata

anois da leigheadh, ameasg na sgoltacha * ata air bun
aca a Gcrích-uluidh: da bhrighsin, se mheasuim nach bhfuil an
saotharsa corr na aisteach; acht cho oireamhnach, is
facas do Dhoctúir Samuil Johnston, tra mhínighse
briathra sacs le focluibh sacsanacha ann a mhór fhoclóir;
ata anois na leor fheidhm ag sgriobhnóiribh na teangthasoin.

* Da ccuirfidhe beatha Choluim Cilleadh, is Psaltar
Na Rann, ata anois a Gcolaiste Ocsford a Sacsoiniath, is
leabhar Bhaile an Mhota ó Choran na Céise; leabhar Mhic
Firbhfise ó Leacán, araon ó Chonttae Shligigh; is Leabhar
Breac Mhicaogáin ata na bhfochar so a N'domh-alga; saothar
Thaidhg Ui Neachtuin is na mbrathar .i. R. Plain-
cead is P. Breanach ata leabharlán Dhoctúir Mairsh a
N'duibhlinne; is Psaltar na Teamhrach, Ghleanndalocha is
Chaisil, a Gcolaiste na Trionóide; síleadh bheith cáillte no
amugha cian o shoin. Deirim da ccuirfidhe a cclodh iad so,
le roinn eile dona ceuda saothar ata na bhfochair a ngaoi-
dheilge, no air a luighead a ttoghtha; maraon le saothar
Ui Chonnchobhair a dheanamh saor is sofhághla, go mbiadh siad
anoinfheacht na n'eadáil ro loghmhar is dílis ag an bpuib-
lightheacht, agus na sochar is na ttoisg ag sgriobhnóiribh is
lucht reice paipéir is leabhar, agus ag clodhadóiribh is
oidibh múinte; le'r bhfeadhfuidhe nios mó do bhochtuibh na
críche a mhúnadh; chum an Bhiobla naomhtha leigheadh; ata
anois cho taitneamhach ag lucht da leighte, agus biaidh nios
mó (ata dóigh is súil agam) cho luath is gnidhthear é nios
sothuicse agus nios ceirte na lathair. Feuch an taicisín.

Ni maith liom fós, nar chuireas nios mó na ceann no dhó don
ghnese maraon leis na saothair a rinneas, mur chumann is
chongnamh do lucht labhartha na gaoidheilge amháin; da

bhrigh, go mbeith eolus a ccainte aca ni budh luaithe, sgo
mbeith fa dhó ni b'eolguidhe ann iuil is an tuigse: oir is
milis an teanga an ghaoidheilge a: acht san trath chuireas
mo cheud obair a cclodh; bhi me fein maraon le mo chairdibh
liogtha ann leabhra gaoidheilge dluighte le saothair shaics-
bhearla a chur ameasg na ndaoineamh; no gus anois, ni raibh
uain, slighe na am agam so fein a dheanamh do lucht
mo thíre. Sílim, ma chuireann na leightheóiridhe ameamhair
na focuil 'sa mbrigh, go bhfonfuidhe siad; acht go mormhór
do sgriobhnóiribh na teangtha; no go bhfeadfad na saothair
ata geallta san aicisín b fhaghuil fo réir ón cclodh.

Mur bhiseach leis a n'obairse, chuireas annso fonna c is
dáin, ann a léightheora chleachtughadh chum an fhoras-dána d,
ata ccanttaoir e anois a leigheadh, noch ata ro fheidhmeamhuil do
shaothair randa ata a lathair air gluasacht, is tairbheach
do gach dream. Ata saothar air bhrosgadh f is fós air
rosg g leo so a leanamhuin (máil le Dia). Thairgeas na
athluadhadha h sheachaint 'sna fuighir i shuarracha k:
guras go bhfuil muinighin agam, ma mheamruigheann na leigh-
theóiridhe briathra na bhfoircheadal so cho dithchiallach, is
rinne mise a ccnuasacht as fíorstarachuibh gaodhalacha,
go mbeid sáirchinnte, gur bhe mo mhian, ana l, rathamhnas m,
agus sochar mo cháirde is mo thíre a bhiseadhadh: an nidh
iarras is guidheas bhur bhfeadhmanach is cara dílis.
Tadhg O Coinnialláin.

a Feuch an naomhadh leathanach deug.
b Biseach, duracht, forbharr, foirlionadh, tuilleamh.
c Abhráin, caintic, duair, guaith, laoidheacha, ranna.
d Albhlas, prosodia, toinneolus, toinnghrith.
e Cranntannta, cantaoir, clodha, dlocht, faisgtheann.
f Caomhdha, filidheacht, lamacht, ollamhnacht.
g Aradhal, comhagall, oraid.
h Aithinniste, aithriste, aithsceuluidhthe, athrádh.
i Bagh, brigh, brian, briathar, fearb, fuigheall, focul, fuach,
gáir, moghar.
k Deinmheach, feiliosach, sradach.
l Adh, conach, conadhách, fuinint, sonas, seun.
m Mathas, seunmhuire, soghadh, soirbhe, sorthan, tocadh.

FURALAMH IS BROSGADH.
Siad so sios roinn dona saothair a chuireas ón cclodheidir
ama a Lunduin; tre mhian is ordughadh an Righ; ann
feidhme da Iachtaranuibh gaodhalacha, amuigh 'sa mbaile.

1. Teagmhuiseach gaodhalach-sacsanach .i. Primér ann a
bhfuil focla daon tsiolla, dó is trí, maille le beag-
án nios mó; maraon le leighin shoiléighte, ann na
leightheoiridhe a threoradh nios h'áirde; anois clodh-
thannta a Lunduin, maraon leo so síos.

2. An Treoruidhe .i. Glosaire no sanasán na cceap
.i. freamhacha na bhfocal, leir aibchittir, a ccláir
aointsiolla, doishiolla is ilshiolla, mur dhóigh, brigh
is airdhean na teanga thathughadh air chuimhne an
sgoláire: leighin nios háirde na iad shuas leo so.

3. An Teagasgthóir .i. teagaróir leir rannuibh na hur-
labhra, a ccláruibh aon no nios mó do shiolluibh,
muraon le faralluibh oirleighte, is leighin da réir.

4. Broinnfhreamh no graimér a ccomhcholbhuibh a ngaoidh-
eilge 'sa saicsbhearla, sothuicse don leightheóir ghao-
dhalach, is don sgoláire shacsanach, (gidh neimheolgach)
dar mhian a bheith sáirfheasach san teanga. Trath
sgriobhas súd shuas, fuaras congnamh is fios mór ó
mheamruim is ó Thoinghrith ciobghrabhtha, ann a raibh
sgriobhtha air aon da dhulthaobhuibh: Ecs libris Andreae
Connelan (presbiteri), scriptum Romae, M.DCC.

5. An Sanasán gaodhalach is sacsanach, ann a bhfuil na
briathra réir Ghraiméir, lér bhfeadfuidhe a ccur a
meamhair. Cuimsighean an leabhar so gach focal da

bhfuil ann sna sanasáin ata lathair clodhbhuailte,
maraon leoso a bhfoclóir Thaidhg Ui Neachtain anois
a gcolaiste Dhuibhlinne *, maille le morán focla eile
fuaras a leabharlán Ghuidhbhriotain a Londuin agus
a leabharlán Bhuidhléin a Gcolaiste Ocsford 'sa
leabharlán Domh-alga is Mhairsh a N'duibhlinne, agus
ó mhorán mheamrim is bholguibh soláir ag uaislibh is
ag lucht ceirde, 'sa measg teagasgóiribh na críche.

6. Litir an Righ maille re mion-ghraimér a ngaoidheilge,
is leighin soileighte, le haghaidh Iachtaranuibh alga an
Righ an dara huair clodhbhuailte, agus anois clodh-
thannta a Londuin, 1828, mur na leabhair shuas.

7. Diatasaran le gniomharthuibh na N'abstal: an saothar
so a ngaoidheilge 'sa anois clodhthannta a Londuin.
Morán d'oibreachuibh air ghnothuibh feidhmeamhla is eile
an so sios air gluasacht. Mar an cceadna saothair eile
do rinneas air ttús is go deighionach, maille le ranna don
Bhiobla a chur a cclodh, ó am go h'am do lucht mo thíre.

1. Foclóir Sacsanach-Gaodhalach ann a bhfuil ocht míle
Briathar, athruighthe go gaoidheilge, fa haghaidh sgo-
láiridhe, clodhbhuailte ann Ath-cliatha, 1814; athnuachra
an ois, is triall ann clodh cho luath is fhéidir leam.

* Is gearr ó fuaras Psaltar na Teamhrach ann abhfuil
iris Ghleanndalocha is Chaisil. Ata na céada saothar
algach leabharlán na meamram Eirionnach a gColaiste na
Trionóide a N'duibhlinne; ann a rabhas air mo stuidéar
anois sa rís, a cruinniughadh 'sa toghadh na saothar a
bfearr ann; air a bhfuil slonchlár da dheanamh orrtha, is
air thoghadh, na n'ughdar eile, fo choinne na puiblightheacht,
cho luath is feidir leam am is faill chomhgarach fhághuil.
(Deo bholente) ata roinn diobhso san lathair a bhfuinn na
h'oibrese, maraon le eirim leabhair leacuin is eile.

2. Seanráite no forfhocla Sholaimh, a ngaoidheilge 'sa
saicsbhearla, clodhbhuailte a N'duibhlinne, A.D. 1814.

3. Teagmhuiseach no Primér, ann a bhfuil ceithre mhíle
focal clodhbhuailte déintsiolla, do fhreimhbhriathraibh
gaodhalacha, le na mbrigh a saicsbhearla; maille le
roinn dfoirsgealuibh Easoip a a' ngaoidheilge 'sa
saicsbhearla, fa choinne b, is le haghaidh na ttaosóg
clodhbhuailte a N'duibhlinne 1815.

4. An cheud da leabhar don Phentateuch c da ngoirthear
leabhra Mhaoise, mur fhoircheadal do lucht leighte an
Bhiobla, san litir ghaodhalach: na formáin d toghtha
ó na meamruim e a bfearr sgriobhtha 'sdreach, dar
bh'feidir fhágail; clodhthannta f anois a Lunduin, 1828.

5. Minleabhar dluighte leis so, a samhuil Primér, mar
an cceanda clodhthannta a Londuin, 1828.

6. Forfhocla Sholuimh a N'eabhradh * a Ngaoidheilge, 'sa
Saicsbhearla, maraon le graimér Eabhradh g, is gluais
air an ccéad chaibidil i don obair, 1825, Clodhbhuailte
go deighionach ann Athclíatha.

* Foclóir Eabhradh is Saicsbhearla, le morán dfoc-
laibh mur bhiseach; le haghaidh einneach dar mhian na leabhair
Eabhrabh a leigheadh, maraon leis an dá cheud leabhar don
Phentateuch, da ngoirthear leabhair Mhaoise a N'eabhradh;
anois clodhthannta a Lunduin k, 1828. (Feuch an t'aicisín.)

a Reimsgeuluidhe le linn Chresus, Righ Lydia san Asia, A.M.
3407.
b Fa fheidhm, gnaitheolus, usáid, mathas.
c .i. Genesis is Exodus.
d Clodh, dreach, fioghar, foirm, grean, rainn.
e Aineis, cneas, croicionn, seiche.
f Buandhaingean, clodhthannta, lánlaidir, tréanthannta.
g Ceann, coll, cuth, eo, gart, ionn, pin.
h An cheud theanga, beurla, parabul ann air scriobhadh deich
naitheanta an tseinreachta, canmhuin, labhra.
i Priomhfháidh le'r treoirighiughadh an pobul Eabhradh trasna na
Muire ruaidhe, ann air bathadh Pharaoh 'sa shluagh a n'éinfheacht.
k Priomhchathair Shacsain.

AN BROLLACH.
Fuaras na léighin bheagaso síos (nocha a foillsigheadh
roimhe so a Nuaidhtheacht a an Tsathurna b 'sa saothair
eile) sar oireamhneach agus feidhmeamhuil leis a n'aoiseóg,
oschionn ocht mbliadhuin no faoi a threorughadh 'sa theagasg
ann deaghfhoghluime is eagna. Do gabhadh griongal mór leis
na léighinse, dar trachtadh, a dheanamh sar shoiléir. Se ar
ndóigh anois, tre chongnamh an oide c múinte, ag ceartughadh d
'sa míniughadh an leachta e le eolus is duracht don scoláire,
da lugha tuicse, go mbiaidh biseach agus toradh san
tsaotharso. Siad na fatha so dar chóir do gach druing
a chur a bhfeidhm, ann soibheasa f dhaingniughadh an aghaidh
droichbheasa cealgacha an duine. Se is fular do gach
uile dhuine, ó fhásas ann foirfe g, roinn eigin diobhso a lathuir
a chleachtughadh sa leanmhuin; oir ata shairfhios aguinn, gur
fearr is gur fusa d'óguibh an chóir fhoghluim sa tuicse
a ttosach a nóige, na dhul a ccuntabhuirt h a meath a
bhfoirfeacht a saoghuil, measg iomarchuigh gnothuibh, da
bhfásan timcheall gach seirn i no óigfhir. Oir is deimhin
go bhfuil druing, a síltear sarmhúinte, cho dorcha a
ttuicse, 'sgo sluguid drochbharramhla dothuigthe a n'am
eigin da mbeatha; dar chóra a bhfoghluim a bheith críochnuighthe

ann mathasa.

a Dreachadh, dreachd, eibirt, nuaidhtheacht, luadhrádh, siorsán,
tuairisc, tasg.
b La na sabóide ameasg na N'Iudaigheadh, is an seiseadh la
ameasg na CCrios.
c Damhphupa, dunn, fathoide, fithir, gudhbhoidé, ollamh,
papa, pupa, teagasgthoir, saoithe, sgoloide, foircheadaloir.
d Ceistniugadh, eiliughadh feachadh, fiafrughadh, fiosrughadh,
lorgadh, sgrúdadh.
e Leacht, leaghan, léighion, oircheadal.
f Caoimhneas, deaghcháil, déghthréighthe, faithchiall, fiodhradh,
gnaithbheasa, glebheasa, innioll, neochoideas, sárthul.
g Annaoise, aidne, arsuidhe, bro, crionda, ette, fionnach, seanda.
h Airc, anghlonn, baoghal, contabhairt, ell, eitiomh, gadhadh no
innmhe, guais, peiriacal.
i Adhlan, amhaosach, macamh, óganach, óglaoch, óigfhear, searn,
seasrach.

Tra forailtear foircheadla cho réigh leo
so a lathair, don tesin no da leithide, is deimhin go m'fei-
dir gur tarcuisneach a mheas orra, amhuil neimhnidh; is
go ndisbeagochadh se iad 'sda ma frithnithe a no gur cod-
arsna b na dearbathasa c. Da bhrighsin, is eigin agus is
dual do gach neach, da bhfuil a caomhna d, stiuradh no co-
saint foghluma, deaghrosg e agus fíreolus a thabhairt air
na neithibhse, ata cho riachtanach ag gach duine, ón mbeag
go tti an mór, do gach druing is gne ndaoineamh; go
h'airighe anna rioghachta mar ar ttírne; anna bhfuilse cun-
tabhartach is baoghalach, lucht is fuirnne na críche fhuiling
a n'ainbhfios, a léimhe no a ndigh litre f nios fuide.

Gidh réidh is simplidhe iomlán an tsaothuirse; is fei-
dir gur m'iongnadh le oidibh, air na mbreathnughadh, athchuim-
ere g na h'oibrese; go mbeith na céidléighin cho maith leo
so air dearadh, is cho oireamhnach do scoláire da óige
'sda neimhfhiosach; gidh go bhfeadfuighe an t'iomlán diobh a
léigheadh ó thús go fuinn ann a ngearr aimsir. Acht is ion-
tuicse nar bhe so an modh, léar mhian linn an scoláire
threorughadh ann a bhfoghluma. Ni le na bhfoghluim a
n'éinfheacht, acht eidir ama, farradh le léighin ón Mbiobla is
as starachuibh h, maille le tlaichtheist i is toicheolus k; no cia
air bith ceard, grith l, no ealadhuin m da bhfuil an léightheoir a

chleachtughadh no fhoghluim.

a Ainchreathnais, déinmheacha, feilios, neimhnithe, saothfoid,
streachla.
b Casaonta, contrardha, foiriarach, frithbhearta.
c Beachtacht, dearbhacht, sairfhios deimhneacht, seadh, cinnteacht.
d Cabharthadh, cosnadh, cumhdughadh, didionadh, fóireadh.
e Aireac, ciall, ealadhan, eolus, intleacht, iul, rosg, sgolarthacht,
tréathra, tuicsin.
f Ainbhfios, aineolus, fainne, leimhe, neimhiuil, saobhnos,
saoidhchiallacht.
g Aithghiorracht, coimire, eirim, gearrfhuirm.
h Dreachtairidhe, ollamhna, seanachuidhe, staruidhe no sgeulaighe.
i Tlachtghraibheacht, tlaichteibheirt, tlaichtheist.
k Feallsamhnacht, duthchais no naduireacht.
l Eol, eigse, feabhsa, ros, sos, sanas, searthona, tuicse.
m Adam, ai, aoi, iul, ealuidh, eolus, fios, gaois, fath, gnia, nard.

Cho luath is bhios gach léighion
no roinn de foghlumtha is daingean san ccuimhne, tre cheist-
niughadh is shomplughadh; léigthear don intleacht fósughadh,
ann nidh eigin eile a fhreastal; is réis so, tigeadh an
scoláire athuair a ann so a rís, is ndiaigh a chuimhne bheoghugh-
adh, teaghadh se air aghaidh ann tuilleamh eoluis is eagna.
'Sda mbeith so ionmholta, thuca go ttógfadh so uile b eang
no dho ann a ccur an eagair.

Ata ann so síos barramhuil is comhairle oide airighe
do theagasgthóiribh is do lucht múinte sgoile, cionnas dar
mhian leis na leinbh a mhúnadh annsna léighin romhráidhtese.
Dá mbeithea a nccuais bháite? Freagradh math; chím
go bhfuilir a géirbhreathnughadh anois.

Ata se riachtanach, go ttuigfeadh a naoiseóg, brigh na
léighionta air feadh na leightheoreachta le céill is le tuic-
sint; se so amháin is eigin do leanmhuin; acht is
feidir gach focal is briathar da bhfuil san légheon a dhean-
amh feidhmeamhuil is oireamhnach; le cuimhne an scoláire
bheoghughadh c sa mhuscludhadh anna h'oibre roimhléighte: cia
air bith a ttlaichtheist d, a Bhforus feasa e, a Mbroinn-
fhreamh f, .i. gramadóireacht, no a reultchosgaireacht g, etc.

Is mór a dhroichmheisnighior h a naoiseog a ccur air ais
ann 'sna léighin. Is demhin nach bhfuil feidhm na maith ann
so a dheanamh.

a Arís, na dhiaghsoin, darachuair, go hiairgiona, darnathuair,
fadho, go domhadh.
b Ceap, cursa, dreacht, gleus, modh, ordughadh, rancadh, réim.
c Brosgughadh, brosdughadh, corrughadh, duishiughadh, griosughadh,
musglughadh, spreagadhadh.
d Imtheachta, iomthús, sgeul, stair, ucht, tairthiud.
e Feuch shuas (h) san leathanach dheighionach.
f Gramadacht.
g Cianuard, riniul, reultros, screndeall.
h Aghadh, aitheaglughadh, deaglughadh, scanradh, chriothnughadh,
dimeaglughadh, duathughadh, droichmheisniughadh, earughadh, do
gheallughadh, do chotaigheadh, timealughadh.

Feuch réis sechtmhuine no coicise, tar éis

an léighion air thrachtail a mhíonadh, is go ma mhaith leam a
ccuimhne mhoscuilt; níl riachtanas an réim a chur air
ais, leis an léighion aithléigheadh. Acht tra chím briathar
eigin lear ccurthar an focal a ccuimhne .i. lung a,
Tea b, no uisge, diol no ceanach, no briathar air bith eile
bhrostochadh an léighion: Dfeadfadh oide grinn, gach léighion
aca so a dheunamh brioghmhar c do throghrán d she mbliadhan,
no do bhuachoill arsuidhe she mbliaghan deug. Arís, trath
thigim gus an bhfocal Orraisde; feaduim arádh go bhfuil
an Chruinne e cho cruinn, is cho cosmhuil leis; no dfeadfuinn
fhiosruigh don léightheoir gne is cludh an chrainn orraisde f.

Ceisteana ttaobh trachtála san léighion so.

An ccuimhníon tu ttimpeall na neithibh dar léighiamar
san léighion dheighionach? Maith go leor; ttaobh malart-
achuibh; cia air a ttrachtann an léighion so? Tair
ceart; acht, an ttuigir brigh an fhocail trachtáil? Feuch
an cheud líne? Seadh, cialluighion se trachtáil na ccríoch.
ccuimhnighir gur múineadh san leacht dheighionach, gur shuarach
an gniomh do ghreasuidhe g, cathaoireacha is cláraidhe bóird
a dheanamh dho fein, sgo mbeith se cho dona do sheimhnéir
bróga a fhuaghál le na ccathadh dho fein leis.

An bhfacais a riamh h Orraistidhe a fás? Measuim
nach bhfacais; ni fhásan siad san tírse; cia bhfásan
siad?

a Feuch an tochtadh leathanach.
b Baileog, doire, rasán, raschrann, sracadh.
c Le con, ciall no rosal fhoillsiughadh, mhíniughadh.
d Buacuil beag, gasun, garlach, gatan, leanabh, macán, naoidhe, paisde,
molrach, potius gigas.
g Feuch an cheud leathanach.
e An domhan ata lánchruinn, cuach, cruinnmheall, leathróid, meillioch,
mirle.
f Abhall órbhuidhe, órabhal, crónabhal.
h Eiriod, fos, go foill, go seadh, gus anois, gus an trath so.

Fagham iad go cinnte as na tíorrthuibh da bhfásan

siad; tair ceart a; taisbéin damh Portugal b air an
ccairt c. Cia aca ó dheas d, no thuaigh e dhuinn í? ó dheas;
fainic sin. Táid na críocha ó dheas duinn nios teotha,
na ata ar ttír fein. Fásan fíonabhla f san tírse, is
fiagóga g san áitsin; chír go bhfuil araon ó dheas
duinn; (da mbreathnughadh air an ccairt) ainmniughadh
gach neach toradh eigin; tosuighiughadh an fear tosuighe;
dheanfuidhe sin. An measann tu go ttabharadh lucht
na Portaguil a ttortha dhuinne gan cheannach; ni thabh-
arfadh; cuiream chuca eadach no earruidhe h eigin
fhoghnas doibh; is cuirid aguinne Orraistidhe noch is
trachtáil. Taisbéin damh cia a bhfagham cadás? Seadh;
sloin e, tair ceart go leor, cia fuair amach air ttús
Amaraca? Is fíor sin; fuairse amach é san mbliadh-
uin, 1492, cád sin ó shoin? Cia is ainm do cheud bliadhuin?
Ceanar k. Cia is ainm dhfethide l chéad chosuibh? Ceud-
chosach. God as ainm do thaoiseach banna no cheud fear?
cinnbheirt m ceuda. Tabhair dod aire, gur ionann cent n
is ceud, is gur ionann cúig as a cceud, is cúig phonta o as
gach ceud ponta. Ach cia an bhliadhuin air ndubhras, dar
fritheadh p Amaraca air ttús? q

a Beacht, cinnte, deimhineach, fior, firineach.
b Roin don Spáin ann a bhfaghthar fíon.
c Biothghraph, biothchairt, coibchruinne, domhanchairt.
d Deisceirt, leithdheas, faitse.
e Tuaisceirt, an taobh ottuaith.
f Caoirfhíona, fínsmeur fíonchrodhbhuin.
h Arradh, olmhathas, eadáil, inreacadh.
g Figeog, ruideog.
k Céad bliadhain, cúig fithchid no cúig scóir bhliadhna, eanga no
aidne.
l Ainmhidhe, beathádhach, biach, beadhail, creitiúir, creattúr, dúil,
miol.
m Anccludh, cearnach, fearg, fine, fionnuidhe, greit, laoch thriucha
no cheud fionnuidhe, mil, mal no milidhe.
n Ceud no cúig scóir phonta.
o Cúig Fithcheid scillin airgid, .i. £5.
p Dfaghuil no do geibheadh amach, dearbhfhiosadh.
q Cadas, ceudthús, ceuduair, dechreudh, priomhthús, tin, a ttosach,
a ttraide, a ttiosgna.

Anois a ttaobh Tea is sucrádh; an bhfuilid beodha a no
failbheach, brachtac b no mionachla?c Seadh; is brachtacha
failbheacha ionfáis iad. Amhairc fan tseomra d, is aithris go de
na brachta failbheacha chír? God e an chuid don fhás an Tea?
Go de is Sucrádh? chonnaircis an ghail ag fiuchadh as an
mbeille; e sé sin an tuisge mar ghail; Anois bruightear
ruaim na nduille no go neirgeonn an t'uisge dhi mur ghail.
Cia an tír as a bhfagham tea? Seadh, taisbéin duinn Chiona f
air an ccairt; se is ainm da fuirnne Chionais. Ca
an raod cho feidhmeamhuil le trachtáil, nach mairg g go
bhfuilmid cho dealuighe ó Chiona is ó Amaraca, tre leor
leara is mara? Nar bhfearr dhuinne rian a bheith air fad,
na mur so ceapuidhe le mór uisge? Tuigir gur bhfearr.
Fainic anois; amhairc air an leabhar, innis damh god e
facas don te scriobh an léighionsa? Seadh; dear-
bhuighion se, go ro fheidhmeamhuil do thrachtáil uisge. Can
fath, far ttuigean se so? Iomchran long nios mó na thig
le capoll a tharuing. An ttig leis an te is fuisce,
ciall air bith eile a rádh? Dfreagrais ro mhaith; nil
caill bidh no scíth do loing; mur bhios ag capoll: se
so an rioghfhath, le ráidhtear go bhfuil uisge ro fheidh-
meamhuil do thrachtáil. Cia an fath, far ndubhruis, go mfearr
riana na uisge do thrachtáil? Meas níos grinne.

a Análach, anamach, biodhgach, bitheach, beathadhach, fulangach,
marthanach, saoghalach.
b Buinéanach, blathach, geamhrach, glas, measach, maothanach, sodhainmhe,
sgothach, úr.
c Men no cuithe, as a ttochlar ór, airgead no práis, etc.
d Aras, culáit, boghtuin, róma, tighleaptha.
e Adhan, coire, corcán, grub, gaimhgín, pota beag no mór.
f Roin don Asia .i. Regio Sinarum.
g Amhgar, anach, anrodh, aindis, anacair, crádh, donas, dobharnacht,
gleo, leun, olc, orchrádh, scleo, sceile, truaighe, tubaiste.
h Comhgarach, cudaileach, fointeach, fuidhireach, feidhmeamhuil,
garamhuil.

An measann tu go bhfuil se tarbhach h do lucht an Oileanúir
is na Chiona, Sucrádh is Tea chur aguinne, ó nach

bhfásan a siad ann ar ttír fein; da bhrigh go ttig linne
edach b, sgena c agus dimhis d fhoirniugheadh e nios fearr dhoibh-
sean? Measuim go bhfuil déghcheirdighthe f is lucht sao-
thair na ttíortha coiccríche g, nach mór, cho feidhmeamhuil
duinne 'sta an sornóir h no an greasuidhe, a choimhnuighios
nar measg fein, mar lucht fuirnne air n'éanchaireach.

Measann tu gur mór an eiccrionnacht i is leimhe d'ilchrích-
ibh air bith, bheith a troid sa comhrac, 'sa diultughadh diol k na
ceannach le chéile? Rinne Dia críocha oile feidhmeamhuil
duinne, is sinne amhluidhe dhoibhsean. Nach ndearbhuigheonn
Dia, tre na mhór ghrádh is chumhachtasoin, gur bhe ordughadh
dhuinne, sinn fein a bheith go siothchánta l le chéile, is gara-
mhuil do gach duine?

So lung bheag; tosuighidhe a ttús na réime m, is abradh cách
nidh eigin na timcheall; .i. fosa n, stúir o, seolta p, compas q
Abrughadh gach scoláire nidh eigin dar fhoghluim se as an
léighionsa - An cheud óglach labhradhse; fuaramar Tea ó
Chiona, siad na Chionaise, fuirnne is lucht comhnuidhe na
Chiona. Fuair Columbas Amaraca amach air ttús: fagham
feagóga ón Turcais: fásan toghadh na ttortha ansna
tíorrthuibh teotha; se so Portagal; cent no ceud .i.
ceanar; ata Portagal ó dheas dinn; is ceud bliadhuin
ceanar; iompaidhion an stúir na loingis, etc, etc.

a Nach ttig barr, bail, bíseach, borradh, no torughmadh orra
san irmhirle.
b Anairt, breid, breidín, cealt, cuilce, faith, gréis, lothar.
c Bearróg, bideog, cuirc, meadóg, tradh.
d Gniomh no Seisiur.
e Ordughadh, inneoiniughadh, oibriughadh.
f Comadóir, Dealbhthóir, deantóir, oibridhe, stuamaire, airnictheoir.
g Allmhaireach, achtranach, coiccrioch, coimhthidheach, olithreach,
taistiollach, treigil.
h Aranoir.
i Ainbhfiosacht, baoth, aimhgliocas, amadanacht, amhasogacht,
bandáracht, leimhe, loigeamhlacht.
k Racadh, reiceadh, margadh, margarradh.
l Siothoilte, siothdheantach.
m Caidh, cursa, eagar, ord, rancadh, reidh.
n Feis, ingir, riagh, righe.
o Iadha, Palmaire.
p Brait, ceic, fuain, glotha, tlachta.
q Cairbheacht.

Ni uras aithris do chach eile go fírcheart, cionnas le
air feidir a naoiseóg a mhúnadh go sar oireamhnach, ann

feabhus barr foghluma, tuicse is déghbheasa. Ann so choimh-
lionughadh, níor mhór don oide múinte na sgoláiridhe adhea-namh
socair, umhal, suilbhir, le na ghnúis ghrín is le'n ghlór a
ghlan, is fheuchaint b shultmhar. Déghiomchar is ciall mhaith
gnidhios duine grinn-cheansa; c oir, leir mur chromas
tortha d geaga e na ccrann, umhluighion an duine le foghluim.

Is ait le trochráin a beith léigheadh air Shucrádh, gidh go
bhfeicid é gach la: guras go mbisighaenn brigh na ccomhfhocal f
a chéile, sgo mormhór an chuimhne, le grinn dhearbhadh g don
ghnese. Tig Conach h - Cophuidhe i - Tea k - Sucrádh l - Sioda
Lustrach m - Chiona n - Iuda o - Iamaca p -
Columbas q - 1492 - Heanruidhe r an seacht, is Seorsa
s an ceithir, etc., chur an' eagar cho daingean san ccuimhne,
sgo meamhruigh-ion, a choidhche a rís, briathar acaso an briathar
eile.

Moladh gach cineadh ar TTighearna Dia, molaidís é gach dream.
Ata ghrádh 'sa thrócaire linn go buan, mairean a rann gach am.
Moluidhse an Tighearna Dia. O'n Eabhra. Psalm cxvi.

a Guth, blor, eang, fuidhleadh, foghar, mol, sonn, sond.
b Amharc, dearc, radharc, silleadh.
c Caomh, ciuin, caoin, mín, maothraidh, moglaidh, mionla, siothoilte,
sochmaidh, suaimhneach, socair.
d Biseach, frith, meas, maothla, tarbhadh, toradh.
e Barrughal, beangán, caobh, cleath, craobh, gabhlán, gas, luibh.
f Compántas, comhlantas, cailidheacht no dreamadh.
g Ceistniughadh, coistiughadh, sgrúdadh, sgagadh.
h Canúr, caonur, cadás, olan chanuigh.
i Cno no grech, faill.
k Blath, sgoth, meas, duille.
l Sugh a bracht cána gnidhios deoch mhilis, Potus inebrians quem,
ex canis Indicus dulcem ad potum exprimerent.
m Luibheoireacht, luibheolus, lusos, lusros.
n Roinn don Asia, Regio Sinarum.
o Talamh na geallamhna da ngorthar Canaan san Asia.
p Inse san leathchruinne .i. Amaraca.
q Luam iulmhar a n'artaghadh, chuaidh air lorg an Oileanúir,
is fuair amach e san mbliadhuin, 1492.
r Righ do Righthibh Shacsainith.
s Seorsa An Ceithir, AR Righ deighionach, dílis, uasal, thug dhamhsa
cobhair, clodh is ríghchead, le seanghuth Eilge, ar tteanga mhinn,
bhinn, mhilis, Ghaoigheilge, a chur a cclodh 'sa fairsniughadh fud na
Cruinne. T.C.

AN CHEUD LEIGHION.

Air fheidhm airgid .i. iodhon, cim, cerb, conn, ór is monadh.

A né nach lách, nach feidheamhuil an rod, airgead,
muna é, no leithide, bheith sinn a ccaill mhór; gan riar ar
riachtanuis le faghuil, eadhon, an greasuidhe a, trath bheith
gan biadh na deoch da mhuirighin; 'sgan dadadh le malairt
aige, acht bróga, asain no ocraidhe b: chaithfeadh se dhul
ann a bhaicéara c; is saimh no péire bróg a thairgsion air a
luach aráin; is an modh ceadna a dheanamh leis an mbuis-
déir d air shon feola; is leis an mbruithbheoir e, mur an
cceadna; mas eigin dó a dhul aige a ceannach leanna.

a Asaire.
b Buatuisidhe.
c Aranoir, breoghaire, fuinteoir, sornaire, traillire.
d Brothaire, fleishdeoir, feoladoir.
e Cerbsire, cormoir, leannaire, scodhaire.

Acht b'feidir nach mbeith an baicéir a cho mór a bhfeidhm
bróg; 'sga m'fearr leis hata no bras: ansin chaithfeadh
an greasuidhe a dhul ann hataoire eigin, a bheith air dhith
bróg; is a bhróga a mhalairt air bhras f no hata; is é sin
a thabhairt don bhfuinteoir air son aráin.

Bheith so uile ro mhiochomhgarach; acht, tre fheidhm is usáid
airgid; ata an miochomhgarso cosga. Oir, faghan fear-
airgid, cosg a riachtanuis air, m as áil leis: ata an
fuinteoir a ccomhnuidhe faoi réir, arán a thabhairt air
airgead; do bhrigh go bhfuil cinnte, go bhfuighse air a shon,
bróga, ocraidhe, bras, móin, no rud eigin fhoghnas.

Ca fhad is ca mhéad an dochar, 'san chaill do b'eigin dar
sinsiribh fhuiling; ag malairt neithe air shon a chéile; sul
ma bhfuaras feidhm no usáid airgid, air ttús!

Atamuid toirmisgthe annsa Scribhín Dhiadha, b gan a bheith
ro shantach a ndiaigh airgid: is deimhin, gur leamh agus
gur drochghnás, c ar ccroidhe, 'sar ndúil a chur a n'airgead,
na a neithibh saoghalta air bith. Ataid glomairidhe d is pó-
tairidhe cho tuga sin do theanntsáithibh bidh is dighe; is
dream eile cho santach a ndiaigh eaduidhe míne sróill is seirce; e
go bhfuilid a ccunntabhairt a ndóigh 'sa rún a dhealughadh ó
Dhia; uimesin, dhearbhuighios ar TTighearna Iosa Chriost
dhuinn; ar nionmhus f a chur a ttaisce sna flaithis; ann áit
nach ccrineann is nach ttruailleann an leamhán, g na an
mheirg; is theagasas duinn gan a bheith ro churamach, na
doiriartha a ttaobh ar mbidh, na ar n'eaduidhe; Acht
Flaithios h Dé is fhíreuntachtsan iarruidh air ttús.

a Caithbhert, cailmhionn, eobhrat, innead no minnead.
b Briar no focal Dé.
c Olc, táir.
d Brughtach, meileachain, mórshaicheach.
e Sioda no sroll.
f Lón, stór no tacar.
g Miolcrion,
h Neamh no céil.
i Ionracus, iográs.

Níl cneadh na gne bhochtuine air bith, is doileighiste na

an tsaint; do bhrigh go bhfuil cobhair le faghuil do gach
easbhuighe choitcheann; acht ni coisgthear an tsaint go brath.

B'eidir don daidhbhir, a seal eigin éirigh saidhbhir; acht, an
santach, da mheud a mhaoin, biaidh go síor a bhfíorbhochtuine:
do bhrigh go bhfuil faiteach, bain le dadadh dha thaisce, b acht
a bheith do shíor a ceisneamh; agus, a cárnadh cisde dhó fein
air a tsaoghal so amhain: an nidh is measa le na dheanamh
saidhbhir a lathair Dé: air an adhbharsan, d'orduigh ar
TTighearna dhuinn "faire, is an tsaint a sheachaint."

Acht, budh cóir dhuinn a bheith ro bhuidheach do Dhia; a chothuigh-
ios is bheathuighios sinn le déghnithibh: c agus a bheith balach,
dithchiollach, le deighfheidhm a dheanamh dhiobhfa.

An bhail is fearr airbith air shaidhbhreas; agus is
sármhaith don ccreas .i. (i.e.) d an Criostuidhe; na boicht
'sa lag a chothughadh 'sa riar, a ló a ndigh is a riachtanuis.

Air an ocáidse; e is rud, ro fheidhmeamhuil airgead:
oir, is minic, a bheith nidh eigin, no acarra air easbhuidhe
air dhuine; nach a mbeith a chomharsa faoi réir le theacht
thairis; acht da ttugadh airgead, air uain, air iasacht no a
nasguidhe dhó, d'feadfadhse riar a cháis a cheannach;
cia air bith, biadh, eudach, móin no leabhra; ba toil leis.

Trath bhi gorta f mhór, is gainne a ttír Iuda; le linn Phóil
Abstoil; thuig na Criostuidhthe Greagacha, gur chóir, 'sgur
dhualgas doibh cobhair is furtacht a chur chum na naomh a bhi
a ttír Iuda: g do bhrigh go raibh se miochomhgarach, is do-
camhlach, arbhar a chur cho fada a ccéin; is go m'feidir
nach raibh nios mó, na riar a ccáis aca pfein: do chruinnigh-
dior suim airgid, bhi réidh iniomchra; is d'iomchair Pól é
go Hiúda: ann air cheannuigh na daoine bochta a ndochun h air.

a Bochtan, anbhfann.
b Cisde, maoin.
c Subhailcidhe.
d Viz.
e Modhso.
f Cread nidh is rídhéine na gorta?
g Gniomhartha 5.
h Sáith bidh is lóin.

AN DARA LEIGHION.

Air mhalairtuibh; is air fheidhm airgid.

Cia an fath, nach ngnidhneann duine dhó fein, gach ball
uirlis, innil, gleus is acarra, da mbionn le feidhm, da dhith
no air easbhuidhe air; is gan a dhul go tigh a chomharsan da
cheannach? Téigh go siopa no monarcha a an ghreasuidhe, is
fiafruigh; godas, nach gnidhneannse cláruidhe boird is cath-
aoireacha; cotuidhe móra is beaga; is ó fhalluinn go léine;
is gach riachtanus eile: freagórase thu; nar mhór dhó
iomlán uirlis saor-crainn b le aon chathaoir amhain a dhea-
namh go snasach: thogfadh an ean chathaoir amhain sin a
dheanamh; oiread uirlis, c is ghlacadh ceud cathaoir.

a Brae, diol-bhoth no forach.
b Altaíre, crannaghlach, drothloir, drubhoir, roithleoir, seibhnéir,
saor-connaidh no adhmuid.
c Gleus oibre, innil, nais.

Agus

da ccaithfeadh se fein an uirlis is na tairngidhe, a fhoirg-
niughadh: a níor mhór dhó ceardcha ghabhan .i. inneoin, treoir is
tairiosg; casúir, óird, is teannchoiridhe; boilg, ne, rac; bís,
aithe, is gearrthoiridhe; is móran eile bheith air bun b aige.
Réis gach gleus oibre, is ball uirlis; bheith na cathaoire-
acha mioshnasach; do bhrigh nach bhfuairse eolus na cleachtadh
na ceirdesin. Ba socamhla dhó bróga is ocraidhe a fhuaghál,
is roinn da luach a thabhairt air dhoisín cathaoireacha;
na a neanchathaoir amhain a dheanamh é fein. Bheith an chaill
chionda air an tsaor-crainn; da ttairgeadh se bróga no
ocraidhe a dheanamh dhó fein; is amhluidhe don tathlothar, don
asaire, is do gach aois c ealadhna eile. Da bhrigh sin, is
se is tairbhidhe do gach cearduidhe, ealadhuin d fein a thathuighe,
is a chleachtadh; chum a chomharsanuidhe a riar, is le cosg
a riachtanuis fhaghuil dó fein; mur luach saothair.

Acht, ata tíorrtha le faghuil; a bhfuil a bhfuirnne e cho amhus-
amhuil, f is cho neimhiulmhar g san; gan gnás, eolus, na cleach-
tadh, air dhiol na air cheannach aca, a riamh go fóil.
Foirngidhean gach duine aca so, a bhothóg fein, is fuaghan
a chuid eaduigh, is gnidhse dhó fein a churach no choite, is
fhorrach; h a dhubhain, a dhradh is ruamacha; a theudracha is
lionta; is gach gleus ann iasgaireacht, is gathuidhe, boghaidhe,
saithioid is sleagha ann fiadhuigh 'san sealga: maraon le
gead i beag fearuinn a shaothraghadh. Is mó agus is leor a
mbochtuine so fa dho, na a leithide n'ar measgne. Nil a ccul-
uidhe no bhfolach k nios fearr, na mar euduidhe róin no slis-
neach; no mar chroicnne cruaidhe ainmhinteadh, l dithleastuidhe:

a Dheanamh no inneoineadh.
b Faoi réir, réidh.
c Aois no lucht ceirde.
d Ceard no gnoth.
e Lucht na tíre, aoidhe.
f Fuama fiadháin.
g Miostuama, neimheolgach.
h Slat iasgaireacht.
i Gabhaltus, piosa no ball talmhan.
k Eibíd, brat, beart, breid, fuan, eadach.
l Airneis, beathuidhe, eallach.

is a mbotháin cho dona le liathchraoithibh a muc; a mbáid mur
amuir mhaide, deanta d'eanchrann; no mur chléibh fighte do
chairt; is a ccuid uirlis miostuama, is gairbhdheanta: b oir
ni é gach ilchearduidhe c is snasamhla obair; is d'eugfadh
na ceuda, dona hamhuis mhiostuamaso; ann a ttír, a chothoch-
adh 'sa bheathochadh oiread mílte dar muintirne; * go sughach,
sách, le sarshláinte, agus beag shaothar.

U 0401

Iomdha sgaith is flaith san Mumhuin,
Tír dhídean gach annbhfuinn,
Tír lán da mhel is do bheoir,
Tír chumhduighe gach dithleoir.
Mín chlár Láighionn go léir,
Iomud stead agus laoch mear;
Deas bhean shubhailceach chaoin cheoil,
Iomuid uaisle agus onóir.
Ni liachtuidhe fuinín air faith,
Na maighdean óg is ardfhlaith,
A ttír Uluidh na lann mear,
Sgiath na neach 'sna ttréan fhear.
Bheith Connacht molta, da mbe nn mo thocht,
Connachta aoibhin, gan ean locht,
'Sgo ndeir gach neach, da leighionn rann,
Gur bi Connachta, cruinneacht Eireann.
Ni feas dhamh oilean san rann,
Inse is áille iona Eire,
A bhfeur, a bhfiach, agas a bhfír,
A ttalta, a neallach 'sa 'ninbhear.
Iomuid cuanta lán do chrainn,
Is talta bána go fairsing;
Le cualluidheacht na bhfear air ttús,
Bion tromlacht iomuid ionmhuis.

U 0458

a Cro no fail mhuice no mhugairt.
b Cle, giobach.
c Jack-of-all-trades.

AN TREAS LEIGHION.

Air thrachtail is urghais tíre is mara.

Ataid iomuid gnothuidhe is malairteacha feidhmeamhla
eidir thíorrthuibh, da ngoirthear trachtail. Ni thugann
eintír gach uile nidh; acht tre thrachtail; thig le tíorrtha a
ccomhgar, is torrtha gach tíre, ata a ccéin is a bhfogus,
a fhaghuil le sochar. Ni fheadfadh canach a fás san tírse,
gan dian breo-lána. b Acht fásan se a maighibh Amaraca go
coitcheann; acht ni fheadann lucht na tíresin a shniomh
cho saor, is thig linne; do bhrigh go bhfuilmid nios iulmhuire
is nios cliste; is ar ngleus oibre nios fearr.

a Canur no caonar.
b Tigthe-teotha.
c An T'oilean úr.
d Obair shnath.

Is sochóire dhoibhsean an ollan a chur aguinne, le na hoibriugh-
adh ann eaduigh; is roinn don odharus d a thabhairt air ais

mur luach dioluigheachta: is amhluidhe a b'fúisce dhaibh is
duinne araon sochar, is gnothughadh a dheanamh.

Arís, thig Tea ó Chiona, is sughcrádh ón India shíar;
ni fhásadh neachtar dhiobh annso, gan dídean breolanna: a
nios lugha na orástuidhe b ó Phortagal, is ó thíorrthuibh
ó dheas. Acht fagham iad so uile, air sgeanaibh is air
ghabhlánuibh, c air dhimsibh is uirlis; airson euduighibh, a
gnidhmidne nios fearr is nios saoire na iad sean; is
na lucht na Chiona, d na lucht no Hindia shoir no shíar, 'sna
áitriobhthuidhe na Portugail.e

Godas feidhamhla, na is fearr do thrachtail na uisge? síl-
tear go nealuighion na mara, críocha na cruinne f a bhfad ó
chéile; acht tre leas is mhaith trachtala; deisidhid nios fuis-
ce da chéile iad. Da ma talamh clár na cruinne, as so go
Hamaraca; bheith sinne gan chanach, tre chosdas a charáis-
teacht; g ón fhadsan a ccéin: feuch, cia leor eachruidhe a
ghlacadh lucht loinge, a tharuing air thalamh; cceann bidh is
dígh air a naistear, is beatha do chaiplibh is da lucht
conganta is freastail.h

Acht, seoltar na loingis, gan chosdas na ccaiple, thri
thonnuibh na mara; le gaethibh go tapuidhe. Is neimhionn
cho réidh as bhogas long air bhuin bochna; i is tharaingthear
druibh k air dhromchla l bothair da chomhthruime: air an adhbhar-
san thochlamar lochorra m (le raidhtear canáil) thrid
thíorrthaibh; le arruidhe a sheoladh air dhruim uisge: thig le
cuingear chapol arrthach n athrughadh is a tharuing air uachtar

uisge (mur ata anois ann Eirinn) * cho luchta; is nach
bhfeadfadh a ttri noiread eachruidhe na caiple a chorrughadh
na shlaodadh a air bhothar da shocra.

a B'usa, 'sba réidhe.
b Torrtha mur abhla.
c Adhuil ghlaice, Picidhe is forcanuidhe, beara.
d Roinn, mir don Asia.
e Roinn no mir don Easpain.
f Domhain, bioth.
g Iomchar.
h Feadhmanuidhe no giolluidhe.
i Mara, go.
k Ais, Cairb, cairt, carr, corb, dré, droth, no feun.
l Uachtar no druim.
m Clais no canál.
n Bád, barc, cairbh, és, lung, noibheog, scaf no scib.

Nach mór an leimhe; is
fos an peacadh, d'iomuid chríchibh, a bheith cho eudmhar is cho
lasánta le céile; is go tteid a ccogadh; a náit trachtala
is urghuise b go siothchanta, ann aondacht le chéile; le'r
a mbeith gach taobh nios saidhbhre; is go mór nios biseamhla.
Acht is miothairbheach a bhios tiodhlacaidhe c Dé go minic
ag an druing lochtach d a ghnidhios drochusáid da saoghul,
is da sláinte, ag troid a naghaidh sithe is carthanuis.

U 0401

Inis fa réim agcéin san iarthar ta,
Da ngairid lucht leghioin tír Eire fialmhar cáil,
Saidhbhir a ngreithribh eaduidhe, is mionach bhreadha,
Or buidhe, a laochra, aer, as grian is táin.

Mel mhilis bhraonach, feur is lacht gan traghadh,
Lomairidhe glegeal, eadaidhe slachtmhar blaith,
Macairidhe saora, séin, is fearann ann gráin:
Flatha ba tréan le faobhar, airm air namhuid.

Nil ilpheist in Eirinn, 'sbeannuighthe an fód,
Nil alla bhéist chraosach aco na leon,
Sith-shoirbh beasa 's eigse gasda go leor,
Iliomud cléire naomhtha, teagasg na slogh.

Oilean na ttriaitheadh, diadha, fialmhar í,
Oilean na mbiathach, rialta, dian-mhaith í,
Oilean do riaradh cliar is rianairidhe,
Oilean na ndiadhairidhe, 'sttiarnaidhe sgiath-neart righe.

U 0458

a Tharuing.
b A ceannaigheacht.
c Bronntanais.
d Cionntach.
e Siothcháin.

AN CEATHAIREAMH LEIGHION.

Air chearbchlodh, a bon, monadh clodhbhuailte, b cronta c.

Codas, a ttabharthadh daoine a ccuid arruidhe, na einnidh
oile, mar mhalairt, air bhonuibh beaga óir no airgid,
práis na umha? d ma fhiafruigheann tu d'fhear; cread fa
ndeanann so; freagora se; mur fhaghan se gach duine faoi
réir a ccuid arruidhe a dhiol; air son na mbon mbeag clodh-
bhuailtese. Bheir an fuinteoir a bharruighín orrtha, gnidh
an tathlothar a chuid euduigh: agus da réir, do gach lucht ronna
eile. Ma cheisdeinn tu é, go de an fath ann a bhfuil an
fuinteoir is an tathlothar, agus gach neach eile, umhal so
a dheanamh; mur an cceadna: dearbhochuidh se gur fa an
adhbhar cheadna.

a Airgead cronta.
b Formanta.
c Inrith.
d Ban, crón, copar, iris, umha, unga.

Thig leis an bhfuinteoir, is leis an

tathlothar, leoso, a riachtanus no riar a ccáis a cheannach,
ó'n muileoir, ó'n iasgaire, ó'n ngreasuidhe, ó'n mbrothaire,
ó'n aranoir, no ó fhear ronna air bith eile.

Cionas a fuaras amach air ttús; feidhm na mbon
mbeagsa? no cionas a d'aontuigh na daoine a ccuid bidh is
euduighe, a ngleus oibre is gach nidh eile, a thabhairt air son
na mbon mbeag airgid no óir se; ata air bheag fheidhm
do dhuine air bith; muna a malairt air shon nidh eigin eile
aris? sílean daoine go rithean boin, cho maith le airgead;
is go bhfuil measta da réir; mar ataid cronta le'r an
reachta is iomhaigh a an riogh. Acht ni amhluidhe ata: oir
da mbeith bon cho mór le scillin deanta d'umha, is cronta
mur scillin; b ni gheabha oiread aráin air; is gheabha air
scillin deanta d'airgead: d'feadfadh an dligheadh a chur
a dh'fiachuibh oruinn, scillin a rádh leis; ni mheudochadh an
t'ainm sin a luach. Chaithfea tri no ceathre oiread
diobhso, a thabhairt air luach pighne d'arán: guras nach
é an reacht, na an iomaigh arduighios luach na mbonsa.

Arís, da leagha uimhir mhaith do scillnibh ann aonmheall
airgid; bheirfeadh gabha-airgid, beagnach oiread air, is
bfiu na scillneach; air a modh cheanda do gach bon óir;
oir, ata an t'airgead is an t'ór measta; cia air bith
a mbonuibh, a liachuibh, c no a n'uscaraibh d bréagha air bith eile.
Is fiu an t'umha a luach; gidh nios lugha a meas; cia air bith
a mbeillibh, e ann oighnibh; a ccoiribh no a ccionóguibh.
Ni inneonadh daoine, boin óir na airgid, na miotuil air bith
eile; mur mbeag gur bh'fiu a luach iad a roimhe sin.

a Aibh, dreach, nin, fighir, muadh.
b Bon no piosa dha phist dheug .i. 12p.
c Sponóga no lene.
d Forgo, leuga no seoid.
e Ceitel, corcain no eabroin.

A ttíorrthuibh eile ataid roda beaga, a rithios air son air-
gid, ann áit na mbon so: ata dream daoineadh mur gheiltibh

a bhfrithnibh a sa ccoilltibh; da ngoirthear Neogroes; b ata
cho ceanamhuil air shligibh c deasa, 'sgo ccuireann a ccuid ban
mur mhuince d fa na mbráid iad. Freagruid is rithidh siad so
air son airgid. Air chaogad diobhso, d'feadfa oiread bidh
a cheannach, as d'foghnadh a ccathadh lae mur bhéile: ata a
rannuibh eile don Afraca; ann a rithid piosuidhe euduigh can-
uigh, d'eandhatha is toirte; air son airgid, sesin, glacar
na miorrtha canuighse, mur mhalairt air son gacha gne
arruidhe, le daoinibh gun rún a ccaite: acht a malairt
mur dhioluigheacht air son netheadh eigin eile arís.

Acht nil eanrud acaso; cho comhgarach le boin airgid no
miotuil eigin eile. Nil neachtar aca cho soibhriste, na
cho sotháisce; forradhso bheith athchomar réir a ttoirte 'sa
bhfiubhas: acht, is é so righfheidhm an óir 'sa nairgid. Ata
boin umha is phráis a ngar mhór a mion dhioluigheacht; acht,
neamhchomhgarach a suim mhór. Bheith luach bo no eich ann iris
no a n'umha, ro achranach ó na ttroime; oir budh bheag an
t'ualach d'einneach, luach dochad e eachruidhe ann ór. Ata Bille-
ciste f go mór nios réidhe; gidh goirthear airgead paipéir g
air; ni airgead, bille-ciste, air ean mhodh; acht is geall air
dhioluigheacht airgid é: ni thabharthadh einneach dadadh h air
bhille-ciste; muna a mbeith se cinnte, go bhfuigheadh se ór no
airgead air arís. Acht chofhad is chreidios daoine
so, glacuid na billidh-ciste air son airgid: do bhrigh go
ttig leo, a malairt airson airgid no óir, réir a ttola.

a Iarcculta, fiodh.
b Dream fiadháin ciarghorm, cuid eile dubhdhaite no crónbhranach is
lithshearach.
c Da raidhtear coweries.
d Braislead no fail.
e Fithche, 20 recte dá fhithche 40.
f Da raidhtear banc-note.
g Anois, ann áit croicne.
h Faic.

AN CUIGEADH LEIGHION.

Air luach, fheidhm is mheas mianuigh, is neitheadh eile.

Nil miotal air bith, cho réidh inrith, ann áit ceirbe, le
ór no airgead: do bhrigh a luighead an áit thaisce; is da
réir, a mhór luach innmheasda; ráidhtear leo manna daora. a
Cia an fath gur saoire iaronn b na ór 'sna airgead? oir,
air ean chor, nil siad a ngoire, cho fheidheamhuil: bheith
caill mhór oruinn .i. gan sgeanuibh, dimhis na spáduibh;
gan falcuibh, searruibh no curranuibh; sluasduibh, geannairibh c na
láidhibh; gan spealtuibh, craoithibh na gabhlánuibh; gan gill-
eab, d scraif e na buimbelead; f biail, tuagh na tál cúil na
deise; beacht, g ingir h na lioghán; lann, glas na aillfhés; i
gan ceacht, gleus oibre, na tarachar; is gach acarra eile:
oir ni fheadfadh súd, a bheith cho maith, na cho soidheanta,
gan cruaidh is iaronn; is bheith uirlis no nais deanta
no inneonta d'or no d'airgead, ro bhog is suarach.

a Ailp, bann, ceor, gad, taill, tairp, meall chime, óir no
airgid.
b Eabradh.
c Farca, francaire, ord, tuar, leirist.
d Siseul.
e Sadhbh, rudhbh, serr.
f Gimelead, tarchar.
g Compás.
h Drudh, gurn, eang.
i All, nall, feistreach.

Le súd a thuicsin, is eigin breathnughadh, nach iad na
nidhthe is feidhmeamhla, is coitcheine bhios nios daoire.
Nil nidh air bith cho feidhmeamhuil le aer is uisge; gan súd,
níor bh'feidir linn marthan, na bheith beo. Gidh taid súd ann
a leor áitibh cho fairsingsin, is cho saor; 'snach ttabharthadh
einneach dadadh air a son: mar faghthar a nasguidhe iad.

Acht, go deimhin ata an t'uisge cho gan ann áitibh eile;
is go bhfuil na daoine réidh umhal a cheannach. Léightear
'san Scribhin a Dhiadha, liacht b imearus a bhiodh fa thobrachuibh
uisge; do bhrigh go bhfuil na toibreacha cho gann is cho
tearcsan; ann 'sna tíorrthuibh shoir; 'sgur saidhbhreas
mór sealbh uisge. Nil uisge nios leor fheidhmeamhla
ann 'sna tíorrthuibhsin; ann a ccaithfidhe lucht na tíre a
cheannach go ro shastuidhe, na ata nar measg fein; ann
a bhfuil aguinn ar ndochun; tre mhór mhathas is thiodh-
lacuibh ar Ndia. Oir isi an ghainne mheuduighios a luach;
is cia air bith áit a mbion an t'iaronn dofhaghala; bion
a luach da réir. Ann oilleanuibh dar ghluais ar ccabhlach; c
bhadar na daoine cho andula, is cho santach ann iaruinn;
mar nach raibh dadadh 'sna críbhibhsin de; go ttugadaois
go fonnmhar muc d ramhar air ghlac thairngidhe. e

Acht, is anamh faghthar iaronn a ccríchibh eile; an rud
is feidhmeamhla air bith; do gach uile ghne meatuil. Acht
tre olmhathas f chionda ar Ndia; ata se aguinne go réidh:
acht go bhfuil se fa mheas; is go bhfuil a luach le faghuil air
a ccomhnuidhe, mur is eigin a thochailt as mianach; is a los-
gadh a bhfoirnís no soirn; is arís oibriughadh ann uirlis; sul
ma ccurthar a bhfeidhm é.

a An Sean Reacht, 'sa Reacht Nuadh, Biobla.
b Leor, móran.
c Loingis, muirfheacht, uingin.
d Arc, aitheach, banbh, birid, collach; cráin, céis, féis, fiaclach,
fionn, fithean, lia, lupait, morc, porcán, rap, rucht, sigh, triath,
torc, torcán.
e Clo, eo, dul, forman, piona, seamsa, spíce, taca.
f Grás.

Da bhfásadh sgeana is tairngidhe

ó nadhuir, réidh le tiomsughadh, mur mhion chlocha;
bheith siad gan mheas; air an adhbhar go mbeith siad le
fághuil gan dadadh: is bheith cho feidhmeamhuil is ataid
anois. Ni gainne amhain a gniodhios nidh air bith daor;
mur a mbeith adhbhar no saint ag aonduine a shealbhughadh.
Ataid cineil clocha ann, cho gann is cho suarach sin; gan
deise na meas; 'snach ttabhartar dadadh orrtha. Ni tha-
bhartha einnidh, mur mhalairt air a leithide súd: ni mar
ataid sofhaghla; acht mur nach bhfuil eantsuim agad ionta,
thuga do chloich roidheas is tearc a bheith andaor; gidh bheith
gan fheidhm; ach mur ailleugán no fhallon ag flaith a eigin.
Amhuil adamant, forgo, geineog, leug, neamhan b no
oirgréis. Oibrighion daoine go cruaidhe air luach
saothair; ni le biadh is folach amhain a cheannach air; acht le
greithre, druin is seoid a fhaghuil. Tnuthuid go mór leo so;
ni mur ataid taitneamhach don tsúil amhain; acht mur
meastar gur cosamhlacht saidhbhris iad do lucht da ccaite.
Bheith crodhbhuinn c do fhionnscoith d ni b'áile na aoidheog e sna
seud no crios mín seirice: acht ba deise le mnaoi iad
so ó chionda a chatadh, f na bheith le rádh, go mbeith gan chos-
das; 'sgo bhfuil an fhionnscoith le faghuil air dhochar a
ccruinniughadh 'sa ttiomsaghadh.

Ni caill do dhaoinibh iad fein a ghleus, léir a slighe 'sa
nacfuinne; acht is caill romhór doibh pfein, a ngrea-
sughadh le greithribh daora, os cionn a slighe 'sa ccom-
uis; ann a bhfuil cunntabhairt a nioslughadh go soiche náire
is bochtuine. Is minic a chaithfid dairgead a ngreithribh; a
bhfearr a thabhairt air son gléis fheidhmeamhla is trios-
cáin; le na ccathadh le glaine is le feidhm.

a Saith, sgaith, saoith.
b Druin, geam, pearla, ród, seoid, túis .i. clocha geanamhla, da
ngoirthear jewels is diamonds.
c Mind, rosuidhe.
d Blath no scoth dheas.
e Creasa, gréis, lásiudhe.
f Le na córughadh no greasughadh.

Oir is gráin

don tsúil le feuchaint, culaidh bhreagh, bhreagh, is gioblacha
a neinfheacht: ata súil is doigh aguinn anois, go ttuigir, nach
bhfuil einnidh measamhuil, nach ccaithfidh bheith cionamhuil; ni é
amhain air son fheidhme no dheise, na ean mhaith air bith eile;
acht fa na ghainne: se sin cho dofhaghala; snach bhfaghthar
e a nasguidhe; is dona nidhthibh iondula so; na nidhthe do-
fhaghala is measamhla so. Se so an t'adhbhar fa bhfuil
an t'ór is an t'airgead nios measamhla, na an t'iaronn.
Da mbeith siad gan feidhm na deise; ni thnuthadh eanduine
leo; acht a bheith iondula, mur ataid nios measamhla na an
t'iaronn; do bhrigh a tteirce is a ngainne; ni faghthar iad,
acht a mbeag áitibh; is sin fein a mion thoirtibh.

Feuch, is a bhfoirm luaithruidh, a faghthar an t'afoist 'san
t'ór; le cruaidh mheasguidh an ghainimh a sruthuibh airidhe.
Faghthar cuig phonta dheug airgid, air a luighead saothair is
cosduis, le ean phunta amháin óir se so an fath go mal-
artar cuig phonta dheug airgid, air aon phunta amháin óir.
Acht maraon le ór bheith measamhuil is gann; ata adhbhar
eile riachtanach, le nidh dheanamh measamhuil (se sin le
rádh) bheith cho maith 'sgo bhfuighidh rud air a shon: is eigin
don rod a bheith ionmhalartha. iodhon. ata sláinte cho
sarmhaith sin, is cho dofhaghalasan, is go nabrar; gur
fearr í na táinte 'sna luach air bith: acht ni é so fír-
bhrigh an bhriathair. iodhon. a luach. Oir ni thig le eanduine
a shláinte a mhalairt air ean rod eile. Oir is iomdha
ochthar saidhbhir, a bhearadh go tapuidhe, míle punta, no b'fei-
dir deichmíle punta mar mhalairt, do thuata, air a shláinte
mhaith: gidh thucfadh go ma mhaith leis an tuata a leithide
chunradh a ghlacadh: acht gidh go scaithfeadh se ball da
bhalluibh dhe, ni fheadfadh a chur air dhuine eile. d'feadfeadh
se scaradh le na shláinte le antoil no craos; acht ni
fheadfadh se a seachadadh; do neach air bith eile.

AN DARA ROINN, DON CCUIGEADH LEIGHION.

Air bhunadhus is bhrigh na nidhtheádh so, fiostruigheadh na
léightheoiridhe iad fein; is air ttus air na ceisdeanaibh so,
a leanas; mur a bhfuil eolgach no cleachtach orrtha ó chionda.

Cionas nach fiu dadadh an t'aer? a Gidh da fhiudhas é;
faghthar a nasguidhe é; cionas nach bhfuil meas air chineal
clocha ganna, gan fheidhm na deise? Do bhrigh mas nidh
dofhaghala iad, nil bean ag einneach orrtha: cad nach bhfuil
deaghshláinte, na rod ro mheasamhuil? air an adhbhar, gidh
ro gheanamhuil, is dofhaghala, nach bhfuil inseachada; se
sin, nach ttig le neach a seachadadh na scaradh leithi do
neach eile? Cionas go bhfuil spád b inmheasda? Air ttus,
go bhfuil feidhmeamhuil is ionghlaca; agus nach bhfaghthar
é a nasgaidhe; is fa dheoigh, go bhfuil inseachada; sesin,
go ttig le duine a thabhairt do neach eile. Cionas gur nios
fiubha lenn no liach airgid na spád?

a Anál, daghar, gaoth, fadht, siob, soin, sidhe, seafnadh.
b Feac, ráin.

Do bhrigh, gidh nach

bhfuil nios feidhmeamhla, mur ata nios gainne no nios
dofhaghala, tre dhochar, mianach an airgid a thochailt.

Trath faghthar ein rud no nidh ceanamhuil air shaothar;
is ata doghaghala gan an cruadhshaothar sin; da bhrigh sin,
chitheam daoine ag oibriughadh go cruaidhe air a shon sin:
is amhluidhe thógas neithe daora, mór shaothar is cosdas.
O so sílean go leor daoine gur be an mór shaothar so
arduighios luach na nidhtheadhsa: acht is miobharamhuil
mhór so; oir ni é cosdas an tsaothair a bhisighios a luach;
acht seach sin; se bisiughadh a luacha, a bhrostuighios na
daoine ann saothair le na ghnothughadh. Iodhon. téighid ias-
gairidhe a ccuntabhart mhór air bhuin bochna, a fliuch, fuar
ag iasgaireacht, súil le luach mór air son a saothair; acht
da ccaithfeadh iasgaire iomlan oidhche cor taobha le ein
iasgán amhain; trath b'feidir go ngabhfadh fear eile, míle, b
le linn seoladh a measg tochair c éisg; cionas a dfeadfadh
an cheud fhear, iasgán fein a dhiol cho saor le fear a mhíle
nach bhfuair nios mó dochar na fear an iasgáin? Thuga go
sgingfeadh bradán no cuaidhiasg d a mbád, gan chosdas
na saothar an iasgaire; ni lughaide a luach don mbádoir,
air a shonsin. Da ccasuidhe pearla le neach, trath e bheith
ag ithe oistridhe, e ni bheith a luach nios lugha, na da mbeith se
a tomadh f na dhiaigh a ccaitheamh an lae. Uimesin, ni é
dochair a saortha, gnidh nidhthe daora; acht a ttairbhe a
bhrostuighios lucht da saortha, ann luach a saothair. Is
mar so mheas Dia ann a mhór eagna; nar mhaith don duine
bheith diomhaoin; tre na mhór mhaitheas, gur chum se gach uile
nidh, le roinn diobh a fhaghuil le saothar.

a Aigean, amh, aibheas, bath, bla, bo, bochna, clo, fairrge,
fraig, go, gaoth, glas, lán, lo, loch, lear, macht, muir, prann,
rian, sáile, tabhairn, tabh, treathan, treathra.
b Deich cceud.
c Mocht, scang, scor, sgaoith éisg.
d Iasc da raidhtear sturgeon.
e Maorach, murthorrtha, toruscar.
f Snámh.

Ata d'fhiachuibh air

an duine a bheatha shaothrughadh le alus a mhaluidhe; oir is
ó shaothar na colna, faghthar gach saidhbhreas, ana, soth is
mílseacht; le'r ttig linn cearda is teangtha, * fhoghluim.

* Dearbhuighion Ollamhna Chlár Cuinn,
Nar fritheadh san domhan, le na linn;
Teanga ba tréine fuaim is reacht:
Iona sean ghuth Inis-alga. Eire.

Níor dhéilbh fós, an domhan uile,
Teanga is milse, na's mórthuille,
Do bhriathruibh binne, is cumhra blas,
Iona caint, is fírcheart cunntas.

Is milis an teanga, an ghaoidhelge,
Guth mín, gan cobhair choighchríche,
Glór, gle, grinn; glana, gasta;
Suairc, sáimh, séimh; sult-bhlasta.

Gidh gur seanda, an teanga Eabhra,
'Sgur léighionta an teanga laitteanda,
Uatha, o thús, níor fritheadh linn,
Fuaim focuil a riamh; da ccomaoin.

Buidheachas do Dhia air ttús da chion,
Is do na Bráithribh Rioghdha, le mo linn;
Thug dhamhsa cobhair, clodh is cead,
Le na farsnughadh fud an domhuin.

Go ma fada buan, a sliocht a ccróin;
Síorchur daonacht, ceirt is cóir:
Go ttreoruidh an Coimhdhia, sinne, leo,
Go glóir, bhiothsuatháin na fflaithios.
T.C.

AN SEISEADH LEIGHION.
An cheud mhir no rann.

Air thuarasdal. iodhon. luach saothair, cumha, duilgne, a ruth.

Ata roinn do lucht oibre nios fearr diolta; sesin;
fhaghas luach a saothair nios fearr na chéile. Saothair-
uighean saor-crainn nios mó na airiomh b seisrigh; is saor-
uighean cloccaire c nios mó na neachtar: 'sni ó obair
einneach aca bheith nios docaluidhe na chéile. Is amhluidhe
ata le intleacht na hintine; mur shaothar na colna. Ni
mó luach saothair chléirigh an bhaincéara, d a fhairios go buan
a mbun cunduis, na duais an reachtaire e no an leagha. f

a Duais, fost, felg.
b Creadhaire, fearannach, feine, iocuidhe, talmhuidhe.
c Cearduidhe clocc no amfhaire.
d Cimire.
e Dlightheoir, dlightheamhnach, eagnuidhe, tearmantoir, tagarthoir.
f Doctúir, dunn, freapaire, ícire, ollamh.

Chithir ó so, nach bhfuil cunradh an tuarasdala, réir
dhochar na hoibre; acht réir luach a tsaothair.

Acht cia ann a bhfuil luach na hoibre? Ata luach gach
gne oibre, réir luach einnidh eile; bion nios mó, no nios
lugha, réir a ghainne no fhairsne; se sin dochar a bhfaghala.
Da mbeith nios lugha cosduis, is ama no dochair, a
faghuil punt óir, chor le faghuil punt umha; bheith an punt
óir cho saor leis an bpunt umha. a

Cadas a bhfuil clogairidhe is deirgleagha b nios gainne
na saoruidhe crann no cloch, 'sna le airiomhna? Se sin,
cia aca is sochóire, no is soidheantaidhe, clogaire, iona
ingir c no airiomh seisrigh? d

An fioradhbhar, go ttógann foghluim ealadhna an chlog-
aire nios mó cosduis: caithfigh clogaire no deirgliagh
nios mó ama a foghluim a cheirde; sul ma bhfeadann a sháith
eoluis fhaghuil, le nealadhain a leanmhuin: guras mur bhfuil
cosdas agad, le do chothughadh a ccathamh do thearma, is
le d'oide e a dhiol, as do mhunadh; ni eidir leat a bheith do
chlogaire, na do dheirgliagh. Is ni rachuidh athair air bith,
da mhead a thacair, a ccosdas múinte a mhic; muna mbeith
sairchinnte go ghnothughadh nios mó, na saorcrainn; a fuair
fios a cheirde go mór nios lugha. Acht is minic a meath-
ar run is súil dhuine, cho maith le doith athara san modhso.
Acht da mbeith an mac miostuma, dall no diomhaoineach;
is nach bhfeadfadh é fein a chothughadh le'n ealadhain; bheith
cosdas a mhuinte is caill na haimsire amugha.

a Iris, práis.
b Cuisleoir, flannoir, lannsoir, laimhliagh, taithliagh, taoph.
c Saor no snoidheoir cloch.
d Sé eich.
e Múinteoir, pupa, teagasgoir.

Oir ni é cosdas muinte an deirgleagha, dhaoirsighios luach a
shaothair, a cur coise briste na suidhe; nios mó na luach
saothair an tsaoir-crainn a daingneadh coise no rine a

stól mhór. a Acht se cosdas fhoghluma na healadhna, ghannuigh-
ios uimhir na ndeirgleagh: is se so bheirios air uimhir na
ndeirgleagh bheith níos gainne; agus is si an ghainne cheadna
bhisighios a nduais is luach a saothair.

Guras, go bhfuil luach saothair gach uile gne oibre,
mur gach nidh air bith eile, nios daoire, no, nios saoire;
réir an uimhir. B'feidir go bhfuigheadh fear intleachach
nios mó luach saothair, na fear eile; a chaitheadh nios mó
ama is cosduis a foghluim na ceirde ceanda. iodhon.
b'feidir do dhuine ghrinn, ioldhánach b a lidhealbhadh, c beith na
thogh cearduidhe; gidh nar choisin a mhúnadh nios mó táille, d
na tucthar as múnadh cearduidhe nios táire; is b'feidir
go saothrochadh se deich noiread le sócal, leis an bhfear
eile le dócal. Acht se an t'adhbhar ceadna fa bhfaghan
lucht intleachta e nios mó díoluigheachta, na daoine eile; as
gainne agus as teirce lucht na h'intleachta, is a nobair da
réir: bion siad ro mheasamhuil, ó luighead a macsamhla f le
faghuil. Taid lucht ceirde eile, nios fearr diolta seach
an adhbhair ó cheanda, is ni as táille, na fiubhas intleachta
air ean chor; acht ata nios mó tuarastal ag cearduidh-
thibh a leanas ealadhain mhioshlán, chuntabhartach no bhro-
ghach, na ag daoinibh a dhiultochadh a leithide so, air ean
mhodh; do bhrigh nach leanfadh daoine, gan duais mhór, a leith-
ide. Se so an fath a bhfuil dathadoiridhe tighe, lucht coil-
éir no mene; mionadoiridhe, lucht dheanta puduir, is lucht
scuaba muchan; g is gach ealudhuin mhiothaitneamhach eile
diolta go mór, is nios fearr, na iad súd shuas.

a Clár, bord, furm.
b Grinn, glic, ilcheardach.
c Briocht, brindealbhadh.
d Tuilleamh, ionnaradh.
e Eagna, eolus, stuaim.
f Leithide.
g Similéir.

AN DARA RANN, DON SEISIODH LEIGHION.

Sílean dream, gur eaccoir; gun oiread táille a tha-
bhairt don te oíbrigheas go cruaidhe, leis an te nach
noibrighean cho mór: is deimhin; cceann a bheith eaccórach
ata ro cruadhbhogach; go ccaithfeadh duine air bith oib-
riughadh do neach air bith eile air luach saothair, réir a
thola fein. Mur so bhios na sclabhuidhthe, a a thománas na
tioranuidhe b ann oibre, air a ccothaghadh c amhain; mur as-
ail no chaiple. Bheith se na mhursanacht d is neaccóir
cho mór; is da ccuirfinnse d'fiachuibh air einneach; a
shaothar, a chuid euduighe no airnéise; a ghrán no ean
rod da chuid, a dhiol air ean luach, dar mhian leam
a thabhairt air.

a Saithe, tráill bhochta.
b Foirb no deanair.
c Beile bídh.
d Sclábhuigheacht.

Acht ni docal na dochar; ceannuidheoidhe

is reicidheoiridhe a bheith air a ttoil fein; a roghuin
aicsin a is thairscin ag neachtar. Is fear diolta
saothair, an fear oibre; is ceannuidhe saothair, an fear
fosta; b fagthar mur shasamh air a ttoil fein iad: mas
roghuin le duine luach is mó iarruidh, air choirce chrui-
nneacht no shiagol, orna; ponar, pis, siorr no ros: air a modh
cheanda, thig le spailpín oiread tuarastal iaruidh is
roghuin leis; acht bheith se docalach is corr, c a chur
d'fhiachuibh air dhaoinibh eile a fhostodhadh da neimhdheoin
air a modh soin; is d'aidmheochadh an spailpín d fein, nar
chóir a leithide ghnás a fhuiling; da ccuirfidh a leithide air
fein: se sin, da ccuirfeadh tathlothar, saor-crainn no
greasuidhe d'fiacuibh air a bhfostoghadh, no a ccuid arr-
uidhe a cheannach da dhaimhdheoin, air luach air bith dar
mhian leofa aicsin no iarruidh.

A nallód, bhiodh tuarasdal lucht-oibre suidhte réir an
reachta; e maraon le cáin air dhuine air bith, d'ardochadh na
d'ioslochadh é thar aithne an reachta: acht mheath na dligh-
these, tre dhith a ccóra ann mathais na'n sochair. Acht trath
thuig an sgológ nar bhfiu a ghnothuidhe an tuarasdal a dhiol,
réir an reachta; bhris se an mheithiol; f acht roinn da ttoghadh
a d'fhosduighse, le fiudhas an fhearuinn a shaothrughadh; guras
go raibh an barr ni búdh lugha na bhi dúil na rún ag
na feilmeiridhe thabhairt do thogh na bhfear; d'feach cuid
dona sgológuibh iad súd romhraidhte a fhosdoghadh arís; air-

bhiseach tuarasduil roidhísiol, a ganfhios; air eagla an
reachta.

a Reic agus ceannach.
b An scológ no an máighistir.
c Docrach, eaccorach.
d Féarandach.
e Adh, acht, dáil, dleacht, dligheadh.
f Lucht oibre.

Is d'feadfadh so a dheanamh, ni b'fuiside;
air na ttabhairt lóin gráin doibh; air chunradh ni budh
lugha: no air mhodh shochorach eigin eile. As so, bros-
tuigheadh na sgológa eile, ann a slighe chionda; chor nach
ccaillfeadh siad plúr a na bhfear. Guras gur
neimhnidh reachta mur so, gan mhaith na fhoghnadh.

Modh is fearr do lucht oibre, is do lucht da bhfosda;
do lucht reaca is ceannach; aicse is síre bheith air a
roghuin fein, ag gach neach; a ccunradh b a deanamh le
chéile, masda neoin; c no a bhriseadh, mas da neimhdheoin.

d'feadfadh lucht oibre, go leor da ccruadáil is anrodh
a chosaint le faire is le coguilt; d fa choinne lae a
riachtanuis. Is gnath leo millean a chur air dhaoinibh eile;
trath ba chóra an aimhleas e fein a chosgadh: trath shaoth-
aruighios neach luach maith saothair is chaithios se é, cho
luath is faghthar é, a ndrobhlas f dhithiugsach an áit roinn de
a chur a ttaisge, fa choinne lo a dhithe 'sa chruadhbhoige:
ni cóir dhó daoine eile a cháineadh air a shonso; acht
é fein fa na leimhe is ainbhfis: mar luaightear a bhfoir-
sgeul g na mbeach h ann so sios.

a Roighne, roghuin, fiudhas, sármhaith, scaith, toghadh.
b Ceannath, ceangal, margadh, naidhm, réidhteach.
c Ail, fonn gion, mian, rún, toil.
d Balacht, cuibheasacht, deaghbhail measardhacht, sparaltacht.
e Donas, dobharnacht, miofhortún, mioshonas, mioshoirbhe, trasgrath,
tubaiste.
f Anchathadh, dioblas, drochrath, miobhail.
g Braisceul, finnsgeul, oisbreug.
h Apes. Beach, beachóg, beachnan, beathmhan, crainbheach, earc,
guanan, sairbheach, seillean.
Vespa. Beachan, beachbhreac, beachchapuil, beachruadh, cearnabhán,
cleor, cleorán, coinnspeach, cuil, eirchbeach, leasan, ladroinn saithe.
Examen. Mugal, sgaoith, saitheamhuin, seis, saith no urchor beach.
Fucus. Durdán, dranndanach, seillean-amh, laididh-circe, liun,
priompollán.
i Corrachaoguil, dordán, dreolán teasbhuidhe.
k Basca, curtha, claoidhte, fann, lag, reanguidhe, tlaith, ciocrach,
ocrach.
l Arcbhoth, beachairc, beachlann, corcóg, cruinneog, sgeap, scannlann.

Thainic dorsán i trothailte k le fuacht is gorta ann airce l

fa na hiomlán meala; is ghuidhe na beacha go truagh-
anta a fhortacht, le beagan da saothar bhlasta, chumhra,
ann a mhór chruadhbhóige, d'fiosruidh beach dona bechibh
dhe; cionnas mur caith se a shaoghal a ccathamh an tsamhruidh;
is ca an fath nar choigil se lón a mur rinneadarsan:
is fíor sin, do ráidhte an dorsán: chaith mise mo shao-
ghal go súgach, sách; a gól 'sa damhsa, is sinm ceoil do
lucht rince; gan smuaineadh amháin air fhuacht an gheimh-
re. Is neimhionann ar slighne; air san bheach: cruinnigheam
san tsamhradh, is coigleam fa choinne ar riachtanuis
geimhre; acht is dual b do lucht óil, cronáin is damhsa;
gorta san ngeimhreadh; air son a ndiomhaoinis foghmhair.

Nach lach críonna an bheach, gnidhsi a nead;
Le gréin, is le teas an foghmhair;
Balughadh ó gach scoith, da bhfásan air fhaith;
Céir mhír, le críathra nuachruthughadh:
Sí an tsairbheach an rioghuin, air iomlán na scaoith,
Chuirios an pór go stuama;
Go lionntar gach cíor, do mhel no do shíol,
Le mílte a chur a rís ann foghnuidh.

Cia gur glic na fir, is clistidhe na beich;
Air sgéithibh, a deanamh foghmhair,
Co luath leis a ngaoth, mur eanlaith na ccraobh;
Freastal na síon, go luathmhur:
Siad so an sluagh, a sheolas go luath,
Frith chríchibh a naedhir, go crodhgha,
Is dhírighios a ttriall, trasna na sliabh;
Fa chuantuibh 'sfa rasuibh cnúbhar.
Siad beathmháin na sgíp, saoruidhe an tíghe;
A foirngniughadh na ccíor go treightheach;

Is lucht chruinne na dígh, a tomsughadh an bhídh,
Fo choilltibh 'sfa ghleantuibh feurmhar.
Ni dháibh pféin amháin, cruinnighthear an barr;
Foghnan se don ccineadh dhaona:
Mur shompla do lán, gur cualluigheas is fearr,
Ann tromlucht na tíre a mheudughadh.

Is teagasg do gach flaith, obair na mbeach;
A cruinniughadh meala is céireach;
A dibhirt ó'na n'airc, ladroinn gach saithe;
A chaithios a saoghul le méirleacht:
Eircbheich is daoil, is cearnabháin na sgaoith;
A gaduigheacht a naimsir saothair:
Is dorsáin gan mhaoin, a ndoras gach sgíp,
Trothoilte, ag iarruidhe déirce.

Dearbhuighion a nfáidh, go bhfuil saothar dhuinn a ndán;
'Sdo mharthannuibh an domhain bhraonuigh;
Gur sar-mhór is fearr, nidh thabhairt do lán;
Na dadadh fhaghuil, go brath, air dhéirce:
Is lón da thír, an fíreun feasach fíor;
A choiglios a mhaoin ann féile;
Nach ccaitheann a shaoghal, le imirt na le baos;
Le misge, iona le dithcéille.

Is cludh don ccrích an fior, furtach, fíal,
Chuidighios le lucht an tsaothair;
Luchtuighios a lóng, is sheolas í air toinn;
Le tuilleamh chur a rís ann féime.
'Sí trachtáil na ccríoch, a mheuduighios maoin,
Is saidhbhrios ar ttíre a naoinfheacht.
Go lastar ar ccroidhe le eolus na síghe. * * An Soisgeul.
Is glóir mhór, don Dúileamh Naomhtha. * * Ar CCruthuightheoir.

AN SEACHTADH LEIGHION.

Air an t'saidhbhir, an tsáith is an teann;
Air an daidhbhir, an mbocht is air an bhfann.

Seach iad so oibrigheas air son a mbeatha; air bheag
no mhór thuarasduil; ata druing eile nach noibruigheann
is nach saotharuigheann a mbeatha air ean chor; ata
saidhbhir go leor le iad fein a chothughadh air a saidhbhris
fein; no air thacar is maoin a naithreach.

Taid roinn dona toicibhso, go deimhin, cho grinn glic
sin; 'sgo bhfoghnan siad a ghnothuibh na comhdhala; a san
ionaduibh eile; roinn na maorrtha, b sirrioma, c 'síthbhethe, d
síothchoimheudthe, seanuidhe, e breathmhuin f is rídiridhe, g

dlightheoridhe a 'sna narg mara is ceannfoirt b tuaithe:
flatha scoithe is tainiste c measg na bhforuaisle d 'sna
nollamhna; e maille re aois ealadhna is dhana: acht go bhfuil
so air a ttoil fein.

a Duan, dáil, ceanaid, airdthional, comhairle, mordháil no parliament.
b Lucht faire na siothchána, is freastal air gnothuibh fearanda agus oile.
c Eangmhaor, saothmhaor, choigeach.
d Brugh, brughaire, giuistís, mére.
e Comhairleach, cuiread, duanairteach, féiseach, probhal, rídire condae.
f Badhlann, beara, barn, barún, rachtaire, seaghlann.
g Airdcheann tuaithe, cuiridhe, marcach, ríghfheanaidhe, rídire an
chreasa ordha, marascal.

Ni oibrighid air son a mbeatha na
mainse f le dithchioll na saothar g alamh; acht cothuighid
air thacar a naithreach no air a saothar féin.

Acht, ata an roinn so cho tearc is gannsan a measg
na muintire, a chaithios a mbeatha a shaothrughadh le alus
a malúidhe: gidh nach bhfuil ann ein tír le faghuil,
móran no an tiomlán do na daoinibh cho saidhbhir; sgo
bhfeadfadh theacht thair shaothar: taid tiorrtha ann, a bhfuil
a bhfuirnne uile sarbhocht. Ann sna tíorrthuibh a ccaithfe
na daoine go huile a mbeatha shaothrughadh: ataid na
daoine go mór nios boichte, na go leor do lucht oibre
na tírese: a ttíorthaibh na namhus bion a mbunadhas,
fa ama, currtha le gorta, is go coitchean leathnochtuidhe:
acht a ttír air bith a bhfuil maoin cosanta; is na
daoine dithchiollach, h saorthach; gan amhrus, meudoch-
uidh maoin is saidhbhreas na tíresin; is biaidh an saor-
thach is an cuibhiseach i nios saidhbhre na'n falsóir k

'sna an diomalach: oir, fagfuid tacar ag a na cclainn
mar lón da muintir na ndiaigh fein.

a Feuch an 20 leathánach.
b Ceannsuilidhe, mílbhreas, folarthor, uachtarain, follamhnach
ardthaoiseach tuaithe, cabhluigh, murchuinne is eugine; tuaththuaithe.
c Crodháide, ógmhal, oighre an ríogh.
d Ainmeil, alga, art, arg, amhra, ardhasach, ard, arachta, bairrcionnach,
cliuiteach, dearsgaith, earlamh, ér, farranta, flathúil, gno, gleire,
gluar, guaire, luadhrachtach, mórdhalach, mórdha, momhuir, muadh, nasa,
nuall, onórach, oracht, prionnsach, rioghghorm, rochóra, rodhuin, rán,
sarmhaith, suall, ur, mathos is priomhscaith na bhfoirghidhe na
n'oirdheirc 'sna, n'uasal.
e Bard, bol, eiccis, file, lamac, mal, oc, tadhg, inniliobhóc,
.i. iomud na bhfileadh.
f Biadh, marclach ó ráidhtear mainsear.
g Duadh, dithcheall, dochar, duracht, freachar, gno, modh, monar, otar.
h Cliste, durachtach, friachnamhach, griongalach.
i Aireach, balach, cúramach, faireach.
k Liun, tamhaire, rígh na lorganach an pótaire, 'sna
bpótairidhe an stocaire; ignavos dicas tellúris inutile pondus.
Idle persons are a public shame; The drunken sot is chief among
the same.

'San aois óga
a ghnidh deighfheidhm da saoghul, is da ccrodh; agus ata grinn
glic an foghluma, is bhios stuama cliste ann saothair; go
m'feidir go gnothochadh nios mó na ndíol fein; is go
bhfagfadh tacar is saidhbhris mur shasamh da cclainn:
is da bhfeadfadh a sliochtso, a maoin fharsnughadh gan
diomal; le deaghshaothar, le grinneas is measardhacht; ann
a ngearr aimsir, éirigh ann saidhbhris. Is amhluidhe déir-
gidh go leor do lucht saidhbhris na tírese, ó laige go
neart. Nil se inmheasta na coitcheannta, go neire-
ochadh go leor dona bochtuibh go saidhbhreas: is nil cóir
na ceart go mbeith neach roshantach, na a chroidhe a chur
a maoin shaoghalta; acht, ata se dlisteanach, is go deimhin
taitneamhach, nach bhfuil einneach ceapuidhe ó dheanamh a
leasa; na mhuinighin a a mheatha ó riar a chlainne.

Nach sílfeadh gur dheacair do neach; gan cead, cuid da
shaothar a choigilt is a shabháil da chlainn? Acht is é so
an nos a ttíorrthuibh, a bhfuil maoin neamhchosanta; b go
bhfuil duine, a ccuntabhairt a thacar saoghalta a shlad no
fhuadach as a lamhuibh air uair a bháis: an san tírsin ata
na daoine sarbhocht; ata gach duine na measgso, na
thruaill bhocht; mur nach fiu dhó na do neach air bith eile
dadadh a thaisge na choigilt.

Bhi críocha c airidhe seal ó shoin, ro thorthach is daoin-
each; ata anois na bhfásach is na ndithreabhach; d tre
thíorantacht na tTurcach, e no a leithide eile: roimhe so
bhi seiric is sróll le faghuil a Mharbara. f

a Doigh, dochus, friscís, meisneach, súil.
b Baoghalach, dothchomhduidhe, eadaingean, eitthreun, eittreorach,
lag, neamhchomhachtach, neoinitheach.
c Fuithír, iath, meag, ros, tír, tuaith, uim.
d Ainniomh, criathrach, diothramh, fásach, uaigneas, uath.
e Roinn d'oilithribh Asia.
f Tír do chrichibh Afraca.

Acht, ata

bunadhus na smeurchrann a meata gan duillibh; air a
mbiadh na seiriacáin b da ccothughadh, is ni fiu le daoine
crainn oga a chur, mar nach bhfuil dóigh aca; go ma leo
pfein a ttoradh arís.

DARA ROINN, DON TSEACHTADH LEIGHION.

Bhfuil se inmheasta go mfearrde na boicht, da ttog-
fuidhe as lámhuibh na ttoiceach, iomlán a maoine is a
ttacair; is a roinn eatorra féin 'sgan einneach arís nios
mó, a bheith nios saidhbhre na chéile? bheith na boicht go leor
ni budh mheasa na ataid a lathair; chaithfeadh siad a bheith
saotharughadh a mbeatha mur ataid a nois; oir ni bhfeidir
biadh na eadach faghuil gan saothar dhuine eigin: is
ni shaotharochadh siad cho sochórach, is a gnid anois; do
bhrigh nach bhfuil neach cho acfuineach le ceardcha c no
feilm gona sgaite airneis a chongbhail; no tuarasdal
a thabhairt roimh rae, do lucht ceirde is oibre; mar is
gnath a dheanamh anois, air son oibre; nach bhfaghthar a
thairbhe air feadh bliaghna no dho: bheith gach duine cor
taobha le gainne (mar rádhtear) ón láimh go ttigh ann beul:
go díreach a saotharughadh a ghead beag fearuinn, roibheag
le na chothughadh; air eagla einnidh a choigilt; no cosamhlacht
a bhisigh, le'r a mbeith a ccuntabhart a shlada, d is a thacar
saoghalta a ranna a measg ghramaisg e ghiobach na tíre.

a Crainn smeurmhór da ráidhtear muilberidhe.
b Siodchrumh, biosairpheist, sígearan.
c Monarcha, monarlann, teach ceirde no oibre.
d Airchealladh, arguin, braduigheacht, creach, diochmarc,
foghbhail, goid, gaduigheacht, ladroinn, méirle, searb, slad,
taidhe, tall.
e Brusgann, brusgar, cudarman, corramarguidh, diosgar, graisg,
grasgar, gramusig, gramasgar, suitheann, saith.
f Arbhar, an cur, curuightheacht, foghmhar, ith, meas, toradh.

Da meathadh an barr; f no tinneas a méasg a theaghluigh;
no anacháin air bith eile theacht air; a chuirfeadh neach
a ccruadhóig; a bhios go coitchean nar measgna:

cionnas go de dheanfadh se, réis a chuid uile a chailleadh?
bheith se umhal é fein a luachughadh. a Acht ni fheadfadh
einneach fhosdodh; muna, ann a nobair eigin fhochórach, shoi-
reice. Oir, an corrdhuine, a mbeith dadadh aige; bheith
faiteach le'n airis; tre fhaitchios a chailleadh: chuirfeadh
se a bpoll eigin tochalta é; noch a bhi na gnás choit-
cheann san tírse seal ó shoin, is ata a ccomhnuide ann sna
tíorrthuibh a bhfuil, ór, cearb no cim, dochosanta: ann a
leithide so chuntabhart; bheith an tír go huile go luath,
luath, nios boichte, is nios sar bhoichte gach re bliadhain; is
ni oibreochadh duine, ni budh mhó, na budh leor dó chathadh; is
ni fhoghnadh nios fearr, 'sni shaothrochadh na mur ghnidhios
a lathair: mur gheall air dhith dheaghronna, no chomhthrom oibre:
is ni thairgeadh einneach, dadadh a thaisge, as cunta-
bhairt a ranna réir an reachta: da bhrigh so, bheith saothar
is toradh b na talmhan c ann a ngirr aimsir go mór ni budh
lugha na ata a lathair; is bhiaidh sinn gan mháill tiomantuidhe
air ais san tráillidheacht chionda is mhursanacht, agus
ann gach annródh is aindeis d eile, da bhfuil coitcheann ameasg
na ndrong fhiadhain 'sna namhus ghortach; bheith an saidhbhir
go luath daidhbhir; acht bheith an bochtan go mór a náit bisigh
ni budh daidhbhre na bhi a riamh roimhe: bheith na boicht 'sna
noicht, seacht nuaire nios ríoghbhoichte, na lucht iarruidhe
na déirce, nar measgna san am a lathair: go deimhin go
mór ni budh mheasa; oir ni bheith oiread le faghuil, is shea-
chódughadh déirce do lucht da hiarruidh 'sda heasbuidhe.

a A dhul air aimsir no tuarasdal a ghlacadh.
b Barr, biseach, eudail, frith, fabhaltas, math, maothla, leas,
sochar, tarbhadh.
c Ce, criadh, creat, fiadh, táin, teallach, tealluir, tlacht, uír,
uath.
d Anshodh, allghlos, anachain, anachar, andagh, ainiarsma, amhgar,
anroc, anrath, bochtuine, billeacht, coindreach, díth, dearoileacht,
dobhairt, dioghadh, domhaoín, eagmhas, easbhuidhe, failbhe, gainne,
glaise, innis, loime, leun, miothadh, neamhchonadh, olc, páis,
sceile, scleo, smal, treanadh, truaighe, ur, urbhaidhe, urchrádh.

An nidh is fearr do gach taobh; don tsáith don lag is
don méodhanach; le gach maoin is inmhe bheith cosanta;
is a chuid fein 'sa shaothar a bheith fírchinnte, is daingean
a seilbh gach nduine: gach neach, a gnotha fein a dheanamh
go fíorchóir is go ceart; is an tairbhe a thaisge; no
chathadh leis fein léir a riachtanuis 'sa thola: acht, a
chathadh go fiuntach, fial, cneasda; gan eaccóir, feall
na slad; a bheith na dhiaigh go brath na naice.

Go deimhin, gnidh drong do lucht a tsaidhbhris, usáid da
ninmhe go mór nios fearr, is nios féile, na roinn eile:
acht, ni thig leis an ccriopaire a is cruaidhe croidhe, iom-
lán a shaidhbhris a chathadh a ttír air bith; gan cuid de a
dhul an sothar no a seilbh na ccomharsan: da mbeith cuig
mhíle punta san mbliadhain ag fear do theacht a steach as
inmhe, shíleadh daoine da mbeith a mhaoin no inmhe roinnte
eidir cheud teaghlach; le caogad a bheith ag gach bunadh san
mbliadhain; air a modh so is tre na roinne so, go mbeith
ceud teaghlach cothuidhe san tír: acht, is miobharamhuil c
so uile; is amhluidhe bheith; da ma gnás leis an tsáitheach,
oiread b bídh a cathadh leis a cceud teaghlach d bhocht so; is
oiread euduighe a chathadh leis an iomlán: acht ata shair-
fhios aguinn, nach amhluidhe ata. Bheirse a theacht a steach
do ghiolluibh, do mhodhuidhibh, do chearduidhibh is do lucht ea-
ladhna eile; a cheannuighios bídh is folach da muirighin air.

a Coigilteach, cruadhchroidheach, dithfeilach, diur, dulchanach,
santach, truailleanach.
b Caindigheacht, liacht, lucht, méid, toirt.
c Aice, aicme, bunadh, cine, ceap, clann, dream, drung, fineadh,
fineur, fialas, fualas, genealach, gineal, iacht, lacht, lorg,
lucht éintighe, muiríghin, muintir, siol, slioght, treabh,
treabhar, treabhleacht.
d Deich is da fhichiot, leithchéad .i. 50.
e Cás, cion, cúram, beargas, dúil, frochnamh, gnidh, suim,
uidh, umhail.

Guras, go deimhin, go bhfuil an roinn chionda deanta
dhe; cho comhthrom is da ronnfuidhe a ccaogad e cuide.
bfeidir nach mbeith run na binn aige iad so uile a chothughadh,

da ma duine diur dithfheileach é; acht fós, is se riaras
iad: da ma toil leis míle punta san mbliadhain a thabhairt
air fhighiribh a, no do dhealbhoiribh b, ata fostuidhe chum a
ndeanta; ata siad cho riartha, 'sda bronnadh se airgead
orrtha; le suidhe sios na ccomhnuidhe; se is neimhionann
is corr ann; go sílid gur thuill siad go cneasda, luach a
saothair sa noileamhna; a náit a ccothadhadh a nasguidhe c
air dhéirce d: acht nil lón bídh na euduigh na tíre nios mó,
na nios lugha air ean taobh thair a chéile.

Acht, ma choigleann toiceach roinn mhór da inmhe; a náit a
chaite, foghanfuigh se a ccomhnuidhe mur chothughadh bunadhuis
nios mó do lucht saothair is oibre: is anamh anois go
hairidhe, a chárnas fear airgid, ór, cim no cearbh a ccof-
ra, na a ccluidchisde e, acht a chur air fheidhm no air ocus
d'urradh mhaith cum sochair. Cur a ccás go sabhálfadh
duine míle punta san mbliadhain, 'sgo nglacadh sgológa,
lucht ceirde, ceannuidheoidhe no feilmeiridhe air iasacht
é; le na ngnotha bhisiughadh maile le diol airson fheidhme;
a náit a ttabhairt air lidhealbhuibh. Inn so a dheanamh,
fostuighid luchtoibre le talamh a threabha, a chur is fhor-
sadh; no olan a shníomh, 'sa figh; no arruidhe thabhairt thar
lear; le bhfeadfuidhe ionmhus na tíre a mheudughadh, a
ngrán, a neadach 'sgach trachtáil eile.

Ni chaithionn an toiceach, an sáith no an saidhbhir, gidh
síltear a chrannchur f no a roinn nios mó; na air a mheud an
roinn a chaithios se; acht amháin gur thrid a lamha rithios
se, fud na tíre 'sa measg na ndaoineadh go h'uile.

a Cair, cinnmhiol, dealbh, dreach, muadh.
b Cumadoiribh, croinnicthibh.
c Go deontach, fonnmhar, gan duais, luach, na tairbhe, toiltineach.
d Almasa, anacail, diol cobhrach, carthanais, congnaimh, cuidiughadh,
faigheach, faoiseadh, foirín, fortacht, iocht, truaighe is tartháil.
e Breife, cuais, pruchlais, slocht, toll, uamh.
f Andán, car, comhroinn, cuid, ronna, rann.

TREAS RANN; DON TSEACHTADH LEIGHION.

TTaobh na miobharamhla, dar labhras chionda; iodhon,
eidir an tsaidhbhir is an daidhbhir, a shíleas, gur be an
fear romhráidhte a gnidhios an fear eile nios boichte:
ata so eidirmhinighte a ndaochon a an fhoirsgéil no a n'iol-
agalla b an bhoilg 'sna mball.

"An allód, réir ráidhte an fhoirsgéil," chin, go
ndearnuidhe baill na colna munbhar mór, an aghaidh an
ghoile; fa na mór mhursanacht; ag freastal 'sda chotha-
ghadh; gan dadadh da chion: chomairligheadar staonadh c
anaoinfheacht; is dhiultuigheadar feitheamh nios fuide
air ghoile na leisge: dhiultigh na cosa a iomchar ni
b'fuide; ni sheachódadh na lámha an biadh ann a bhéil; 'sni
fheuchadh an tsrón baladh einnidh; ni dhearcadh na súile na
ttimchiol, is dhearbhuigh na cluasa, nach neistfeadh fiu
fuaim an cheoláin d ann am prainde; e is gach ball eile
da réir; acht, seal beag réis treigheana an ghoile; mheath
na baill, laguidheadh na cosa 'sna lamha (braic) d'íompuidhe
na dearca f dorcha; is an cholan go hiomlán ó ion go
bonn feochta lom, searg, trothailte.

"Och, a bhuill leamha, airsean goile; g mothuighean sibh
a nois 'cia air bith oileamhuin thugabhair dhamhsa; go
deimhin, gur fhoghan duibh pfein: nior chaitheas an biadh a
cuireadh ionnam dom pfein amháin.

a Brigh, ciall, coic, conn, friotal, gluais.
b Ara, abhrádh, comhchaint, ceileabhrádh, comhrádh, comhagall,
iolagall.
c Diultadh, dlomadh, feacadh.
d Clog, ceolán, gleodhrán, mionn.
e Beile bídh, proinn, seire, teannshaith.
f Aedh, amharc, cais, léargas, radharc, rinn, romhra, rosg,
silleadh, súil.
g Bes, bruinn, geosan, inne, ionathar, innmhe, mealbh, mionach,
meaduil.

Acht a leaghadh is
ullmhughadh le' n athrughadh a bhfuil, 'sle na rith tre bhar nar-

truibh; a mur lón bhar ccothuidhe: ma chothuidhe sibhse mise
seal; d'foghan me dhuibh, a cothughadh bhar ccuislionna a d'oil
is d'altrom b sibh pfein arís.

Chitear libh anois; nach bhfuil saidhbhir air bith; da
cheanamhla air fein; nach ccaithfidhe a chomharsanuidhe c go minic
a leasughadh 'sa ccothughadh: acht ni ionmhoidhte dhó so;
mur be a mhian fein na daoine leasughadh 'sa bhfreasdal.
Arís trath shírios no lorgairios duine saidhbhir, lucht
leatruim, no bochtain inriartha no ionchobharta; is go bhfuil;
mar labhras an T'Easbal d "faoi réir le bronadh orrtha, is
fonnmhar ann scapuidh; is lón síorruidhe a chur a ttaisge
dho fein ann sna Flaithis, chum na beatha mharthanuigh 'sann
tsaoghal eile." Is iontuice as so; is ó chomhairlea-
chuibh eile na N'easbal an iomuid áitibh; gur mhaith is
gur mhian leo; cuid is maoin na ccreas a bheith síor-
chosanta is daingean; noch eidirdhealbhuighios an saidhbhir
is an daidhbhir ó cheile: ann mbrostodhadh na saidhbhir a bheith
daonach, déirceach, dona boicht; bheith se bunoscionn e
da tteagasg; da ccroisidís na daoine bheith saidh-
bhir; is nior ghrádh é air eanchor, einidh thabhairt do bhocht
na nocht, mur mbeith a ccumhachta gach nduine, is air a ttoil
fein; a ccuid a chathadh no bhronnadh: go cinnte, ni thig leat
arádh, gur leat fein, eán rod nach ttig leat a reic no
bhronnadh; as brigh an fhocail (grádh) f is eigin é bheith
saorthoilteanach.

a Beochuisle, mórchuisle, omhshruth.
b Cothughadh, riaradh, oileamhuin.
c Coimhneasach, comhaideach, comhfhogusach, comharsuin,
nábuidhe.
d Buinnire, coisidhe, giollatuiris, leagaid, teachta,
teachaire, taibhleoir, taidhleoir.
e Anasda, bundúnach, ciotach, eacconach, neamhoireamhnach.
f Adhbhal, ailgheas, ansacht, aoibh, binn, cais, cairdeacht,
car, caradas, carthan, carthanas, caoineas, ceancaire, cennealtas,
cion, croidhean, cumann, daonacht, daighle, deghdheoin, deaghfhonn,
deaghthoil, diagon, dil, dílse, dioghrais, fabhar, féile, gean,
gaol, ionmhuineacht, muirnn, ordan, roighde, rún, searc, tairiseacht,
taitneamh, talchar, tlacht, tocha, tuidhme, ucht.

Oir is fíor; nach fheidir le duine a
rádh gur bronnadh, aon rod nach bhfuil ann ar ccumas a
chongbhail. Teagasgan a an T'absal Pól nios fuide, trath
bhrostuighion se tabhartas b a dheanamh réir rúin is
miana ar ccroidhe, is sin go fial: da bhrigh go ngráidh-
ean Dia an fialfortach. c

Trath fagthar daoine air a ttoil sa mian fein, le
na roghíd a chur air a ttacar; is insílte go ccaithfigh
gach duine a chuid fein réir a thola agus aitis: d
cuidighean a leithididhe so, gidh caithfeach durga gan
daonacht, le go leor teaghlacha cneasda a chothughadh sa
bheathadh; acht, ni cóir na ceart iad so a shlad, a mhealladh,
na a ngortughadh. Toirmeasgan an Scribhin dhiadha tnu-
thughadh le cuid na comharsan; ni mur fhath, go gnidhean
se deagh no droch fheidhm dhe; acht, mur is leis fein é.

Trath castar ort toiceach dorrdha, sotalach, e sonnda;
is ga ttnutha, go ndeanfa feidhm ni b'fearr do shaidh-
bhreas na a leithide so, da mbeithea cho saidhbhir leis: go
tteagadh Dia dhuit go ndeanfa; ann so a chrothughadh, go
ndeanfa sin, da mbeithea ann ionaid an fhir éile, thu fein
iomchar go maith, no nios fearr, mur táir: dorduigh
Dia do gach duine, a chúram f 'sa dhualgus fein; is
breathnochuidh se thusa ann do dhualgas fein; is ni réir
na gnotha dheanfa ann ionaid an fhir oile, acht réir mur
gnidhir san ionad a chuir sé ann thu.

a A mhúnadh, cosgadh, cosughadh, dísg, fairceadladh, seoladh,
treoradh.
b Aisgidh, bronntanas, cumhadh, deolchaire, dál, foráil,
greibhle, greth, iriseas, miochaine, ofráil, oirchis, oiriseacht,
preasantacht, riodhnacht, saithchearnach, tiodhlacadh, tochra,
toirbheirt.
c Adhas, amhra, ba, bil, bronntanach, cobhaireach, congasach, dagh,
fearn, feibh, fo, fialmhar, maith, neoch, toirbhertach.
d Adhailg, adhlaic, binn, cion, ditteanuch, dúil, fonn, miongus,
reir, romhuin, sásamh, taitneamh.
e Airdintinneach, baisealach, baoth, borromach, bur, diomasach,
gothus, mordhálach, ualach, uaibreach.
f Amhgar, beargacht, buadhairt, crádh, gofal, piriaclacht, pradhainn.

AN TOCHTADHADH LEIGHION.

Air bhun a no bhunadhus, tús no tosach maoin is saidhbhris.

Chonairceamar, da chaitheadh fear saidhbhir leis fein
míle no deich míle punta, b do theacht steach a dhuithche c
gach bliadhain, nach luighdeochadh se saidhbhreas na
críche, ni budh lugha na oiread is chaithios se, ithios no ibhios
se fein amháin; bheir se an faothal d da fhuidhribh is da
lucht feidhme; da ndiol, a mbiadh no a neadach, no (mur
is ionann) ann airgead, le riar a ccáis a cheannach, is da
ttugadh se don dream chionda, oiread, is bheir se dhóibh a nois,
ni bheith ni budh mhó lóin na folach eaduigh san tír, chorr
mar ata a lathair.

a Ana, brá, cearb, dluin, dram, gléire, iolar, ionmhus, lón,
maoin, marmhol, sáith, spréidh, srabh, tacar, táin, teol, toice.
tura.
b Ciunnfort no 20 sciling, da raidhtear mantol, punt'oir
no saer.
c Fearann dílis, fineachas, oighreacht; saorsacht, sealbh, túd.
d An chuid oile, barr, brath, braidh, barruigheacht, beart,
fuigheall, fuigleach, fearasbarr, fuaid, guargrad, iarsma, iardaoidh.

Acht, go mbeith an dream ud diomhaoineach,
no go mbeith siad a falsoireacht a nun 'sa nall fa leisge,

gan foghnadh; a an áit a bheith a tuilleamh a mbeatha go
súgach saorthach. Suidhtear an roinn is mó don airgead,
a bhfosdodh modhuidhe no lucht oibhre a bhios sochórach; sesin,
a deanamh rod eigin, a mheuduighios nios mó, 'snach lughad-
uighionn an bun; acht bhisighios saidhbhrios na tíre; ann áit
meithle fhosdodhadh a deasughadh blathghoirt b no grian-
áin go seafodach: fostuighim iad a cur 'sa buain arbha, c
no foirgneamh muilinn le na mheilt; mas go ttuigim na
gnothuidhe: biaidh luach an ghráin no an dlighidh as a mheilt
ón bhfairche, d nios mó na oiread is d'foirng na muilthe.
Guras an áit sgaradh leis an airgid go deo (mar a
cailleadh ag deasughadh an bhlathghoirt, no deanamh grian-
áin) e thig se air ais le biseach: garmthair sochar don
bhiseachso; is an t'airgead a leagadh amach, ráidhtear
bun no bunadhas dhe; thig leis an te leagas amach a chuid
airgid air an modhso; a chur amach arís is arís, cho minic
is cho luath is thig se air ais: guras go ttig leis a bheith
fostodhadh is a cothughadh lucht oibre ó bhliadhain f go bliadhain.

a Boil, ceal, fadhaltas, mathas, feidhm, usáid.
b Blaithlios, gairdín, luibhlios, úirlios.
c Bara, barr, grán, gránlach, ith.
d Foireonn no lucht tíre toiche no tuaithe a bheireas
luach saothair as muileoireacht, cho maith le as neithibh air
bith oile.
e Fuarbhoth, fionnbhoth, grianbhoth, geugsgathán, geugbhothán,
griancha, grianóg, solbhoth, soldhamh, samhlios, triplios.
f Ex. Baal, .i. Sol, is ain; fail, i.e. beacht na cruinne,
fa ccuairt na gréine, feadh na cceithre ráithe .i. arach, samhradh,
foghmhar, geamhradh: roinnte ann a dha mí dheag .i. gionbháir
no faoillidh, feabhra, marta, aibrean, baaltaine, míghiuine,
.i. mímheodhuin an tsamhraidh; mithiomh, lughnas, .i. úrfhoghmhar,
mimheodhuin a nfoghmhair, mí na bpoll, samhfhuinn, gamh.
Athroinnte, a léthibh, a bhfeiltibh, 'sa ttrathanuibh; lo gonoidhe
ceithre huaire fithchiod, seacht la seachmhuin, .i. Die
Domhnuigh, die Luain, die Mairt, die Ceudaoin, die Dtordaoin,
die Haoine, is die Satharna: deilsheachtmhuin caoicidhis, dha
chaoicidhis rae; 'sni bhfionn rae gan dha rodhort: tri rodhorta
deag no tri cheud cúig la is seascad annaid no eang, muna mbliadhain
bhisigh; míle bliadhain ette. La an Luain, The Day of the Lamb.

Ma choigleann se ann sgach bliadhain roinn don tsochar, is a
chur leis an mbun; (mur gnidh cearduidhe no talmhuidhe
saorthach do ghnáth) biaidh se a ccomhnuidhe a fosdodhadh
tuilleamh lucht saothair; is meudughadh saidhbhreas na tíre
do shíor. Go deimhin b'feidir nach bhfuilse cho grinn-
gealach na cho coimheadach fa mhathas na tíre, is ata se
faoi mheududhadh a shaidhbhris fein: acht is é so an modh
is fearr le ttig leis saidhbhreas na tíre a bhisiughadh.
Oir, gach fear san tír a bhisighios a mhaoin, gan dochar
do chuid dhuine air bith eile; is cinnte go bhfuilse san
trath chionda, cho maith a bisiughadh maoin na tíre go huile.
Go deimhin, air uairibh, gnothuighean neach eigin tre chaill
dhuine eile; guras nach bhfuil dadadh ann sin curtha le
saidhbhreas na tíre mur bhiseach. Ma bhisigheann neach
e fein le imirt, a goid, slad no le iarruidh déirce;
ata oiread caill air thaobh is ata do bhiseach san taobh-
eile air an modh sin; acht, ma bhisigheann se a mhaoin le
feudhbhas tuicse, b a ttalmhuidheacht, a cceardacht no a mio-
nadoireacht; c is fíor go leasuighean a ghnothughadh, air
a modhso, saidhbhreas na tíre go huile; do bhrigh nach
ngannuighionn se cuid dhuine air bith eile.

Léigeann móran a ccuid airgid amach air a modhso
síos; gidh nach bhfuilid fein ann sna gnothuibhsin; acht, go
ttuguid air iasacht roinn da ccuid airgid.

a Cluithe, cleas, cluain, cuarac.
b Aireag, airbheart, aladh, criondacht, ceadfa, congraim, ciall,
dóith, eagna, eamhuinnse, eolus, eangnamh, ealadhan, eigse,
eadarghna, fath, fios, fodh, foghluim, faoladh, foircheadal,
gaois, geurchuise, gnia, gliocus, grith, intleacht, iul,
leaghonn, nard, munadh, oideas, ros, rinne, sánas, searthonna,
sol, sruthaidheas, tinm, tiachra, treartha.
c Lucht lorgaracht mionuigh óir, airgid, írainn, umha, irise,
cróna, stana, cailce, luaidhe, guail, niatra no saluinn, gach meag
is crédhmhionach oile.

Cuir a ccás go bhfuilir d'fear oibre, is gur fagadh ceanair
no céad punta

agad mur chrodh; no gur choiglis suim ó do thuarasdal:
ni móide go bhfuilir sarstuama no eolgach le do chuid a
laimhsiughadh go tairbheach; is da ttaisgea a ccofra a laid-
ir e, fa choinne do chlainne; b b'feidir gur bheag a mhaith dhuit
e a ccathadh do shaoghuil; is a ccionn fhithche no thriochad,
bliadhain ni bhfuigheadh do chlainn ach an tsuim chionda
chuiris san ccofra air ttús: no dha ttuca cuig phunta
gach bliadhuin as; bheith se imthidhe ccionn fhithchid bliadhain
go hiomlán: acht da ccuirfea air iasacht e; air láimh
ceannuidhe no fhir gnothaidhe air bannuidhe maithe; go nioc-
fuidh se an bun (mar ráidhtear an so, an t'airgead
iasacht) is go niocfadh cuig phunta gach bliadhain, as
fheidhm gach céad; se sin le rádh uaincim c no ocas: do dheanfadh
is d'aontochadh an ceannuidhe air an modhso; da
measadh go b'fheadfadh an ceud punta fhostodhadh a ccea-
nnach gléis oibre, is a diol lucht ceirde, a fith euduigh
no sibhnéireacht: do ghnothochadh an ceud a ccionn bhliadhna
deich bpunta; oir, as sochar na ndeich bpuntaso, réis
cuig phunta a dhiol as iasacht (mur ocas) bheith cuig cinn
eile mar bhiseach aige fein. Air an modhso; ata an
dáil is mó do bhunadhus saidhbhris na críche fostuidhe ag
lucht trachtala d is ealadhna; air uain is air iasacht ó
dhaoinibh eile, nach bhfuil faoi réir súd shuas a leanamhuin.

a Arg, airc, bocsa, criol, cist, cofrádh, connrádh, craisgidh,
craoil, crinlín.
b Al, bunadh, ceap, cear, cineadh, cineul, clan, corc, cro,
fineadh, géin, geiniolach, iarcaire, libhearn, lorg, maicne,
ógaois, síol, slioght, stoc, taosóg, trogh.
c Airleagadh, athnamh, biseach, ceirbiom, cel, eirbeart, eadáil,
foireamhuin, feidhm, forbairt, frith, fuidhchim, gar, gnás,
iris, iasacht, ioncum, leas, ocaid, oineadh, on, oin, oinchim,
sochar, tarbhadh, tarbha, toradh, usaid.
d Comhchaidreadh, coimhcheannuightheacht, comhghnothughadh,
comhthracht, malairt, margáil, margálacht, reic diol, crean agus
ceannach, tuaras.

DARA RANN, DON OCTMHADH LEIGHION.

Da mheud bun da bhfuil san tír; is mó is fearrde don
mheithil; oir, da bhoichte an sgológ, is lughaide glacthar
an mheithiol, na fheadas se a ndiol: cuir a ccás go
mbeithea daidhbhir, a ttír nuaidhréighthe, 'sgo niarrfa
congnamh a do chomharsain le gead beag fearuinn a romhar;
air son roinne don arbhar, mur luach saothair: b'feidir
go ndeirfeadh 'se, nach raibh dadadh lon aige san trath
chionda le na chothughadh: acht, mas mian leat mo chong-
namh; ni mór dhuit mo dhiol a lathair: acht mur bhfuil
dadadh agad fein, roimh ré, b acht riar do riachtanuis
(se sin gan bun) nil do chobhair le faghuil go foghmhar. c

a Cuidiughadh, cobhair, congnamh, fognadh, frastal, frithighidh,
foir.
b Am, aimsir, athuidh, ennid, eaccnairc, .i. aniugh, anocht,
anois, san lathair; ambliadhna: freacnairc, .i. ané, aréir,
iarfadhne an'uruigh: faistine no todhochaidhe, .i. amarach,
anadhshoirfheathar, athbhliadhain: clapsholus, confhasgar,
cuntrath, diochron, eadh, faice, fáill, fair, feosgair, linn,
noin, is maidin, luath, meodhuin oidhce, is mainne, mionuit,
mithid, moch, mall, nidhe, nobhaidh, taitiog, treall, trathnona,
uain.
c Trath buanuidh bainge no methle.

Air an modhso, rachuidh d'fearann ó chur; is caithfuidh an fear

oibre a dhol a buain caor, cno, mais no smeura, a fa choiltibh
is fhrithnibh; b no dhul a seilg no a giasaireacht le é fein a
chothughadh. Go cinnte is go deimhin, chaithfidh gach duine,
da mbeith air a modh so gan mhaoin, treoir c na gliceas, air
fhearann da fheudhas, go leor a fhuiling feadh bliadhantúibh gan
foras; is b'feidir ni budh dona a ccoiltibh sa mboguibh;
an aghaidh síontuibh d is gorta, aicid is tinnis; go minic
faoi eagla ó bhuafarcuibh e nimhe, is ó fhaolchonuibh gor-
tach, no o oilpheistibh oile: Acht réis seala a bheith
saotharughadh is a baladh maoine, d'feadfadh bheith súil le
sócal réir a shochair is bisigh a shaothair: oir, carnthar
maoin le biseach: (mur ráidhtear) go bhfásan saidhbhreas
ó shaidhbhreas; se sin, le congnamh buna, líontar cathair:
gan sin, bion saothar mall. Carnthar grán le saothar;
acht ni mór síol leis a ccré a chur, is an mheithiol a chothu-
ghadh, go mbuaintear a foghmhar.

a Airnidhe, bullaiseog, caorbhalma, caorubhar, caorchusog,
caora con, caoroidheinein, eidheineog, caoroluidhe, cnigheamnaidhe,
cnochomhra, collchno, coineo, cuillín, cuthurlán, cua-uinne
.i. cna caocha: daimhseóg, darcan, dearcabhal, fiadhabhla no
goirteoga, fraochóg, fiogabhul, fionabhal, goirmeóg, grech,
grianmhuine, gallchno, innte, liomúin, moineog no maonóg,
measóg, moschno no meagchno, meas, miorr, mucóir, oraiste,
piobar, pionabhal, piorra, plaosg, pulpa, raisín, raschno,
righcheirt, sceachoir, barbróg, selín, sirist, spionáin,
subh na mban mín, subhcraobh is talmhan, teill, túis, ubhal,
ufal.
b Doire, foraois, fiodhbhadh, fiadh, fiodh, guig, muine,
ras.
c Acfuinn, brigh, cumhacht, fóir, faoiseadh no furtacht,
neart, porth, tarrtháil.
d Anfuis, anfadh gaoithe, barc, cascal, dardal, doineann,
garbhuaic, gairbhshían, girle guairle, prudlon, stuirm, teasgal,
tonnghaile.
e Buaipheist, buafan, buafarc, buafathar, nathar, sgairp,
umlusgoid.

Is le uirnis a gnidhthear
gach gleus oibre; an tuagh 'sa samhthach a ghearras an
connadh; gnidhthear cos na tuaighe do mhaide is i féin d'ia-
ronn, a gnidhthear do mhionach, a tochaltar le gleusuibh

iorainn no do chruaidhe; agus is amhluidhe le gach uile ghleus
saothair: meas thu fein da bhrigh sin; cia a mheud dochair
is geurshaothair is dócal a d'fuiling seanfhuirnne na
ttíortha abhfad roimhuinn, gan chlodh, a geam b na carbad; c
gailess d na dromchruinne; e acht locuighthe suas 'san
tseanchruinne, f gan fhios slighe na nuadhchruinne; g ag áiteadh
a ccoilltibh 'sa ccuasuibh carraigeacha, gan comhgar
treabha na síolchura; acht ag oibriughadh le na lom lamhuibh
le cuaillibh fearna, is le geur artuibh h mur uirnis.

Is amhluidhe a ttíorrthuibh, gann a lón no mbunadhus;
da theirce an fhuirnne, is eigin dóibh a ccothughadh a
shaotharughadh: is iad so, no leithide, is coitcheinne air bith,
bhios gortach, aineuduidhe, bochtchlúduidhe, gan fiu an
bhotháin sheascair; ach nios dona na an te is daidhbhre ann
a ttír shona; gidh daoineach is iomadamhuil; gan mur-
sanacht, dócal na cruadhshaothar lamh.

An t'airgead tuarasduil, an lón beatha, is na nidhthe
eile a chaithios an feilméiridhe air dhiol is riar a
mheithle, air chaiplibh a threabhas no aras an talamh; no an
t'airgead a chaithios an figheadóir air fhigheadoireacht, is
riothairgeadh i a garmthar de: da bhrigh go scaran se
ris air amuibh, is go bhfillean arís na thimcheall, a gne
gráin no euduigh.

a Crainnteanta, cantar, cantaoir, dlocht, faisgtheann, gurof,
teanntán, teangaire fasgchrann.
b Gunna, fiudán tintidhe, gleus piléir a ghreadadh.
c Cóiste, carb, cul, corb, cáraiste, creadradh, cuanna, fionnadh,
fén, siobhar.
d Brothchoite, deatnoidh, faithes, galbhád, gaileathar, gailscip,
múchartrach, múcharbh, smúdbharc, teaslong, teascnarr, timghrianán,
tethlibhearn, totscaf.
e Bascfhada, bascdhrum, blocfhada, crunnfhada, crunnchúl, roileoir,
soirceoir.
f Leathchruinne, leathrann, leithmheillioch, leithspéir, leath an
domhuin .i. Europa, Asia, is Afraca, a neinfheacht.
g T'oilean úr, da ráidhtear, Amaraca, an leith oile do
thalamh na h'umchruinne, tacmhangtlachta.
h Breochloch, cloitheine, cruadhart, dragart, dragonn, dúrail,
garbhonn, silister.
i Airgead lom, réidh, sios, ruadh, roithchime, cearbfras, órbuidhe.

Siad sgiobóil is iathlanna na sgol-
óige, a gleus seisrigh, a dhrubha, a charranuidhe, each-
ruidhe sa mharclanna, a shealbhun; seolta, is lónchacha
a nfigheadhora, a shealbhun; a do bhrigh go gnothuighid tairbhe,
'sni air shon a bheith neimhshealbhtha; acht air son a bheith
sealbhtha, chofhad is ataid le feidhm.

TREAS RANN, DON OCHTMHADH LEIGHION.

Uirnis no gleus nuadh air bith, a chuidios le beagan
lamh, saothar meithle a dheanamh nios luaithe; is coithcheann,
leo so, go ccurthar cuid don mheithil as obar: acht, fa dheoigh,
is coitcheinnte go bhfaghan obair da noiread eile. Iomorro,
trath fuaras amach air ttus aiste b an chlodh; cuireadh
as obair uimhir mhór dona sgribhneoiribh, c a shaotharuigh-
eadh a mbeatha le na bpionn; d mur do chlodhadh corr
chlodhadóir e a mhíle oiread san la is d'feadfadh graif-
neoir da chlisde a sgriobhadh le pionn: acht seal na
dhiaigh so, déirigh leabhra cho saor sin, gur fhead sluaighte
a cceannach; sgur eirigh na clodhadóiridhe cho líonmhar
leis na graifneoiridhe; mur an ccionda do gach gleus
nuadh oibre is ealadhna air bhith oile.

a Cuid dhílis, eide, frolamhas, sealbhacas, tuinidhe, urlamhas.
b Adhm, ai, adhbhadh, aisic, bés, caluidh, ceard, cleas, fios,
gaois, gleus, nard, seagh, stuaim.
c Cléireach, graibhneoir, grafthoir, graibhtheoir, greanoir,
scriobhthoir.
d Caluim, cleite, cuille, giolc, innil-sgribhin, stíl.
e Clodhaire, dualaldhe, formantóir, priontóir, raonuightheoir.
f Aoradh, athaor, cáineadh, diomoladh, imdheargadh, lochtadh,
masladh, midhmheasadh, milléan.

Ata ean mhodh amháin, ann a ccurthar bunadhus, a chai-
neas f is lochtuighios daoine cho mór 'sda ma dochar eigin é.

Ata righfheidhmeamhuil don phuibligheacht go huile; iodhon, an
ceannuidhe, a cheannuighios arbhar no lón beatha air bith
eile; ata, mur is gnás, fa réir le ceannach ann aimsir
shaoirse; is a thaisge go tti daoirse, chum go ndiolfa se
é le sochar: bheir so air na bochtuibh, na mangaruidhe a a chái-
neadh cho mór, fa ghainne is dhaoirse an aráin, is gur mbiad
cionnfagha b na gorta, is na gainne: acht, leis a bhfírine,
is iad a tharthuighios sinn ó ghorta, is ó bhás mharbhthach a
lo na gainne is dhrochfhoghmhair; ni go bhfuil an mangaire
smuainiughadh lucht na tíre a leasughadh cho mór le na
shochar fein as bunadhus a shaidhbhris, mar cheannuidhe air
bith eile; acht, an modh ann a bhfuil se cinte da shochar; a
ceannach gráin an aimsir shaor, is da dhiol daor: go direach
mur lóntar lóncha c an aimsir fhairsne, fa choinne
trath is am gainne: guras nach mbeith diomal a ttús
gorta is gainne, go dluigh dar naice; ach go mbeith
cuibheas a ngearr lóin, air buan go fairsneach. Tra thuig-
ios arg, luamh no taoiseach loinge, a lón a bheith gannachan;
is léir mheasda, nach bhfuil os cionn lón thri seachtmhuine do
bheatha a ttaisce; is go ttoigfeadh a ttoras d a bhfogus
lón dha mhi: gannuighean se béile gach fir, go ttri ceath-
ramha, da ndeoin féin; le'r mairean an lón go ttig siad
go cuan; e mur mbion a sáith le faghuil, nach mór a nasguidh.
acht, da ndiultochadh an fuirnne a ngearrachan le linn ocruis f
no gorta; is go ccaithfidís an dualgus bídh fhaghuil.

a Ceannuidhe, cosnaightheoir, creanaire, malairteoir, racadóir,
racaire.
b Adhbhar, brigh, cúis, damhna, feart, fachain, fath,
mána, ocaid, ucht.
c Anachá, analann, aráncha, cothlón, earracha, earralann,
gránlann, iathlann, ionnmhús, inntliomhcha, lónlong, maoineachán,
spinseur, stór.
d Artraghadh, foireimniughadh, loingseoireacht, seoladh,
taistioll, triall.
e Airear, caladh, daingean, didean, féis, foslongadh,
muirbhearna, portlong.
f Ciocaras, dithbídh, foitreabh, gorta, ganntan, gainne,
gaota, iota, nuna.

Air fhuinn na ttri seachtmhuine bheith an tiomlán caite, is

d'éagfadh gach duine le bás don ghorta. Is follasach gur
air an modh chionda bheith an tír go huile, da meathudh an
foghmhar; is go leanfadh na daoine a tteanntsáith a
chathadh mar bhudh gnáth leo ithe.

Cuir a ccás go meathadh an cur; 'snach mbeith ni budh
mhó iona lón no diol thri ráithe san tír réir a riar, sa
ccathadh: ata cinnte da tteigheadh na daoine air a naghaidh
ag ithe a seantsáith mur ba gnáth, nach mbeith dadadh bhiadh
le faghuil an ráithe dheire, is go ccaillfidhe na daoine le
gorta gan cobhair bídh na dighe.

Cionnus is feidir so a chosgadh; nil arg na taoiseach a
chuirfeadh a nfuireann air ghannchuid; is ni móide go naon-
tochadaois iad fein a ghannachan air son shochair na
puibligheacht? a da mbeith grán air luach choitcheann no shochó-
rach, dithiosfadh gach duine oiread is budh ghnáth; no go ccaith-
fidhe a dhearadh: ach, cuirean cosamhlacht ganntanuis, muil-
eoruidhe, sgológha is lucht airgid air a sarchoimheud; a
ccuid gráin a thaisge is tuilleamh oile a cheannach a muigh b
sa mbaile; fa choinne na daorsa: is cho luath is dhiultuighid
a dhiol gan os barr luacha réir na gainne; brostuighean
an daorsa na daoine ann coigilt, is ann sabhála. Air an
modhso; coigiltear is lóntar e go balach: c go direach
mur gnidhthear le lucht loinge; no go bhfaghthar cobhair ó
fhoghmhar.

a Aois, daoine, druing caithreach no baile, fialas, fualas,
fuirionn, lucht na tíre no na riochachta, muirear, muinter, pobal.
b Air an taobh amuigh, amach, foirimealach, seachtar.
c Aireach, beargach, coigilteach, cúramach, congbhaightheach,
cuibhiseach, dianach, durachtach, friochnamhach, geuraireach,
griongalach, measardha, neimh-dhiomalach, sathrach, tarthálach.
f Agh, biseach, comhgar, déaghniomh, deaghobair, ed, feidhm,
féile, fialdhanmhus, fiunghantus, frith, garadh, inneall, leise,
mathas, nearchadh, oin, ro, sochar, sodh, sodhnos, sonas;
sothracht, tadhail, taírbheacht.

Is fir le breathnughadh, tre mhathas is chumhachta Dé,
fheudhas is ghnidh daoine mórghar f is feidhm don bpuib-

ligheacht neamhthuigseach da ttairbhe fein; is ni do mhan-
garuibh amháin, acht do lucht reacadh oile, a bhaluighios so.
Trath fagthar daoine * air a ttoil fein, le bunadhas a
ccuid airgid a leagan amach, réir a sochar; leasuighion
se an phúibligheacht do shíor; cho mór is leasuighion se a
sochar fein, gunfhios da ttoil 'sda roghuin.

Gaoidhil:

Lucht chrích Banba a gan locht,
Lucht léighin, loiseach, b liomhtha,
Lucht féile forbhfailteach fionn,
Lucht didean loscc c is loime. d

Ultuidhe:

Abhla cumhra clann mhic Céin,
Clann ui Néill na nabhal ór,
Na samhuil clann le clannuibh Néill,
'Sgur deacair dréim le muir mhóir.

Laighnidhe:

Sughach forbhfailteach na fir,
Mairg dóibh, da ma doshoibhir,
Ni fial neach 'san mbith bhraonach,
Mur mbiaidh leath na Laighneach.

Connachtuidhe:

'Sfearr Conachta na cach,
Lia da ccloinn 'sda cconach, e
Fir Eirionn air eanchnoc,
Is fearr ean fhlaith a gConnacht.

Mumhnaidhe:

Ni cualuidh cluas, gi borb an bhreith,
Ni fhacuidh súil, comhglas claonach,
Nil ó Righ neimhe a nuas,
Maith, mur mhaith na Mumhnach.

a Crích Alga, Banba, Fodhla is Eire; Innis na
bhiodhbhadhadh, Innisfáil, Muicinnis, Ireo, Iriadh, Crích
Cuin, Ogygia, Fearonnír, i.e. Irlandia, .i. Ireland,
The Western or Emerald Isle.
b Oirdheirc, sarmhaith, tréan, treightheach, uasal.
c Bacach, ciorrchamach, ciorrbhadhach, clof, mairtineach.
d Anbhfann, bille, bochd, daibhir, dearoil.
e Ana, iarmart, saidhbhreas.

AN NAOIMHEADH LEIGHION.

Air cháinteachuibh, dualguis, císruibh, sraith, is forba.

Léigheam san Tsean Reacht, trath d'fill na Hiuduidhe * ón
mbraidheanas; gur thionsgnadar babhun a ccaithreach

a dh'foirgniughadh, 'sgur bh'eigin dóibh a bheith do shíor
armailte, is air a ccosaint, air eagla maidhm a na-

mhud, a bhi mur fhál na ttimcheall: d'oibrigh gach fear le
leathláimh, réidh le cosaint leis a láimh eile: air a modh
so, níor mhór dhóibh beirt le saothar einfir amhain a dheanamh;
acht b'eigin dóibh cur suas le gach miochomhgar air son
na cuntabhairte a rabhadar ann.

* Tréibh Iacoib, da ráidhtear dha fhear dhéag chlainne
Israel.

Is imchian b ó thionnsconadar Gaoidhil gnathughadh na
suaitheantus, air lorg chlainne Israil, léir gnathughadh san
Eigipt iad le linn Ghaoidhil do mharthuin: an tan do bhadar
clann Israel c ag triall ó mhursanacht Pharaoh, d tres an
Murruaidh; e agus Maoise a nárdthaoiseach orra; iom-
orro, dha thréibh dhég do bhadar ann, agus sluaighbhuidhen
agus suaintheantus f air leith, ag gach tréibh dhiobhfa, fa
seach ann a mbratach: g

a Feuch leathanach 41.
b Aidhbhean, a bfhada, go cian, diu, go síor, sia, feighligh.
c .i. Isarael, mhic Isaaic, mhic Abrahaim.
d Righ na H'eigipte re linn Mhaoise, priomhfháigh is
rachtaire an tseindlighe.
e Caolmhuir san Afraca, dhealuighios Arabia o'n Eigipt,
ó dheas don mhuir cheimheodhonaigh, 'sa ttuaigh don aigéin
oirthear.
f Insigne .i. Arg, armas, ballárdach, comhartha, cron,
nuallchron, soimhneas.
g Ionar riogha no flatha meirge, roba, tiorradh.

Feuch tren tiaghuid chatha Conghail; mur a bhfuil an
laoidhse so sios air shuaintheantuis riogh Ulluigh féin.
So siudhughadh an tseanchadh, air shuaitheantuisibh chlainne
Israel, fa mur leighthear a sean leabhruibh leacoin,
sgriobhtha air ttús a ttír fhiachruigh a Gconnacht le mac
Bhfírbhfise. Is aithsgriobhtha go deighnioch ann Athcliath, le
Eoghan O Coinnialláin ó'n tír chionda; lér ordughadh ar Righ.
Leon buidhe a sróll uaithne, comhartha na Craobhruaidhe; *
Bhi ag Conchabhar caidh, ata ag Conghal air congmhail.
Treabh Rubin, mandragora a na bhrathuidh mur shuaitheantus,
Treabh Shímeoin, gaidh, b na mbratach mur shuaitheantus.
Treabh Lebhi, a n'airc, c na mbratach mur shuaitheantus.
Treabh Iuda, leomhan, d na mbratach mur shuaitheantus.
Treabh Isacair, asal, e na mbratach mur shuaitheantus.
Treabh Shabuluin, long, f na mbratach mur shuaitheantas.
Treabh Neptalem, dealbh daimh, g alluidhe mur shuaitheantas.
Treabh Ghaid, dealbh bhainleomhuin, h mur shuaitheantas.
Treabh Ioseph, tarbh i na mbratach mur shuaitheantus.
Treabh Bheniamin, faolchu, k na mbratach mur shuaitheantas.
Treabh Dain, nathair nimhe, l na mbratach mur shuaitheantas.
Treabh Asuir, craobh olaidh m na mbratach mur shuaitheantas.
Aithne dhamh gach méirge, ro bhi ag clainn uallaidh Iacoib;
Tearc neach, as a haithle ann, aga mbeith aithne a nanmann.

* Eamhain, .i. cathuir Chuailgne, a ccrích Uluidhe.
a Collatán, collus, colluibh, suanlus.
b Bonnsach, gath, geataire, muireann, soighiod.
c Arg, cofra, criol, long no soightheach.
d Breas-bhrúid, leo; ailliath leo .i. glaim leoin.
e Beathách ro fheidmeamhuil don duine.
f Artrach, barc, earbh, eathar, ess, naoi, lebhearn.
g Agh, bru no fiadh allaidhe, fearb, emhig.
h Bainleoin, saith leo toithleomhan.
i Modh na mbo, firionnach na loilgioch.
k Brech, criuin, glaoidheamhan .i. dubladh.
l Arc neimhe, buafarc, biornathuir, ilphiast, nathuir neimhe.
m Ológ, bile, eo, cubhas, crannoluidhe, olchaor.

Treabh Ruben rath roscobhar; ro be mhéirge mandragair;
Raé bhuan ro chaith an tréabhthe, lean sluath maith a mhérge.
Treabh Shimeoin nír shirméirge, gaidh duaibhseach íreach;
Simeon a nchríonna cealgach, imdhiona ba dibhfeargach.
Treabh Lebhi na hairce, lia a ttruid 'sa ttromtháinte;
Badh taisgid da sláinte so, faicsin na háirce aca.
Méirge ag tréibh Iuda amhra; samhuil leomhuin lán chalma;
Treabh Iodais a nam féirge, sluagh diomuis na dibhféirge.
Treabh Isacair a n'óir ghlain, méirge aca mur asain;
Minic slogh ndeirge dreach, iman méirge mór mhaiseach.
Treabh Sdebuluin na sdiall nglan, a mhéirge long lochtmhor;
Ba gnath air thonnaibh tana, cach na longa luchtmhara.
Dealbh osa mhaisgiorr mhir, ag tréibh Neptalem neimhnigh;
Don tréibh chleacht fraoch íre, nír thearc laoch luath mhéirge.
Méirge tréibh Ghaid an ghleoghuil, mur dhéilbh bhainleomhuin;
Nochar thim re fraoch féirge, gach rinn mur righmhéirge.
Méirge thairbh go nos neirt, ag tréibh Ioseph oirdheirc;
Suaithnidh na siridh badhbha, an a cinidh don chomhartha.
Tréabh Bheniamin go mbrigh mir, bhiodh a mhéirge os méirgibh;
Méirge mar bhfaolbhfoghlach, déirge san chaoin chomharthach.
Treabh Dain duaibhseach, oireacht neimhneach toighe tuachioll:
Treun re athghoin ba doigh de, mur nathraidhe ol' a mhéirge.
Treabh Asuir nír chruaidhe crádh, méirge lean mur lothar;
Mar aon taruill a toghtha, is craobh aluinn fhionnola.
Ro airmheas thall a ttreabha, ro airimh me a méirgeadha;
Mur ataid diongna na ttreabh tte, fear gana hiomdha a n'aithne.

Taid go leor críocha anoirsceirt a na Hindia is na
Hafraca; nach mór air an modh ceanda gus an la aniugh,
(go sonradhach na Harbs) b taid cho dluthfhaltaidhe sin le
ladruinn, síor fhaire na ttimchioll ann slada is ann gaduigh-
eacht: guras nach bhfuil súil na cumhacht ag einneach a bheith
saor ó shlad, gan fearfaire is cloidhmhe da ccosaint.
Dearbhuighion lucht subhuil, achdra is seiche. Trath theigh-
ios sgológ a síolchur fhearainn nach mór dhó laoch mur ghiolla,
no saigheadóir c le cloidhmhe; le na chosaint ó bheith sladtha
as a shíol coirce no cruinneachta. Gnidh an mór dhochar
so an saothair is an churuigheacht ro dhaor, is anchostas-
ach; do bhrigh go ttógfa obar einfhir, saothar beirte;
iodhon, da bhrigh so, is eigin an barr a dheilt, d a d'feadfadh
bheith ag eanduine amháin, acht mur mbeag an lucht slada
so: réis gach dochar, is ancuntabhartach saothar no
maoin a bheith cho dochosanta, a cceann a bheith cho docalach
is dochurtha a measg biothamhnach is amhus, agus a ngádh e a
ccrechta. Oir is inmheasda go madhmfughadh an sluagh
gaduidheadh so; na ndeargruathar f air na cosanthoiribh,
is go ccreachadaois na saotharthoiridhe as toradh a
nfearuinn, is as saothar a lámh.

a Ardshoir, duaran, eirgegréine, leathshoir, oirthear, soirinn,
taobhoirsgeartach, taobhshoir, truagabhalgréine.
b Lucht aithreabha na H'arabia, mír no rann don Asia.
c Buanna, cearnach no ceatharnach, diolúnach, diolmhuineach
no fine, marchog, saighdiur.
d Dáileadh no dealadh, duil, earnail, faonadh no roinneadh.
e Airc, anghlonn, antur, baoghal, buairt, contabhairt,
cruadhbhóg, eitim, ell, gádh no gabhadh, guais, guasacht,
iaróg, peiriacal.
f Aidhceal, aineart, aintreise, airp, coimheigin, dioghuin,
duadh, eigin, fearamhlacht, farrach, forracht, ionsughadh,
iomruagadh, lingeadh, sathadh, teannadh.

Da bhrigh so, nil ach beag-
an fearuinn romhartha ann sna tíorrthaibhse; is a bhunadh-
as bán, is a nfuireann tearc, ann áit a bhfeadfadh

a fhithche oiread a chothadhadh, is iad sin fein ann anbhoichtuine:
is so uile ó mhiochosanta maoine is sealbha.

Is amhluidhe bhios a ttíorthuibh amhus, bathlach a is dhaoin-
eadh duirc is fiadhain; ata bunadhas aimsire an amhuis
caillte da chothudhadh fein, is da chosaint; ata se air
a dhithchioll, a solathar gleus cosanta naghaidh a lucht
troda; b no air lorg áit chaomhna c ó lucht trese. An insibh
Nuaidh Sdealaind, is éigin do theaghlachuibh, do lucht clai-
nne, is muirighne is mionbhailteadh d theacht an einfeacht; is
a mbotha e fhorngnughadh air stuaic f aille, g is a bhfáladh le
clais no eitribh, h is le cuaillibh bairghéara, a naghaidh a
ccomharsanuibh gara; is réis gach saothair dochar is
faire, taid ganfhios sladtha le maidhm i nios laidre na
ata aca ann a mbarradh. A ccríchibh neamhchosanta mur súd,
ata ceanair oiread daoineadh, gach bliadhain tollta, gonta
marbh, réir an uimhir, is a b'fairsne, is ata ann eanroinn
eile d'iomlaine na Heuropa k uile. Is fíor le rádh, nach
bhfuil móran maoine le cailleadh a ttír fholamh; oir is
coitcheann a bhios daoine a ccomhnuidhe, l anbhocht ann a leithide
so thiorrthuibh fiadhain, miochuideach.

a Bodach, bromanach, brughaidhe, brudhdaidhe, ceithiornach,
fodhuine, iangar, tuata, tuaitheach.
b Lucht bruighne, buailte, catha, callóide, ciopala, comhlana,
coinfliochta, coguidhe, coindreaga, comhruic, ciarala, cionnairge,
dreanna, gleo, iorguile, machaire no rusga.
c Ait chomhnuidhe no chomairce, cúildhidion, didean, dionarm,
mion, tearmann, teml.
d Aitreabh, fobhaile, ganndhaoineach, tearcáruis.
e Boith, bothán, bothóg, cabán, fianbhoith, lann, scathlann, teagh,
úrbhoith.
f Beann, buaic, feighe, mullach, stuirrice no stuirricín, stuadh.
g Art, áil, brin, caruic, gall, leacc, lia, onn.
h Clais, cuithe, diog, lagán, slaigh, trainse.
i Buidhin, bruscán, ceatharn, diorma, sluagh, teolladruinn.
k Rann do cheithre rannuibh na cruinne.
l Dearoileach, daidhbhir, diothchuideach, easbhuidheach,
feidhmiach, glas, lom, uirisbheach, uinneach.

Mur dubhradh shuas air

ttús: bion nios mó na leath a naimsire is a saothar
caillte, a solathar, is lorgaireacht gléis cosanta; is e
sin fein cho suarach eadainginsin; nach bhfeadann a choidhche
bheith sairchinnte do thoradh a saothar.

Nil ean mhodh lear ttig na daoine a chosaint is a sa-
bháil ón mursanacht, is ón rochtchruaidh mhiochomhthromso; acht
le cumhachta mordhála. Se gnotha an chumhachta so gach uile
ghne cosainte air phearsanuidhibh agus air chuid na
n'daoineadh; a ccosant ó fhéill, ó chasár is ó eaccóir. a
Ionso a dheana, gleustar loingis choguidh is cabhlach le
fuirnnibh, sluaighte armala ann troda, is le cosnamh an
aghaidh fomhoruidhe, b ladruinn bhiothamhnach is lealgnuidhthe.
Fostuighid lucht faire, constabluidhe, c sighchoimheudaidhthe
maille le priomh is tair mhaorrthaibh; d le cionntuidhe, is
cadranuidhe e a cheapadh; breathamhna maille le cúirtibh f
córa chum scrúda; is carcara le lucht briste na
sioghchána iadhadh g sa cheapadh: is fa dheoigh gach nidh
eile feidhmeamhuil do shígh is shláinte na ndaoineadh.

Iocan lucht na tíre cosdas na harmala, h an chabhluigh is gach
sraith eile fhoghnas, is sholaras comhachta na comhdhála.

a Cam, dolaidh, eicceart, eiccindisle, foghail, foirneart,
frógain, sonnadh.
b Argthoir, bathghaduidhe, learthall, macht, muirtheol,
muirmheirle muirladruinn, muirchreachoire, pioraid no
rianshladuidhe.
c Baile caithreach, choimheaduidhe no fearfaire na sigh, giolla
no aodhaire na siothchána.
d Aindlightheach, an, cle, coirtheach, foghaltach, lochtach, olc,
peacach, sair.
e Andana, cadranta, ceanndana, ceallanach, cinntréan, cruadhmhuineach,
dodach, dosmachta, docomhairleach, dospraice, durranta, eusumhal,
miodhmhodhuil, muanach, neamhurramach, neamhomoideach, neimhdhéideach,
teinbhealach.
f Coindealgairt, rachtairm, seasaimh, seanaid, tigh na cúirte.
g Do choimcheangal, choimhghreamughadh, choimhtheannadh,
dhluithcheangladh, ghabháil, ghunncadh, alluchlunnadh.
h Arbhar, airbhre, comhlaimh, diorma, ollarbhar, ollshluagh,
reim, seis, sluaghbhuidhin, sochaidh, turba.

Ata se cóir agus ceart; go ndiolfamaois
gach sraith is gearradh eile, shuidhios a an chomhdháil chum ar
sláinte is ar sochair; is airson fein a chothughadh ó ghorta,
is ar ccosaint ó lucht feille is marbhtha. b Is air son so
iocam gach sraith is gach dualgus eile da suidhean an
chomhdháil. Is iad so gach sraith is gearradh da niocham
air son ar sdiurughadh; c is ar son ar ccosaint: is ionann
na dualguis so; is an tuarasdal a bheirios an tal-
mhuidhe ann sa n'oirsceirt don ghiolla d an gatha no an
chloidmhe, air son a shabhála ó lucht feille is creachta.
Ata dream nach ttuigeann so; no nach ccuimhnigheann air
fheidhm na air a chomhgar: se baramhuil chudach, gur neimh-
ionann an t'airgead gearrtha le cosdas air bith eile; mar
nach ttuigid no nach mbreathnuigheann siad nach bhfaghann
dadadh, mur mhalairt air son an ghearrtha. Acht gon amh-
rus, ata an dioluigheacht so chomaith le malairt air bith
eile: bheirir airgead don fhuineadóir air son aráin,
don bhrothaire air son feola, don tathaloir air son dean-
ta d'euduigh; is don Righ no da chomhdháil air son do
chosna ó ladroinn, ó fhéill, ó eaccóir is eicceart air bith
eile.

a A chomhordughadh, a reachtas, dhaingniughadh, shraithios
no ghearras.
b Ar, bath, brath, casár, casgairt, dunmharbhadh,
dunshlaighe, duma, eisionracas, fiongal, fionguile, forbhas,
léirsgrios, meangchroidheacht, milleadh, mioch, murn, nidh,
ongal, orgain, trasgairt.
c A ceannsalughadh no cenbheirteadh, diorgadh, follamhnadh,
foraileadh, rioghlughadh, seoladh, targadh, 'sa treoradh.
d Buachuil, caeth, daorara, daoirgiolla, daorbhodach, feithmheoir,
formalach, fear friothoilte no feidhmanach, fuidhir, giolla bóird,
giolla cupáin, giolla gadhar, giolla carbuid, giomanach, guas,
maol, mogh, óglach, searbhfhoghanta, serbíseach, tasgaire, tráill,
tromoglach.

Acht mur mbeag an chobhair 'san chosaintse, caith-
fea leath d'aimsire a solathar bídh is euduigh, is bheith
an roinn eile ro ghann le thu fein a chosna ó bheith creachta,

no bheith ag romhar a 'sa foghain b do chach eile, no chaithfea
fostodh mur fhear faire is troda: chosónughadh an dochar so
dhuit, nios mó gomór na an tsuim c a dhiolas no chosnas an
tsraith d 'sna an gearradh: is chithir, leir gnás thiorrtha
na namhus, na mbathlach, sna mbodach, cho neamhchosanta
is eadaingean a bheith do dhídean is do tharmon. e

As fearr monarchon f no riogh-chumhachta, comhdháil, mordháil
no sdiuradh da dhona is da mheasa iona bheith gan dadadh.

Do bhi cuid d'ímperibh g na Romha cho riogholcsan, na ttior-
anuidhe cho fuathmharsan, a creach is a marbhadh sluaighte
do dhaoinibh neimhchionnta: h giodh, le linn na riogh sin, ni raibh
oiread da niachtaranuibh i creachta marbh na tollta, réir
attoirt 'sa nuimhir, ccathadh dheich mbliadhan, is ataid anois
a measg lucht Nuaidh Sdealaind k no a leithide eile, ann
ean bhliadhain amhain; da bhrígh sin is fearr siothcháin da
dhona na cogadh da fheudhas; oir, níl sochar mór le faghail,
gan dochar cinn le saothar lamh.

a A tocailt 'sa ceachladh, paladh.
b A saothradh 'sa freastal, feithmhe, fenne.
c An tiomlán, coimhlíon, eirim, forgla, méid, oiread, olaf,
tanuibhir, uimhir.
d Airdchios, airgead puiblidhe, bes, canachas, cion, cios an
righ, cioscháin, cobhach, earc, gearradh na mál.
e Caomhna, caoinneasgar, comairce, creataráit, daingion, dídion,
díon, díonalt, duischill, fascadh, greischill, iairthreabh, mion,
scath, sithbhein, snadhadh no troimchill.
f Ardrach, ardruagh, airdrigh, aonfhlaith, ardfhaeth, enbhreas,
mál, tor.
g Ardthaoíseach, folarthor, impire, luairgneach, milbhreas,
rioghlaidheoir.
h Annaga, adhghair, caguidh, caidh, iodhlán, iomlán, ceart,
cneasda, cóir, comhthrom, direach, dligheach, dlistineach, eanach,
feidhil, fiordha, firinneach, ionraic, maith, neamhlochtach,
neoch, usa.
i Boicht, daidhbhre, duim, iachtranuidhthe, lib no uirisle.
k Innsibh san muir theas na H'asia.

DARA ROINN DON NAOIMHEADH LEIGHION.

Tuigir anois, gur biod na cáinteacha, .i. cíos an riogh,
no an gearradh, an tuarasdal iocar do chomhachta a na mor-
dhála, air son bhar ccosna; cho maith le dioluigheacht air
bith eile, a gnidhmid mur mhalairt air son acarra, uain
no air son roda eigin air bith eile.

Andon; ata einnidh amhain fós corr: go bhfuil gach cíos,
cionn is dioluigheacht eile, air ar ttoil fein; acht caithfidh
gach uile dhuine an gearradh is an cháin a dhiol go dliste-
nach. Mur roghuin liom gan bróga cheannach ón ngreasuidhe,
ach a ndeanamh me fein, no siubhal cosnochtuidhe; b ata sin
air mo chomhairle c fein: is da réir le gach dioluigheacht
eile.

a Ceannas, ceacht, ceansal, foladh, follamhnacht, riaguil,
stiuradh.
b Coslom, diobhrógach, diochuaranta, lomchosach,
lomnochtuidhe, trioghnochtaidhe.
c Airle, breith no breitheamhnas, ciondealg, meas, rúnphairt.
d Cuiridhthe, fearchuir, fianna, fine, fennidhe, gaisgidhe,
milidhe, triaithe.

Acht, ni amhluidhe bhios dioluigheacht don mhordháil.
da ndearfadh duine air bith, is fearr liomsa, me
fein is mo mhaoin a chosaint gan congnamh laochra, d mair-

nealach, a maorrtha, breathamhna na lucht faire; da bhrigh
sin diultuighim do dhiol cánta na gearrtha: bheith so
mur fhreagradh a naghaidh sin: teigh, is comhnuidhe a bhfrith-
nibh no a ngairbhchríochuibh Amaraca, no ann a leithide
áit; no nasg b thu fein le drung uathmhar fhiadhain; mur
lucht na Hindia, is mair c mur iad: acht chofhada is chomh nuidhis
nar measgne, d á ttír fa smacht is sdiuradh comhdhala
no mordhála; ni fheidir, (da mbeith ann do chumhachta), cur
suas, na cur an aghaidh slighe no modh cosanta na mordhála.

Cosnan an armáil is an cabhlach an tír ó iomruagadh is
chreich na nastránach: e taid na ndaingin is na mbabhun f
agadsa chomaith linne; le do dhidean ó gach uile ghne an-
achana: tre dhligheadh is mhórthairbhe na córa; atair
sabháilte, mur sinne, ó ghaduidhthibh is mharbhthóiribh; a bheith
ann ar measg mur mbeag so. ó is eigin don mhordháil do
chosnadh dod dheoin no dod aimhdheoin; is cóir dhuitse roinn
don cháin is don gearradh a dhiol mur dháil g don chosdas.
Acht ma atair cho leamh, is go neiteocha an cunnradhso;
caithfir a dhul a deleoireacht h a ndithreamhnuibh, sa ccoill-
tibh fiadhain; uime sin, fhad is chomhnuidhios duine a ttír
air bith; is dual i dó bheith umhal do chumhachta na mordhála;
is na cántacha ioc, is gach sraith eile a dhiol go sáis-
tidhe: oir, sraithfigh an chomhdháil cionn gach duine go comh-
throm.

a Carbhánach, lochlannach, loingseóir, luamhaire, maruidhe,
seoltoir.
b Ceangal, gnathuigh, greamadhadh, snaidhmneadh no
tathadh.
c Caith do bhith no do bheatha, do mharthan no do
shaoghal, do laethe is d'aimsir, d'eod cadradh 'sa
comhdháiliughadh.
d Ag, ann, ameasg, eadar, eidir, idir, in,
rung.
e Achtranach, allmhuireach, aral, astranach, coigrioch,
coimhigheach.
f Caisiol, dun, dunarm, daingeon, diseart, fiog,
grinn, mur, sonach, tonoch, trafan, tuaim.
g Briann, cuid, cion, daint, drill, rann, roinn.
h Oidhchidheacht, oilirtheacht, oilearacht, síreadh na déirce
ó dhorus go dorus, taistiolacht.
i As eigin, as ing, as oircheas, cubhaidhe, cuidheamhuil.

Oir, ata nidh eile corr eidir ann cunnradh so, is
malairt air bith eile: iodhon, trath fhosthuighios tu fear
oibre, gnidhir do rogh cunnradh leis; is mar ttig libh socar-
adh air mhodh na diola, fostochair neach eile.

Acht, is eigin do chomhdháil gach tíre, cia air bith monar-
chon, righ, uachtaran, mordháil, feis, reacht no impireacht; no
gne air bith smachta, comhacht a bheith aca na daoine a sdiu-
radh is a ttreorughadh: a oir, air mhodh air bith oile, níor
bh'feidir a ccosnadh. Da bhrigh sin, ni air thoil éinneach
fagthar an tsuim ata le diol airson a chaomhna; acht ag
an ccomhdháil a shocaruighios na cántacha is thogas an
tsraith no an gearradh.

Is iomdha comhdháil gnidh drochusáid don chumhachtaso, is
thiomanas a niachtanuidhe ann cosduis níos mó na is cóir
air son a ccosanta, is air son rioghlughadh na tíre.
Ann 'sna críchibhse, ata na daoine cosanta is comhduidhe
an aghuidh na hurchóide b se; tre bheith air a ccomhairle is
air a roghuin fein na h'uachtarain a thoghadh; iodhon, gaois-
fheara; c se sin, righdiridhe comhdhála; a neagmhuis, ni
fheidir dligheadh na reacht achtughadh, na na cántacha
shuidheadh na cheartughadh. Is cóir agus is dlisteanach, nach
rachadh dadadh amugha don airgead puiblidhe; d is nach mbeith
nios mó na an chóir len ioc. e

a Ceusadhadh, diorgadh, eolughadh, seoladh, stiuradh,
tairbheartaghadh.
b Anacháin, clefid, coir, coindreach, dioghadh, diobháil,
dobhairt, dochar, dobharnacht, donas, grinn, leun, miodháth,
olc, saith, solaithe, tragar, trasgairt, tubaiste.
c Lucht na comhdhála.
d Féach an 56 leathanach.
e Cios a dhiol, cuitiughadh no sásadh a dheanamh, dioluightheacht
no luadhaileadh do thabhairt.
f An, ceart, comhthrom, inion, ionann, coimhréir, cubhaidhe,
dual, dualgasach, dlightheach, ionamhuil, inmheach, oireamhuil,
oireamhnach.
g Feidhm, gar, garamhlacht, mathas publaidhe, oireamhneacht.

Acht, ataid móran nach
bhfuil cho buidheach is budh chóir f dhóibh air son gach comhgair g

is gach mathas fhaghan siad cho réidh gan dochar; a bheith
cho chothuidhe, faoi dhidean, chuim is threoir dheagh chomhdhála
cho ceartso; do bhrigh nach bhfuilfhios aca an rucht anbhocht is
droch nós sud ata gan deaghchomhdháil. Do gach beatha is
nidhthibh a cheannuigheam no fhoghnus duinn; nil einnidh da
shaoire, da bhfagham, cho saor le comairce is fortacht
na comhdhála. Da ghnidhneamaois uile, ar cculuidheacha,
ar mbroga is ocraidhe, an áit a cceannach ó'n asaire no
ó'n tatholoir; bheith na heuduidhe is na bróga is gach eile
nios suaruidhe, is gairbhdheanta, agus go mór nios daoire;
is bheith siad fós go mór ni budh mheasa. Da m'eigin
do gach duine bheith na sgiath chosanta dhó fein is da
mhaoin, budh bheag a b'fiu e fein, a sciath, na a neart,
le taobh laidireacht na comhdhála.

B'aoibhinn a bheith a mbinneadair,
Fírbhing a bheith osa banmhuir:
Beann longmar leannmhur lionmhar,
Beann fhonnmhur, fhíonmhar, adhmhar.
Beann a mbiodh Fionn 'sna Fiannuibh,
Beann a mbiodh cuirm a gcuachuibh:
Beann a mbiodh dún d'anamh oidhche,
Beann ghrianach ghránach grádhmhar.
Beann is comhghlas maigh is mullach,
Beann bhileach, mhongach beannach.
Cnoc crannach, creamhach, ceorach,
Fo uain iobhgheal don mhaoilinn mhullach.
Fo laochruibh leadrach, anam goileach,
Fo mnaibh áille fhiongheal dhualach,
Sa macruibh oga, mhuinte mhaorda;
Lonnach, uasal, leimneach, colgach.

Da bhrighsin, is dual do gach duine, dar mhian a shao-
ghal a chathadh go fírinneach ionruic, bheith ro bhuidheach da
Dhia, ni e amhain air son gach subhailce fhaghan se .i.
eagna is teagasg, sláinte is táinte; acht, fa na chois-
int, tre dhidean dheaghchomhdhala, ó lucht slada; is choimh-
eadas a mhaoin 'sa saothar, chum a theaghlach a riar; is
lucht leatruim a thartháil ó ainis is bochtuine; oir is córa
déirce dheanamh na glacadh: is ann a deanta, is fearr
coigilt is neasaracht iona cathadh is diomul.

Is aoibhinn a bheith a mbinn Eadair,
Is aoibhinn a mur 'sa tráigh;
Is aoibhinn a loingis teacht faoi sheol,
Deas a rian, sa bradán bán.
Is aoibhinn a bheith a mbinn eadair,
Beann air a mbiodh cóirn is cuacha,
Beann a rug ó Dhoibhne dhána,
Uaidhe Gráine, do réim ruaga.
Beann is tomglas gach tulach,
Is gach mullach comhglas corrach;
Bean bheannach mhileach mhungach,
Mór bhinn na bhfiann bhfoghach.
Do chithir uainn don mhaoil mhungaidh,
Longa is laochraidhe da leadra,
Bristir bord taoibhe luinge,
Le faoidh ghuna a nord alla.
Beann is aoibhinne do bheannuibh Eirionn,
Gidh leibhionn os fairge faoillionn,
Mo chian da tráith gan doghruing,
Grádh mo chroidhse a fuireann béilbhinn.
Suidhmairne ttriathnárd, air thoighbhinn na tton ttaosgach;
Feachan uainn air gach cuan, is áile linn uirbhinneaduir
ibhinn.

TREAS RANN DON DEICHMHODH LEIGHION.

Ata an roinn is mó, dona cántachuibh a da n'iocam, a dul
a ndioluigheacht; ni é amháin na bliadhnaso, acht a ndiol
riaraiste b na mbliadhan a chuaidh thort: se sin ag ioc
uincim no ocas na críchfhiach, a suidheadh air a rioghachta
ann aimsir a choguidh dheanuigh; a thóg níos mó cosduis gach
ean bliadhain, na dfeadamur fhaghuil ó ghearradh, ná ó cháin
air bith eile ó shoin. Uime sin ghlac an chomhdháil airgead-
iasacht c air uain d ó cheannuighibh e sona, is ó thoicibh f
oile; ag dearbhughadh, g go niocadhaois ocas as; no go mbeith an
bun h ioca: dar bhfuil go leor i dhe gan diol fós; is leor
eile, go m'feidir, nach ndiolfuidhe é go brath. k Ghlac na
hiasachtoiridhe air son an airgid, eingchíos, l le
cumhachta is ceart, an oiread so fhaghuil gach bliadhain as an
ngearradh, no as an ccáin a tógthar le cumhachta na comh-
dhála: siad so na heingcíosa, da ngorthar banndála m no
ciminmhe, n bhios annsa noirchisde, o indiolta ó dhuine go
duine,

is soroinnte a measg leor daoineadh mur mhaoin air bith eile.

a Costas no fiacha suidhte air an rioghachta, tre chustos an
choguidhe, dheanuidh.
b Brath, briad fearasbarr, fuigheall, fuaid, iarsma, iardraoidh.
c Cearb faghthar ó neach eile, seal aimsire, air ghar no chairde,
monaidh.
d Am, air feadh cana, nobhaidh, tratha no tamuil, tuirt.
e Cosnaightheoir, gnothuigtheoir, maelia no margaluidhe.
f Lucht conuig no maoine, óir airgid no saidhbhris.
g A gealladh, comhlaidriughadh, daingniughadh, diongmhaladh,
nasgadh.
h An t'airgead iasacht go léir, an tiomlan, fiufaiche, foghal,
prif, toid, uileathaidh.
i Foirlion, formna, forthan, iomud, lanmhór, loch, ro, teol, tura.
k Biothbhuan, choidhche, go deogh, síor, síorruidhe, siothbhuan,
suthuin.
l Ardchios, arfal, bés, buinchíos, cánachas, cíos gach bliadhain,
cíos féilteamhuil, cíoscháin, cobhach, earc.
m Borrbha, cinteacht, dearbhthacht, cor, coraidheacht, nasc,
tatha, torla, urradhas.
n Cearbmhaoin, ionmhas, monadh, saidhbhreas.
o Ciusdcha, ciostlann; intliomh, oghlann, lithionmhuis,
righchishe, sáith, seudcha, trusor.

Trath choiglios no sabhálos duine bocht suim bheag no
mhór airgid; is coitcheann go ttaisgeanse é san oirchisde,
no san bhfrithchisde, a mar chomhgar, lear mbion se mur
neach do lucht iasacht na comhdhála, glacadh le'r aronna as an
ngearradh. Mur sin chithir a nois, da mbeith an chríchfhiach,
lé'r acht an dlighe, buailte b suas, no crois c ón ccomhdháil
ghan ioc; go ccaillfeadh go leor don luchtoibre fein
amaoin 'sa ccuid don tsaoghal; d is ni bheith Breatain e fein
saor ó'n diomaiste; ó nach mbeith se acht a slad druinge,
le bisiudhadh druinge eigin eile.

Amhgar mór is adhbhair aithmheala, f an mheud airgid a
cuireadh amugha g a losgadh h pudair, i a gleus armála is
loingis, is gach lón eile a chuaidh amugha: acht nil a darach k
air; na gor air ais air; chor le sneachta l na bliadhna
anoruigh. Chuaidh an cosdus thorruinn is thort, is an tsraith, a
tógadh le ioncum an airgid iasaicht a ioc, ata ccomhnuidhe le
faghuil a rioth ó láimh go láimh. Cuidighiom uile an tsuim so a
dhiol as na cántachuibh; se sin iasachtoruidhe na comhdhála
uile an dreamso abhfuil a ccuid airgid ann san oirchisde,
no ann san bhfithchisde; glacuid a roinn de mur fhiacha
dlistineacha; is amhluidhe fhilleas na cántacha air ais
go bothán an duine bhoicht, nár shíl a leithide go brath.

a Bailchiste, ceirbchiste, cimchiste, coigilchiste, .i. a
Saving-bank, pionán.
b Cosgca, fosaidhe, leagtha, sgurtha, stadtha.
c Bang, bacadh, col, cron, crosadh, teachnais, tiomarnadh, toirmisg.
d Adnadh, cuid, forlamhnas no maoin shaoghalta, muin, sealbh,
teactadh, urláimh.
e Prudain, Sacsann, Saicsiath, Sacsainíath.
f Amhaltas, bearrán crádh, briseadh croidhe, cantol, caoidh,
cumha, dobrón, doghra, doirbheas, dolás, doilghios, eatla,
goilleadh, goimh, imshniomh, ionmhallong, leun, mairg, maoidh, ong,
poen, teantraidhe.
g Caillte, diobhaighthe, diombalta, fachoill, ionnarbtha, millte,
timdhibhe.
h Breolosca, caorlasca, teinechreasa, toitrithe.
i Níl feidhm no cobhair air, leighios na fóir, fortacht na tartháil.
k Cuisne, ladhg, ód sneacht, sín.

Deirim is dearbhuighim gur fa na choinne a so, tógthar an
gearradh, se sin, le ocas is uincim na críchfhiach a dhiol.
Foillseochuigh an billese b shíos dhuit, go bhfuil gach fithche
sciling da n'iochar a ngearradh, air a modhso síos roinnte.

Cosdus c na harmála d is an chabhluigh e agus oile.
P.0 S.7 P.2

Léir ocas as gach ceud P.0 S. 0 P. 10.:

Costus an riogh, na mbreathamhuin, f na
n'árdmhaorr, g sithbhech 'snattaoiseach h
puibluidhe; maraon re faichiollaibh i
na neamhchuramach k .i. dream neamh-
ghnoitheach ata saor ó dhualgas m air bith

Tuincim n na ccríchfhiach .i. National debt P.0 S.12 P.0

a F'an adhbhar no f'an achos soin, f'an mbrighsin, f'an
ocáidhsin, tuccaid.
b Coimire, méid, oiread, suime, uibhir.
c Caitheamh, cearn, crean, creatnughhadh, tomhailt.
d Buanna, laochradh, milidhe, niadha, sluaghbhuidhin.
e Marchoind, tascor, uiging.
f Barn, buadhlann, reachtaire, soitnge.
g Follamhnach, nodhuine, stuart, ceannfoirt, tuairgneach, uachtarán
tuaighe, shaoghlann. *
h Arman, oifigeach, sithbhe.
i Duais, reolaeth, tionscra, tochra, tuilleamh, cumha,
luaidheacht, ionnarradh, othar, tíorfhochraic.
k Lucht uruis, socuil no diomhaoinis; traonoiridhe, gan dochar,
cinn, lámh na cos.
l Dionasgcha, dithcheangailte, saor, sgaoilte no searnta.
m Curam, coimhedeacht, freastal, gofal, seirbhís, oglachus,
coibhche, comhalladh, umha.
n Airgead fuidh, boil, cel, ceirbiomchar, eirbeart, faodhshochar,
fritheol, fuidh chim, geillios, ocus, oincim, oineadh, usaidh no
usuireadh, feuch fós leathanach 41 chum fearasbarr gluaise is
soluis.

* Saoghlann gach breitheamh buan a mblath;
Saoghlann seanóir fíor saoghalach:
Saoghlann gach righ for a dhuthuidhe,
Agus is saoghlann colum nuadh.

Cuig 'sa haon; no ceathair sa do .i. se,
Agus luch a laittin a naonchlodh .i. mus,
Sean ghnás imiorradh fiadha fáil,
Ainm agus sloineadh mo chompáin .i. Eirbeart.

AN DEICHMHEADH LEIGHION.

'San cheud rann.

Air shuidheadh, a luachadh is fhosdodh; air dhiol is air
cheannach.

Trath scaras b duine le ennidh da chuid go hiomlán; is
sheachadas c é do dhuine eile, is ghlacas dioluigheacht air a
shon: se is ainm don ghniomhson; diol is reice.

Acht, trath scaras se leis air feadh seala (se sin;
airleacas é) d do neach eile; is ghlacan dioluigheacht air
a shon so: ráidhtear don ghniomhson; suidheadh, luachadh no
fostodh.

a Talamh a thabairt air chíos do thalmhuidhe, no socaradh le neach air
chíos airidhe seal ama.
b Fagáil sealbha, dealughadh, srionadh no tabairt
do neach eile.
c A righneadh, síneadh no cur rod eigin, ó láimh go láimh.
d Tabhairt einnidh air ghar, air oin no air iasacht do neach air bith eile.

Acht, ata móran bríathra, a bheanas do do bhrígh na rannaso.
Trath bheireas duine gar a chula b no choisde, a loinge no
eigh; se is ainm don luach saothair sin luachadh; is ma
fhostuigheann c se, é fein liom; se sin, a shaothar, le
feitheadh oram, no a saotharadh damh; is dearbhthar go
luachuighim an dioluigheacht fhaghan se; le ráidhtear go
minic luachadh; acht nios coitianta tuarasdal. Acht
ma shuidhean se leam a theach, a ghort; d ann áit a
choisde no eigh; an luach a dioltar leis ansin; is cíos,
a ráidhtear leis. Is ma bheirean se dhamh feidhm no usáid
a chuid airgid; is tuincim no ocus a ráidhtear leis
an luach, iocam air son uaine. Anois, gid go bhfuil na
briathra ata fosta don chorso e cho athracha, ni ion-
tuice go bhfuil a bhfeidhm cho lia. f Ma bhreathnuighir go
grinn; god as brigh dona briathruibh .i. cíos, luach, tuara-
dal is ocas no tuincim: tuicir go deimhin; gur ionann
brigh is gne do gach diola. Nil ann ach amhain; gnás na
cainte, le athrughadh na mbriathar a chur a bhfeidhm; réir
athrughadh na nidhtheadh ata airleaca.

a Briana bagha, duara, fearba, focla, fuacha, ionna, fuidhre
machra, fuighle, ráidhte, rosgadha.
b Cairpthe, carbad, creadradh, fonnadh, ithfén.
c Ma cheanglann no ma dhiolann se obair a fhoghnadh no a
shaothar liom, .i. deanmhus, freacar, duadh, glonn, gnothuidhe,
gusaoth, lubhra modh, monar, toisg, turas.
d Achadh, branar, cluain, gardha, ithir no machaire arbhra, coirce
no gráin; roe, maigh, uirlios.
e Bann, gniomhso, an rod no nidhse.
f Cho minic no mionca, cho iomad, cho tric.
h Ardrun Dé.

Thoirmisg reacht
Mhaoise airgead iasacht a thabhairt da mbráithribh air
ocas. Se sin tuincim; do bhrigh nar bhe a ccinneamhuin h a
bheith na lucht trachtala: acht a ccothaghadh fein air thoradh a
bhfearuinn gan gnothuibh airgid a bheith na measg, na riacht-
anus airleaca; muna mbeith a ccruadhbhóig no aneas-
bhuidhe; trath budh toil le na mbráthruibh (na hIasraeligh-

tidhe) a bhfurtacht a go saor; tre na ngrádh, is tre mhuin-
tearas, mur is iomchuibhuidhe do lucht gaoil is carrthanuis. b

Oir, is ó dha fhear dhéag .i. mic Iacoib lér ráidhtear Is-
rael d'fasadar so uile; is ó bhfuaradar a nainm; is dar
bh'éigin dóibh bheith mur bhráithre da cheile. Acht, bhiadar,
tre reacht Dé, gan toirmeasg, ocas a ghlacadh air uain
airgid, no airleacadh air bith ó choimhidheach, c no ó
ghineadhach, d se sin neach air bith eile thair Isarailiteach.
Is follasach as so, nach bhfuil se midhlisteanach, ocas a
ghlacadh air uain airgid, na air airleagadh air bith eile.
Oir, orduighean an dligheadh gan eaccóir a dheanamh air
choigchríchibh na air choimhidhthibh; acht a bhfortacht; ni amhain
go cóir cneasda, acht go fial e fiuntach, furtach.

Dubhras nach col f corr g na toirmeasg, ocus a dh'ioc as
uain airgid, chor le airleacadh air bith eile. Oir, feuch,
ata ceanair punta ann mo sheilbh: chithir gur ionann a bhios
a bhuain no a shochar, cia air bith, teach a cheannach, no roinn
fearuinn air airgead, no a ghar a thabhairt do mo chomharsa
air a noiread so san mbliadhan; no iasacht an airgid
a thabhairt dó le teach no an fearunn a cheannach dhófein,
air chunnradh h an oiread so san mbliadhain ioc liom as
uain an airgid; is cíos é air mhodh, acht is ocas é,
air mhodh eile.

a Cobhair, congnamh, cuideaghadh, faoise no beatha, fóir,
fóirighin, follamhnadh, tartháil.
b Carthanus ionann le grádh; feuch, leathanach 36 mur a
bhfuilse gluaisde.
c Achdranach, allmharach, alltud, coimhthigheach.
d Cineadhach, geintiolach, páganach.
e Fionn, fiuntach, fobharthach, neamhchoigilteach, oineach,
réidhchroidheach, suall, toirbheartach, tuis, uasal.
f Feuch shuas an leathanach cionda arís.
g Anadas, neamhoireamhnach, neamhchubhaidhe, neamhfhoghantach,
neamhchomhlán, eaccomhthrom, neimhionann, eaccosamhul, eagsamhuil,
ó raidhtear, corr is comhlán, sain.
h Luach, coinghioll, réidhteach, naidhm dáil, eacht, cunnartha,
ceannath, eigean.

DARA ROINN DON DEICHMHADH LEIGHION.

Budh choír a thoil fein a bheith ag gach neach; a sheilbh
dhilis a dhiol, a reic no a shuidhe; cia air bith teach
fearann no einnidh da chuid da mbaineann dó. Go deimhin,
a ttíorthaibh na Cruinne, ata ranna ann, a ccomhnuidhid roinn
do threabhthuibh na ndaoineadh fiadhain: iodhon, na Tartu-
ruidhe: a an a bhfuil an talamh ó thur go tur b an ean chuim-
ín, c gan seilbh dhilis ag einneach: acht gach neach ag
tioman 'sa seoladh a sealbha d ann innilt. e Caithid a saoghal
ag aistreaghadh ó áit go h'áit, ag toiriacht feabhus
innilte.

a An treas roinn don Asia, 1500 míle air fad, is 1250 air
leathod, idir cheime 35 is 53 d'irleithne na cruinne; ann a
bhfuil fuirnne na ccriochsoin, níos mó tuca do bhruighin
na do shaothar.
b Go fada, go hógh, go léir, go h'uile, o thaobh go taobh.
c Coimhroinn, comhchuid, coimhinnilt, beathadh airnese a
ccuideacht a cheile, innilt choiteann.
d Ainmhidhthe, beathuidhthe, feithidithe .i.
e Agha, arra, asuil, ba, breacasul, .i. Zebra, caoruidhe,
daimh, eocho, fearba, fiagha, gabhra, iarra, láireacha, muca,
neasa, oluidhe, osa, pealla, reitheoidhe, shearruidhe, tairbh,
uain, etc.

Is go coitcheann na luidhe a bpaluinibh a is a mboth-
uibh. Is inn mheasta go bhfuil an talam fiadhain gan
tsaothar na fáladh; oir, níor bhfiu do neach, síol a chrathadh
a ccrédh, nach m'feidir go mbuainfeadh a thoradh go h'eag.
b Aris, ataid a ttíorrthuibh eile san ccruinne, ranna,
a ttig le fearannach seilbh fhearainn air bith a treabhas
se, a chongbhail go mbuaintear an barr; acht cho luath
is bháluighios se an foghmhar; thig le neach eile a chur
dhó fein. Is ro choitcheann so a rannuibh na Harabia
gus an la anuigh; agus is cosmhuil gur amhluidhe bhiadar
a niomuid is a leor do rannuibh thíre Chanaain, c le linn
Abrahaim d is Isaaic a bheith na ccomhnuidhe san taobhsoin.
Acht, is fíor le rádh lér chosamhlacht, nar bhfiu do dhuine
san modhso, dadadh airgead a chathadh a fáladh, eitriughadh, e
na leasughadh na crédh sin: do bhrigh go bhfuilfhios aige;
da meathadh a shláinte, no an barr, gan neart na caoidh f
an fearann a shaothrughadh: no da neugfadh se ón a mhuirigh-
in, go rachadh an talamh as a lámhuibh; is go mbeith a
shaothar caillte dó fein, is da chlainn.

Chum go mbeith an talamh deaghshaortha; is éigin dó
bheith na sheilbh dhilis no a ninmhe.

a Pubal scabhal cludadh, cumhdach, folach, both, bothán, cabán,
fionbhoith, boith, urbhoth.
b Go bás ccathadh a bheatha, a ré no shaoghuil, go h'irt no
h'usarb.
c Roinn don Asia da ráidhtear, talamh na geallamhna, air
bhruach na mara ceimheodhonaigh.
d Paitriarc, árdathuir, ceannathair, priomhathuir, ruire, athair
Isaaic, is mhóir shlochta na N'isaraelteach.
e Talamh do chlasadhadh no scriobadh, a striocadh no do threabhadh.
f Acfuin, ardchur, comhghar, cumas, cumhacht, gleus, modh no nós.

Is ma sheilbheann tu
duithche no fearann dilis; budh chóir a bheith ad chomhachta
fein, a reic no dhiol, mur rod air bith eile dod mhaoin no
dod shealbha; no a threabhadh, sa chur thu fein; no maor is

modhuidhthe fhosdoghadh lén áradh a is fhorsughadh b
dhuitfein: no shuidhe le sgolóig seal, no a dhiol a choidhche no
go deo le duine eigin, no le lucht baile ó bhliadhain go bliadhain.

Trath ghannuighios talamh; sesin; trath mheuduighios
fuireann na talmhan; árdochaidhthear a luach no a chíos
(mar rádhtear) air an talmhuidhe, air son fheidhme: ata
an t'adhbhar c so sothuicse is réidh in mheasda.

Ata gach talmhan, cia air bith le na cheannach, no le na
luachughadh, ag daorsughadh no saorsughadh, réir uimhir na
druinge bhios da iarruidhe, is bhios acfuineach d le na
chíosughadh no le na cheannach. Trath bhios eachruidhe e gann,
réir an mhór lucht a bhios da cceannach; is acfuineach go leor le
diol air a son; daorsuighion siad 'sa bhfeidhm fós.
Is amhluidhe do gach rod eile; is leis an talamh nar measg-
ne. Glacan sgológ talamh, mur dhóigh, sochar a bhain as
.i. coruightheacht ghráin, no barraibh eile. Is aontuighion
se a chíosughadh; do bhrígh nach eidir leis talamh fhaghuil
anasguidhe: agus is amhluidhe le gach nidh a cheannuighiom,
no fhosduighiom: aontuighiom oiread is fiu e a thabhairt
air, trath is mian linn fhaghuil; 'snach fheidir linn fhaghuil
gan sin.

Is amhluidhe le talamh, mar gheall air na barraibh a thugas
sé, agus mur nach bhfaghthar gan chíos é. Ata talta a nas-
guidhe a ndithreamhaibh na Harabhia; acht, ni rachadh neach
da n'eiliughadh ann sin, mar nach fiu dadadh é.

a An chréadh a cheachtadhadh, threabhadh, a shaotharadh,
iostas-ughadh no a romharadh.
b An tealla do phrácadh, do bhrácadh; spairteacha na creadhfóige
do spréigheadh 'sda stialladh.
c Damhna, fath, mana, cúis, gaobhar, siocair.
d Acmhaineach, maoineach, saidhbhir, sáthach, sealbhach.
e Each, gearrán, gillín, gabhar, greadh, greadhaire, gribeach,
lingeach, marcfhalrach, onn, soineach, meadhach no aileach .i. stail,
marc, onn peall, shearr, stéad.
f Mur bhrontanas le deaghthoil no déghdheoin; go saor, gan
chundus.

Acht, arís

ata talta, a rannuibh neimhréitidhe Amaraca le faghuil saor
gan chunnradh air bith, gidh go bhfuil an chrédh air fheudas
ann gráin is ann torrthuibh: san Oilean úr ata an
talamh cho farsuingsin, is na daoine cho tearcsan 'sgo
ttig le fear a dhochan fhaghuil a nasguidhe air a réidhteach
amhain. Talamh air bith san tírse, a bheirios bar-
rana is fiu a luach é; do bhrigh go bhfuil se gann: a ccoil-
tibh fiadhain na Hamaraca, ata talamh saor; ni (mar
dhithreabha na Harabia) nach bhfuil torthach, ach, gidh é
bheith ro mhaith is ainbhiseamhuil; a go bhfuil a sháith, is
níos mó na dhochan ag gach duine air son a reidhteach. Ach
ann sna rannuibh nuaidhréidhte na Hamaraca; ata na
talta innmheasta, is níos fiu a ccion 'sa meas; cho luath
is leagthar na cranna, is gnidhthear na botharuidhe b níos
lia, is níos comhgaruidhe. Ataid go leor daoine níos
fonmhaire, leithide thalta a cheannach is a ccíosughadh
níos luaithe na dha b'faghadh siad talta a nasguidhe a
bhfrithnibh na ccoillteadh 'sna bhfiodhbhaghadh; c nar mhór
dhóibh dochar a réidhthighe ó chrannuibh; is a dhul na ceuda míleadh
ann marguidhe, ann a ngrán a dhiol, is nidhthe riarchtanacha
da ngnothughaibh d a cheannach.

Acht trath ghannuighios talta réir iomadamhlacht e na
fuirnne; se sin fhairsnighean na daoine; is annsoin thuigid
na fiadha f go bhfuighid cíos nios háirde.

a Arbharach, gránnach, inneamhach, sochorach, tarbhach, torrach.
b Aruis, bealach mór, caoidh, céide, conar, éis, innteach,
reim, tochar, ród an righe, rían, ráon, slighe, tuaghród,
Foraois, doire, fás muine.
c Duais, faidhchioll, luaidheacht, táille, tuarasdal na tuilleadh.
d Feidhm ocáid, toisg no turas.
e Biseach na ndaoineadh no na druinge, tromlucht, a meadughadh
no tormaghadh, tormach, teisbeirt, diorma, morán, popul,
sliocht, taidhean.
f Codhnaidhe, tiarnaidhe, triaithe na h'úire no na tíre.

Nil ann so ach mur
is fiu nios mó gach rod da bhfuil feidhmeamhuil, (se sin

a nuar a faghthar a luach) trath bhios se níos gainne; is
go bhfuil lucht a da cheannach níos líonmhuire.

Sílean daoine gur be an t'adhbhar fa b'faghthar cíos
air thalamh; mur bheir se biadh b is gach nidh fhoghnas do cho-
thughadh an duine: ach ni bhreathnuighid feidhm a naidhéir
fhagham a nasguidhe, is ata cho orreamhnach dar saoghal; is
ata biadh don ccoluin; is nach niocadh einneach air son
einnidh, da bh'feadfadh fhaghuil a nasguidhe. Da mbeith
talta cho farsuing is chomaith annsa tírse, réir liacht na
ndaoineadh; is ataid ann iarccúlacht na Hamaraca;
d'feadfadh go leor, oiread fearuinn is d'foireadh dhóibh,
fhaghuil gan chundas; do bhearadh grán is barrana eile;
cho maith is gnidhios anois; is gan chíos, ach a shaothru-
ghadh amhain: 'san tírse ata an modh níos corra; se sin
an talamh nach ttugan dadadh, is nach ccíosochadh duine
air fhaghuil anasguidh gan feidhm na maith, chor leis an
muirinneach c no an luathar mhara, fhasas air bhruachuibh na
ccuantadh go minic: da ghainne da mbeith talamh, na nidh air
bith eile, ni iocadh duine air son neimhnidh: is da fhiudhas
nidh air bith eile, is e bheith le faghuil gan dadadh; ni bhfuigh-
figh fear d da cheannach. Mur mínigheadh e a léighion f
eile. Ni é gainne aonroda, da fhiudhas amhain, uaislighios
na dhaorsuighios é, acht iad le cheile annaoinfheacht. Sílion
dream eile gur be is adhbhar diolta an chíosa, cosdus fhir
na talmhana; da fháladh 'sda leasughadh is da chur ann feidhme.

a Aois, daoine, dream, drong, lucht, muinter na tire no na
caithreach.
b Airear, altrom, al, altromadh, anlonn, beatha, colt,
coth, cothughadh, fiadh, man, oileamhuin, sáth, dét, tucra.
c Gairbhshibhin, gairbhfheur, gainshibhin, fraigheamhar, traithnín
muire.
d Duine, fear no bean, cách no neach eigin.
e Follasuigheadh, foillsiughadh, soiléiriughadh, gluaisiughadh,
tiomradh.
f Airle, ceacht, abairt, foircheadal, farall, múnadh, sompla,
teagasg, tionchosg.

Agus is fíor gur chosuin se sin, don chodhnach .i. an fiadh,

(mur ráidhtear) mur is gnath a da leithide b san modhso is
nach ccaillfeadh a noiread c sin cosduis; acht mur dhóigh go
mbeith sair dhiolta ann sa ccíos: acht ni é ann costus so, is
adhbhar d don ccíos a bheith diolta: oir da mheud da leagfadh
se amach a leasughadh e na talmhana, fós, mur ndeanamh
se nios fearr é, chum toruidh; f ni bhfuigheadh g einbhiseach
san ccíos. Is a rís, gidh nar chaillios dadadh a leasugh-
adh an fhearuinn; fós ma thugann se eanrod, is nach bhfuil
a riar h fein ag gach neach dhe, is fheidir go bhfuighfea cíos
air a shon. Ataid cláracha i móra cailce k san Mbreat-
uin, is cnuic l arda mhórfhairsne, neamhchostacha; ach
go ttuguid feur chum innilte do chaoiridhe, is mur gheall
air sin; bheir aodhairidhe m cís asta.

a Arfar, airiltean, beas, cleachtadh, coimde, cor, doigh,
fiodhradh, freacar, modh, nos, tul.
b Aibhe, aithgheinn, eisir, farall, fiu, samhuil, macsamhuil.
c Ar dáil, comhmór, coimhliath, coimhiomaduil, liacht,
oiread, urad.
d Achos, ai, alfath, caingean, cionfatha, cúis, damhna, fath,
mana, ocaid.
e Córughadh, deasadh, fearrdughadh, feubhosughadh, tarbhadh.
f Barr, biseach, frith, math, meas, maothla, sochar.
g Gnodhughadh, fághuil, fairniceadh.
h Diol, dochan, foghnadh, iomchubhaidheacht, iomadh,
leor, lór, sasacht.
i Achadh, blaiththeacht, cabhán, clár maighe no fearainn, faith,
faithe, folarnaidheacht, leirg, maigh, maighneas, machaire, léana,
réidhteach.
k Criadhbhán, creafógliath, cuanna, creat, dionn, gle,
meagbhán.
l A, ais, aigne, árd, aisgeir, ardán, beann, cárn, cnocán, cnuc,
codad, mam, mual, mullach, neas, rinn, sigh, teide, triath,
tulach, tuilg.
m Treuduige, buachaill bo no caorach, forachar, neach a mbun
ealluig.
n Arís, athuair, feasda, air athchuar.
o Aircheann uisge, bioror, goimeal, men mara, fosach, foircheann,
marghan.
p A ngar, a naice, alaimh ris, agso, a ngaobhar, a nghaire,
coimhursacht, comhaitheacht, comharsanacht, comhuirseacht, faisgeacht,
fogus, ling, neasacht, re ais, re taobh, re hucht, aláimh, leat,
fa bhun, go gar, abhfochair, ris, tacadh.
q Anchloch, art, carraig, gall, egan, lia, liag, onn.

Arís, n ataid air rannuibh is imlibh o na ccríoch, chois p
bhruachachibh fairrge, aillibh q is carruiceacha, a chomhdhuighios

an mhuir, a ttús 'sa lár rae, a le linn rodhorta, b le
ráidhtear learthaod, is bhios le linn aithbhe c no traghadh
nochtuidhe: fasan feamnach d orrtha, a gearrthar is
sgarthar air thalamh, no air bhruachuibh e na ccuantadh, go
mbion sáirthiorm; is losgar an sin í na luaith, f noch
ata a bhfeidhm a ndeanta sora g is gloine. Suidhean
na cadhnaidhe na carruigeacha so le lucht losca na
ceilpese, h chum a diol a rís. A nois, chithir air a
modhso, nach grán amháin iocas cíos fearuinn, le lin
an duine a chothoghadh, na mar gheall air a ccosdus a
leagthar amach as a leasughadh 'sa chur an bisigh. Oir diol-
uid na caruigeacha so cíos, gidh nach ttuguid feur na
gort, i acht dochurtha a riamh gan torrthuibh.

Arís: is minic, a cíosuighior gead fearuinn, mur geall
air a luighe, a shuidhe no ionad, gidh lom is folamh, ó fheur,
ghort no sheamair. k Iodhon, bheith iasgaire ro shastuidhe
gead no roinn do bhruach cuain no mara a chíosughadh a
mball chomhgarach, le na bhád a sháthadh, no a lionnta l
sgaradh inntrioma, no le na bhothóg 'sa lónlanna fhoirgniughadh,
m mur áit thaisge da ghleus iasgaireachta.

a Easg, luan, easgan, easga, gealach.
b Lánmara, murthola, tuille muire, tias a bhios fadho feadh
gach rae, don da raethe dhéag na h'annaide, is mas eang bhisigh
an bhliadhain, bion rae eile.
c Aislear, aisfhilleadh mara no an láin, lagthuile, laghdughadh
mara, traighthecht.
d Faslach mara, fithriach, turasgar, diliosg, muiriasg, murrusg.
e Cladach, marghan no riasg na mara, costa muire, stroda.
f Aithinne losguidhe no luaith, luaitre, luaithreamhan.
g Gallaoileach, sgaillin, sgiuirín, seabun, fothorgadh, nightin,
sgolladh, coghalc, sopa, anois da dheanamh do shugh an chrainn
pailme.
h Fithreach, feamnach, no faslach mara a losgar na luaith, meall
luatha.
i Arbhar, granlach, ith.
k Seamuir chapuil, seirg, seamróg.
l Ang, angoch, cochal, dul, geirrnin, gaiste, lioncoise,
liontarrangtha, sguaiblíon.
m Do chumadh no chuchlughadh, deargadh, dfodoghadh, do dheanadh
no thogbhail suas, do theaghdhasadh no ghleusughadh.

TREAS ROINN DON DEICHMEADH LEIGHION.

Measan is sílean drong, go ndaorsuighion na cís
throma grán is gach beatha eile; acht is miobharamhuil a
mhór so. Oir ni iad na cís throma árduighios luach
gráin; acht seach b is a bhfad uadh sin; oir, se daoirse an
ghráin árduighios cís na dtalta is torrtha na bhfearann.
Is dearbhtha c nach lughduigheann na cís leor lóin a ghráin; acht
léir fhairsnigh an ghráin imthighios a chunradh d is rata an
mharguidh e réir uimhir na ndaoineamh f dar mhian a
cheannach. Feuch, da naontuighdís tiarnuidhe no fiadha na tíre a
ccíos ioslughadh g go leath; h bheith uimhir, is oiread na
nacruidhe 'sa ghráin do shíor ionnan; i is oiread beul k le
na riar le áran; mar an cceadna do gheabhadh an talmhuidhe, air a
modhsin, an luach cionda air a ghrán, is fhaghanse a nois.
Einnidh amháin is corr ann a measg, go mbeithse ni budh
saidhbhre, is an fiadh niosdaidhbhre. Acht deir dream, da
mbeith na cís nios iosluighe, go bhfeadfadh na sgológa
nios mó tuarusdáil a thabhairt don lucht oibre. l

a Ainbhfios, ciomroll, cluain, fordhall, grabhlocht, mealladh,
mearbhall, meirbhe, mughadh, neimheol, rosgdhalladh, seachran,
seabhoid, sruthaireacht.
b Air chor, mhodh, no ghleus eile, air atharach.
c Go deimhin, go fíor, gan chontabhairt, gan bhréig na amhrus,
go fionn, go beacht, go doigh, go cinnte, go sireadh, go
firineach.
d Acht, ceannath, ceangal, coingiall, ceanach, duais,
fiu, fiunas, naidhm.
e Aoineach, ceide, conar, ineachtas, margadh, eachruis,
oireachtas, tionol, tlas.
f Aois, cach, daoine, drong, dream, fualas, fialas, fuirnne
baile, tíre no caithreach, gasradh, gramasg, lucht, muirean,
muintir, pobal coiteann.
g Caolughadh, cónnlughadh, diosgadh nios lugha, laghadughadh,
laghadughadh no thraothadh.
h Leathrann, leachuid, nidh roinnte, leathóg.
i Comhthrom, comhlán, coimhéid, leitheid, comhuraidh.
k Aoil, bil, cab, cailbhe, cel, fés, gob, gion gulba, men mara
no goibel.
l Brughaidhthe fearainn, fodhaoine, lucht saothuir, moghaidhe,
moghsaine.

Acht is

bun os cionn a chuirios lucht ráidhte na cainte a se an dioluigh-
eacht b is na brontanuis. Is ionnan tuarasdal is dioluigh-
eacht, iocar le duine air son a shaothair seal aimsire;
is chofhad c is bhios luach gráin comhthrom no ionnan, ni
bheith la oibre an bhuailteora d don sgolóig a d'fostuidhe é,
ni budh mhó, arson e é bheith san am a láthair f nios
saidhbhre, na ann am air bith roimhesean. Gan amhrus, da shaidhbhre
bhios duine, is usa g dhó nidh eigin a bhronnadh, h mas é
sin a thoil, air lucht oibre, céirde no air a chomhursanuibh. Acht ni
bhfiu i sémh bhróg dhósan nios mó na a luach, arson é bheith
saidhbhir; gidh, go ttig k leis, mas toil leis, tre chumann no
ghrádh, bronntanas nios fearr fa dhó na luach peire bróg a
thabhairt don ghreasuidhe. Is amhluidhe, l nach mbion luach
lae buailte na treabha nios fearr dhó, le linn saidhbhris
chor le roimhe, m gidh, go mo toil leis brontanas a
thabhairt do bhuailteoir no d'aireamh seisrigh.

Uime sin, is cinnte, nach mbeith athrughadh air bith a
modh dhiolta tuarasdala, le linn na codhnuidhe a dheanamh
daidhbhir, is na sgológa saidhbhir.

a Abartha, briathra, fuighle, forla, labhartha.
b Aiseagadh, luach a dhiol, nidh a dhiol no thabuirt do
dhuine.
c Cho sia, cho diu, cho himchian, cho síor.
d Ithfeanoir, suisteoir, singleoir, lusgthóir.
e Air cionn, alos, cionnmhar, fath, far, fri, san.
f Air ball, anois, anuigh, freacnairc.
g Is réidhe, is socaluidhe, is easguidhe, is fuise.
h Dheonughadh, do thoirbhearadh, do thiodhlacadh, fialbhronadh,
dáiladh no do dhearlagadh.
i Fiunas, fuichill, foircheall, formail.
k Eadail, cumha, duais, ionartra, dfeadadh, dfeadfadh no thoileadh,
dáil no neart a bheith.
l Amhla, iomna, imne, marsin, seadh, air soin.
m Am nios doiche, ria, sul, cian óshoin, seal roimhe, feacht,
feachtnaon, am da raibh, treimse.
n Ail, aontadh, intinn, dáil, gus, iomoltan, aigneadh, méin,
rún, deoin, intleacht, meanma, mian, a fhonn no a phonn, toil.

Bheith ni bhudh mhó ag an
sgolóig le bronnadh, dar m'ait n leis a dheanamh, is nios

lughadh a ag an ccodhnach: acht, na measg b uile, ni bheith
dadadh le bronnadh nios mó, na ata a láthair.

Da ccuirfidh air ccúl c na cís, is na talta bheith
saor ag lucht a ngabhala, d ni bheith an modhso ni bfearr
le buain ó dhuine 'sa thabhairt d'fear eile. Se sin,
bheith an fiadhslada e is an sgológ na thoiceach f theann;
acht ni bheith lón na luach an ghráin athruidhe, le linn na ccreach
so. A rís, da nachtfuidhe g na cís a bheith comhthrom, is gan
cumhachta a nárdughadh, na níoslughadh ag lucht da sealbha
a láthair; se is baramhuil nach bhfágfadh an codhnach fhea-
rann ag an sgolóig, is go mfearr leis a chongbháil, h is
maor i fhosdoghadh lé'n fhaire k dhó fein, is a
shaothrughadh l na shiudhughadh m nios isle.

Ata an gnás so coitionn a ttíorthuibh eile, acht níl na
fearuinn cho maith saortha n air an modhsin 'sda mbeith a seilbh
sgolóige a chleacht o talmhuidheacht p ón óige, q is
chothuighios r é fein 'sa mhuiríghin.

a Droi, fionn, lu, mine, fine, seinge, leicead, diochuid, suail.
b A, ag, eadar, eidir, ameasg.
c A bhriseadh, do chlaoidh, chlodhadh, dhionarbadh, do
mhilleadh, do neimhniughadh.
d Da nglaca no da sealbhadhadh, lucht da ccongmhala.
e Argnadh, do chabhogadh, chealladh, do dhiobhaigheadh,
do dhiothlathrughadh, do spochadh no do thallugadh, cuid dhuine a
ghoid, a chreach no shlad.
f Colaighneach, feilméir no fleascach saidhbhir land.
g Chinntiughadh no ordughadh, distriughadh, dháileadh, reachtadh.
h A ghabhadh, dlighiughadh, ghlacadh, ghabhail, shealbhadh.
i Báile, tigheasach, steurd, fear tighe no faire, feadhmanach,
modhaidhe.
k Aire do thabhuirt no do bheith air ghead fearuinn, ghlacadhno
chongbhal air dhuais, luach no tuarasdal.
l Aradar, treabh no cur sa fursadh na talmhana.
m Do luachadh, do ciosughadh no do thabairt amach air chios.
n Forsta, romhartha, iostasuighthe.
o Bheusuighios, fhreachnuighios, gnathuighios, thathuighios.
p Brughaidheacht, criadhaireacht, saothrughadh na talmhan,
treabhaireacht.
q Anaosacht, oigeacht, ogánacht, searnacht, seasracht, sgolbanacht.
r Altromughadh, beathughadh, cludughadh, oileamhnughadh.

Maile le lucht saothar is caiplibh *
air bhiseach is thoradh a ghabhaltuis.

* Se an t'each bán an t'aileach, aoibhinn, luath,
Thug bar beag spáis ó'n ngaoith air luathas,
Dul a mbaruibh na nárd chnoc chaola chruaidhe
Lán dathus, ó bhar a throighe go cluais.

Se an t'each bardhon, nach bhfuil mur phúca air shliabh,
Acht slaodan go fairsing 'sgo humhal san tsrian,
Thug se an baire ó achraidhe mumhuin na dhiaigh,
Agus ó Chasal, go bara Dhún árd na niasg.

Se an t'each ruadh, luaibhneach, lán, treoireach,
Nach sguabfadh a ruaine a mbar sroine,
A thuaruisg do chualas, la na cceolchruit,
Go ma luaithe é naoi nuaire iona na hainleóga.

Se an t'each riabhach nach niarfadh a ghreadadh le spuir,
'Snach niarrfadh na hiallacha theannadh air a chorp,
Stiallfadh a chuid iaruinn le ratha na ccos,
Bheir an fiagh leis ón tsliabh, trath staduid na cuinn.

Se a t'each ciardhubh nach niarfadh coite na bárc,
A ndiaigh fiaigh bheannuigh Chiarruidhe, roimhe san tsnamh,
Do leanfadh na fiorchuin, faoi mharcach go sáimh,
Fa chuantuibh na Héirne, sgo maighibh Roscomáin.

Se an groidhfhire buidhe an fireach, súgach, tréan;
Sgoiltfeadh an ghaoth, mur ean air luth sa 'naer,
Bhearfeadh do ruaig ó ccuais is ghadhadh da mhéad,
A mharcach, go luath, thar Mhoidh, is Sheanthuin do léim.

Sul ma tteagham gus an dara roinn don tsaothar so,
is eigin, agus is ro riachtanach do lucht da léighte, beith
sáireolgach is tuicseach air bhrigh is fheidhm na mbria-
tharso, ata curtha mar chongnamh friotuil is gluise da
céile, 'sa ccur a meabhar cho maith is feidir leo, sul ma
ttosuighdís air an dara mír.

Biodh a fhios aca fós, gur reidhide dhoibh gach obair
eile thuicsint, iadso air ttús a ghrinnbhreithniughadh 'sa
chleachtadh; go hairidhe, do bhrigh gur chum socuil do lucht
mo thíre thionsgnas an saothar so; ata le fada a ndith
litre; no gur chuireas mion leabhra seal ó shoin a cclodh,
ata anois lomchaite is doiléighte ó shíor láimhsiughadh na
druinge, fuair eolus a tteanga a léigheadh 'sa sgriobh-
adh, anois le triochad bliadhuin; ón am far thionsgnas
a ccur a measg na ndaoineamh; air ttús an Eirinn
'sa rís a niomud do bhailtibh is chathrachuibh Shacsoinith,
is do Ghaodhaluibh a theasdal don Oileanúr; lear chuireas
morán do mo leabhruibh gaoidheilge, le chéile mhúnadh 'sa
theagasg, mar sholás da mbrathruibh 'sdo chách eile accéin.

Ameasg fuirnne na críchese, ataid ceithre mhilliun dar
ndaoineamh, a labhras an teanga Eilge, ach nach bhfuil uile
iulmhar air a léigheadh; is roin do lucht da léighte, nach
ttig gach briathar di a thuigsin; air an adhbhar soin, do
thionsgnas na focuil a mhíniughadh san leabharso; leis na
saothair eile, ata air trial a dheanamh sothuicse is
réigh don leightheoir is do lucht da ccluiste. Ata muinighin
agam go bhfeadfad (máil le Dia) oiread eile saothair
don ghne cheadna chur san dara mír, a dheanfas an tiom-
lán biseamhuil is tairbheach; no go ttig linn foclóir a
chur da leanamhuin, thógfas an doghrainse dhinn. Air a
shonsin, biaidh na saothairse a ccomhnuidhe aithghearrach
is comhgarach don daidhbhir, nach bhfeadfa na saothar chos-

tacha a cheannach, no go bhfághthar saor, sochorach is coit-
chionn iad. Biodh gach tuata, bocht no nocht, is gach aosfhann,
sáirchinnte, maile le congnamh is griongal deagh oideadh
múinte, nach ttógfuid nios mó na dha mhi no ráithe air a
mhéad, le na tteanga mhín, bhinn, mhilis, mhathardha a léigheadh,
go luath, sáimh is réidh chlisde; oir fuaras fein so cinnte,
fhad is chleachtas na measg, gur bhfusa lucht labhartha a
tteangtha, da ainbhfiosuidhe, a mhúnadh, na lucht léighte
na tteangtha coiccríocha; a thógas bliadhanta da bhfogh-
luma. Agus anois, ó taid ceud míle leabhar gaoidheilge
do mó saothar a cclodh, ó thosuigheas da sgriobhadh, is
tri fithchid míle duine eolgach óshoin, air na leabhairse a
léigheadh, sa chéile a threorughadh sa theagasg; is deimhin
nach bhfuil leithsgéal na fatharnacht ag Gaodhaluibh feasda,
na láthar, gan iad fein a dheanamh iulmhar, fiosach, is
eagnach le iad fein sa cclann a chur ann tuilleamh eoluis,
ealadhna is grinnis, choluath is fághthar na saothair ata
anois air trial ón cclodh; maraon leis an uimhir a
chuireas na measg ó thús. Léigheadh gach duine teanga
a thíre fein a ttosach, is fuiside dhó na teangtha, ann
air sgriobhadh an Sgróibhín Dhiadha, fhoghluim arís,
is a bhfuil nios réidhe ag sgolaire maith gaoidheilge, na ag neach
air bith eile, óna ndlughas gaoil is cosamhlacht le chéile.

Se mo mheas go bhfuil lochta san tsaothar so, ó lughaid
an ama chaithios da ollmhughadh; da bhrighsin, guidhim an
léightheoir a bhfoillsiughadh dhamh cho luath is feidir, sul ma
ttéighidh a nobhairse a rís a cclodh, chum a chur cho ceart is
beacht is feidir é a measg lucht mo thíre amuigh sa mbaile.
Oir ni thig le caraid éinnidh, thabhairt do neach air bith,
nios fearr na comhairle dhílis is teagasg glan, agus go
mór mhór don te ata ro bhuidheach is sar umhal ann a nglaca;
Táim, do shíor, bhar bhfeidhmeanach grádhach is dílis. - T.C.